Willem Frederik Hermans Volledige Werken

Inleiding

Vaerzen, Belgische en andere van De Boze Bijkaart verscheen eind 1994 als Nieuwjaarsgeschenk van De Mandarijnenpers. De vijfentwintig exemplaren die de oplage telt, en die Hermans met behulp van een vloeistofduplicator zelf maakte, zijn niet identiek in samenstelling. Er bestaan exemplaren zonder de verzen ‘Het ware vermageren’, ‘Op Mozart’, ‘Dun en dik’ en ‘Lodewijk van Deyssel’. In de exemplaren (waaronder het auteursexemplaar) met deze verzen, staan ze steeds afgedrukt in groene inkt, een kleur die in het bundeltje verder niet voorkomt en in de andere exemplaren helemaal ontbreekt. Het auteursexemplaar van de eerste en enige druk van Vaerzen, Belgische en andere vormt het uitgangspunt voor de tekst van de editie.

De tekstgeschiedenis van Vaerzen, Belgische en andere biedt een overzicht van alle in het onderzoek gebruikte documentaire primaire bronnen, met bibliografische verwijzingen naar gedrukt materiaal en beschrijvingen van niet-openbaar toegankelijk archiefmateriaal.

De tekstbezorging van Vaerzen, Belgische en andere bestaat uit drie lijsten. Bij de editeursingrepen wordt een overzicht gegeven van alle correcties die in de geëditeerde tekst zijn aangebracht. De twee andere lijsten geven overzichten van witregels die in de editie van Vaerzen, Belgische en andere samenvallen met het einde van een pagina en koppeltekens die voorkomen aan het einde van een regel.

De tekstgeschiedenis van Vaerzen, Belgische en andere

De hieronder gepresenteerde lijst biedt een beknopt overzicht van alle overgeleverde primaire documentaire bronnen van Vaerzen, Belgische en andere die van belang zijn voor de tekstgeschiedenis van het verhaal. Deze zogenaamde ‘overlevering’ bestaat per bron uit drie onderdelen: een gecodeerde aanduiding van de bron (het sigle), een korte beschrijving van de bron met een datering en, indien van toepassing, een verwijzing naar de relevante nummers in de primaire Hermans-bibliografieën Het bibliografische universum van Willem Frederik Hermans van Janssen en Van Stek (verder: JS) of Schrijven is verbluffen van Delvigne en Janssen (verder: DJ).[1] Alle niet openbaar toegankelijke bronnen krijgen een beknopte documentaire beschrijving die direct vanuit de overlevering aanklikbaar is. De bronbeschrijvingen kunnen ook in chronologische volgorde worden geraadpleegd. Deze beschrijvingen geven via een aantal illustratieve voorbeelden aan hoe Hermans zijn teksten in de loop van een groot aantal jaren herzag en gaan ook in op de rol van derden (uitgevers, redacteuren, typografen, zetters, correctoren en lezers) bij dit voortdurende proces van herzien en verbeteren.[2] Aan de beschrijvingen gaat een korte bibliografische typering vooraf: deze bestaat achtereenvolgens uit het sigle, de beknopte beschrijving van de bron, omvang, datering, een verwijzing naar de plaats van herkomst en een eventuele signatuur.

[1] Zie voor een meer uitgebreide toelichting bij de Overlevering de Inleiding bij de Tekstgeschiedenis van de roman Conserve (Volledige Werken Deel 1).
[2] Uit het archiefonderzoek voor de tekstconstitutie blijkt dat Hermans incidenteel ook wijzigingen aanbracht in teksten die in een bloemlezing werden opgenomen. Ook die krijgen een aparte bronbeschrijving. Primaire bronnen zonder inhoudelijke correcties, die wel zijn opgenomen in Het bibliografische universum, krijgen geen aparte beschrijving.

Overlevering

verwijst naar een afbeelding afkomstig uit het archief-Hermans/collectie Frans A. Janssen

[1] Zie voor de beschrijvingen van M¹ en M² de overlevering van De liefde tussen mens en kat op deze website.

Bronbeschrijvingen van Vaerzen, Belgische en andere

M³
Typoscript (doorslag) van ‘JEUK’
Omvang: 1 vel
1986
Literatuurmuseum
WFH (Correspondentie) NRC Handelsblad

Van het vers met de beginregel ‘Wam had zo’n jeuk aan zijn kloten’ bevindt zich een variant met de regel ‘Poll had zo’n jeuk aan zijn kloten’ in het archief-Hermans. Het ongedateerde vel is gevoegd bij de correspondentie met NRC Handelsblad, na een brief van 13 december 1986. De bedoelde Poll is K.L. Poll, chef van het Cultureel Supplement van NRC Handelsblad waar Hermans tussen 1977 en 1992 regelmatig bijdragen voor schreef.
Bovenaan het vel typte Hermans ‘Lichte verzen’ en het gedicht zelf heeft hier de titel ‘JEUK’. Het betreft alleen de eerste zes regels van het vers, waarbij de slotregel luidt: ‘Een zaak die niet bijdroeg tot Poll z’n geluk.’ Onder het gedicht staat de auteursnaam ‘Age Bijkaart’. Het is onbekend of Hermans het vers aan Poll stuurde.

De tekstbezorging van Vaerzen, Belgische en andere

De tekstbezorging bestaat uit drie lijsten. Bij de editeursingrepen wordt een overzicht gegeven van alle correcties die in de geëditeerde tekst zijn aangebracht. De twee andere lijsten geven overzichten van witregels die in de editie van Vaerzen, Belgische en andere samenvallen met het einde van een pagina en koppeltekens die voorkomen aan het einde van een regel.

Editeursingrepen

In de uitgave van Vaerzen, Belgische en andere in de Volledige Werken zijn, op grond van het kritisch onderzoek van de basistekst (eerste druk, 1994 (D¹)) en overige primaire en secundaire documentaire bronnen die relevant zijn voor de tekstgeschiedenis, de hieronder volgende correcties in de basistekst aangebracht. Na het paginacijfer en het regelnummer van de boekuitgave wordt eerst de verbeterde lezing vermeld, gevolgd door de oorspronkelijke, foutieve lezing van de basistekst. Indien een of meer voorafgaande versies de juiste lezing hebben wordt daarna via het sigle verwezen naar de meest recente tekstversie met deze lezing.

Witregels

Op de volgende pagina’s in de uitgave van Vaerzen, Belgische en andere valt het staartwit van de pagina samen met een witregel:

p. 303

Koppeltekens

In de uitgave van Vaerzen, Belgische en andere komen geen afbrekingstekens voor die als koppelteken gelezen moeten worden.