Henri Béraud, De martelgang van de dikzak (1981)

Inleiding

Het idee om de roman Le Martyre de l’obèse (1922) van de Franse schrijver Henri Béraud te vertalen kwam van Hermans zelf. In september 1980 informeerde hij bij Geert Lubberhuizen, directeur van De Bezige Bij, of deze wilde uitzoeken of het al eens in vertaling was verschenen en hoe het met de rechten zat. Hermans begon ondertussen aan zijn vertaling en aan een inleidend essay dat hij eind november in NRC Handelsblad liet publiceren. NRC-lezers wezen Hermans op een eerdere vertaling van de roman van Béraud die in 1924 onder de titel Buikje was gepubliceerd, maar Hermans zette zijn vertaalwerk door. De martelgang van de dikzak verscheen, met het essay in aangepaste vorm als ‘Nabeschouwing’, in oktober 1981. Deze eerste en enige uitgave vormt het uitgangspunt voor de tekst in de editie.

De tekstgeschiedenis van De martelgang van de dikzak biedt een overzicht van alle in het onderzoek gebruikte documentaire primaire bronnen, met bibliografische verwijzingen naar gedrukt materiaal en beschrijvingen van niet-openbaar toegankelijk archiefmateriaal; dit onderdeel bevat bovendien uniek beeldmateriaal uit het archief-Hermans.

De tekstbezorging van De martelgang van de dikzak bestaat uit drie lijsten. Bij de editeursingrepen wordt een overzicht gegeven van alle correcties die in de geëditeerde tekst zijn aangebracht. De twee andere lijsten geven overzichten van witregels die in de editie van De martelgang van de dikzak samenvallen met het einde van een pagina en koppeltekens die voorkomen aan het einde van een regel.


De tekstgeschiedenis van De martelgang van de dikzak

De hieronder gepresenteerde lijst biedt een beknopt overzicht van alle overgeleverde primaire documentaire bronnen van De martelgang van de dikzak die van belang zijn voor de tekstgeschiedenis van het scenario. Deze zogenaamde ‘overlevering’ bestaat per bron uit drie onderdelen: een gecodeerde aanduiding van de bron (het sigle), een korte beschrijving van de bron met een datering en, indien van toepassing, een verwijzing naar de relevante nummers in de primaire Hermans-bibliografieën Het bibliografische universum van Willem Frederik Hermans van Janssen en Van Stek (verder: JS) of Schrijven is verbluffen van Delvigne en Janssen (verder: DJ).[1] Alle niet openbaar toegankelijke bronnen krijgen een beknopte documentaire beschrijving die direct vanuit de overlevering aanklikbaar is. De bronbeschrijvingen kunnen ook in chronologische volgorde worden geraadpleegd. Deze beschrijvingen geven via een aantal illustratieve voorbeelden aan hoe Hermans zijn teksten in de loop van een groot aantal jaren herzag en gaan ook in op de rol van derden (uitgevers, redacteuren, typografen, zetters, correctoren en lezers) bij dit voortdurende proces van herzien en verbeteren.[2] Aan de beschrijvingen gaat een korte bibliografische typering vooraf: deze bestaat achtereenvolgens uit het sigle, de beknopte beschrijving van de bron, omvang, datering, een verwijzing naar de plaats van herkomst en een eventuele signatuur. Bij bronnenmateriaal uit het archief-Hermans is een afbeelding toegevoegd.

[1] Zie voor een meer uitgebreide toelichting bij de Overlevering de Inleiding bij de Tekstgeschiedenis van de roman Conserve (Volledige Werken Deel 1).
[2] Uit het archiefonderzoek voor de tekstconstitutie blijkt dat Hermans incidenteel ook wijzigingen aanbracht in teksten die in een bloemlezing werden opgenomen. Ook die krijgen een aparte bronbeschrijving. Primaire bronnen zonder inhoudelijke correcties, die wel zijn opgenomen in Het bibliografische universum, krijgen geen aparte beschrijving.


Overlevering

verwijst naar een afbeelding afkomstig uit het archief-Hermans/collectie Frans A. Janssen

T1 ‘Het lijden van een dikke man’ in NRC Handelsblad (1980) (DJ 834)
P1 Dummy van Henri Béraud, De martelgang van de dikzak (1981)
D1 Eerste druk van Henri Béraud, De martelgang van de dikzak (1981) (JS 479)
D1m1 Correctie-exemplaar van de eerste druk van Henri Béraud, De martelgang van de dikzak 1981

Bronbeschrijvingen van De martelgang van de dikzak

P1
Dummy van Henri Béraud, De martelgang van de dikzak
Omvang: 160 pagina’s
1981
Collectie Frans A. Janssen

In de collectie van Frans Janssen wordt een dummy bewaard van De martelgang van de dikzak zonder aantekeningen. De tekst is tot het begin van hoofdstuk twee gezet, de overige pagina’s zijn blanco. De dummy heeft een smallere bladspiegel en een afwijkend omslagontwerp van de hand van Rupert van der Linden.[1]

MD_P1
© Milo van de Pol (Huygens ING) [Terug naar overlevering]


D1m1
Correctie-exemplaar van de eerste druk van Henri Béraud, De martelgang van de dikzak
Omvang: 176 pagina’s
1981
Literatuurmuseum
WFH (Boeken) Primair/Met Aantekeningen/De martelgang van de dikzak

In een exemplaar van de roman dat aan de binnenzijde van het voorplat is voorzien van de datering 16 oktober 1981, schreef Hermans een correctie. In de ‘Nabeschouwing’ verbeterde hij de titel ‘Les Raisons d’une silence’ naar ‘Les Raisons d’un silence’.[2]
Hermans bewaarde verder brieven, drukwerk en knipsels in het exemplaar. De brieven ontving Hermans naar aanleiding van de publicatie van zijn essay ‘Het lijden van een dikke man’ in NRC Handelsblad. Verschillende brievenschrijvers wezen Hermans op het bestaan van Buikje, een eerdere vertaling van Le Martyre de l’obèse (1922) van de hand van Christine Moresco-Brants uit 1924. M.R. Meijer sloot zelfs een ‘copie van de titelpagina en van het voorwoord van de vertaler’ bij.[3]
Het ingevoegde drukwerk heeft betrekking op een toneelversie van De martelgang van de dikzak, die acteur Jules Croiset in 1986 in heel Nederland opvoerde. Hermans bezocht de voorstelling op 28 februari 1986 in Theater Zuidplein in Rotterdam en bewaarde in dit exemplaar ook zijn toegangsbewijs. Het merendeel van de knipsels bestaat uit recensies van het soloprogramma van Jules Croiset, een enkele recensie is van Hermans’ vertaling.[4]

MD_D1m1
© Milo van de Pol (Huygens ING) [Terug naar overlevering]


[1] Het uiteindelijke omslagontwerp is van Nico Dresmé.
[2] In de editie op p. 1031. De nabeschouwing werd zonder deze verbetering, maar wel met een klein aantal wijzigingen, onder de titel ‘Henri Béraud’ opgenomen in de bundel Klaas kwam niet (1983), nu in Willem Frederik Hermans, Volledige Werken, deel 13 (2010), p. 693-713. Zie ook de annotaties bij ‘Henri Béraud’ op p. 899-901 aldaar en de tekstgeschiedenis van Klaas kwam niet (1983) op deze website.
[3] M.R. Meijer aan Hermans, 30 november 1980, ingevoegd in het correctie-exemplaar van De martelgang van de dikzak in archief-Hermans.
[4] Het gaat om de bespreking van P. van der Eijk, ‘Henri Béraud en de martelgang van papzak, vetbuik en spekbil’. In: De Tijd, 26 maart 1982.


De tekstbezorging van De martelgang van de dikzak

De tekstbezorging bestaat uit drie lijsten. Bij de editeursingrepen wordt een overzicht gegeven van alle correcties die in de geëditeerde tekst zijn aangebracht. De twee andere lijsten geven overzichten van witregels die in de editie van De martelgang van de dikzak samenvallen met het einde van een pagina en koppeltekens die voorkomen aan het einde van een regel.


Editeursingrepen

In de uitgave van De martelgang van de dikzak in de Volledige Werken zijn, op grond van het kritisch onderzoek van de basistekst (eerste druk, 1981 (D1)) en overige primaire en secundaire documentaire bronnen die relevant zijn voor de tekstgeschiedenis, de hieronder volgende correcties in de basistekst aangebracht. Na het paginacijfer en het regelnummer van de boekuitgave wordt eerst de verbeterde lezing vermeld, gevolgd door de oorspronkelijke, foutieve lezing van de basistekst. Indien een of meer voorafgaande versies de juiste lezing hebben wordt daarna via het sigle verwezen naar de meest recente tekstversie met deze lezing.

p. 1013, r. 19 ‘28 november 1980’ ‘27 november 1980’
p. 1018, r. 4-5 men weet), discriminatie men weet) discriminatie
p. 1031, r. 15 Les Raisons d’un silence Les Raisons d’une silence D1m1

Witregels

Op de volgende pagina’s in de uitgave van De martelgang van de dikzak valt het staartwit van de pagina samen met een witregel:

p. 903
p. 936
p. 1020


Koppeltekens

In de uitgave van De martelgang van de dikzak moet het afbrekingsteken in het hieronder vermelde woord als koppelteken gelezen worden:

p. 936, r. 13-14 Honderd-Kilo-mannen
p. 952, r. 2-3 Saint-Eloiplantsoen
p. 985, r. 20-21 Lot-et-Garonne
p. 1021, r. 25-26 voor-oorlogse
p. 1023, r. 6-7 anti-held
p. 1027, r. 31-32 13-12-’22


Naar boven