[anoniem]
,
[Over: Pater Anastase Prudhomme. Annum veritatis. Brugge [Amsterdam], 1968]
In:
Algemeen Handelsblad
, (1968) (16 november)
Vorm:
Monografie/Recensie
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Prudhomme, Anastase
;
Delfgaauw, Bernard
bijbel
Annotatie(s):
Over: Pater Anastase Prudhomme. Annum veritatis. Brugge [Amsterdam], 1968.
Over: Paulus VI (paus). Humanae vitae. Hilversum, 1968.
Over: Delfgaauw, B.M.I. Sexualiteit, pauselijk gezag, geweten. Baarn, 1968.
[anoniem]
,
Pilboekje
In:
Nieuwe Haarlemsche courant
, (1968) (11 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. 'A. Prudhomme S.J.' (= Mgr. W.H. Nolens)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Prudhomme, Anastase
;
Delfgaauw, Bernard
;
Reve, Gerard
;
Brugsma, W.L.
Annotatie(s):
Over: Pater Anastase Prudhomme. Annum veritatis. Brugge [Amsterdam], 1968.
Over: Paulus VI (paus). Humanae vitae. Hilversum, 1968.
[anoniem]
,
[Over: Pater Anastase Prudhomme. Annum veritatis. Brugge [Amsterdam], 1968]
In:
Trouw
, (1968) (9 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. 'A. Prudhomme S.J.' (= Mgr. W.H. Nolens)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Prudhomme, Anastase
Annotatie(s):
Over: Pater Anastase Prudhomme. Annum veritatis. Brugge [Amsterdam], 1968.
[anoniem]
,
Pilboekje
In:
De Tijd
, (1968) (12 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. 'A. Prudhomme S.J.' (= Mgr. W.H. Nolens)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Delfgaauw, Bernard
;
Reve, Gerard
;
Brugsma, W.L.
Annotatie(s):
Over: Pater Anastase Prudhomme. Annum veritatis. Brugge [Amsterdam], 1968.
Over: Paulus VI (paus). Humanae vitae. Hilversum, 1968.
[anoniem]
,
Nieuwe Hermans
In:
De Volkskrant
, (1989) (5 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
[anoniem]
,
Au pair komt voor tweede keer uit
In:
De Volkskrant
, (1989) (5 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Auteur Boudewijn van Houten heeft reeds in 1987 bij uitgeverij Nioba (Antwerpen) een roman-in-brieven uitgegeven onder de titel Au pair.
[anoniem]
,
‘T kookt, ’t lult, ’t sist
In:
De Volkskrant
, (1989) (8 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair. Amsterdam, 1989]
In:
Vrij Nederland
, (1989) (19 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Heeft betrekking op een televisie-documentaire over W.F. Hermans uitgezonden op 8 oktober 1989 bij de VPRO.
[anoniem]
,
Goed proza : W.F. Hermans en Marnix Gijssen
In:
De nieuwe eeuw
, (1953) (2 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1951.
Bespreking samen met Marnix Gijssen (De vleespotten van Egypte).
[anoniem]
,
De illusie van het huis
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1952) (26 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1951.
[anoniem]
,
Kritiek
In:
De Volkskrant
, (1968) (15 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1951.
Korte bloemlezing van recensies op ‘Het behouden huis’ van Jos. Panhuysen, Harry Mulisch, Ben Stroman (Algemeen Handelsblad, 6 maart 1954), Nico Verhoeven (De nieuwe dag, 22 maart 1952), P.H. Ritter (AVRO-radio-bespreking 7 februari 1954).
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1951]
In:
Elseviers Weekblad
, (1952) (29 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1951.
Zeer korte (7 regels) bespreking.
[anoniem]
,
Persona
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1977) (17 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
Aankondiging uitzending televisie-interview met Hermans in het programma ‘Persona’, bij de BRT.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977]
In:
De Groene Amsterdammer
, (1977) (23 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
Kort (10 regels).
[anoniem]
,
Hermans in pyjama : Boze Brieven van Bijkaart
In:
Algemeen Dagblad
, (1977) (4 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
[anoniem]
,
Kostelijke boekjes van kleine uitgevers veroveren de markt
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1977) (29 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en Gabriel Smit.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Bijzondere tekens. Antwerpen, 1977.
Kleine uitgevers doen het goed. ‘Bijzondere tekens’ (over de geschiedenis van de schrijfmachine) verschijnt bij Ziggurat (Antwerpen) in 100 exx.
[anoniem]
,
Een eerste sprong
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1947) (25 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. Amsterdam, 1947.
[anoniem]
,
Conserve
In:
Reformatorisch Dagblad
, (1999) (10 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Over Conserve : de eerste roman van Willem Frederik Hermans’, samengest. Door Kees de Bakker. Schoorl, 1998.
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. 2e dr. Schoorl, 1998.
[anoniem]
,
Luxe herdruk van ‘Conserve’
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1998) (10 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. 2e dr. Schoorl, 1998.
[anoniem]
,
Heruitgave debuutroman W.F. Hermans
In:
Leidsch Dagblad
, (1998) (11 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. 2e dr. Schoorl, 1998.
[anoniem]
,
Hermans’ debuutroman heruitgegeven
In:
Noordhollandsch Dagblad
, (1998) (14 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. 2e dr. Schoorl, 1998.
[anoniem]
,
W.F. Hermans’ ‘Conserve’ heruitgegeven
In:
De Volkskrant
, (1998) (11 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. 2e dr. Schoorl, 1998.
[anoniem]
,
Debuutroman Hermans opnieuw uitgegeven
In:
Trouw
, (1998) (11 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. 2e dr. Schoorl, 1998.
[anoniem]
,
Debuut W.F. Hermans wordt weer uitgegeven
In:
Leeuwarder Courant
, (1998) (20 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. 2e dr. Schoorl, 1998.
[anoniem]
,
Hermans’ debuutroman heruitgegeven
In:
De Limburger
, (1998) (14 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. 2e dr. Schoorl, 1998.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Dinky Toys. Amsterdam, 1988]
In:
Algemeen Dagblad
, (1988) (16 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dinky Toys. Amsterdam, 1988.
[anoniem]
,
Hermans’ aforismen
In:
De Volkskrant
, (1988) (13 juli)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dinky Toys. Amsterdam, 1988.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Dinky Toys. Parijs, 1976]
In:
Rariora Hermusiana
, (1981) (april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dinky Toys. Parijs, 1976.
[anoniem]
,
CJP laat boek vernietigen
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1981) (20 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
stripplaatje en foto van de Enschedese School
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Bernards, W.F. De doka van Hercules. Amsterdam, 1981.
Het stripalbum ‘De doka van Hercules’ is persiflage op ‘De donkere kamer van Damokles’.
[anoniem]
,
Wij zijn artistiek en financieel gedupeerd
In:
Tubantia
, (1981) (21 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Bernards, W.F. De doka van Hercules. Amsterdam, 1981.
Het stripalbum ‘De doka van Hercules’ is persiflage op ‘De donkere kamer van Damokles’.
[anoniem]
,
Verboden album gewoon te koop
In:
Het Parool
, (1981) (8 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
afb. affiche voor 'De doka van Hercules’
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Bernards, W.F. De doka van Hercules. Amsterdam, 1981.
Het stripalbum ‘De doka van Hercules’ is persiflage op ‘De donkere kamer van Damokles’.
[anoniem]
,
Vernietigd stripboek komt terug
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1981) (20 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Bernards, W.F. De doka van Hercules. Amsterdam, 1981.
Het stripalbum ‘De doka van Hercules’ is persiflage op ‘De donkere kamer van Damokles’.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958]
In:
Het Binnenhof
, (1964) (21 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
[anoniem]
,
De donkere kamer van Damocles
In:
Friese koerier
, (1960) (18 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
In de rubriek ‘Van boek tot boek’.
[anoniem]
,
W.F. Hermans en Anton van der Waals
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Steye Raviez/HH en foto Van der Waals
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Waals, Anton van der
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
[anoniem]
,
De donkere kamer van Damocles : verschrikkelijke, maar boeiende roman
In:
Algemeen Dagblad
, (1959) (21 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
[anoniem]
,
Tijdschriften II
In:
De Tijd De Maasbode
, (1964) (13 maart)
Trefwoord(en):
Knuvelder, G.
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Over het artikel ‘Bestaat Dorbeck’ door Gerard Knuvelder, geschreven in nr. 4, januari, 1964 van het tijdschrift ‘Raam’, op p. 55-61.
[anoniem]
,
De gebruikelijke klap voor poeziekritiek : eerste nummer van ‘Raster’
In:
De Tijd
, (1967) (22 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Betlem, Donald
Raster (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Bespreking van het eerste nummer van het literaire tijdschrift Raster, waarin o.a. een artikel van D. Betlem over De donkere kamer van Damocles, getiteld ‘Van Jean Paul tot Van der Waals’, op p. 71-94.
[anoniem]
,
Zoeterwoudsesingel 74
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
[anoniem]
,
De stem van het roepende kind
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1958) (22 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Dood en weggeraakt. Antwerpen, 1980]
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1980) (15 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en Theo Joekes
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dood en weggeraakt. Antwerpen, 1980.
Dood en weggeraakt is een bibliofiele uitgave (Antwerpen, Ziggurat) van een deel van een voorgenomen autobiografie.
In de rubriek ‘Letterkundige almanak’ samen met o.a. een bespreking van een roman van Theo Joekes (De moord in de Ridderzaal).
[anoniem]
,
Groteske roman van W.F. Hermans : Het evangelie van O. Dapper Dapper
In:
Tubantia
, (1973) (12 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988]
In:
De Volkskrant
, (1988) (5 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988.
[anoniem]
,
Enthousiaste W.F. Hermans
In:
Haagsche courant
, (1988) (21 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988.
[anoniem]
,
Door ongevaarlijke gekken bewoond
In:
De Volkskrant
, (1988) (4 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988.
[anoniem]
,
Door gevaarlijke gekken omringd
In:
Fries Dagblad
, (1989) (15 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Taal: Ned
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988.
[anoniem]
,
Toneel van W.F. Hermans
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1962) (31 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
Deze bespreking rept slechts van ‘Het omgekeerde pension’, ‘De psychologische test’ en ‘Dutch comfort’, niet van ‘Drie drama’s’.
[anoniem]
,
Toneel in boekvorm
In:
Het Vaderland
, (1962) (13 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
Over: Hermans, Willem Frederik. De woeste wandeling: een scenario. Amsterdam, 1962.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962]
In:
Het Parool
, (1969) (29 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
[anoniem]
,
Twee literaire pockets van W.F. Hermans
In:
De Typhoon
, (1962) (1 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
[anoniem]
,
W.F. Hermans
In:
Het Vaderland
, (1957) (15 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie melodrama’s. Amsterdam, 1957.
[anoniem]
,
De roman is niet dood : een beknopt overzicht van Nederlandse romans
In:
Het Vaderland
, (1957) (15 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Simon Vestdijk
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie melodrama’s. Amsterdam, 1957.
In de rubriek ‘Boeken vragen de aandacht’. Bespreking samen met S. Vestdijk (De beker van de min) en Jos Panhuysen (Wandel niet in water).
[anoniem]
,
Hermans’ Dutch comfort in melodramatische saus
In:
NRC Handelsblad
, (1971) (14 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
Over de toneelopvoering van ‘Dutch comfort’ in Brussel.
[anoniem]
,
Brussels kamertoneel creeert W.F. Hermans
In:
Het Laatste Nieuws
, (1971) (4 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
Aankondiging toneelopvoering van ‘Dutch comfort’ in Brussel.
[anoniem]
,
Creatie van W.F. Hermans ‘Dutch comfort’
In:
Het Laatste Nieuws
, (1971) (15 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
Aankondiging toneelopvoering van ‘Dutch comfort’ in Brussel.
[anoniem]
,
Toneelstuk van W.F. Hermans in Brussel
In:
De Telegraaf
, (1971) (17 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
Over de toneelopvoering van ‘Dutch comfort’ in Brussel.
[anoniem]
,
Filip’s sonatine van W.F. Hermans
In:
Nederlands Dagblad
, (1980) (11 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
[anoniem]
,
Wonderkind
In:
De Volkskrant
, (1980) (16 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
Reeks zeer korte besprekingen van diverse literaire werken.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980]
In:
De Groene Amsterdammer
, (1980) (4 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
Zeer korte bespreking (12 korte regels).
[anoniem]
,
De pijnlijke ontdekking van een wonderkind
In:
Leeuwarder Courant
, (1980) (16 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
[anoniem]
,
De foto-grafie van Willem Frederik Hermans : auteur & foto-amateur
In:
Het Vaderland
, (1969) (13 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
diverse foto’s uit het besproken boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, [1969].
[anoniem]
,
Fotobiografie van Hermans
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1969) (15 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto’s uit Fotobiografie
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Illustraties uit 'Fotobiografie'.
Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, [1969].
[anoniem]
,
Nieuwe Hermans bibliofiel
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1982) (30 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein's dynamiek. Amsterdam, 1982.
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Dordrecht, 1982.
[anoniem]
,
Nederlands proza
In:
Elseviers Magazine
, (1980) (17 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
In de rubriek 'Boeken'.
[anoniem]
,
W.F. Hermans
In:
Amersfoortse Courant
, (1982) (9 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
[anoniem]
,
Bibliofiele uitgave Hermans-verhaal
In:
De Volkskrant
, (1982) (23 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein's dynamiek. Amsterdam, 1982.
Aankondiging verschijnen bibliofiele uitgave van Geyerstein’s dynamiek.
[anoniem]
,
Wat hebben we aan W.F. Hermans
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1956) (15 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar Denkbaar de God. Amsterdam, 1956.
[anoniem]
,
Klokkenmaker
In:
De Volkskrant
, (1987) (28 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
[anoniem]
,
Citaten van W.F. Hermans
In:
De Telegraaf
, (1972) (1 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Hellebaarden: citaten uit het werk van Willem Frederik Hermans; verz. en ingel. door Frans Anton Jansen. Utrecht [etc.], 1972.
[anoniem]
,
Citaten van W.F. Hermans
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1972) (18 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Hellebaarden: citaten uit het werk van Willem Frederik Hermans; verz. en ingel. door Frans Anton Jansen. Utrecht [etc.], 1972.
[anoniem]
,
Hermans
In:
Der Clercke Cronike
, (1971) (september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kousbroek, Rudy
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
M.n. reactie op Kousbroek’s recensie van ‘Herinneringen van een engelbewaarder’ (Onschuld en Boete), in de Haagse Post, 15-21 september 1971.
[anoniem]
,
Herinneringen van een engelbewaarder door W.F. Hermans
In:
Dagblad van het Oosten
, (1971) (15 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971]
In:
Literama : kroniek over boeken, schrijvers en toneel
, 6 (1971) 20
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
In deze NCRV-uitgave verwijst men naar de gelijknamige radio-uitzending (Radiokroniek over boeken schrijvers en toneel), waarin een bijdrage over Hermans onder de titel ‘W.F. Hermans en het Vrolijk Klimaat’.
[anoniem]
,
Nieuwe roman van Hermans : de opgepoetste meidagen ’40
In:
Algemeen Dagblad
, (1971) (16 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
[anoniem]
,
Herinneringen van een engelbewaarder
In:
Het Zuiden
, (1972) (15 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
[anoniem]
,
Wel boeken, maar geen schrijvers : manifestatie in de RAI
In:
Elsevier
, (1970) (31 oktober) 117
Vorm:
Artikel
illustraties:
omslag 'Hollywood'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Hollywood. Amsterdam, 1970.
Over de boekenmarkt in de Amsterdamse RAI, waar men bij aankoop van f 10,- aan boeken bij Thomas Rap het boekje ‘Hollywood’ (impressies van bezoek aan Hollywood in 1967) cadeau krijgt.
[anoniem]
,
W.F. Hermans op reis naar Troje
In:
Het Binnenhof
, (1981) (7 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Homme’s hoest. Amsterdam, 1980.
[anoniem]
,
Diverse obsessies & ander boekennieuws
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1980) (2 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Homme’s hoest. Amsterdam, 1980.
Bespreking temidden van gevarieerd boekennieuws.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979]
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1979) (3 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979]
In:
De Groene Amsterdammer
, (1979) (4 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979]
In:
De Nieuwe Linie
, (1980) (16 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979.
Eénregelige bespreking.
[anoniem]
,
Hermans zonder vederbos
In:
Tubantia
, (1979) (18 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979.
Tevens bespreking van Lodewijk van Deyssel (Blank en geel).
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979]
In:
De Groene Amsterdammer
, (1979) (28 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979.
Zeer korte (11 kolomregels) bespreking.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979]
In:
Hervormd Nederland
, (1979) (8 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979.
Korte bespreking.
[anoniem]
,
Het is maar niks met pa en moe : Hermans heeft het kleinste gelijk : boek dat reclame niet verdient
In:
Elseviers Weekblad
, (1951) (22 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
[anoniem]
,
Roman van W.F. Hermans : ‘Ik heb altijd gelijk’ : mislukte confrontatie met Nederlands nood
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
[anoniem]
,
Geest en Leven
In:
De Tijd
, (1952) (5 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951]
In:
De Groene Amsterdammer
, (1952) (15 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
In de rubriek ‘Coop-Boek van de week’. Dit is no. 72.
[anoniem]
,
Drie romans van de jonge generatie : driemaal protest tegen het ouderhuis
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1951) (8 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Gerrit Kouwenaar
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Tevens bespreking van Gerrit Kouwenaar (Ik was geen soldaat) en Alfred Kossmann (De moord op Arend Zwigt).
[anoniem]
,
Vrijspraak geëist tegen schrijver van ‘Ik heb altijd gelijk’ : 'Toen art. 137c in de wet werd opgenomen, om paal en perk te stellen aan het optreden tegen joden, werd niet vermoed, dat het de gehele literatuur om hals zou brengen'
In:
Algemeen Handelsblad
, (1952) (21 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Eis in strafzaak tegen Hermans over het fragment uit ‘Ik heb altijd gelijk’ in het tijdschrift 'Podium'.
[anoniem]
,
Boekenweekgeschenk verrassing van Hermans
In:
De Volkskrant
, (1993) (3 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
[anoniem]
,
De achtergrond van Karel R.
In:
Het Parool
, (1993) (6 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
afb. omslag 'Willem Frederik Hermans en de CPNB 1950-1993’
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Over: Luiken, Tonnie, Dirk Baartse, Bob Polak. Willem Frederik Hermans en de CPNB 1950-1993. Amsterdam, 1993.
Over personages in ‘In de mist van het schimmenrijk’ en hun achtergronden.
[anoniem]
,
W.F. Hermans schrijver Boekenweekgeschenk ’93
In:
Amersfoortse Courant
, (1992) (24 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Hermans als schrijver van het boekenweekgeschenk 1993 aangekondigd.
[anoniem]
,
‘Kardinaal Pölätüo’
In:
Haagsche courant
, (1967) (13 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Themerson, Stefan
Annotatie(s):
Over: Themerson, Stefan. Kardinaal Pölätüo. Amsterdam, 1967.
Hermans schreef voor dit boek het voorwoord.
[anoniem]
,
Voer voor Hermans
In:
Eindhovens Dagblad
, (1967) (4 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Themerson, Stefan
Annotatie(s):
Over: Themerson, Stefan. Kardinaal Pölätüo. Amsterdam, 1967.
Hermans schreef voor dit boek het voorwoord.
In de rubriek ‘Voor U gelezen’.
[anoniem]
,
Nieuw 2
In:
Friese koerier
, (1967) (10 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Themerson, Stefan
Annotatie(s):
Over: Themerson, Stefan. Kardinaal Pölätüo. Amsterdam, 1967.
Hermans schreef voor het boek ‘Kardinaal Pölätüo’ van Stefan Themerson het voorwoord.
Aankondigingen van recent verschenen boeken.
[anoniem]
,
King Kong haalde het toneel niet
In:
Trouw
, (1972) (14 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
[anoniem]
,
Hermans’ King Kong : de mens als verrader van zichzelf
In:
Het Vaderland
, (1972) (4 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
[anoniem]
,
Omstreden ‘King Kong’ van Hermans nu als boek : stortvloed van nieuwe boeken in komende herfst
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1972) (8 september)
Vorm:
Boekaankondiging
illustraties:
portr. Hermans, Mulisch, Campert, Buddingh’, Ferdinandusse en 'King Kong'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
Boekaankondigingen voor de komende herfst.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972]
In:
Algemeen Dagblad
, (1972) (7 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
In de rubriek ‘In enkele regels’.
[anoniem]
,
King Kong van W.F. Hermans
In:
Dagblad van het Oosten
, (1972) (14 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
[anoniem]
,
De psychologische test
In:
Algemeen Handelsblad
, (1970) (2 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
Over: Hermans, Willem Frederik. De psychologische test. Zaandijk, 1960.
Over het rumoer rond King Kong en over de uitzending van ‘De psychologische test’ door de VARA-televisie op 2 februari 1970.
[anoniem]
,
Schrijver Hermans wijst ‘verlaagde’ staatsprijs af : typefout van f 10.000
In:
De Telegraaf
, (1973) (25 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
[anoniem]
,
W.F. Hermans op VARA-radio over King Kong-zaak
In:
De Volkskrant
, (1986) (15 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
Aankondiging uitzending (Radio 2, 10.03 uur) over de King Kong-zaak (gesprek met Hermans, L. de Jong en Carel Enkelaar).
[anoniem]
,
Ik bracht King Kong naar het ziekenhuis
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1986) (30 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
[anoniem]
,
Met een stuk hout op het hoofd geslagen : de zaak King Kong in vogelvlucht
In:
Het Binnenhof
, (1986) (11 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. King Kong, afb. brief King Kong uit strafgevangenis Breda
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983]
In:
Pour vous madame
, (1984) 1
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag 'Klaas kwam niet'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983]
In:
Leidsch Dagblad
, (1983) (23 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
Korte bespreking.
[anoniem]
,
Een pil van Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1983) (29 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
[anoniem]
,
W.F. Hermans en Koningin Eenoog
In:
Tubantia
, (1986) (5 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
[anoniem]
,
Foto’s van W.F. Hermans : bizarre werkelijkheid op gevoelige plaat
In:
De Waarheid
, (1986) (15 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto uit besproken boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Kussen door een rag van woorden. 3e dr. Amsterdam, 2000]
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Kussen door een rag van woorden. 3e dr. Amsterdam, 2000.
[anoniem]
,
Hermans : De laatste resten tropisch Nederland
Vorm:
Boekaankondiging
illustraties:
portr. Hermans tijdens signeersessie
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Aankondiging van het verschijnen van het boek in september.
[anoniem]
,
De laatste restanten tropisch Nederland
In:
Nieuwe Zeister Courant
, (1969) (19 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
[anoniem]
,
Auteur W.F. Hermans naar Suriname en de Antillen
In:
Het Parool
, (1969) (3 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Suriname
;
Nederlandse Antillen
Annotatie(s):
Aankondiging vertrek van Hermans op 9 januari naar Suriname en de Antillen.
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans kijkt naar de West
In:
De Nieuwe Linie
, (1969) (22 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
[anoniem]
,
Twee gewone boeken en een lang blauw : Hermans, Campert en Schippers
In:
De Waarheid
, (1969) (11 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Bespreking samen met Remco Campert (Hoe ik mijn verjaardag vierde) en K. Schippers (Verplaatste tafels).
[anoniem]
,
De beate visie van een romanschrijver
In:
De Nieuwe : onafhankelijk Vlaams weekblad
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969]
In:
Friese koerier
, (1969) (20 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
In de rubriek ‘Nieuw’.
[anoniem]
,
Verhalenbundel W.F. Hermans op komst : De laatste roker
In:
De Limburger
, (1991) (24 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
[anoniem]
,
W.F. Hermans kent de cirkels ook...
In:
Rotterdams Dagblad
, (1991) (14 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Kort artikel en fragment uit het verhaal ‘Naar Magnitogorsk’ over graancirkels en aardmagnetisme.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker. Amsterdam, 1991]
In:
Het Nederlandse boek
, (1991) (november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
[anoniem]
,
Hermans en de boze jonge mannen
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1958) (25 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een landingspoging op Newfoundland en andere verhalen. Amsterdam, 1957.
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie melodrama’s. Amsterdam, 1957.
In de rubriek ‘Letterkundige kroniek’.
[anoniem]
,
Frappante vertellingen
In:
De Volkskrant
, (1957) (18 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een landingspoging op Newfoundland en andere verhalen. Amsterdam, 1957.
Onderdeel van reeks besprekingen (in dit stuk ook Ton van Oudwijk, 'Mijn dochter doet het goed misschien', en Eric van der Steen, 'Gemengde berichten'.
[anoniem]
,
Lezen & schrijvers
In:
NRC Handelsblad
, (1992) (13 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Harten, C. van der. Lezen & schrijvers. Amsterdam, 1992.
Hermans schreef de inleiding in het fotoboek 'Lezen & Schrijvers'.
[anoniem]
,
Eerste Nederlandstalige Penguin op de markt
In:
Trouw
, (1992) (17 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Harten, C. van der. Lezen & schrijvers. Amsterdam, 1992.
Hermans schreef de inleiding in het fotoboek 'Lezen & Schrijvers'.
[anoniem]
,
W.F. Hermans bij de Bijenkorf
In:
Algemeen Dagblad
, (1985) (9 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De liefde tussen mens en kat. Amsterdam, 1985.
Over: Honderd helden uit de Nederlandse literatuur. - beschr. door Inez van Eijk en Rudi Wester. [Amsterdam], 1985.
Beide uitgaven ter gelegenheid van 'De Literaire Boekenmaand' die in maart 1985 in de Bijenkorf Boekhandels werd gehouden.
[anoniem]
,
W.F. Hermans over katten
In:
Haagsche courant
, (1985) (8 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, en foto van kat door Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De liefde tussen mens en kat. Amsterdam, 1985.
Over: Honderd helden uit de Nederlandse literatuur. - beschr. door Inez van Eijk en Rudi Wester. [Amsterdam], 1985.
Beide uitgaven ter gelegenheid van 'De Literaire Boekenmaand' die in maart 1985 in de Bijenkorf Boekhandels werd gehouden.
Ook in: Rotterdams Nieuwsblad, 8 maart 1985.
[anoniem]
,
Honderd helden van de literatuur
In:
Haarlems Dagblad
, (1985) (5 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De liefde tussen mens en kat. Amsterdam, 1985.
Over: Honderd helden uit de Nederlandse literatuur. - beschr. door Inez van Eijk en Rudi Wester. [Amsterdam], 1985.
Beide uitgaven ter gelegenheid van 'De Literaire Boekenmaand' die in maart 1985 in de Bijenkorf Boekhandels werd gehouden.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie. Amsterdam, 1987]
In:
Fries Dagblad
, (1987) (28 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
[anoniem]
,
Nederlands proza
In:
Elseviers Magazine
, (1982) (18 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie. Amsterdam, 1987]
In:
Fries Dagblad
, (1987) (28 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
W.F. Hermans als boosaardige sprookjesverteller
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1955) (26 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
Annotatie(s):
Over 'Volg het spoor terug' van J.B. Charles.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur I]
In:
De Linie
, (1955) (5 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Verwijzing naar artikel van Hermans in 'Literair paspoort', nr. 47, p. 103 e.v.
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur 1: Het geweten van de Groene Amsterdammer, of Volg het spoor omhoog. Amsterdam, 1955.
[anoniem]
,
Hermans
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1982) (6 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Aankondiging verschijnen herdruk van 'Mandarijnen op zwavelzuur' bij De Harmonie, te Amsterdam.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963]
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
Aankondiging van uitgebreidere bespreking.
[anoniem]
,
Boek van Hermans verschijnt toch : 'Mandarijnen op zwavelzuur'
In:
Het Parool
, (1963) (25 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
[anoniem]
,
Nationaal Ballet geen eigen gezicht? : Grabbe vertaald door Claus
In:
Het Binnenhof
, (1964) (27 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hugo Claus
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weverbergh, Julien
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
Over de verschijning van een Du Perron-nummer van het Vlaamse eenmans-tijdschrift 'Bok' van weverbergh, waarin ook Hermans' opvatting over Du Perron in 'Mandarijnen op zwavelzuur' naar voren komt.
Voorts over tijdschrift 'Theater' en over het tijdschrift 'Raam'.
[anoniem]
,
Mandarijnen nieuwe oogst
In:
Elseviers Weekblad
, (1964) (4 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
[anoniem]
,
Argumenten op zwavelzuur of een merkwaardig besluit van een uitgever
In:
Zandvoortse Courant
, (1955) (29 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het geweten van de Groene Amsterdammer of volg het spoor omhoog (Mandarijnen op zwavelzuur dl. I).
[anoniem]
,
Mandarijnen op zwavelzuur
In:
Vooruit
, (1964) (12 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
[anoniem]
,
Hermans geeft nu zélf uit
In:
Het Vrije Volk
, (1955) (18 april)
Vorm:
Boekaankondiging
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Aankondiging van het in eigen beheer uit te geven 'Mandarijnen op zwavelzuur'.
[anoniem]
,
Hermans gaat 'Mandarijnen' zelf uitgeven
In:
Het Parool
, (1955) (19 april)
Vorm:
Boekaankondiging
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Aankondiging van het in eigen beheer uit te geven 'Mandarijnen op zwavelzuur'. Met korte reactie van Hermans.
[anoniem]
,
G. van Oorschot weigert uitgave 'Mandarijnen 2
In:
Het Vrije Volk
, (1955) (14 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en G. van Oorschot
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Naast weigering van Van Oorschot, Hermans' overweging om verdere publicatie van 'Mandarijnen op zwavelzuur' op andere wijze voort te zetten.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De mandarijnenpers. Groningen, 1955]
In:
Zandvoortse Courant
, (1955) (juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De mandarijnenpers. Groningen, 1955.
[anoniem]
,
W.F. Hermans uitgever in spe
In:
Het Binnenhof
, (1955) (20 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het plan van Hermans om 'Mandarijnen op zwavelzuur' in eigen beheer uit te geven.
[anoniem]
,
Een mandarijn als kunsthistoricus : W.F. Hermans en Goya
In:
De Linie
, (1955) (9 juli)
Vorm:
Artikel
illustraties:
afb. van schilderijen van Goya
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
;
Goya, Francisco
Annotatie(s):
Over 'Mandarijnen op zwavelzuur', dl. 1, en Goya.
[anoniem]
,
De Mandarijnenpers thuis
In:
Zandvoortse Courant
, (1955) (10 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Amsterdam, 1955.
[anoniem]
,
De mandarijnen van W.F. Hermans
In:
De Groene Amsterdammer
, (1996) (21 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto Hermans op vlooienmarkt in Parijs van Piet Schreuders
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Korte literaire geschiedenis van 'Mandarijnen op zwavelzuur'.
[anoniem]
,
Literair gerucht
In:
Haagsch Dagblad
, (1995) (12 februari) 1
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
Annotatie(s):
Over Hermans' brochure 'Het geweten van de Groene Amsterdammer'.
[anoniem]
,
Zure mandarijnen van W.F. Hermans
In:
Het Vrije Volk
, (1955) (1 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de eerste aflevering van 'Mandarijnen op zwavelzuur'.
[anoniem]
,
Het lot van de clown
In:
Haagse Post
, (1983) (27 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Steye Raviez
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur, supplement. Parijs, 1983.
[anoniem]
,
De rechten van W.F. Hermans
In:
De Tijd
, (1983) (7 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur, supplement. Parijs, 1983.
Over ongevraagd publicaties afdrukken in een boekwerk.
[anoniem]
,
W.F. Hermans : van mandarijnen en kleine hoetelaars
In:
De Tijd
, (1983) (26 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
zelfportr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur, supplement. Parijs, 1983.
[anoniem]
,
Verse mandarijnen
In:
Elseviers Magazine
, (1983) (3 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
zelfportr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Zelfportret Hermans.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur, supplement. Parijs, 1983]
In:
NRC Handelsblad
, (1983) (26 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
zelfportr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur, supplement. Parijs, 1983.
[anoniem]
,
Jules Croiset met 'Martelgang' in Zuidplein op de solo-toer
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1986) (26 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. acteur Jules Croiset in toneelscène
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Béraud, Henri
;
Croiset, Jules
Annotatie(s):
Over: Béraud, Henri. De martelgang van de dikzak. Vert. W.F. Hermans. Amsterdam, 1982. (Oorspr. titel: Le martyre de l'obèse).
Over de solovoorstelling 'De martelgang van de dikzak' van Jules Croiset naar het gelijknamige boek van Henri Béraud.
[anoniem]
,
[Over: Béraud, Henri. De martelgang van de dikzak. Vert. W.F. Hermans. Amsterdam, 1982]
In:
De Groene Amsterdammer
, (1982) (6 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Béraud, Henri
Annotatie(s):
Over: Béraud, Henri. De martelgang van de dikzak. Vert. W.F. Hermans. Amsterdam, 1982. (Oorspr. titel: Le martyre de l'obèse).
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Amsterdam, 1965]
In:
Propria Cures
, (1966) (2 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Amsterdam, 1965.
[anoniem]
,
Gide, Thomas, Hermans in 'Anker-boeken'
In:
Friese koerier
, (1961) (12 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: De Oprechte Haarlemmer, 16 juli 1961.
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Rotterdam, 1961.
Tevens bespreking van andere delen in de 'Anker-boeken' (André Gide, Dylan Thomas).
In de rubriek 'Van boek tot boek'.
[anoniem]
,
Moedwil en Misverstand
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1961) (20 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Rotterdam, 1961.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Rotterdam, 1961]
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1961) (27 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Rotterdam, 1961.
Kort, in reeks van besprekingen.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Amsterdam, 1990]
In:
NRC Handelsblad
, (1990) (8 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Amsterdam, 1990.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Naar Magnitogorsk. Amsterdam, 1990]
In:
De Volkskrant
, (1990) (20 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Naar Magnitogorsk. Amsterdam, 1990.
[anoniem]
,
Magnitogorsk
In:
NRC Handelsblad
, (1990) (7 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Naar Magnitogorsk. Amsterdam, 1990.
[anoniem]
,
[]
In:
Annalen van het Thijmgenootschap : (Vereniging tot het Bevorderen van de Beoefening der Wetenschap onder de Katholieken in Nederland, waarbij aangesloten de Vereniging voor Thomistische Wijsbegeerte)
, (1983) 1 (januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nie mehr schlafen. Tübingen, 1982.
[anoniem]
,
W.F. Hermans, beschermheer Nederlandse taal, overleden
In:
Algemeen Dagblad
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Ook vijanden reageren geschokt op dood Willem Frederik Hermans
In:
Rotterdams Dagblad
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans door Cees Zorn
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans ooit 'nagel aan doodskist Groninger universiteit'
In:
Drentse Courant
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (4 mei)
Vorm:
Brief
illustraties:
tek. Hermans door Cyprian Koscielniak
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Brieven (van Carel Swinkels en J. van Emmerik) over reacties bij het overlijden van W.F. Hermans.
[anoniem]
,
Een monument gestorven
In:
Algemeen Dagblad
, (1995) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
De stift van de kift en de drift van de lift
In:
De Volkskrant
, (1995) (2 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Hermans als fotograaf
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Selectie foto's uit 'Een foto uit eigen doos'.
[anoniem]
,
[W.F. Hermans]
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans door E. van Moerkerken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Diverse personen geven hun reactie op het overlijden van W.F. Hermans: Hella Haasse, Jan Blokker, Gerard Reve, Theo van Gogh, Alexander Rinnooy Kan, Wouter van Oorschot, Harry Mulisch, Aad Nuis, B.J. Asscher, Rob van Erkelens, Rudi Fuchs, Rick de Leeuw, Lou de Jong, Joost Zwagerman, Nelleke Noordervliet, Erik van Zuylen, Peter Winnen, Felix Rottenberg, F. Bolkestein, Leo Beenhakker.
[anoniem]
,
Waarom de onervaren lezer kapot gaat aan de boeken van W.F. Hermans
In:
Vrij Nederland
, (1971) (7 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In de rubriek 'Bij ons in Holland'.
[anoniem]
,
Hermans' kwesties
In:
Het Parool
, (1999) (12 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
div. foto's
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Meer bepaald over de aanslag in de boek beschreven.
[anoniem]
,
Schrijver W.F. Hermans in Amsterdam : 'Ik ben echt geen scherpslijper'
In:
Leeuwarder Courant
, (1993) (2 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de presentatie van het boekenweekgeschenk.
[anoniem]
,
[Willem Frederik Hermans]
In:
Het Parool
, (1995) (29 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Rouwadvertentie W.F. Hermans.
[anoniem]
,
Dat telt aan
In:
Vrij Nederland
, (1972) (13 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. 5e herz. dr. Amsterdam, 1974. Want de vierde druk wordt vernietigd.
In de rubriek 'Het wereldje'.
[anoniem]
,
Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1972) (9 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Janssen, Frans A. en Rob Delvigne. Bibliografie van de verspreide publicaties van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1972.
[anoniem]
,
W.F. Hermans over de schrijfmachines
In:
De Telegraaf
, (1972) (1 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans uitgenodigd voor het openingsprogramma.
[anoniem]
,
W.F. Hermans op Typiade : Vrouwenemancipatie op gang door typemachine
In:
Amersfoortse Courant
, (1972) (26 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans op de Typiade
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans uitgenodigd voor het openingsprogramma.
[anoniem]
,
W.F. Hermans
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1972) (3 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over 'Tirade' nr 175 waarin Herman Verhaar met 'Het goddelijk gelijk of W.F. Hermans en de literatuur'.
[anoniem]
,
[Hermans geïnterviewd door Joop van Tijn op de VPRO tv, op 1 juni 1972]
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1972) (2 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Tijn, Joop van
Annotatie(s):
Hermans geïnterviewd door Joop van Tijn op de VPRO tv, op 1 juni 1972.
In de rubriek 'Beeldpraak'.
[anoniem]
,
Wolkenkrabber
In:
NRC Handelsblad
, (1972) (6 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
cartoon met hoofd Hermans aan flatgebouw
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over nr. 4 van literair-architectonisch tijdschrift 'De wolkenkrabber', waarin bespreking van 'De tranen der acacia's.
[anoniem]
,
300 keer feest
In:
Vrij Nederland
, (1972) (15 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
tek. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Liber amicorum Steendrukkerij De Jong & Co., 1911 - 1971. Hilversum, 1971. Hierin een tekening van Hermans.
[anoniem]
,
Beste Ditvoorst, slechte Kerbosch in The Movies
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1973) (14 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de verfilming van ‘De blinde fotograaf’ uit ' Een landingspoging op Newfoundland', door Adriaan Ditvoorst.
[anoniem]
,
Hermans leest voor in 'De ivoren toren'
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1973) (28 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans leest voor in 'De ivoren toren', een AVRO-televisieprogramma.
[anoniem]
,
Hermans leest voor in 'De ivoren toren', een AVRO-televisieprogramma
In:
De Tijd
, (1973) (28 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans leest voor in 'De ivoren toren', een AVRO-televisieprogramma.
[anoniem]
,
Ministerie koopt voor f 8000 aan boeken van W.F. Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1973) (17 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
W.F. Hermans gaat in Parijs wonen
In:
Algemeen Dagblad
, (1973) (8 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
W.F. Hermans over Weinreb : 'Ik had weer eens gelijk'
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1973) (7 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weinreb, Friedrich
[anoniem]
,
W.F. Hermans wil ontslag als lector
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1973) (7 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Hermans wil ontslag bij universiteit
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1973) (7 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Nieuwsblad van het Noorden, 6 juni 1973 (Hermans vraagt ontslag bij universiteit), met portret.
[anoniem]
,
Hermans neemt als lector ontslag
In:
NRC Handelsblad
, (1973) (7 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Het Binnenhof, 7 juni 1973 [verkort].
[anoniem]
,
Hermans toch weer schrijver : Ontslag ingediend bij Universiteit van Groningen
In:
Het Parool
, (1973) (7 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
W.F. Hermans gaat in Parijs wonen
In:
Haagsche courant
, (1973) (7 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Hermans kiest tóch voor literatuur
In:
Trouw/kwartet
, (1973) (7 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Hermans neemt ontslag
In:
Het Vrije Volk
, (1973) (7 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Hermans : 'Ik ga weer schrijven' : Ontslag als lector
In:
De Telegraaf
, (1973) (7 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Hermans zegt de wetenschap vaarwel : 'Ik ga van de pen leven'
In:
Het Vaderland
, (1973) (7 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
W.F. Hermans stopt met schrijven
In:
De Volkskrant
, (1973) (3 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Hermans naar Frankrijk
In:
De Telegraaf
, (1973) (8 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1973) (2 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans werkt aan 'Het evangelie van O dapper, dapper'.
[anoniem]
,
Schrijver dezes
In:
Vrij Nederland
, (1973) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Twijfels aan de nieuwe mens
In:
Het Binnenhof
, (1973) (28 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans. portr. E. Du Perron
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over artikel over Hermans in 'Maatstaf'.
In de rubriek 'In de tijdschriften'.
[anoniem]
,
Schrijver Hermans heeft niets meer te vertellen…
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1973) (6 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: De Gooi- en Eemlander, 2 maart 1973 (Hermans stopt met schrijven) [verkort].
[anoniem]
,
W.F. Hermans stopt met schrijven
In:
Het Parool
, (1973) (6 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Hermans stopt met schrijven
In:
Trouw
, (1973) (2 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Nieuwe Haagsche Courant, 2 maart 1973 [bijblad].
[anoniem]
,
Hermans wil stoppen met schrijven
In:
De Tijd
, (1973) (2 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
W.F. Hermans tikt minister Engels fors op de vingers
In:
Vrij Nederland
, (1973) (27 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over weigering P.C. Hooftprijs.
[anoniem]
,
Ministerie koopt voor staatsprijs werk Hermans
In:
Trouw
, (1973) (17 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Andere besteding prijs W. Hermans
In:
Het Vaderland
, (1973) (17 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Minister koopt voor geweigerde staatsprijs werk van Hermans
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1973) (17 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Minister steekt geld van geweigerde prijs in boeken van Hermans
In:
Het Parool
, (1973) (16 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
CRM koopt werken van Hermans aan
In:
NRC Handelsblad
, (1973) (16 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Hermans, W.F.
In:
De Tijd
, (1973) (27 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over weigering P.C. Hooftprijs.
[anoniem]
,
W.F. Hermans weigert staatsprijs Letterkunde
In:
Haagsche courant
, (1973) (25 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over weigering P.C. Hooftprijs.
Ook in: De Gooi- en Eemlander, 25 januari 1973 (Auteur Hermans weigert staatsprijs letterkunde) [met portret Hermans]; Trouw (Hermans wil Hooftprijs niet na tikfout) [met portret Hermans]; Haarlems Dagblad (W.F. Hermans weigert prijs).
Ook in: Brabants Nieuwsblad (W.F. Hermans weigert staatsprijs) [verkort]; Amersfoortse Courant (W.F. Hermans weigert de Staatsprijs) [portret Hermans.].
[anoniem]
,
W.F. Hermans weigert staatsprijs literatuur
In:
De Nieuwe Gazet
, (1973) (25 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over weigering P.C. Hooftprijs.
[anoniem]
,
'Prijsdaling' wekt woede van Hermans
In:
De Tijd
, (1973) (25 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over weigering P.C. Hooftprijs.
[anoniem]
,
W.F. Hermans weigert P.C. Hooftprijs : Auteur niet vereerd door aanbod Engels
In:
De Waarheid
, (1973) (25 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over weigering P.C. Hooftprijs.
[anoniem]
,
Hermans wil staatsprijs van 18.000 geulden : Engels : Tikfout op ministerie
In:
Algemeen Dagblad
, (1973) (25 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans, portr. minister Engels
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over weigering P.C. Hooftprijs.
Ook in: Het Vaderland, 25 januari 1973 (Tikfout scheelt Hermans 10 mille : Staatsprijs geweigerd).
[anoniem]
,
W.F. Hermans weigert P.C. Hooftprijs 1971 : Na tikfout van ministerie
In:
De Volkskrant
, (1973) (25 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over weigering P.C. Hooftprijs.
[anoniem]
,
W.F. Hermans weigert 'verlaagde' staatsprijs : Tikfout van tien mille in brief van minister
In:
Het Parool
, (1973) (25 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over weigering P.C. Hooftprijs.
[anoniem]
,
W.F. Hermans weigert staatsprijs literatuur wegens tikfout
In:
Het Vrije Volk
, (1973) (25 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over weigering P.C. Hooftprijs.
[anoniem]
,
Hermans weigert Hooftprijs
In:
NRC Handelsblad
, (1973) (24 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over weigering P.C. Hooftprijs.
[anoniem]
,
W.F. Hermans weigert colleges te geven
In:
NRC Handelsblad
, (1973) (28 december) 3
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans als lector aan de universiteit van Groningen.
[anoniem]
,
Ontdekkingen
In:
Vrij Nederland
, (1974) (30 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans over subsidies aan schrijvers.
[anoniem]
,
Vader en zoon Van Hemert verzoend door tv spel
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1975) (21 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de op 21 januari 1975 door de VPRO-televisie uit te zenden vertolking van het toneelstuk 'Periander' van Hermans, gebaseerd op gegevens van Herodotus en Diogenes Laërtius.
Ook in: Tubantia, 21 januari 1975 [Licht gewijzigd en met scènefoto].
[anoniem]
,
Levendige Periander
In:
De Volkskrant
, (1975) (22 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de op 21 januari 1975 door de VPRO-televisie uitgezonden vertolking van het toneelstuk 'Periander' van Hermans, gebaseerd op gegevens van Herodotus en Diogenes Laërtius.
[anoniem]
,
Wie krijgt Nobelprijs?
In:
Vrij Nederland
, (1975) (7 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
[anoniem]
,
Hermans
In:
Leeuwarder Courant
, (1975) (24 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
[anoniem]
,
Wie is wie?.
In:
Vrij Nederland
, (1975) (25 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Over de prijsvraag van Nieuwsblad van het Noorden over de vraag wie hebben model gestaan voor de figuren uit 'Onder professoren'.
[anoniem]
,
W.F. Hermans in Beeldspraak
In:
Amersfoortse Courant
, (1975) (31 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Aankondiging van het televisie-programma 'Beeldspraak', gewijd aan Hermans en zijn brochure 'Machines in bikini', dat de NOS op 4 januari 1975 uitzendt.
Ook in: De Limburger, 2 januari 1976; De Leeuwarder Courant; Drentse en Asser Courant, 3 januari 1976 [met portret Hermans].
[anoniem]
,
Beeldspraak belicht body art, Heyboer en Hermans
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1976) (3 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Aankondiging van het televisie-programma 'Beeldspraak', gewijd aan Hermans en zijn brochure 'Machines in bikini', dat de NOS op 4 januari 1975 uitzendt.
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans als professor?
In:
De Telegraaf
, (1976) (29 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Grijs, Piet
Annotatie(s):
Over de smeekbede van Piet Grijs aan Hermans om als hoogleraar in de Nederlandse letteren.
[anoniem]
,
Hermans contra theologen
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
theologie
[anoniem]
,
Van Munt tot Leidse Straat
In:
NRC Handelsblad
, (1977) (18 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
locatie - Amsterdam
Annotatie(s):
Met diverse romanfiguren (w.o. Henri Osewoudt) van verschillende schrijvers (J. van Geuns, Hans Plomp, Simon Vestdijk en Hermans) door Amsterdam gaan.
[anoniem]
,
Prijs der letteren voor W.F. Hermans
In:
De Telegraaf
, (1977) (7 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Prijs der Nederlandse Letteren, uit te reiken door koning Boudewijn van België.
[anoniem]
,
Onderscheiding voor schrijver W.F. Hermans
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1977) (8 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Prijs der Nederlandse Letteren, uit te reiken door koning Boudewijn van België.
[anoniem]
,
Werk van Hermans bekroond
In:
Het Vaderland
, (1977) (8 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Prijs der Nederlandse Letteren, uit te reiken door koning Boudewijn van België.
Ook in: Algemeen Dagblad, 8 oktober 1977.
[anoniem]
,
De koning mag men niet voor het hoofd stoten
In:
Vrij Nederland
, (1977) (15 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Prijs der Nederlandse Letteren, uit te reiken door koning Boudewijn van België.
[anoniem]
,
Hermans bekroond
In:
Drentse en Asser courant
, (1977) (22 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Prijs der Nederlandse Letteren, uit te reiken door koning Boudewijn van België.
[anoniem]
,
Oud studenten aan het woord : docent in Groningen
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 11 (2001-2002) 41 (december 2001) 7-20
, 2001
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., krt.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Rijksuniversiteit Groningen
Annotatie(s):
Vervolg in: Hermans-magazine 11 (2001-2002) 41 (december 2001), p. 7-20; 42 (maart 2002), p. 39-51; 43 (juni 2002), p. 84-89; 44 (september 2002), p. 116-121; 12 (2002-2003) 45 (december 2002), p. 20-22; 46 (maart 2003), p. 50-53; 47 (juni 2003), p. 88-92; 48 (september 2003), p. 117-120; 13 (2003-2004) 49 (december 2003), p. 22-25; 50 (maart 2004), p. 50-55; 51 (juni 2004), p. 86-89; 52 (september 2004), p. 120-123; 14 (2004-2005) 53 (december 2004), p. 24-27; 54 (maart 2005), p. 54-55.
[anoniem]
,
Van Koningsplein naar Leidseplein (1-4)
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 10 (2000-2001) 38 (maart 2001) 65
, 2001
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
locatie - Amsterdam
[anoniem]
,
W.F. Hermans : 'Nooit meer slapen'
In:
De Gelderlander
, (1966) (26 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
[anoniem]
,
De zin van een onzinnige expeditie
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1966) (26 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
In de rubriek 'Letterkundige rubriek'.
[anoniem]
,
Leerschool van de eerzucht : nieuwe roman van W.F. Hermans
In:
Leeuwarder Courant
, (1966) (14 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
[anoniem]
,
Kroniek van het proza
In:
Wending
, (1966) (oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
[anoniem]
,
W.F. Hermans : Nooit meer slapen
In:
Avenue
, (1966) (juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
[anoniem]
,
Toneelprovo's gevraagd : opkomst der Nederlandse democratie
In:
Het Binnenhof
, (1966) (29 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weverbergh, Julien
Komma (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Onderdeel van de bespreking van aantal tijdschriften, w.o. het literaire tijdschrift 'Komma', waarin Weverbergh over 'Nooit meer slapen' schrijft.
[anoniem]
,
Wie is wie?
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1975) (11 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Wie hebben model gestaan voor de figuren uit 'Onder professoren'.
[anoniem]
,
Hermans, Bellow, Bradbury
In:
Trouw
, (1991) (4 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Over: Oever, Annie van den (red.). De universiteit in opspraak. Baarn, 1990.
Boek over twee eeuwen universiteiten in romans.
[anoniem]
,
Omstreden 'King Kong' van W.F. Hermans voor een keer op toneel : bij 4 en 5 mei-herdenkingen in Amsterdam
In:
Haarlems Dagblad
, (1981) (24 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Aankondiging opvoering 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/ 5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
[anoniem]
,
W.F. Hermans en zijn King Kong
In:
Tubantia
, (1981) (5 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Aankondiging opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
Ook in: Haarlems Dagblad, 1 mei 1981; Utrechts Nieuwsblad, 30 april 1981; Nieuwsblad van het Noorden, 4 mei 1981 [De laatste twee onder de titel 'King Kong, drama van Hermans over raadselachtige verrader'), in de Provinciale Zeeuwse Courant ,1 mei 1981 (De raadsels van het verraad), in de Amersfoortse Courant, 2 mei 1981 (Drama King Kong van W.F. Hermans wordt opgevoerd] [met portret van Hermans]; De Gooi- en Eemlander, 4 mei 1981 (W.F. Hermans 'King Kong' wordt alsnog uitgevoerd).
[anoniem]
,
Hermans' aanklacht King Kong zorgt voor gezellige puinhoop in Paradiso
In:
NRC Handelsblad
, (1981) (5 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
[anoniem]
,
King Kong toont Hermans' visie op zaak-Lindemans
In:
NRC Handelsblad
, (1981) (28 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en portr. Christiaan Lindemans alias King Kong
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
[anoniem]
,
Omstreden 'King Kong' op het toneel
In:
Het Parool
, (1981) (25 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
[anoniem]
,
Eenmalige opvoering Hermans' King Kong
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1981) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
Ook in: Amersfoortsche Courant, 24 april 1981. Licht gewijzigd ook verschenen in het Nieuwsblad van het Noorden, 29 april 1981.
[anoniem]
,
'King Kong' in produktie
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1981) (24 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
[anoniem]
,
Eénmalige opvoering omstreden 'King Kong'
In:
Leidsch Dagblad
, (1981) (29 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
[anoniem]
,
Toneelstuk King Kong van Hermans in Paradiso
In:
NRC Handelsblad
, (1981) (27 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
[anoniem]
,
King Kong spuwt vuur
In:
Drentse en Asser courant
, (1981) (7 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto scène vuurspuwer uit 'King Kong'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
Weinig meer dan onderschrift bij foto.
[anoniem]
,
Adèle speelt prins Bernhard
In:
Het Binnenhof
, (1981) (5 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Adele Bloemendaal als Prins Bernhard
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
[anoniem]
,
Wereldpremière 'King Kong' van W.F. Hermans
In:
Trouw/kwartet
, (1981) (25 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
[anoniem]
,
Een wereld van achterdocht
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953.
[anoniem]
,
Ruud van Hemert via spel met zijn vader verzoend : 'Periander', een tv-stuk om trots op te zijn
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1975) (15 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
scene uit toneelstuk Periander
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de op 21 januari 1975 door de VPRO-televisie uit te zenden vertolking van het toneelstuk 'Periander' van Hermans, gebaseerd op gegevens van Herodotus en Diogenes Laërtius.
Op dezelfde datum verschenen in de Amersfoortse Courant.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Periander. Amsterdam, 1974]
In:
Het Binnenhof
, (1975) (4 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Periander. Amsterdam, 1974.
[anoniem]
,
Nieuwe toneelstukken van Mulisch en W.F. Hermans
In:
Tubantia
, (1974) (29 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Periander. Amsterdam, 1974.
Tevens bespreking van o.a. 'Bezoekuur' van Harry Mulisch.
[anoniem]
,
W.F. Hermans verpakte ideeën in Grieks drama
In:
Trouw
, (1975) (21 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het dezelfde avond door de VPRO-televisie uit te zenden toneelstuk van Hermans, gebaseerd op gegevens van Herodotus en Diogenes Laërtius.
Op dezelfde dag ook verschenen in de Nieuwe Haagsche Courant.
[anoniem]
,
'De psychologische test' van W.F. Hermans : Vlaams-Nederlandse toneelontmoeting
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1960) (3 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de Vlaams-Nederlandse Toneeldag 1960 in Rotterdam, waarop 'De psychologische test' werd uitgevoerd.
[anoniem]
,
Toneelstuk van W.F. Hermans
In:
De Gelderlander
, (1993) (15 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Aankondiging van de uitvoering van 'De psychologische test' in Amsterdam.
[anoniem]
,
Geslaagde toneeldag met experimenten : Vlaams-Nederlandse ontmoeting in Rotterdam : 'Psychologische Test' van W.F. Hermans in première
In:
Het Parool
, (1960) (28 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
scene uit De psychologische test
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de Vlaams-Nederlandse Toneeldag 1960 in Rotterdam, waarop 'De psychologische test' werd uitgevoerd.
[anoniem]
,
W.F. Hermans : De psychologische test
In:
Televizier
, (1970) (31 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Aankondiging van de uitvoering van 'De psychologische test' voor de VARA-televisie, op 2 februari 1970.
[anoniem]
,
Nederlands-Vlaamse toneelontmoeting in Rotterdam : drie eenakters op een dag
In:
Algemeen Handelsblad
, (1960) (28 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de Vlaams-Nederlandse Toneeldag 1960 in Rotterdam, waarop 'De psychologische test' werd uitgevoerd.
[anoniem]
,
Vlaams-Nederlandse toneeldag te Rotterdam
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1960) (28 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de Vlaams-Nederlandse Toneeldag 1960 in Rotterdam, waarop 'De psychologische test' werd uitgevoerd.
[anoniem]
,
Hermans schrijft over zichzelf in zijn biografie van Multatuli
In:
Amersfoortse Courant
, (1976) (3 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
[anoniem]
,
De waarheid achter de mythe
In:
Hollands diep : cultureel opinieblad
, (1976) (5 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
[anoniem]
,
De raadselachtige Multatuli
In:
De Telegraaf
, (1976) (22 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
[anoniem]
,
Raster brengt speciaal W.F. Hermans-nummer
In:
Het Parool
, (1971) (21 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Raster (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over: Willem Frederik Hermans. [onder red. van H.C. ten Berge]. Amsterdam, 1971. (Themanummer Raster 5 (1971), 2 (zomer)).
[anoniem]
,
W.F. Hermans in 'Raster'
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1971) (28 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Willem Frederik Hermans. [onder red. van H.C. ten Berge]. Amsterdam, 1971. (Themanummer Raster 5 (1971), 2 (zomer)).
[anoniem]
,
Raster
In:
Het Vaderland
, (1971) (26 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Willem Frederik Hermans. [onder red. van H.C. ten Berge]. Amsterdam, 1971. (Themanummer Raster 5 (1971), 2 (zomer)).
In de rubriek Uit de tijdschriften.
[anoniem]
,
[Over: Willem Frederik Hermans [onder red. van H.C. ten Berge] Amsterdam, 1971. (Themanummer Raster (1971), (zomer))]
In:
Elsevier
, (1971) (3 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Willem Frederik Hermans. [onder red. van H.C. ten Berge]. Amsterdam, 1971. (Themanummer Raster 5 (1971), 2 (zomer)).
[anoniem]
,
Raster
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1971) (3 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, Van 't Reve, Vestdijk
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Raster (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over: Willem Frederik Hermans. [onder red. van H.C. ten Berge]. Amsterdam, 1971. (Themanummer Raster 5 (1971), 2 (zomer)).
In de rubriek 'Komt tijd komt schrift'.
Tevens bespreking van SOMA 15/16.
[anoniem]
,
Raster eert Hermans met heel nummer : auteur wordt dit jaar vijftig
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1971) (16 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Raster (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over: Willem Frederik Hermans. [onder red. van H.C. ten Berge]. Amsterdam, 1971. (Themanummer Raster 5 (1971), 2 (zomer)).
[anoniem]
,
Raadsels bij W.F. Hermans
In:
Het Binnenhof
, (1971) (24 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Raster (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over: Willem Frederik Hermans. [onder red. van H.C. ten Berge]. Amsterdam, 1971. (Themanummer Raster 5 (1971), 2 (zomer)).
Ook bespreking van andere literaire tijdschriften
[anoniem]
,
Feestrede W.F. Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1985) (11 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Relikwieën en documenten. Amsterdam, 1985.
[anoniem]
,
Feestrede W.F. Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1985) (11 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Relikwieën en documenten. Amsterdam, 1985.
[anoniem]
,
Licht gevoel van heimwee bij de laatste Hermans
In:
De Volkskrant
, (1995) (6 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Marcel Molle
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
[anoniem]
,
W.F. Hermans laatste afrekening
In:
Nederlands Dagblad
, (1995) (18 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
[anoniem]
,
Tekens aan de wand : 'sadistische' en gratuite
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1965) (9 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964]
In:
De Schijndelse Krant
, (1965?)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964]
In:
De Nieuwe Limburger
, (1967) (7 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
[anoniem]
,
In Hermans' domein
In:
De Volkskrant
, (1989) (19 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
[anoniem]
,
Opmerkingen over het Sadistische Universum
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
[anoniem]
,
'Het sadistische universum'
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1965) (30 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
[anoniem]
,
Curiosum
In:
Het Binnenhof
, (1965) (31 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
[anoniem]
,
[Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. 3e uitgebr. dr. Amsterdam, 1983]
In:
Knack
, (1984) (8 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. 3e uitgebr. dr. Amsterdam, 1983.
[anoniem]
,
Scheppend nihilisme
In:
De Tijd
, (1983) (25 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. 3e uitgebr. dr. Amsterdam, 1983.
[anoniem]
,
Scheppend nihilisme : portretten van Hermans
In:
Nederlands Dagblad
, (1979) (11 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979.
[anoniem]
,
Over schrijvers
In:
Elseviers Magazine
, (1979) (25 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979.
[anoniem]
,
Bloemlezen
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1979) (22 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979.
Tevens bespreking van 'De mythe van A. Roland Holst' door W.H. Stenfert Kroese, en 'Brevarium der Vlaamse lyriek', samengest. door Marnix Gijsen en Karel Jonckheere.
[anoniem]
,
Op zoek naar een vader en moeder
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1950) (18 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
[anoniem]
,
De tranen der Acacia's
In:
De Groene Amsterdammer
, (1950) (18 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
[anoniem]
,
Voor de tweede maal : Van Wittgenstein tot Weinreb
In:
Dagblad van het Oosten
, (1971) (16 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb : het sadistische universum 2. Amsterdam, 1970.
[anoniem]
,
Boebie
In:
Trouw
, (1968) (9 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Delfgaauw, Bernard
;
Brugsma, W.L.
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Annum veritatis. Brugge [Amsterdam], 1968.
Over: Paulus VI (paus). Humanae vitae. Hilversum, 1968.
Over: Delfgaauw, B.M.I. Sexualiteit, pauselijk gezag, geweten. Baarn, 1968.
[anoniem]
,
RK en SJ
In:
De Nieuwe Linie
, (1966) (1 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Prudhomme, Anastase
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over: Prudhomme, Anastase. Verder van mij. (Hollands Maandblad 8 (1967/68), p. 3-7).
[anoniem]
,
Burgerschrijver
In:
De Nieuwe Linie
, (1966) (8 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Prudhomme, Anastase
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over: Prudhomme, Anastase. Verder van mij. (Hollands Maandblad 8 (1967/68), p. 3-7).
[anoniem]
,
Cees - J - Neeltje - Pietje - Cees - Willem - Gerard
In:
Algemeen Handelsblad
, (1966) (17 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Prudhomme, Anastase
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over: Prudhomme, Anastase. Verder van mij. (Hollands Maandblad 8 (1967/68), p. 3-7).
[anoniem]
,
Père - Modesty - Dimitri - Louis - Ad - Hielke
In:
Algemeen Handelsblad
, (1966) (15 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Prudhomme, Anastase
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over: Prudhomme, Anastase. Verder van mij. (Hollands Maandblad 8 (1967/68), p. 3-7).
[anoniem]
,
G.K.
In:
Katholieke Illustratie
, (1966) (12 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Prudhomme, Anastase
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over: Prudhomme, Anastase. Verder van mij. (Hollands Maandblad 8 (1967/68), p. 3-7).
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Waarom schrijven?. Amsterdam, 1983]
In:
De Morgen
, (1984) (9 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Waarom schrijven?. Amsterdam, 1983.
[anoniem]
,
Terugblik Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1984) (17 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Waarom schrijven?. Amsterdam, 1983.
[anoniem]
,
W.F. Hermans haalt jeugdherinneringen op
In:
De Volkskrant
, (1984) (7 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Waarom schrijven?. Amsterdam, 1983.
[anoniem]
,
Het bevlekte schortje van W.F. Hermans
In:
Haarlems Dagblad
, (1984) (27 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Harry Mulisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Waarom schrijven?. Amsterdam, 1983.
Ook over 'Het boek' van Harry Mulisch.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode. Amsterdam, 1967]
In:
IJmuider Courant
, (1967) (3 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Uiterst beknopt.
[anoniem]
,
Heelal
In:
Het Vaderland
, (1967) (30 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
cartoon
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Kort citaat van door Hermans vertaalde Wittgenstein aangaande het heelal.
[anoniem]
,
Wittgensteins invloed
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1967) (14 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
;
Kazemier, B.H.
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode (Algemeen Nederlandsch Tijdschrift voor Wijsbegeerte en Psychologie (1966), p. 228-242).
[anoniem]
,
Hollands Maandblad
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1967) (4 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kadt, J. de
Annotatie(s):
Over het eerste nummer van 1967 van het Hollands Maandblad. Korte reactie Hermans op De Kadt's artikel over anti-amerikanisme.
[anoniem]
,
W.F. Hermans verliest kort geding tegen Van Oorschot
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1967) (10 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Hermans is hier geweest. Amsterdam, 1967.
Hermans eiste van Van Oorschot dat deze de uitgave van 'Hermans is hier geweest' zou stoppen.
Ook in weinig afwijkende versie in: Algemeen Handelsblad, Nieuwe Haarlemse Courant, Haarlems Dagblad, Alkmaarse Courant, IJmuider Courant, Tubantia, De Volkskrant, Het Parool, De Tijd, Utrechts Nieuwsblad, Hengelosch Dagblad, 10 juli 1967.
Ook in: De Gooi- en Eemlander, Emmer Courant, Friese Koerier, Nieuw Utrechts Dagblad, Dagblad voor Coevorden, Dagblad Kennemerland, Dagblad voor West Friesland, De Tijd, Dagblad van het Oosten, De Telegraaf, Schager Courant, 11 juli 1967.
Ook in: Eindhovens Dagblad, 12 juli 1967.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode. Amsterdam, 1967]
In:
Kortrijks Handelsblad
, (1967) (30 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
[anoniem]
,
Wittgenstein in de mode
In:
De Rotterdammer
, (1967) (10 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
[anoniem]
,
Wittgenstein in de mode
In:
Nieuwe Haagsche Courant
, (1967) (6 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
[anoniem]
,
W.F. Hermans schrijft een film : 'De woeste wandeling', een scenario over de woningnood : geen doelbewuste sloop van heilige huisjes
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1962) (9 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De woeste wandeling: een scenario. Amsterdam, 1962.
Ook in: Rotterdamsch Nieuwsblad, 28 januari 1960 [met portr.]
[anoniem]
,
W.F. Hermans bezig met filmscenario
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1959) (29 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De woeste wandeling: een scenario. Amsterdam, 1962.
[anoniem]
,
W.F. Hermans schrijft filmscenario
In:
Het Parool
, (1959) (29 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De woeste wandeling: een scenario. Amsterdam, 1962.
[anoniem]
,
Bezige bijen
In:
Vooruit
, (1962) (2 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De woeste wandeling: een scenario. Amsterdam, 1962.
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama's. Amsterdam, 1962.
Zeer beknopt. In de rubriek 'Het Pocketboek'.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De woeste wandeling. Amsterdam, 1962]
In:
Arnhemse Courant
, (1962) (19 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De woeste wandeling: een scenario. Amsterdam, 1962.
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama's. Amsterdam, 1962.
In de rubriek 'Wij ontvingen'.
[anoniem]
,
W.F. Hermans wil weer heilige huisjes te lijf in woningnood-filmscenario
In:
Het Vrije Volk
, (ca. 1960)
Vorm:
Boekaankondiging
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
W.F. Hermans experimenteert
In:
Friese koerier
, (1962) (28 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De woeste wandeling: een scenario. Amsterdam, 1962.
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama's. Amsterdam, 1962.
In de rubriek 'Van boek tot boek'.
[anoniem]
,
De woeste wandeling
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1962) (26 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De woeste wandeling: een scenario. Amsterdam, 1962.
[anoniem]
,
W.F. Hermans : wonderkind of total loss? : een woedend intellektualist met een slecht humeur?
In:
De Nieuwe : onafhankelijk Vlaams weekblad
, (1968) (5 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
[anoniem]
,
W.F. Hermans : eigen bondgenoot, maar niet door dik en dun
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1967) (9 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
In de rubriek 'Letterkundige kroniek'.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967]
In:
De Nieuwe Linie
, (1968) (13 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
In de rubriek '(tussen haakjes)'.
[anoniem]
,
W.F. Hermans stoeit met genres : De zegelring, een knappe maar betekenisloze novelle
In:
Haarlems Dagblad
, (1984) (22 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
In de rubriek 'bibliotheek'.
[anoniem]
,
Vingeroefening van Hermans
In:
Fries Dagblad
, (1984) (8 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
[anoniem]
,
Piraten-herdruk van oud stukje van W.F. Hermans
In:
De Volkskrant
, (1984) (6 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Suidafrikaantjies!. Potchefstroom, 1984. (Illegale uitgave met gefingeerd impressum in een oplage van 175 genummerde exx., eerder verschenen in Podium 16 (1962), nr. 4).
[anoniem]
,
Oud stukje Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1984) (13 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Suidafrikaantjies!. Potchefstroom, 1984. (Illegale uitgave met gefingeerd impressum in een oplage van 175 genummerde exx., eerder verschenen in Podium 16 (1962), nr. 4).
[anoniem]
,
W.F. Hermans had liever de stelling van Pythagoras uitgevonden
In:
Rotterdams Dagblad
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
foto bronzen beeld Hermans van Silvia Quiël
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Hij schreef zo schoon
In:
Het Parool
, (1995) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reacties op het overlijden van Hermans door: Harry Mulisch, Jan Cremer, Hella Haasse, Maarten 't Hart, A.F.Th. van der Heijden, Gerard Reve, Joost Zwagerman, J. Bernlef, Adriaan Morriën, Wouter van Oorschot, Anna Enquist.
[anoniem]
,
Hypocrisie troef bij dood van Hermans
In:
De Volkskrant
, (1995) (6 mei)
Vorm:
BriefIn memoriam
illustraties:
portr. Hermans door Emiel van Moerkerken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Diverse ingezonden brieven, reactie op eerdere berichten over Hermans' overlijden.
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans 1921-1995 : zelfs bewonderd door zijn vijanden
In:
Haagsche courant
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans : 'Hermans is hier geweest' : 13 december 1991 t/m 23 februari 1992 : de tekst bij de tentoonstelling
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
T.g.v. de zeventigste verjaardag van W.F. Hermans organiseerde het Letterkundig Museum een tentoonstelling over hem onder de titel 'Hermans is hier geweest', die te zien was van 13 december 1991 t/m 23 februari 1992.
[anoniem]
,
W.F. Hermans : homo ludens
In:
De Volkskrant
, (1991) (11 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
collage door Hermans gemaakt
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de tentoonstelling 'Hermans is hier geweest' in het Letterkundig Museum van 6 december 1991 t/m 23 februari 1992.
[anoniem]
,
[In memoriam Willem Frederik Hermans]
In:
Het Parool
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
div. portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Foto's met onderschriften.
[anoniem]
,
Nederlandse film van internationaal niveau : 'Als twee druppels water' van regisseur Fons Rademakers : sterk van sfeer maar tekort in vertolking
In:
Algemeen Dagblad
, (1963) (21 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
scene uit film, portr. Rademakers en cameraman Raoul Coutard
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Met commentaar van W.F. Hermans ('WFH : minder slecht dan ik had gevreesd').
[anoniem]
,
Hovings 'Zeilen' prijskandidaat : onze speelfilms matig ontvangen
In:
De Telegraaf
, (1963) (20 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hattum Hoving
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Cannes (filmfestival)
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles', op het filmfestival van Cannes.
[anoniem]
,
In de Cinetone-studio's : laatste opnamen W.F. Hermans 'Donkere kamer'
In:
Het Parool
, (1962) (12 juli)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. acteur Jos Gevers
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
Cameraman van Truffaut gaat filmen met Rademakers
In:
Het Parool
, (1962) (9 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
Als twee druppels water
In:
Algemeen Handelsblad
, (1962) (13 juli)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto op de set
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
Als twee druppels water : Fons Rademakers verfilmde boek van W.F. Hermans
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1963) (21 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
div. scenes uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
2 druppels water : filmdebuut onbekende acteur Lex Schoorel
In:
Het Parool
, (1963) (7 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Lex Schoorel
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Kort bericht inzending van de film naar Cannes (Film Rademakers naar Cannes).
In de rubriek 'Foto-visie'.
[anoniem]
,
Als twee druppels water : een nieuwe film van Fons Rademakers
In:
Libelle
, (1963) (2 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto's uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
In de rubriek 'Onze hoofdfilm'.
[anoniem]
,
Als twee druppels water : de verfilming van een raadsel : Fons Rademakers' nieuwe werk
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1963) (21 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
scene uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
[Over: 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles']
In:
Algemeen Handelsblad
, (1962) (25 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto's op de set van de film door Jutka Rona
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
Als twee druppels water Nederlands 'nieuwe golf'
In:
Het Vrije Volk
, (1963) (16 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
Het heffen der glazen
In:
Het Parool
, (1963) (21 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
Als twee druppels water : Fons Rademakers verfilmde boek van W.F. Hermans
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1963) (21 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
Ducker en beter ik in 'Als twee druppels water' : vanavond op tv Rademakers' film
In:
Haagsche courant
, (1966) (4 juli)
Vorm:
Artikel
illustraties:
2 scenes uit de film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
Fons Rademakers werkt samen met Franse cameraman
In:
Algemeen Handelsblad
, (1962) (9 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Koer artikel over het aantrekken van Raoul Coutard als cameraman bij 'Als twee druppels water', de film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
'Als twee druppels water' sterke, fascinerende film : Fons Rademakers greep hoog en slaagde
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
Nieuwe Nederlandse speelfilm in première : 'Als twee druppels water' - van internationaal formaat : een indringende filminterpretatie van sterk gegeven
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1963)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
'Als twee druppels water' : schokkende film in Vonkenberg
In:
De Dordtenaar
, (1964) (29 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over de vertoning (en het verhaal) van 'Als twee druppels water', de film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
Film met witte en zwarte paters
In:
Het Vaderland
, (1966) (5 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over de televisie-uitzending van 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
Opmerkelijke nieuwe film van Fons Rademakers : in 'Als twee druppels water' wordt van geijkte paden afgeweken
In:
Drentse en Asser courant
, (196?)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Fons Rademakers en Raoul Coutard, scene uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
Vanavond op tv : Nederlandsche film van Rademakers
In:
Nieuwe Haagsche Courant
, (1966) (4 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over de uitzending op televisie van 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
Duits succes Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (2002) (25 januari) 8
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Die Dunkelkammer des Damokles. Leipzig, 2001.
[anoniem]
,
KB ontvangt archief van W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (2002) (14 februari) 12
Annotatie(s):
Ook in: De Standaard, 17 februari 2002 (Archief W.F. Hermans onder de pannen).
[anoniem]
,
Times-criticus roemt film én Rademakers : Als twee druppels water
In:
Algemeen Handelsblad
, (1963) (28 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
'Krampachtig' : Financiële wel en wee van Nederlandse speelfilm
In:
Haagse Post
, (1965) (13 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. acteur Ko van Dijk, portr. acteur Jean-Paul Belmondo
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. (heel kort) over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
[Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles']
In:
Algemeen Handelsblad
, (1963) (21 mei)
Vorm:
Foto
illustraties:
stuntman Norbert Jurgens in de baai van Cannes
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Cannes (filmfestival)
Annotatie(s):
Stuntman maakt in Cannes reclame voor 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
[Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles']
In:
Dagblad van het Oosten
, (1963) (21 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Kort bericht over de première van 'Als twee druppels water' (Inconnu au Service Secret) in Parijs, film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Op dezelfde datum ook verschenen in het Dagblad van Coevorden.
[anoniem]
,
Première in foto's van Rons Rademakers' nieuwe speelfilm 'Als twee druppels water' naar het boek van W.F. Hermans 'De donkere kamer van Damocles'
In:
Romance : weekblad voor twintigers
, (1963?)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto's uit de film door Ed van der Elsken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
Elektriseermachine van Wimshurst
In:
Haarlems Dagblad
, (1978) (26 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
scene uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Zuylen, Erik van
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'De elektriseermachine van Wimshurst', uit 'Een wonderkind of een total loss', door Erik van Zuylen.
[anoniem]
,
Geval Nederland
In:
Algemeen Handelsblad
, (1967) (8 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
scene uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Deels (kort) over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
In de rubriek 'Film-nieuws'.
[anoniem]
,
Ditvoorst : 'Hermans was enthousiast' : Volgende film in kleur
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1967) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
[anoniem]
,
Speelfilm 'Paranoia'
In:
Het Vaderland
, (1966) (7 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Aankondiging verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
[anoniem]
,
Nieuwtje
In:
De Volkskrant
, (1966) (9 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Aankondiging verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
[anoniem]
,
'Paranoia' verfilmd
In:
Trouw
, (1966) (9 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Aankondiging verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
In de rubriek 'Film-beeldjes'.
[anoniem]
,
Bredanaar Paul Murk maakt filmdebuut
In:
De Stem
, (1967) (19 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Paul Murk
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
[anoniem]
,
'Paranoia' bijna klaar
In:
De Tijd
, (1967) (9 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
[anoniem]
,
[Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst]
In:
Dagblad voor Coevorden
, (1967) (9 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
scene uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
[anoniem]
,
'Paranoia' in de bios
In:
De Telegraaf
, (1967) (10 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
scene uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
[anoniem]
,
Ondanks 'literaire' tekorten : Ditvoorst maakte sterke film van Hermans' 'Paranoia'
In:
Nieuwe Apeldoornse Courant
, (1967) (20 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
[anoniem]
,
Nederlandse speelfilm
In:
Hengelosch Dagblad
, (1967) (20 april)
Vorm:
Foto
illustraties:
Ditvoorst en acteurs op première-avond
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
[anoniem]
,
Paranoia : reactie op de chaos
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1967) (21 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
[anoniem]
,
W.F. Hermans tekende een uniek filmcontract : Op achterkant van visitekaartje
In:
De Telegraaf
, (1967) (25 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Ditvoorst, foto visitekaartje
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
[anoniem]
,
Pamela Koevoets, Ditvoorsts 'vondst' in de schijnwerpers : Balletdanseresje speelde Paranoia
In:
IJmuider Courant
, (1967) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
;
Koevoets, Pamela
Annotatie(s):
Over Pamela Koevoets actrice in de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
Ook in: De Gooi- en Eemlander, 6 mei 1967 (Film Paranoia ontdekte Pamela Koevoets : Filmverschijning met een sterke persoonlijkheid).
[anoniem]
,
Paranoia : Voor de fijnproevers
In:
Elseviers Weekblad
, (1967) (29 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
scene uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
[anoniem]
,
Bibliografie Hermans op de markt
In:
De Gelderlander
, (2000) (13 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Janssen, Frans A.
;
Stek, Sonja van
Annotatie(s):
Over: Janssen, Frans A. en Sonja van Stek. Het bibliografisch universum van Willem Frederik Hermans : bibliografie van de afzonderlijk verschenen werken. Amsterdam, 2000.
[anoniem]
,
[Over: Helsloot, Kees, Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1986]
In:
Knack
, (1986) (17 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Helsloot, Kees
Annotatie(s):
Over: Helsloot, Kees. Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1986.
Zeer beknopt.
[anoniem]
,
[Over: Dupuis, Michel. Hermans' dynamiek : de romanwereld van W.F. Hermans. Den Haag, 1985]
In:
De Volkskrant
, (1985) (30 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dupuis, Michel
Annotatie(s):
Over: Dupuis, Michel. Hermans' dynamiek : de romanwereld van W.F. Hermans. Den Haag, 1985.
[anoniem]
,
Hermans-nummer van Bzzlletin
In:
Leeuwarder Courant
, (1985) (28 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: W.F. Hermans. Den Haag, 1985. (Bzzlletin nr. 126).
[anoniem]
,
W.F. Hermans boos op puzzeldokters en ketellappers
In:
De Volkskrant
, (1985) (22 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: W.F. Hermans. Den Haag, 1985. (Bzzlletin nr. 126).
[anoniem]
,
Alleen Karel had Hermans in Nederland kunnen houden
In:
Haarlems Dagblad
, (1985) (25 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: W.F. Hermans. Den Haag, 1985. (Bzzlletin nr. 126).
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans weer eens in de clinch met 'het ketellappersvolk'
In:
Het Parool
, (1985) (21 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, Rudy Kousbroek, Harry Mulisch, Hugo Brandt Corstius
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: W.F. Hermans. Den Haag, 1985. (Bzzlletin nr. 126).
[anoniem]
,
Hermans herdacht
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (27 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
Annotatie(s):
Over: WFH-verzamelkrant. Amsterdam, 1991-1999. (In memoriam-nummer).
Over: Polak, Bob. Bij de dood van Willem Frederik Hermans (1921-1995). Amsterdam, 1995.
[anoniem]
,
[Over: WFH-verzamelkrant. Amsterdam, 1991-1999, en Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994-]
In:
Vrij Nederland
, (1995) (13 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans, tek. door Dirk Wiarda
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: WFH-verzamelkrant. Amsterdam, 1991-1999. (In memoriam-nummer).
Over: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994-.
[anoniem]
,
W.F.H. Verzamelkrant (2x)
In:
Het Parool
, (1993) (25 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: WFH-verzamelkrant. Amsterdam, 1991-1999. (In memoriam-nummer).
[anoniem]
,
WFH-verzamelkrant wint
In:
De Volkskrant
, (1994) (4 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: WFH-verzamelkrant. Amsterdam, 1991-1999. (In memoriam-nummer).
[anoniem]
,
Hermans' schilderijen
In:
Vrij Nederland
, (1997) (15 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto achterzijde beeld hoofd van Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994-. (Nr. 21).
[anoniem]
,
[Over: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994-]
In:
Vrij Nederland
, (1996) (14 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994-.
[anoniem]
,
Hermans ontmoet Nuis
In:
Vrij Nederland
, (1996) (30 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
fotograferende Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
Annotatie(s):
Over: Polak, Bob. Willem Frederik Hermans kalender. Amsterdam, 1996.
[anoniem]
,
KB in Den Haag huisvest Hermans Instituut
In:
Reformatorisch Dagblad
, (1999) (18 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans Instituut
Annotatie(s):
ANP-bericht, o.a. verschenen in het Leidsch Dagblad, 14 januari 1999 (W.F. Hermans Instituut onder dak bij KB), Algemeen Dagblad, 13 januari 1999 (W.F. Hermans Instituut in Koninklijke Bibliotheek) en de Haagsche Courant, 13 januari 1999 (Hermans Instituut bij Koninklijke Bibliotheek) [incl. kort citaat woordvoerder gemeente].
[anoniem]
,
Instituut voor W.F. Hermans
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1998) (20 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans Instituut
[anoniem]
,
Wetenschappelijk instituut W.F. Hermans opgericht
In:
Trouw
, (1998) (21 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans Instituut
[anoniem]
,
De man uit de Atrebatenstraat : Jeroen Brouwers over W.F. Hermans in Brussel
In:
Het Parool
, (1996) (27 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Brouwers, Jeroen
Annotatie(s):
Over: Brouwers, Jeroen. Het aardigste volk ter wereld : Willem Frederik Hermans in Brussel : bijdrage aan zijn biografie. Amsterdam [etc.], 1996.
[anoniem]
,
Een 'rotboek'
In:
Leeuwarder Courant
, (1980) (5 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Brouwers, Jeroen
;
Popelier, Ed
Annotatie(s):
Over: Popelier, Ed. Willem Frederik Hermans. Brugge [etc.], 1979.
Over Brouwers' bespreking van het boek in De Volkskrant.
[anoniem]
,
[Over: Oversteegen, J.J. Voetstappen van WFH : essays over Conserve, De tranen der acacia's, De god Denkbaar Denkbaar de god, Mandarijnen op zwavelzuur, Het sadistische universum. Utrecht, 1982]
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1982) (7 oktober)
Trefwoord(en):
Oversteegen, J.J.
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Oversteegen, J.J. Voetstappen van WFH : essays over Conserve, De tranen der acacia's, De god Denkbaar Denkbaar de god, Mandarijnen op zwavelzuur, Het sadistische universum. Utrecht, 1982.
In reeks van korte besprekingen.
[anoniem]
,
Over Hermans
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1987) (3 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kaleis, Huug
Annotatie(s):
Over: Kaleis, Huug. De God Denkbaar verklaard : essays over W.F. Hermans. Amsterdam, 1987.
[anoniem]
,
Over W.F. Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1987) (10 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kaleis, Huug
Annotatie(s):
Over: Kaleis, Huug. De God Denkbaar verklaard : essays over W.F. Hermans. Amsterdam, 1987.
Beknopt.
[anoniem]
,
Speuren naar Hermans
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1986) (12 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Jong, Martien J.G. de
Annotatie(s):
Over: Jong, Martien J.G. de. De waarheid(?) omtrent Richard Simmillion : een essay over een onvoltooide autobiografie van Willem Frederik Hermans. Baarn, 1986.
[anoniem]
,
Bibliografie van Hermans
In:
De Volkskrant
, (1972) (2 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
;
Janssen, Frans A.
Annotatie(s):
Over: Janssen, Frans A. en Rob Delvigne. Bibliografie van de verspreide publicaties van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1972.
[anoniem]
,
[Over: Janssen, Frans A. en Rob Delvigne. Bibliografie van de verspreide publicaties van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1972]
In:
Elsevier
, (1972) (25 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
;
Janssen, Frans A.
Annotatie(s):
Over: Janssen, Frans A. en Rob Delvigne. Bibliografie van de verspreide publicaties van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1972.
[anoniem]
,
Hermans / Vestdijk
In:
Vrij Nederland
, (1978) (23 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Janssen, Frans A.
Annotatie(s):
Over: Janssen, Frans A. Bedriegers en bedrogenen : opstellen over het werk van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1980.
[anoniem]
,
27 op 1 dag : Hoe Willem Frederik Hermans zijn collectie inventariseerde
In:
Scrypt : bulletin van de Vrienden van Scryption
, (3 1997) 7
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans op rommelmarkt van Montreuil in 1977 (foto Piet Schreuders)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de tentoonstelling 'De liefste machine ooit uitgevonden : Willem Frederik Hermans en de typemachine' in Scryption, Tilburg, 1996.
[anoniem]
,
W.F. Hermans
In:
De Morgen
, (1982) (27 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Over W.F. Hermans (Tirade 25 (1981, p. 271).
[anoniem]
,
De zure collega's van Hermans
In:
De Telegraaf
, (1982) (9 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Over W.F. Hermans (Tirade 25 (1981, p. 271).
[anoniem]
,
Hermans
In:
Rotterdamsch Nieuwsblad
, (1982) (9 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Over W.F. Hermans (Tirade 25 (1981, p. 271).
[anoniem]
,
W.F. Hermans-jaar
In:
Leeuwarder Courant
, (1982) (2 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Over W.F. Hermans (Tirade 25 (1981, p. 271).
[anoniem]
,
[Over: Straten, Hans van. Ze zullen eikels zaaien op mijn graf : teruggevonden gesprekken met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1995]
In:
Vrij Nederland
, (1995) (25 oktober)
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Ze zullen eikels zaaien op mijn graf : teruggevonden gesprekken met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1995.
[anoniem]
,
Schadevergoeding weduwe Hermans
In:
Het Parool
, (1998) (24 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
[anoniem]
,
'Sterfboek' kost uitgever 30 mille
In:
Haagsche courant
, (1998) (24 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
[anoniem]
,
Illegaal 'Hermansboek' kost uitgever 30.000 gulden
In:
Noordhollandsch Dagblad
, (1998) (24 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
[anoniem]
,
Boete voor uitgever 'Sterfboek' Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1998) (23 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
[anoniem]
,
In beslag genomen Hermansboek kost uitgever f 300.000.
In:
Leeuwarder Courant
, (1998) (23 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
[anoniem]
,
'Sterfboek' schond auteursrecht
In:
Trouw
, (1998) (25 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
[anoniem]
,
'Sterfboek' over Hermans verboden
In:
De Volkskrant
, (1998) (24 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
[anoniem]
,
Boekhandels tegen schikking Hermans
In:
Leeuwarder Courant
, (1996) (8 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
[anoniem]
,
Illegale uitgave van W.F. Hermans
In:
Tubantia
, (1996) (8 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
[anoniem]
,
Boekverkopers willen geen schikking illegale Hermans
In:
Amersfoortse Courant
, (1996) (8 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
[anoniem]
,
Boekhandels naar rechter
In:
Algemeen Dagblad
, (1996) (6 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
[anoniem]
,
Geen schikking illegale Hermans
In:
Haagsche courant
, (1996) (6 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
[anoniem]
,
Illegale uitgaven werk Hermans uit de handel
In:
De Morgen
, (1996) (6 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
Ook in: De Limburger. In iets uitgebreide vorm ook in de Provinciale Zeeuwse Courant, het Rotterdams Dagblad, Nieuwsblad van het Noorden (Beslag illegaal boek Hermans) en in NRC Handelsblad, 6 mei 1996. In iets verkorte vorm in Leidsch Dagblad.
[anoniem]
,
Weduwe Hermans eist anderhalf miljoen van uitgever
In:
Algemeen Dagblad
, (1996) (6 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
[anoniem]
,
Illegale uitgave werken van W.F. Hermans in beslag genomen
In:
De Volkskrant
, (1996) (4 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
[anoniem]
,
Plagiaat of niet, dat is de vraag
In:
De Volkskrant
, (1999) (18 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Marcel Molle
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Polak beschuldigt Van Straten van plagiaat.
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans was slordig
In:
Arnhemse Courant
, (1999) (9 maart)
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
[anoniem]
,
Licht in de donkere kamer van Damokles
In:
Haarlems Dagblad
, (1983) (9 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans uit 1958, scene uit film 'Als twee druppels water'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Smulders, Wilbert
Annotatie(s):
Over: Smulders, Wilbert. De literaire misleiding in De donkere kamer van Damokles. Utrecht, 1983 (proefschrift).
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
[anoniem]
,
Proefschrift over roman van W.F. Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1983) (12 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Smulders, Wilbert
Annotatie(s):
Over: Smulders, Wilbert. De literaire misleiding in De donkere kamer van Damokles. Utrecht, 1983 (proefschrift).
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
[anoniem]
,
Pop-art nihilisme
In:
De Standaard
, (1996) (1 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Smulders, Wilbert
;
Ruiter, Frans
Annotatie(s):
Over: De literaire magneet : essays over Willem Frederik Hermans en de moderne tijd. Amsterdam, 1995.
[anoniem]
,
Essaybundel over Hermans
In:
Haagsche courant
, (1995) (29 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Smulders, Wilbert
;
Ruiter, Frans
Annotatie(s):
Over: De literaire magneet : essays over Willem Frederik Hermans en de moderne tijd. Amsterdam, 1995.
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
In soms licht gewijzigde vorm ook verschenen in De Limburger, 29 april 1995, het Rotterdams Dagblad, 29 april 1995 (Laatste boek W.F. Hermans), De Gelderlander, 29 april 1995, (Essaybundel over W.F. Hermans en de moderne tijd) en in Trouw (Essays over Hermans en over de moderne tijd' van 1 mei 1995. In het laatste bericht ook de eerste zin van 'Ruisend gruis'.
[anoniem]
,
Laatste tv-gesprek met W.F. Hermans
In:
Haagsche courant
, (1995) (29 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Aankondiging televisie-uitzending interview door Karel van der Graaf (AVRO).
Ook in: De Gelderlander, 29 april 1995.
[anoniem]
,
Essays over Hermans
In:
Drentse Courant
, (1995) (1 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Smulders, Wilbert
;
Ruiter, Frans
Annotatie(s):
Over: De literaire magneet : essays over Willem Frederik Hermans en de moderne tijd. Amsterdam, 1995.
[anoniem]
,
[Over: Willem Frederik Hermans : ter herinnering. Amsterdam, 1995]
In:
Vrij Nederland
, (1996) (10 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Willem Frederik Hermans : ter herinnering. Amsterdam, 1995.
[anoniem]
,
Hermans hand : een pro memoriam
Vorm:
Folder
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de theatervoorstelling 'Hermans hand' door Dick Raaijmakers, uitgevoerd door de theatergroep Hollandia.
[anoniem]
,
'Verzamelen, meneer, is kunst' : Dick Raaijmakers en W.F. Hermans leveren onbedoeld commentaar op Kunstlijn
In:
Haarlems Dagblad
, (1995) (31 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Dick Raaijmakers
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Raaijmakers, Dick
Annotatie(s):
Over de theatervoorstelling 'Hermans hand' door Dick Raaijmakers, uitgevoerd door de theatergroep Hollandia.
[anoniem]
,
W.F. Hermans
In:
De Volkskrant
, (1995) (13 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de theatervoorstelling 'Hermans hand' door Dick Raaijmakers, uitgevoerd door de theatergroep Hollandia.
[anoniem]
,
Serie anekdotes
In:
Algemeen Dagblad
, (1984) (22 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Zuidinga, Robert-Henk
Annotatie(s):
Over: Zuidinga, Robert-Henk. Anekdotes over W. F. Hermans. Weesp, 1984.
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (2001) (9 november) 13
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. 18e dr. Amsterdam, 2001.
[anoniem]
,
Erven W.F. Hermans hebben invloed op vertalingen
In:
Trouw
, (2001) (23 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
W.F. Hermans vrijgesproken : auteur 'Ik heb altijd gelijk'
In:
Het Parool
, (1952) (3 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
[anoniem]
,
De Heer W.F. Hermans en de mesthoop
In:
De nieuwe eeuw
, (1952) (29 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Over de nakende uitspraak van de rechter over al dan niet beledigende uitingen voor het katholieke volksdeel in 'Ik heb altijd gelijk'.
[anoniem]
,
Strafvervolging tegen schrijver ingesteld : Naar aanleiding van roman van W.F. Hermans
In:
Algemeen Handelsblad
, (1951) (25 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
[anoniem]
,
Beledigde auteur katholieken? : Officier vraagt vrijspraak
In:
De Maasbode
, (1952) (21 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
[anoniem]
,
Uitlatingen in Hermans' roman niet opzettelijk beledigend : Slechts hulpmiddel in karakteruitbeelding concluderen officier en verdediger : Eis : vrijspraal subs. Geldboete
In:
Gooische courant : de nieuwe dag
, (1952) (21 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
[anoniem]
,
W.F. Hermans : 'Schrijver is oproeper van spoken' : Interessante lezing voor N.G.K.
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1954) (1 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de lezing van Hermans in de Harmonie voor de Noordelijke Gemeenschap van Kunstenaars.
[anoniem]
,
Auteur wegens anti-katholicisme vervolgd : Officier van Justitie vraagt vrijspraak
In:
De Waarheid
, (1952) (21 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
[anoniem]
,
Wie is schuldig?
In:
De Waarheid
, (1952) (26 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
In de rubriek 'Ons commentaar'.
[anoniem]
,
Opnieuw vrijspraak voor W. Hermans
In:
De Tijd
, (1952) (18 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
[anoniem]
,
Auteur Hermans staat 20 maart terecht
In:
Het Parool
, (1952) (7 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
[anoniem]
,
Krypto-Hermans
In:
De Tijd
, (1952) (20 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Over het proces n.a.v. al dan niet beledigen van het katholieke volksdeel.
[anoniem]
,
Recherche wil Podium in beslag nemen
In:
Het Vrije Volk
, (1951) (25 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Podium (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over vermeende belediging van het katholieke volksdeel in romanfragment uit 'Ik heb altijd gelijk', gepubliceerd in het tijdschrift Podium.
[anoniem]
,
Aanslag op de Vrijheid : De Nederlandse romanschrijver W.F. Hermans voor het gerecht
In:
Vooruit
, (1952) (29 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
In de rubriek 'De oneerbiedige pen'.
[anoniem]
,
Eis : geen muilkorf : De kunst voor de rechter
In:
Het Parool
, (1952) (21 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Over de strafvervolging tegen Hermans wegens vermeende belediging van het katholieke volksdeel.
[anoniem]
,
Het recht om te beledigen
In:
De Linie
, (1952) (28 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Over de strafvervolging tegen Hermans wegens vermeende belediging van het katholieke volksdeel.
[anoniem]
,
W.F. Hermans voor de rechtbank
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1952) (21 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Over de strafvervolging tegen Hermans wegens vermeende belediging van het katholieke volksdeel.
[anoniem]
,
W.F. Hermans over de moderne roman
In:
Ons Noorden : dagblad voor de Noordelijke provinciën
, (1954) (2 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de lezing van Hermans in de Harmonie voor de Noordelijke Gemeenschap van Kunstenaars.
[anoniem]
,
Vrijspraak geëist in zaak tegen auteur W.F. Hermans : Officier ziet geen opzet tot belediging
In:
Trouw
, (1952) (21 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
[anoniem]
,
Politie trachtte Podium in beslag te nemen : Strafvervolging overwogen tegen W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (1951) (24 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Podium (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over vermeende belediging van het katholieke volksdeel in romanfragment uit 'Ik heb altijd gelijk', gepubliceerd in het tijdschrift Podium.
[anoniem]
,
Romanfragment van Hermans beledigend geacht
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1951) (25 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Podium (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over vermeende belediging van het katholieke volksdeel in romanfragment uit 'Ik heb altijd gelijk', gepubliceerd in het tijdschrift Podium.
[anoniem]
,
Literaire prijsvraag met vraagtekens : KLM nodigde 25 auteurs uit : Motto : 'Letterkunde is goedkoper dan U denkt'
In:
Het Parool
, (1954) (22 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans schrijft in Podium een satire over deze prijsvraag.
[anoniem]
,
Auteur-uitgever W.F. Hermans
In:
Het Vrije Volk
, (1953) (30 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Kort over de uitgave van 'Mandarijnen'.
[anoniem]
,
Nieuwer
In:
Het Parool
, (1954) (24 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Podium (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over het feest t.g.v. het 10-jarig bestaan van literair tijdschrift 'Podium', waar literatoren (w.o. Hermans) voordroegen uit eigen werk.
[anoniem]
,
10 jaar 'Podium'
In:
De Telegraaf
, (1954) (24 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Podium (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over het feest t.g.v. het 10-jarig bestaan van literair tijdschrift 'Podium', waar literatoren (w.o. Hermans) voordroegen uit eigen werk.
[anoniem]
,
Goed verzorgde boeken
In:
Leeuwarder Courant
, (1953) (28 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
'Het behouden huis' heeft een eervolle vermelding vanwege de minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen voor goed verzorgde, niet-bibliofiele, in 1952 uitgegeven boeken.
[anoniem]
,
Situatie van de hedendaagse Nederlandse literatuur : reacties van lezers
In:
Het Vaderland
, (1953) (20 juni)
Trefwoord(en):
Dubois, Pierre H.
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Lezers reageren op de artikelen van Hermans en Pierre H. Dubois in Het Vaderland over de situatie van de Nederlandse literatuur.
[anoniem]
,
Koningin bij opening van de Boekenweek
In:
Algemeen Handelsblad
, (1953) (28 februari)
Vorm:
Foto
illustraties:
foto o.a. Koningin Juliana en Hermans tijdens pauze-onderonsjes
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Hoe kunstenaars vroeger door de Staat werden geholpen : Politieke prestige en literatuur
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1951) (26 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over Hermans die in de April-aflevering van het tijdschrift 'Litterair paspoort' schrijft over de verminderde betekenis van de West-Europese letterkunde.
[anoniem]
,
Nieuwe literaire pockets
In:
Delftsche Courant
, (1950) (20 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1951.
[anoniem]
,
Een biografie van het boek in onze tijd : In Gesprek met de scheppers
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1950) (24 februari)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans, Top Naeff, Johan de Meester en Vestdijk
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Naeff, Top
;
Vestdijk, S.
Annotatie(s):
Top Naeff, Simon Vestdijk en Hermans over de plaats van het boek in onze tijd.
[anoniem]
,
Wij achten de heer Stutter onbevoegd!
In:
Het Parool
, (1954) (28 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
A. Morriën over Hermans
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1955) (25 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Morriën, Adriaan
Annotatie(s):
Met name over de twist tussen Hermans en Morriën zoals die naar voren komt in 'Het geweten van de Groene Amsterdammer of Volg het spoor omhoog' en 'De gruwelkamer van W.F. Hermans of Ik moet altijd gelijk hebben.
[anoniem]
,
[Over Hermans versus Morriën]
In:
De Tijd
, (1955) (12 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Morriën, Adriaan
Annotatie(s):
Met name over de twist tussen Hermans en Morriën zoals die naar voren komt in 'Het geweten van de Groene Amsterdammer of Volg het spoor omhoog' en 'De gruwelkamer van W.F. Hermans of Ik moet altijd gelijk hebben.
[anoniem]
,
W.(F.).H.
In:
Vrij Nederland
, (1955) (9 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Kort artikel neemt Hermans in bescherming tegen lieden die hem fascist noemen.
[anoniem]
,
Uitgever Van Oorschot weigert uitgave 'Mandarijnen 2'
In:
Het Vrije Volk
, (1955) (16 april)
Vorm:
Tekening
illustraties:
cartoon van hj: Van Oorschot ruikend aan 2e oogst Mandarijnen op zwavelzuur
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Over de stopzetting van de verdere publicatie van 'Mandarijnen op zwavelzuur'.
[anoniem]
,
Een gangster promoveert!
In:
Vrij Nederland
, (1955) (9 juli)
Vorm:
Foto
illustraties:
portr. Hermans door Ed van der Elsken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans poserend voor bioscoop (?), met boven zijn hoofd de wervende tekst 'Een 1e klas gangster'. Hermans promoveert op 6 juli tot doctor in de wis- en natuurkunde.
[anoniem]
,
Een gevierde koppensneller
In:
De Waarheid
, (1955) (27 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de stopzetting van de verdere publicatie van 'Mandarijnen op zwavelzuur'.
[anoniem]
,
Willem Frederik
In:
Vrij Nederland
, (1955) (15 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Korte bijdrage over Hermans in het laatste nummer van Podium.
[anoniem]
,
Kleine kunstgrepen
In:
Vrij Nederland
, (1955) (28 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Amsterdam, 1955.
[anoniem]
,
Van Oorschot weigert Hermans' 'Mandarijnen' verder uit te geven
In:
Het Parool
, (1955) (15 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de stopzetting van de verdere publicatie van 'Mandarijnen op zwavelzuur'.
Ook in: Haagsch Dagblad, van deze datum.
[anoniem]
,
Litterair paspoort
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1955) (16 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het juli-nummer van het tijdschrift 'Litterair paspoort', waarin een bijdrage van Hermans.
[anoniem]
,
Post van de Parnassus : Schrijver Hermans gepromoveerd
In:
De nieuwe eeuw
, (1955) (16 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Kort bericht over de promotie van Hermans aan de UvA.
[anoniem]
,
W.F. Hermans : Letterkunde en Wetenschap
In:
Het Vaderland
, (1955) (8 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Bericht over de promotie van Hermans aan de UvA.
[anoniem]
,
W.F. Hermans cum laude gepromoveerd
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1955) (7 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Kort bericht over de promotie van Hermans aan de UvA.
Ook in: De Provinciale Noord-Brabantse Courant; Schager Courant; Het Parool; Bussumsche Courant; Algemeen Handelsblad; Nieuw Utrechts Dagblad; Dagblad van Rijn en Gouwe; Leidsch Dagblad; Algemeen Dagblad; Het Vaderland; Nieuwe Rotterdamse Courant, allen, 7 juli 1995.
[anoniem]
,
Auteur W.F. Hermans promoveert cum laude
In:
Het Binnenhof
, (1955) (7 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Kort bericht over de promotie van Hermans aan de UvA.
[anoniem]
,
W.F. Hermans nu doctor
In:
Het Vrije Volk
, (1955) (7 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Bericht over de promotie van Hermans aan de UvA.
[anoniem]
,
W.F. Hermans promoveerde 'met lof' tot doctor
In:
Het Parool
, (1955) (7 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Bericht over de promotie van Hermans aan de UvA.
[anoniem]
,
W.F. Hermans gepromoveerd
In:
De Tijd
, (1955) (7 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Kort bericht over de promotie van Hermans aan de UvA.
[anoniem]
,
W.F. Hermans gepromoveerd
In:
De Tijd
, (1955) (6 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Kort bericht over de promotie van Hermans aan de UvA.
[anoniem]
,
W.F. Hermans dr. Geologie
In:
Het Vrije Volk
, (1955) (25 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Aankondiging van de promotie van Hermans aan de UvA.
[anoniem]
,
Schrijver W.F. Hermans gaat promoveren
In:
Haagsch Dagblad
, (1955) (20 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Aankondiging van de promotie van Hermans aan de UvA.
Ook in: Het Parool, 21 mei 1955.
[anoniem]
,
W.F. Hermans vaart uit tegen Jacques Gans
In:
Het Vrije Volk
, (1955) (4 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Gans, Jacques
Annotatie(s):
Hermans zet in het nieuwe 'Podium'-nummer zijn serie 'Mandarijnen op Zwavelzuur' voort.
[anoniem]
,
De tranen der speculaaspoppen
In:
Het Vrije Volk
, (1955) (3 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
cartoon van hele grote speculaaspop
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Naar het verguldavondje uit de Camera Obscura: 'Wij hebben vier moderne schrijvers gevraagd het verguldavondje op hun manier na te vertellen. Hoe Ed. Hoornik, Willem Frederik Hermans, Bert Schierbeek en de Amerikaanse schrijver James Hadley Chase het zien, kunt u hierbij lezen'. Dit alles onder de overkoepelende titel 'Verguldavondje in nieuwe stijl'.
Geschreven in de stijl van de genoemde auteurs.
[anoniem]
,
Roman, drama en melodrama
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1959) (10 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over lezing Hermans in de Bijenkorf van Rotterdam.
[anoniem]
,
'Er gebeurt niets in Nederlandse roman' : Lezing door W.F. Hermans
In:
Het Rotterdamsch parool
, (1959) (10 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over lezing Hermans in de Bijenkorf van Rotterdam.
[anoniem]
,
Maagdelijk verzet
In:
Vrij Nederland
, (1959) (6 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Last, Jef
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Over de reactie van Last op dit boek.
[anoniem]
,
Hermans als conferencier
In:
Vrij Nederland
, (1959) (28 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over lezing Hermans in Universiteit van Amsterdam.
[anoniem]
,
Dr. W.F. Hermans lector in Groningen
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1958) (10 december)
Vorm:
Foto
illustraties:
Hermans in bijzijn van zijn vrouw gefeliciteerd met zijn benoeming
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Zelfde foto, maar zonder mw. Hermans, verschijnt in Het Parool, tevens op 10 december.
[anoniem]
,
Hermans weigerde : maar zijn literaire prijzen ondingen?
In:
Het Vrije Volk
, (1958) (15 februari)
Vorm:
Brief
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans' weigering van de prijs van de Stichting Kunstenaarsverzet.
[anoniem]
,
'Kunstenaarsverzet' reikte prijzen uit .. Maar W.F. Hermans weigerde
In:
Eindhovens Dagblad
, (1958) (11 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans' weigering van de prijs van de Stichting Kunstenaarsverzet.
[anoniem]
,
W.F. Hermans over 'een BOEK schrijven': In ons land nauwelijks sprake van continue literatuur
In:
Het Parool
, (1959) (18 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over lezing Hermans in Universiteit van Amsterdam.
[anoniem]
,
W.F. Hermans weigert prijs kunstenaarsverzet
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1958) (4 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans' weigering van de prijs van de Stichting Kunstenaarsverzet.
[anoniem]
,
W.F. Hermans weigert literatuurprijs
In:
Het Parool
, (1958) (3 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans' weigering van de prijs van de Stichting Kunstenaarsverzet.
[anoniem]
,
Hermans beëindigt zijn veldtocht
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rodenko, Paul
Annotatie(s):
Over Hermans in het tijdschrift 'Podium' over Paul Rodenko.
[anoniem]
,
W.F. Hermans over huidige Nederlandse literatuur
In:
Het Vrije Volk
, (1956) (4 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over lezing Hermans in de Mensazaal van de Studentensociëteit.
[anoniem]
,
W.F. Hermans : leven een practical joke
In:
Haagsche courant
, (1961) (10 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans achter spreekgestoelte
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de lezing 'Drama, roman en melodrama' van Hermans in de Louis XV-zaal van Pulchri Studio
[anoniem]
,
Cultuur en capitulatie belicht
In:
Algemeen Handelsblad
, (1961) (22 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Bespreking van Hermans' bijdrage aan het tijdschrift 'Delta' (winter-aflevering) over de rol van de Europese cultuur in de wereld van morgen.
In de rubriek 'Tijdschriften', waarin meerdere tijdschriften worden belicht.
[anoniem]
,
Hermans visie op drama, roman en melodrama
In:
Nieuwe Haagsche Courant
, (1961) (10 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de lezing 'Drama, roman en melodrama' van Hermans in de Louis XV-zaal van Pulchri Studio
[anoniem]
,
Lezing dr. W.F. Hermans
In:
Het Vaderland
, (1961) (3 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Aankondiging lezing van Hermans op 9 januari 1961 in Pulchri Studio over het onderwerp: 'Drama, roman en melodrama'.
[anoniem]
,
[Over 'Dutch comfort', zoals verschenen in het tijdschrift Podium]
In:
onbekend
, (1960) (20 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over 'Dutch comfort', zoals verschenen in het tijdschrift Podium.
[anoniem]
,
Dr. W.F. Hermans zegt in zijn film over de woningnood precies waarop 't staat : Geen doelbewuste sloop van heilige huisjes
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1960) (16 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over Hermans' werk aan het filmscenario 'De woeste wandeling'.
[anoniem]
,
(Pot)sierlijk
In:
Het Parool
, (1962) (26 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
[anoniem]
,
Zevenhonderd brieven aan de VPRO
In:
Algemeen Handelsblad
, (1962) (26 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
[anoniem]
,
Mondigheid van het publiek
In:
Nieuwe Rotterdamsche Courant
, (1962) (19 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
[anoniem]
,
Schrijvers en mensen
In:
De Volkskrant
, (1962) (17 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
[anoniem]
,
Onsportief
In:
De Telegraaf
, (1962) (9 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
[anoniem]
,
Van Kuilenburg : Niet nakaarten : VPRO biedt zendtijd aan
In:
Het Vrije Volk
, (1962) (9 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
[anoniem]
,
Directeur van AP is verontwaardigd : Na felle discussie op tv
In:
Het Parool
, (1962) (9 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
[anoniem]
,
W.F. Hermans en de uitgever
In:
Nieuwe Rotterdamsche Courant
, (1962) (8 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
[anoniem]
,
Hooghartige bespreking omnibus
In:
Het Parool
, (1962) (8 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
[anoniem]
,
[Vraaggesprek tussen Hermans en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers]
In:
De Tijd
, (1962) (8 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
[anoniem]
,
Uitgever na t.v.-gesprek : 'Ik ben er ingelopen'
In:
Algemeen Dagblad
, (1962) (8 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
[anoniem]
,
Nederland loopt storm op internationale boeken
In:
Het Vrije Volk
, (1962) (18 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans, Marga Minco, Jan Wolker en Harry Mulisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Nederlandse boeken worden in toenemende mate vertaald.
[anoniem]
,
Filmregissören i Amsterdam
In:
Dagens Nyheter
, (1962) (24 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over het werk van Fons Rademakers; zijdelings over de verfilming van 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
Det fatalistiska Holland
In:
Dagens Nyheter
, (1962) (27 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Van Oorschot dient wedereis in tegen klacht van Hermans
In:
Haagsche courant
, (1962) (12 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
G.A. van Oorschot is van mening dat Hermans hem in enkele artikelen heeft beledigd.
Min of meer hetzelfde artikel verschijnt tegelijkertijd in Het Binnenhof, 'De Tijd De Maasbode', Algemeen Handelsblad, Het Parool, Trouw en Het Vrije Volk met verschillende titels.
[anoniem]
,
Verfilming roman van W.F. Hermans
In:
Het Vaderland
, (1962) (10 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Aankondiging verfilming door Fons Rademakers van 'De donkere kamer van Damocles' onder de titel 'Als twee druppels water'.
[anoniem]
,
'Spijtoptant' nummer een
In:
De Volkskrant
, (1962) (12 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans in Lapland
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het interview van Hermans in het Eindhovense studentenblad 'Bourgond'. Ook citaten uit voornoemd interview.
[anoniem]
,
W.F. Hermans geeft stof voor verhalen : Op zoek naar tenen
In:
Algemeen Dagblad
, (1962) (3 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans in de tijdschriften 'Gard Sivik', 'Randstad', 'Propria Cures' en 'Bourgond'.
Ook in: De Telegraaf, 3 april 1962.
[anoniem]
,
Boeiende discussie over het jaar 2000
In:
Het Vrije Volk
, (1962) (24 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Televisieforum (waarin Hermans) buigt zich over de toekomst.
[anoniem]
,
Nog een boek van Hermans herdrukt
In:
De Tijd
, (1962) (22 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1962.
[anoniem]
,
Hermans protesteert tegen weigeren van 'Uitgever Oorwurm'
In:
Het Vrije Volk
, (1962) (17 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de weigering van de CPNB om de eenakter 'Uitgever Oorwurm' op het jaarlijkse Boekenfeest bij de opening van de Boekenweek op te voeren.
[anoniem]
,
Zijn boekenfeest grondig vergald : 'Grand guignol' van W.F. Hermans afgewezen
In:
Algemeen Dagblad
, (1962) (7 februari) 7
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de weigering van de CPNB om de eenakter 'Uitgever Oorwurm' op het jaarlijkse Boekenfeest bij de opening van de Boekenweek op te voeren.
[anoniem]
,
Toneelstuk van Teirlinck bij opening boekenweek : W.F. Hermans hekelt uitgever
In:
Haagsche courant
, (1962) (15 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de weigering van de CPNB om de eenakter 'Uitgever Oorwurm' op het jaarlijkse Boekenfeest bij de opening van de Boekenweek op te voeren.
[anoniem]
,
Conflict tussen W.F. Hermans en uitgever Van Oorschot : 'Uitgever Oorwurm' gaat niet door
In:
De Tijd De Maasbode
, (1962) (5 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de weigering van de CPNB om de eenakter 'Uitgever Oorwurm' op het jaarlijkse Boekenfeest bij de opening van de Boekenweek op te voeren.
[anoniem]
,
Auteur nu boos op Sonneveld
In:
Algemeen Dagblad
, (1962) (3 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Sonneveld, Wim
Annotatie(s):
Over de weigering van de CPNB om de eenakter 'Uitgever Oorwurm' op het jaarlijkse Boekenfeest bij de opening van de Boekenweek op te voeren.
[anoniem]
,
Hermans contra Van Oorschot
In:
Vrij Nederland
, (1962) (13 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
[anoniem]
,
Hermans boos
In:
Het Vrije Volk
, (1962) (6 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Sonneveld, Wim
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
[anoniem]
,
Schrijver W.F Hermans in proces met zijn uitgever : Ontbinding gevraagd van overeenkomsten
In:
Nieuwe Rotterdamsche Courant
, (1962) (6 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
[anoniem]
,
Auteur Hermans begint proces tegen uitgever : Auteursechten in het geding
In:
Trouw
, (1962) (6 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
[anoniem]
,
Boekje(s) open
In:
Haagse Post
, (1963) (14 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Verzameling citaten van bekende personen; 2 citaten van Hermans.
[anoniem]
,
Schrijver en uitgever weer eens voor rechter : W.F. Hermans contra G. van Oorschot
In:
Algemeen Dagblad
, (1963) (8 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
[anoniem]
,
Auteur beticht uitgever van 'wanprestatie' : Eigenmachtig opgetreden? : Pleidooien gehouden in civiele procedure
In:
De Volkskrant
, (1964) (8 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
[anoniem]
,
Hermans corrigeert Du Perron-mythe
In:
Algemeen Handelsblad
, (1963) (20 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag besproken tijdschrift
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Du Perron, E.
Annotatie(s):
O.a. over Hermans die zich in het tijdschrift 'Podium' 17 (1963) 9/10 (september) wijdt aan Du Perron.
[anoniem]
,
Hermans opent expositie van Theo Niermeijer : In Finsterwolder Kunsthal
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1963) (20 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Niermeijer, Theo
[anoniem]
,
De mythe kan de kinderziel : 'Hebt u zich indertijd ook zo verveeld?'
In:
Haagse Post
, (1963) (20 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
fragment schilderij van Benozzo Gozzoli: 'Helena door Paris geschaakt'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over onderwijs. O.a. citaten van Hermans uit zijn bijdrage aan het jubileumnummer van 'Suum Cuique' (mei 1954), schoolblad van het Amsterdamse Barlaeus gymnasium.
In de rubriek 'Madame HP'.
[anoniem]
,
W.F. Hermans trekt zicht terug uit boekenrubriek van V.P.R.O. : Conflict met overige redactieleden
In:
De Tijd
, (1963) (8 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Duel Hermans - v. Oorschot voor de rechtbank : beide partijen eisen grote dwangsommen
In:
Het Parool
, (1964) (8 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
[anoniem]
,
Rumoer rond 'Zo is het ...' houdt aan
In:
De Gelderlander
, (1964) (9 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Marcus Bakker, Mies Bouwman, Harry Mulisch, Hugo Claus
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De mening van bekende Nederlanders (w.o. Hermans) over het VARA-televisieprogramma 'Zo is het toevallig ook nog is een keer'.
[anoniem]
,
W.F. Hermans krijgt ongelijk van rechter
In:
Nieuwsblad van het Zuiden
, (1964) (4 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
[anoniem]
,
Hermans in strijdperk met Van Oorschot : Auteur contra uitgever : Dwangsommen geëist
In:
Leidsch Dagblad
, (1964) (8 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
[anoniem]
,
Hermans heft zwaard van 'Damocles' tegen uitgever Van Oorschot
In:
Algemeen Ochtendblad
, (1964) (8 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en Van Oorschot
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
[anoniem]
,
W.F. Hermans veroordeeld voor belediging uitgever
In:
De Telegraaf
, (1964) (4 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
Tevens op 4 april onder verschillende titels/koppen en somtijds licht verschillende teksten verschenen in: Nieuwe Tilburgsche Courant, Leidsch Dagblad, Haagsche Courant, Dagblad van West Friesland, 'Gooische Courant', 'Nieuwe Provinciale Groninger Courant', 'Nieuwe Apeldoornse Courant', 'Nieuwe Haagsche Courant', 'Kennemerland', 'De Zaanlander', Schager Courant, Winschoter Courant, Haarlems Dagblad, Utrechts Nieuwsblad, 'Enkhuizer Courant', Heldersche Courant, De Volkskrant, Het Binnenhof, 'Nieuwe Rotterdamsche Courant', 'Dagblad van Noord Limburg', 'Veluws Dagblad', 'Amersfoortsche Courant' en Nieuwsblad van het Noorden.
Verkort verschenen op 4 april in: Dagblad van Coevorden, Het Parool, Dagblad van Amersfoort, Dagblad van het Oosten
Ook in: De Tijd De Maasbode, 3 april; Algemeen Handelsblad.
Verkort verschenen op 3 april in: Nieuw Utrechtsch Dagblad, Het Vaderland, Haagsch Dagblad en Delftsche Courant.
Verkort verschenen op 6 april in: Deventer Dagblad en Zutphens Dagblad.
[anoniem]
,
Groninger auteur Hermans in strijdperk tegen zijn ex-uitgever Van Oorschot
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1964) (8 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
[anoniem]
,
Schrijver W.F. Hermans in conflict met uitgever : Verwijten en eisen over en weer
In:
Dagblad voor Noord-Limburg
, (1964) (9 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
[anoniem]
,
W.F. Hermans en Van Oorschot met vete voor de echter : ging uitgever zijn boekje te buiten?.
In:
Algemeen Handelsblad
, (1964) (8 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
[anoniem]
,
Auteur Hermans boos op uitgever G. v. Oorschot : Civiele procedure om vertalingen : Uitspraak op 21 februari
In:
Ons Noorden : dagblad voor de Noordelijke provinciën
, (1964) (8 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
[anoniem]
,
Auteur Hermans kruist degen met uitgever
In:
Nieuwe Haagsche Courant
, (1964) (8 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
Ook in: Nieuwe Leidsche Courant, 8 januari.
[anoniem]
,
W.F. Hermans ruziet met Geert van Oorschot
In:
Winschoter Courant
, (1964) (8 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
[anoniem]
,
W.F. Hermans contra zijn ex-uitgever
In:
Nieuw Kamper Dagblad
, (1964) (8 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
Ook op 8 januari in meer of minder uitgebreide vorm verschenen in: Deventer Dagblad, Winschoter Courant, Dagblad van West Friesland, De Kanaalstreek, Nieuwe Provinciale Groninger Courant, Leeuwarder Courant, Trouw, De Noord-Ooster, Zuthpens Dablad, De Telegraaf, Haagsche Courant, Utrechts Nieuwsblad, De Tijd, Rotterdamsch Nieuwsblad.
[anoniem]
,
Pleidooien in het proces Hermans-Van Oorschot : Conflicten over vertalingen en herdrukken
In:
Nieuwe Rotterdamsche Courant
, (1964) (8 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
[anoniem]
,
Auteur W.F. Hermans contra uitgever : Over en weer schadevergoeding geëist
In:
Het Binnenhof
, (1964) (8 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
[anoniem]
,
Van Oorschot en Hermans voor rechter
In:
Haagsche courant
, (1964) (8 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
[anoniem]
,
Uitspraak uitgesteld in zaak Hermans-v. Oorschot
In:
Het Parool
, (1964) (21 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
[anoniem]
,
'Zo'n natuurtalent mag je niets leren' zegt academie-directeur J.J. Beljon
In:
De Telegraaf
, (1964) (8 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Genk, Willem van
Annotatie(s):
Hermans opent de tentoonstelling van geestelijk gehandicapte kunstenaar Willem van Genk.
In De Telegraaf van onder de kop 'Puntsgewijs' nogmaals kort verslag van deze tentoonstelling alsmede foto van Hermans in gesprek met de exposant.
[anoniem]
,
Contra-offensief
In:
Zutphens Dagblad
, (1964) (10 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het VARA-televisieprogramma 'Zo is het toevallig ook nog is een keer'.
[anoniem]
,
W.F. Hermans schrijft over De kinderziel
In:
De Noord-Amsterdammer
, (1964) (9 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Citaten van Hermans uit zijn bijdrage aan Vulpes, orgaan van het Amsterdamse Vossiusgymnasium.
[anoniem]
,
[Over het Vlaamse eenmans-tijdschrift 'Bok' van Julien Weverbergh]
In:
Nieuwe Rotterdamsche Courant
, (1964) (8 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weverbergh, Julien
Annotatie(s):
O.a. over de verschijning van een Du Perron-nummer van het Vlaamse eenmans-tijdschrift 'Bok' van Julien Weverbergh, waarin ook Hermans' opvatting over Du Perron in 'Mandarijnen op zwavelzuur' naar voren komt.
In de rubriek 'Uit de tijdschriften'.
[anoniem]
,
Père
In:
Algemeen Handelsblad
, (1966) (15 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Prudhomme, Anastase
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over artikel van Pater Prudhomme in Hollands Maandblad.
[anoniem]
,
De 'fascisten' van Nederland
In:
Haagse Post
, (1966) (15 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Galen Last, H. van
[anoniem]
,
W.F. Hermans en de kosmische mode
In:
Het Vrije Volk
, (1966) (11 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
[anoniem]
,
Drie 'toppers' al in etalages
In:
Trouw
, (1966) (4 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
In de rubriek 'Nieuwe boeken', waarin een reeks aan nieuwe publicaties de revue passeert.
[anoniem]
,
Auteur Hermans spuwt gal tegen non-figuralieven [= non-figuratieven] : Opening van expositie in De Reiger
In:
Nieuw Utrechtsch Dagblad
, (1965) (13 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Tentoonstelling met werk van Oey Tjeng Sit en Gooitzen de Jong.
[anoniem]
,
Litterator W.F. Hermans opende expositie : In kunstzaal De Reiger
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1965) (13 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Tentoonstelling met werk van Oey Tjeng Sit en Gooitzen de Jong.
[anoniem]
,
Wij zijn beledigd in ons rechtsgevoel
In:
Het Vrije Volk
, (1966) (18 juni) 10-11
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Advertentie waarin honderden bekende Nederlanders (waaronder Hermans) het optreden van politie, justitie en rechter aan de orde stellen.
[anoniem]
,
De spelers
In:
De Volkskrant
, (1967) (13 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Lubberhuizen, G.
Annotatie(s):
Over het contract tussen Hermans en Lubberhuizen (De bezige bij) m.b.t. 'Een wonderkind of een totall loss'.
[anoniem]
,
W.F. Hermans verliest geding tegen uitgever
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1967) (10 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot over 'Hermans is hier geweest'.
[anoniem]
,
Schrijver Hermans verliest geding tegen uitgever
In:
Het Vaderland
, (1967) (10 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot over 'Hermans is hier geweest'.
[anoniem]
,
'Stoppen met dat boek' : Kort geding om 'Hermans is hier geweest'
In:
Het Vrije Volk
, (1967) (30 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en Van Oorschot
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot over 'Hermans is hier geweest'.
[anoniem]
,
W.F. Hermans wijst Haagse romanprijs (2500 gulden) af als te onbeduidend
In:
Het Parool
, (1967) (10 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans verzoekt in een brief aan de Jan Campertstichting het geld van de Vijverberg-prijs te doneren aan de actie 'Eten voor India'.
Ook in: Nieuw Utrechts Dagblad, 10 maart 1967.
[anoniem]
,
Geding
In:
Het Parool
, (1967) (13 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot over 'Hermans is hier geweest'.
[anoniem]
,
De ongehuwde moeder
In:
De gecombineerde Geldersche en Zuidhollandsche bladen
, (1967) (10 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Citaat Hermans over ongehuwd moederschap in de Haagse Post.
[anoniem]
,
Reactie op toekenning van Vijverbergprijs (f 2500) : Willem Frederik Hermans : 'Maak bedragje maar over aan Eten voor India...'
In:
De Gelderlander
, (1967) (11 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans verzoekt in een brief aan de Jan Campertstichting het geld van de Vijverberg-prijs te doneren aan de actie 'Eten voor India'.
[anoniem]
,
Hermans wil publikatie verhaal doen verbieden
In:
Haagsche courant
, (1967) (30 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot over 'Hermans is hier geweest'.
[anoniem]
,
W.F. Hermans in 't geweer tegen G.A. v. Oorschot
In:
Trouw
, (1967) (1 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot over 'Hermans is hier geweest'.
[anoniem]
,
Jan Campertprijzen in de Haagse raadzaal uitgereikt : Louis Paul Boon : grootste vernieuwer Vlaams proza sedert de oorlog
In:
Het Binnenhof
, (1967) (7 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Prijswinnaars Boon, Michaelis, Presser met burgemeester Kolfschoten
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans ontbreekt.
[anoniem]
,
Hermans procedeert weer tegen Van Oorschot
In:
Friese koerier
, (1967) (1 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot over 'Hermans is hier geweest'.
[anoniem]
,
W.F. Hermans in kort geding
In:
Tubantia
, (1967) (30 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot over 'Hermans is hier geweest'.
Ook in: IJmuider Courant en Hengelosch Dagblad, 30 juni 1967.
[anoniem]
,
Kort geding Hermans tegen Van Oorschot
In:
IJmuider Courant
, (1967) (30 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot over 'Hermans is hier geweest'.
[anoniem]
,
Hermans verlies kort geding over herdruk
In:
Trouw
, (1967) (11 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot over 'Hermans is hier geweest'.
[anoniem]
,
Marco Klein en Paranoia
In:
Het Parool
, (1967) (29 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Marco Klein
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Klein, Marco
Annotatie(s):
De maker van de muziek bij de film 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
[anoniem]
,
Hermans' Vijverbergprijs naar India
In:
Algemeen Dagblad
, (1967) (10 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans verzoekt in een brief aan de Jan Campertstichting het geld van de Vijverberg-prijs te doneren aan de actie 'Eten voor India'.
[anoniem]
,
Campertprijzen uitgereikt dan wel gegireerd
In:
Nieuwe Haagsche Courant
, (1967) (7 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
W.F. Hermans geeft prijs aan India
In:
De Volkskrant
, (1967) (11 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans verzoekt in een brief aan de Jan Campertstichting het geld van de Vijverberg-prijs te doneren aan de actie 'Eten voor India'.
Ook in: Algemeen Dagblad, 11 maart 1967.
[anoniem]
,
Literaire prijzen uitgereikt
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1967) (7 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans ontbreekt bij de uitreiking van de Vijverbergprijs.
Ook in: Dagblad De Stem, 8 april 1967 (Letterkundige prijzen uitgereikt), en in 'Eindhovens Dagblad', 8 april 1967 (Letterkunde-prijzen uitgereikt).
[anoniem]
,
Hermans liet prijs gireren
In:
De Rotterdammer
, (1967) (7 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans ontbreekt bij de uitreiking van de Vijverbergprijs.
[anoniem]
,
W.F. Hermans schenkt Vijverbergprijs aan 'Eten voor India'
In:
Leeuwarder Courant
, (1967) (11 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Dagblad van het Oosten, en het Dagblad voor Coevorden, 11 maart 1967.
[anoniem]
,
Schrijver W.F. Hermans schenkt prijs aan India
In:
Het Vrije Volk
, (1967) (11 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Literaire prijzen : W.F. Hermans bleef weg : Boontje en cola-tic
In:
Alkmaarsche courant
, (1967) (7 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans ontbreekt bij de uitreiking van de Vijverbergprijs.
Ook op 7 april 1967 in de Heldersche Courant en de Schager Courant.
[anoniem]
,
Commissie ontstemd : Auteur Hermans geeft prijs van f2500 aan 'Eten voor India'
In:
Friese koerier
, (1967) (11 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans verzoekt in een brief aan de Jan Campertstichting het geld van de Vijverberg-prijs te doneren aan de actie 'Eten voor India'.
Ook in: Helmonds Dagblad, 11 maart 1967 (W. Hermans wijst prijs af : 'Te veel rompslomp'); Delftse Courant (Hermans doet moeilijk met Vijverbergprijs); De Tijd (Auteur Hermans geeft prijs weg).
[anoniem]
,
W.F. Hermans weigert romanprijs
In:
De Volkskrant
, (1967) (11 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans verzoekt in een brief aan de Jan Campertstichting het geld van de Vijverberg-prijs te doneren aan de actie 'Eten voor India'.
[anoniem]
,
Hermans aanvaardt de Vijverbergprijs
In:
Haagsche courant
, (1967) (11 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans verzoekt in een brief aan de Jan Campertstichting het geld van de Vijverberg-prijs te doneren aan de actie 'Eten voor India'.
Ook in: Tubantia, 11 maart 1967 (Hermans geeft prijs aan India}.
[anoniem]
,
W.F. Hermans aanvaardt bekroning : Voor 'Eten voor India'
In:
De Volkskrant
, (1967) (15 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans verzoekt in een brief aan de Jan Campertstichting het geld van de Vijverberg-prijs te doneren aan de actie 'Eten voor India'.
[anoniem]
,
Louis-Paul Boon en W.F. Hermans bekroond
In:
Nieuwe Rotterdamsche Courant
, (1967) (3 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De toekenning van de Vijverberg-prijs.
[anoniem]
,
Prijs
In:
Het Parool
, (1967) (18 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over Hermans en de Vijverberg-prijs.
In de rubriek 'Nou ja, nou nee!'.
[anoniem]
,
Prijzen Campertstichting in Den Haag uitgereikt : W.F. Hermans niet aanwezig
In:
Nieuwe Rotterdamsche Courant
, (1967) (7 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Haagse Post verjongd
In:
De Telegraaf
, (1967) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans nieuwe vaste columnist bij HP.
[anoniem]
,
W.F. Hermans : Gedoe van die studenten is iets schijnheiligs : In interview met schoolbladredactrice
In:
Tubantia
, (1969) (20 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans in 'De Kloof', het schoolblad van de Almelose scholengemeenschap Erasmus over de studentenbeweging.
[anoniem]
,
Hermans en Mulisch bekvechten
In:
Trouw
, (1969) (27 november)
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het twistgesprek dat beide schrijvers voerden in HP-magazine.
[anoniem]
,
Pater Prudhomme
In:
Algemeen Handelsblad
, (1969) (6 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Noordhoek, Wim
;
Prudhomme, Anastase
Annotatie(s):
De controverse Prudhomme / Hermans - Wim Noordhoek, over 'De laatste resten tropisch Nederland'.
[anoniem]
,
Cultuur
In:
Brabants Dagblad
, (1969) (8 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Bonaire
Annotatie(s):
O.a. over Hermans' wederwaardigheden op Bonaire.
In de rubriek 'Pjeedepoel'.
[anoniem]
,
Uitzending laat sporen na
In:
Het Vrije Volk
, (1969) (19 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De naam 'Willem Frederik Hermans' op een betonnen muur (Cruquiusweg, Amsterdam) vanwege het AVRO-televisieprogramma 'Literaire ontmoeting' daarop geschilderd.
[anoniem]
,
Ontmoetingen
In:
Trouw
, (1969) (16 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Andreas Burnier
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het AVRO-televisieprogramma 'Literaire ontmoeting', met o.a. interview met Hermans.
[anoniem]
,
Blackboard Jungle ongewoon boeiend
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1969) (6 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over het AVRO-televisieprogramma 'Literaire ontmoeting', met o.a. interview met Hermans.
[anoniem]
,
['Literaire ontmoeting']
In:
Televizier
, (1969) (5 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Andreas Burnier
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het AVRO-televisieprogramma 'Literaire ontmoeting', met o.a. interview met Hermans.
[anoniem]
,
Rechtbank en W.F. Hermans
In:
De Nieuwe Limburger
, (1969) (5 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het AVRO-televisieprogramma 'Literaire ontmoeting', met o.a. interview met Hermans.
In de rubriek 'Kijk vanavond'.
[anoniem]
,
Driemaal W.F.
In:
De Rotterdammer
, (1969) (4 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het AVRO-televisieprogramma 'Literaire ontmoeting', met o.a. interview met Hermans.
[anoniem]
,
Andreas Burnier spreekt met Hermans
In:
Studio
, (1969) (2 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Andreas Burnier
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Burnier, Andreas
Annotatie(s):
Over het AVRO-televisieprogramma 'Literaire ontmoeting', met o.a. interview met Hermans.
[anoniem]
,
Literaire ontmoeting met W.F. Hermans
In:
VARA gids
, (1969) (1 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het AVRO-televisieprogramma 'Literaire ontmoeting', met o.a. interview met Hermans.
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans
In:
Haagse Post
, (1969) (8 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
2 sfeerfoto's van Hermans op de Nederlandse Antillen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Suriname
;
Nederlandse Antillen
Annotatie(s):
Hermans op uitnodiging van de Stichting Culturele Samenwerking (Sticusa) enkele weken in Suriname en de Nederlandse Antillen.
[anoniem]
,
W.F. Hermans op toernee naar de West
In:
Trouw
, (1969) (10 januari)
Vorm:
Foto
illustraties:
portr. Hermans en zijn vrouw op Schiphol
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Suriname
;
Nederlandse Antillen
Annotatie(s):
Hermans op uitnodiging van de Stichting Culturele Samenwerking (Sticusa) enkele weken in Suriname en de Nederlandse Antillen.
[anoniem]
,
Hermans over Bolland en Huizinga
In:
Trouw
, (1968) (11 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over het artikel 'Kan de tijd tekens geven?' in Raster 2 (1968/69) juli.
[anoniem]
,
W.F. Hermans in Raster : Kan de tijd tekens geven?
In:
Het Vrije Volk
, (1968) (8 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over het artikel 'Kan de tijd tekens geven?' in Raster 2 (1968/69) juli.
[anoniem]
,
W.F. Hermans wint geding tegen G.A. v. Oorschot
In:
Algemeen Handelsblad
, (1968) (16 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot over 'Hermans is hier geweest'.
[anoniem]
,
Hermans wint proces tegen van Oorschot : Boek moet uit handel
In:
Het Parool
, (1968) (5 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot over 'Hermans is hier geweest'.
[anoniem]
,
[De zevenendertig vragen van Marcel Proust]
In:
Studio
, (1969) (2 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en door hem ngevuld vragenformulier
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Vooruitlopend op het AVRO-televisieprogramma 'Literaire ontmoeting', met een interview met Hermans.
[anoniem]
,
W.F. Hermans : 'U moet heus niet denken dat ik alleen schrijf'
In:
Trouw
, (1971) (31 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans als lector aan de universiteit van Groningen.
[anoniem]
,
W.F. Hermans stelt andere wijze van college geven voor
In:
Trouw
, (1971) (30 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans als lector aan de universiteit van Groningen.
[anoniem]
,
Schrijver Hermans is als lector geen succes
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1971) (29 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans als lector aan de universiteit van Groningen.
[anoniem]
,
W.F. Hermans heeft ruzie met zijn studenten : Lector heeft 'schrobbering' nodig
In:
Het Vrije Volk
, (1971) (29 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans als lector aan de universiteit van Groningen.
[anoniem]
,
Vragen in Kamer over W.F. Hermans
In:
Trouw
, (1971) (28 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans als lector aan de universiteit van Groningen.
[anoniem]
,
Student belt even met W.F. Hermans
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1971) (16 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans als lector aan de universiteit van Groningen.
In de rubriek 'Deze stad'.
[anoniem]
,
Letteren
In:
Elsevier
, (1971) (13 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kousbroek, Rudy
Raster (tijdschr.)
[anoniem]
,
W.F. Hermans voor studiedoeleinden
In:
De Telegraaf
, (1971) (13 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
W.F. Hermans als colporteur
In:
De Telegraaf
, (1971) (28 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Lubberhuizen, G.
Annotatie(s):
De Telegraaf buitenspel gezet door De bezige bij, reclame voor VN in 'Herinneringen van een engelbewaarder'.
[anoniem]
,
Handleiding
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1971) (23 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
omslag 'Herinnering van een engelbewaarder'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Heeft Peter van Hugten voor zijn omslag van 'Herinneringen van een engelbewaarder' het werk van Dolf Zwerver (te) goed bestudeerd?.
[anoniem]
,
Hermans wil weer filmen
In:
NRC Handelsblad
, (1971) (19 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
[anoniem]
,
Rademakers en Hermans hebben nieuwe filmplannen
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1971) (13 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
[anoniem]
,
Olifantsgeheugen
In:
Vrij Nederland
, (1970) (10 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Einde vete tussen Hermans en Van Oorschot over de 'Witte Olifantreeks'.
[anoniem]
,
Hermans weigert college te geven : Conflict met eerstejaars : Lector-auteur eist namen van studenten
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans als lector aan de universiteit van Groningen.
[anoniem]
,
Willem Frederik
In:
Vrij Nederland
, (1971) (9 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Tentoonstelling in literair café 'De Engelbewaarder' in Amsterdam van typoscripten van Hermans en foto's door Hermans van de machines waarop de typoscripten zijn gemaakt.
In de rubriek 'Het wereldje'.
[anoniem]
,
Nel en Dolf
In:
Vrij Nederland
, (1971) (18 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Telegraaf heeft ondanks straf van 'De bezige bij' als eerste de recensie van 'Herinneringen van een engelbewaarder' gepubliceerd.
In de rubriek 'Het wereldje'.
[anoniem]
,
Première W.F. Hermans in Brussel
In:
NRC Handelsblad
, (1971) (15 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de toneelopvoering van ‘Dutch comfort’ in Brussel.
[anoniem]
,
'Nederlands' festival in België duurt een maand : Toneelstuk van W.F. Hermans in première
In:
Trouw
, (1971) (14 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over de toneelopvoering van ‘Dutch comfort’ in Brussel.
[anoniem]
,
Nederlands festival in België.
In:
Algemeen Dagblad
, (1971) (13 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over de toneelopvoering van ‘Dutch comfort’ in Brussel.
[anoniem]
,
Nederlandse cultuur op Belgisch festival : omvangrijk programma : Concerten, toneel en exposities
In:
De Volkskrant
, (1971) (11 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over de toneelopvoering van ‘Dutch comfort’ in Brussel.
[anoniem]
,
W.F. Hermans eindelijk 'een erkend schrijver'
In:
NRC Handelsblad
, (1971) (7 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Geert
In:
Vrij Nederland
, (1971) (4 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Op 17 september zal 'Herinneringen van een engelbewaarder' verschijnen.
[anoniem]
,
Geert en Rob
In:
Vrij Nederland
, (1971) (26 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
[Willem Frederik Hermans en Renate Rubinstein over de arrestatie van Bep Turksma]
In:
Vrij Nederland
, (1971) (12 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rubinstein, Renate
Annotatie(s):
Willem Frederik Hermans en Renate Rubinstein over de arrestatie van Bep Turksma.
In de rubriek 'Het wereldje'.
[anoniem]
,
W.F. Hermans
In:
De Nieuwe : onafhankelijk Vlaams weekblad
, (1971) (14 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Geerts, Leo
Annotatie(s):
Over de bespreking door Leo Geerts van: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb : het sadistische universum 2. Amsterdam, 1970.
[anoniem]
,
Willem Frederik
In:
Vrij Nederland
, (1971) (13 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans met kat
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Literair tijdschrift Raster komt eind mei met een 'Hermans-nummer' uit.
[anoniem]
,
Veel vergissingen in 'De psychologische test'
In:
De Telegraaf
, (1970) (4 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Uitvoering van 'De psychologische test' voor de VARA-televisie, op 2 februari 1970.
[anoniem]
,
W.F. Hermans op Typiade-expositie
In:
Amersfoortse Courant
, (1970) (19 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans uitgenodigd voor het openingsprogramma.
[anoniem]
,
Hermans wint geding tegen Van Oorschot
In:
NRC Handelsblad
, (1970) (9 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Einde vete tussen Hermans en Van Oorschot over de 'Witte Olifantreeks'.
[anoniem]
,
Hermans wint na 10 jaar geschil met uitgever : herdruk van boeken en honorariumkwestie inzet van proces
In:
Het Parool
, (1970) (8 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en Van Oorschot
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Einde vete tussen Hermans en Van Oorschot over de 'Witte Olifantreeks'.
[anoniem]
,
Hermans en Weinreb
In:
Het Vrije Volk
, (1970) (9 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weinreb, Friedrich
;
Rubinstein, Renate
Annotatie(s):
In de rubriek 'Journaal'.
[anoniem]
,
Hermans en Claus in touw voor Guus Oster
In:
Trouw
, (1970) (27 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans gaat schrijven voor de Nederlandse Comedie.
[anoniem]
,
Carol van Herwijnen : 'De psychologische test was een hel voor mij'
In:
De Telegraaf
, (1970) (5 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Carol van Herwijnen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Herwijnen, Carol van
Annotatie(s):
Uitvoering van 'De psychologische test' voor de VARA-televisie, op 2 februari 1970.
[anoniem]
,
W.F. Hermans door VARA geïnterviewd
In:
Haarlems Dagblad
, (1977) (5 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Op VARA-radio, op 5 november 1977, over de Prijs der Nederlandse Letteren, uitgereikt door koning Boudewijn van België.
[anoniem]
,
Onderscheiden W.F. Hermans pleit voor handhaven opstel
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1977) (5 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Prijs der Nederlandse Letteren, uitgereikt door koning Boudewijn van België.
[anoniem]
,
Proficiat, WFH
In:
NRC Handelsblad
, (1977) (5 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Prijs der Nederlandse Letteren, uitgereikt door koning Boudewijn van België.
[anoniem]
,
Hermans aanvaardt prijs van Boudewijn
In:
Het Parool
, (1977) (5 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto uitreiking prijs
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Prijs der Nederlandse Letteren, uitgereikt door koning Boudewijn van België.
[anoniem]
,
Interview Hermans
In:
Het Vrije Volk
, (1977) (5 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Op VARA-radio, op 5 november 1977, over de Prijs der Nederlandse Letteren, uitgereikt door koning Boudewijn van België.
[anoniem]
,
W.F. Hermans prees België in dankwoord
In:
De Telegraaf
, (1977) (7 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Prijs der Nederlandse Letteren, uitgereikt door koning Boudewijn van België.
[anoniem]
,
Heftig trekken tussen prijswinnaar en provinciaal pennevoerder
In:
Vrij Nederland
, (1977) (10 december)
Trefwoord(en):
Bakker, Rudolf
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Prijs der Nederlandse Letteren, uitgereikt door koning Boudewijn van België.
Terugkomend op het interview van Rudolf Bakker over dit onderwerp.
[anoniem]
,
Literaire peil van nederlandse bevolking daalt snel
In:
De Variant
, (1978) (7 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Prijs der Nederlandse Letteren, uitgereikt door koning Boudewijn van België.
[anoniem]
,
W.F. Hermans voor BRT-3 naar Indonesië.
In:
Het Vrije Volk
, (1978) (27 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Voor het BRT-radioprogramma 'Essay 3' gaat Hermans een serie programma's over Indonesië maken.
[anoniem]
,
Contract
In:
Vrij Nederland
, (1978) (7 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over een nieuw contract van Hermans met De bezige bij.
[anoniem]
,
Droeve tijding
In:
Vrij Nederland
, (1979) (28 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Bijkaart, Age
Annotatie(s):
Over de laatste column van Bijkaart in Het Parool.
[anoniem]
,
[Hermans columnist bij NieuwsNet]
In:
Vrij Nederland
, (1979) (19 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Janssen, Frans A.
Annotatie(s):
Hermans wordt columnist bij 'NieuwsNet', en over interview van Hermans met Frans A. Janssen in dat blad (31 maart 1979).
In de rubriek 'Het wereldje'.
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans in Dossier-3
In:
Gazet van Antwerpen
, (1979) (28 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Annotatie(s):
In het BRT-radioprogramma 'Dossier-3' spreek Freddy De Vree met Hermans.
[anoniem]
,
Hermans, hengelaars en loonrondes
In:
De Waarheid
, (1979) (6 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Bijkaart, Age
[anoniem]
,
Hermans toch gast in tv-discussie : Geld tijdig ontvangen
In:
De Volkskrant
, (1981) (7 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto discussie-deelnemers: Lubberhuizen, Hermans, Gomperts en Mulisch
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Gomperts, H.A.
;
Lubberhuizen, G.
Annotatie(s):
Over het VPRO televisieprogramma 'De letteren' over de literaire kritiek in Nederland.
[anoniem]
,
Hermans
In:
De Tijd
, (1981) (13 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het VPRO televisieprogramma 'De letteren' over de literaire kritiek in Nederland.
[anoniem]
,
W.F. Hermans' kleinste gedichten
In:
De Volkskrant
, (1981) (15 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wissel, Sita van de
Annotatie(s):
Over: Wissel, Sita van de. Beertje Bombazijn. Amsterdam, 1981.
[anoniem]
,
Hermans
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1982) (3 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de catalogus van Amsterdams antiquariaat Schuhmacher m.b.t. Hermans.
[anoniem]
,
W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (1982) (21 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de catalogus van Amsterdams antiquariaat Schuhmacher m.b.t. Hermans.
[anoniem]
,
W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1982) (8 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans als weigeraar van prijzen.
[anoniem]
,
Groninger filmers laten zich inspireren door W.F. Hermans
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1982) (30 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Een speelfilm met een script dat gedeeltelijk is ontleend aan 'Onder professoren'.
[anoniem]
,
W.F. Hermans als organisch chemicus
In:
NRC Handelsblad
, (1983) (13 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over Hermans' beschrijving van een reactiemechanisme in 'Onder professoren'.
[anoniem]
,
Struisvogelpolitiek
In:
De Tijd
, (1983) (28 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Over Hermans' voorgenomen bezoek aan Zuid-Afrika; inclusief kort interview.
[anoniem]
,
Opwinding over Z.-Afrikareis van Heintje en W.F. Hermans
In:
Amersfoortse Courant
, (1983) (2 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
[anoniem]
,
Hermans en Heintje naar Zuid-Afrika
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1983) (2 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en Hein(tje) Simons
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Ook in: Nieuwsblad van het Noorden, 2 maart 1983 (Hermans en Hein Simons negeren Z.-Afrika-boycot : Protesttelegram naar schrijver en zanger) en in De Gooi- en Eemlander (Protest tegen optreden W.F. Hermans en Heintje in Zuid-Afrika) [tekst variërend].
[anoniem]
,
Hermans en Heintje naar Zuid-Afrika
In:
Het Parool
, (1983) (2 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en Hein(tje) Simons
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
[anoniem]
,
Heintje en W.F. Hermans naar Z.-Afrika
In:
Het Vrije Volk
, (1983) (2 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en Hein(tje) Simons
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
[anoniem]
,
Heintje en Hermans naar Zuid-Afrika : 'Schending van culturele boycot'
In:
De Volkskrant
, (1983) (2 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en Hein(tje) Simons
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
[anoniem]
,
Protest tegen optreden in Zuid-Afrika
In:
Leidsch Dagblad
, (1983) (2 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en Hein(tje) Simons
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
[anoniem]
,
Reis Hermans en Heintje naar Z.-Arika wekt protest
In:
NRC Handelsblad
, (1983) (2 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
[anoniem]
,
Hermans en Heintje naar Z.-Afrika : 'in strijd met boycot' : Anti-apartheidsbeweging boos
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1983) (3 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
[anoniem]
,
Schrijver Hermans : 'Ik snap opwinding niet'
In:
Haagsche courant
, (1983) (5 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Ook in: Rotterdams Nieuwsblad, 5 maart 1983.
[anoniem]
,
W.F. Hermans : waar bemoeien ze zich mee?
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1983) (3 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Ook in: Nieuwsblad van het Noorden, 3 maart 1983 (Schrijver Hermans : 'Waar bemoeien ze zich mee') en De Volkskrant (Hermans wijt kritiek op Zuid-Afrikatrip aan 'verveling') [tekst variërend].
[anoniem]
,
Schrijver Hermans niet onder indruk van protest
In:
Algemeen Dagblad
, (1983) (3 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Ook in: Leidsch Dagblad, 3 maart 1983 (Hermans legt kritiek naast zich neer) [gewijzigd] en op 4 maart 1983 in Provinciale Zeeuwse Courant (Hermans : waar bemoeien ze zich mee...).
[anoniem]
,
Beroering over interview Hermans in Zuid-Afrika
In:
Het Parool
, (1983) (10 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
[anoniem]
,
Hermans hekelt in Zuid-Afrika bemoeizucht Nederland
In:
Algemeen Dagblad
, (1983) (14 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
[anoniem]
,
Hermans als hoofdschotel
In:
De Tijd
, (1983) (18 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
dubbelportr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de tweede druk van de catalogus van Amsterdams antiquariaat Schuhmacher m.b.t. Hermans.
[anoniem]
,
'Reis W.F. Hermans betreurd door zwart Zuid-Afrika'
In:
De Volkskrant
, (1983) (25 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
[anoniem]
,
Zwarte schrijvers tegen reis Hermans
In:
Het Binnenhof
, (1983) (25 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
In licht gewijzigde vorm ook op 25 maart 1983 in Rotterdams Nieuwsblad en Haagsche Courant (Protest tegen reis Hermans), Amersfoortse Courant (Protesten tegen reis W.F. Hermans naar Zuid-Afrika), Haarlems Dagblad (Schrijvers uit Zuid-Afrika tegen reis W.F. Hermans), Het Parool (Zuidafrikanen contra Hermans) en 'Nieuwsblad van het Noorden, met portret Hermans, (Zuidafrikaanse schrijvers tegen reis W.F. Hermans)
Ook in: Provinciale Zeeuwse Courant, 26 maart 1983 in (Zwarte schrijvers Zuid-Afrika tegen reis W.F. Hermans) [gewijzigd].
[anoniem]
,
Houding Hermans schokt Zuidafrikaanse schrijvers
In:
Trouw
, (1983) (25 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
[anoniem]
,
W.F. Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1983) (26 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
In de rubriek 'dit zeiden zij:'.
[anoniem]
,
Zwarte schrijvers tegen reis Hermans
In:
De Waarheid
, (1983) (26 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
[anoniem]
,
'Niets gemerkt van apartheid'
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1983) (6 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
[anoniem]
,
Hermans heeft geen spijt van Zuid-Afrikareis
In:
Het Parool
, (1983) (6 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
[anoniem]
,
W.F. Hermans merkte niets van apartheid
In:
Haarlems Dagblad
, (1983) (6 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
[anoniem]
,
Breytenbach : Hermans tolereert apartheid
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1983) (11 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Breytenbach, Breyten
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Ook in: Leidsch Dagblad, 11 april 1983 (Breyten Breytenbach : ''Hermans gedoogt apartheid') [verkort].
[anoniem]
,
Breytenbach veroordeelt W.F. Hermans : 'Hij tolereert duidelijk apartheid'
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1983) (11 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Breytenbach
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Breytenbach, Breyten
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Ook in: Haarlems Dagblad, 11 april 1983 (Breytenbach: 'Geen excuus voor reis W.F. Hermans' : 'Nederlandse schrijvers moeten apartheid blijven veroordelen').
[anoniem]
,
Surinamers : taboe voor W.F. Hermans
In:
Haarlems Dagblad
, (1984) (18 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Federatie van Welzijnsorganisatie van Surinamers acht optreden van Hermans tijdens de Nacht van de Poëzie uit den boze vanwege zijn vermeend racisme.
Ook in: Nieuwsblad van het Noorden, 18 februari 1984 (Surinamers willen boycot W.F. Hermans) [gewijzigde vorm], Het Vrije Volk [met portret Hermans] ('Racist' Hermans van poëzie-nacht weren) en in Algemeen Dagblad (Surinamers : Hermans een racist).
Ook in: Het Binnenhof, 20 februari 1984 (Welzijnsorganisaties Surinamers : W.F. Hermans taboe op 'Nacht van de Poëzie') (gewijzigde vorm), 'Leids Dagblad' (Surinamers in protestbrief : 'W.F. Hermans is een racist') en NRC Handelsblad (Surinamers tegen optreden 'racist' Hermans).
Ook in: Amersfoortse Courant, 21 februari 1984 (Protest tegen optreden van W.F. Hermans) [gewijzigd] en De Standaard (Surinamers tegen 'racist' W.F. Hermans).
[anoniem]
,
Hermans taboe op poëzie manifestatie
In:
Het Parool
, (1984) (18 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Kippa
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Federatie van Welzijnsorganisatie van Surinamers acht optreden van Hermans tijdens de Nacht van de Poëzie uit den boze vanwege zijn vermeend racisme.
[anoniem]
,
'Schrijver W.F. Hermans geen verklaard racist' : Toch te gast bij 'Nacht van de poëzie'
In:
Amersfoortse Courant
, (1984) (22 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reactie op de Federatie van Welzijnsorganisatie van Surinamers, welke het optreden van Hermans tijdens de Nacht van de Poëzie uit den boze vindt vanwege zijn vermeend racisme.
Ook in: Haarlems Dagblad, 22 februari 1984 (Muziekcentrum : 'Hermans geen verklaard racist'); Utrechts Nieuwsblad (Peter Smids : 'Hermans is geen racist'); Rotterdams Nieuwsblad en 'Haagsche Courant' (W.F. Hermans is geen racist); Provinciale Zeeuwse Courant (Directeur van muziekcentrum : W.F. Hermans is geen verklaard racist); De Volkskrant (Redactie festival van poëzie vindt Hermans geen racist), Leidsch Dagblad (W.F. Hermans is geen racist), Het Parool (Schrijver W.F. Hermans is geen racist), NRC Handelsblad (Theaterdirecteur : W.F. Hermans is geen racist) en De Gooi- en Eemlander ('W.F. Hermans geen verklaard racist') [soms in gewijzigde vorm].
[anoniem]
,
Protest tegen optreden van W.F. Hermans
In:
De Morgen
, (1984) (22 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Federatie van Welzijnsorganisatie van Surinamers acht optreden van Hermans tijdens de Nacht van de Poëzie uit den boze vanwege zijn vermeend racisme.
[anoniem]
,
Surinamers willen boycot van Hermans
In:
De Gelderlander
, (1984) (24 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Federatie van Welzijnsorganisatie van Surinamers acht optreden van Hermans tijdens de Nacht van de Poëzie uit den boze vanwege zijn vermeend racisme.
[anoniem]
,
W.F. Hermans bleef weg om rel te vermijden
In:
NRC Handelsblad
, (1984) (12 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans niet naar de Nacht van de Poëzie.
[anoniem]
,
W.F. Hermans niet op poëzienacht
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1984) (12 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans niet naar de Nacht van de Poëzie.
[anoniem]
,
W.F. Hermans
In:
De Standaard
, (1984) (27 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Suidafrikaantjies!. Potchefstroom, 1984. (Illegale uitgave met gefingeerd impressum in een oplage van 175 genummerde exx., eerder verschenen in Podium 16 (1962), nr. 4).
[anoniem]
,
Maatstaf over Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1984) (30 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over 'Maatstaf' 32 (1984) 3, p. 1-12, een interview van Max Pam met Hermans.
[anoniem]
,
Dringen om een handtekening van W.F.H.
In:
Het Parool
, (1985) (22 maart)
Vorm:
Foto
illustraties:
Hermans signeert
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
De mug van Christus tot Couperus
In:
Mug : Haags maandblad van uitkeringsgerechtigden
, (1986) (juli-augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
omslagen, o.a. van 'Nooit meer slapen'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de literaire mug, o.a. in 'Nooit meer slapen'.
[anoniem]
,
Nederlandse auteurs verdeeld over houding gemeente Amsterdam : Reactie PvdA op Hermans is gereformeerd
In:
De Volkskrant
, (1986) (10 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
B en W van Amsterdam houdt voortaan streng de hand aan het weren van mensen die (zoals Hermans) op de zwarte lijst van het speciale comité tegen apartheid van de VN staan.
[anoniem]
,
En verder:.
In:
Vrij Nederland
, (1986) (23 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
Over: Jong, Martien J.G. de. De waarheid(?) omtrent Richard Simmillion : een essay over een onvoltooide autobiografie van Willem Frederik Hermans. Baarn, 1986.
[anoniem]
,
W.F. Hermans
In:
De Standaard
, (1986) (30 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
[anoniem]
,
Vertalingen W.F. Hermans bij Diogenes
In:
De Volkskrant
, (1986) (12 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Betreft de uitgave van 'Unter Professoren' en 'Nie mehr schlafen'.
[anoniem]
,
De foto's van Willem Frederik Hermans : De knipoog van een straathond
In:
De Morgen
, (1986) (27 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, foto gemaakt door Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
[anoniem]
,
Eenoog Hermans
In:
De Waarheid
, (1986) (2 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Amsterdamse PvdA-fractie wil dat de tentoonstelling van de foto’s van Hermans in het Stedelijk Museum in Amsterdam wordt gesloten, vanwege het feit dat hij zich niet heeft gehouden aan de regels voor een culturele boycot van Zuid-Afrika.
[anoniem]
,
Boycot Hermans geen aantasting meningsvrijheid
In:
Het Parool
, (1986) (9 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
[anoniem]
,
Amsterdam : Culturele boycot Zuid-Afrika meer inhoud geven
In:
NRC Handelsblad
, (1986) (10 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
[anoniem]
,
Gemeente Amsterdam boycot schrijver W.F. Hermans
In:
Nederlands Dagblad
, (1986) (11 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
[anoniem]
,
[Hermans op zwarte lijst]
In:
De Volkskrant
, (1986) (11 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
[anoniem]
,
Uitnodiging W.F. Hermans voor lezing nader bekeken
In:
Trouw
, (1986) (20 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
[anoniem]
,
Kwestie-Hermans verdeelt PvdA
In:
Het Parool
, (1986) (21 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
[anoniem]
,
Actie van Komitee Zuidelijk Afrika : W.F. Hermans op zwarte lijst van Verenigde Naties
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1986) (23 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Komitee Zuidelijk Afrika heeft W.F. Hermans op zwarte lijst van Verenigde Naties laten plaatsen vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
[anoniem]
,
Balie wil Hermans toch opening laten verrichten : Schrijversverbod verdeelt PvdA-fractie Amsterdam
In:
Haarlems Dagblad
, (1986) (23 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
Ook in: Provinciale Zeeuwse Courant, 24 oktober 1986 (Stichting trekt uitnodiging aan W.F. Hermans niet in) [licht gewijzigd].
[anoniem]
,
Gerard Reve : Van Tijn wilde met boycot wellicht indruk maken in Lausanne bij het IOC : Amsterdam zal lezing Hermans niet verbieden
In:
NRC Handelsblad
, (1986) (25 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans, Gerard Reve, Minny Luimstra-Albeda (wethouder)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
[anoniem]
,
Culturele boycot
In:
Vrij Nederland
, (1986) (25 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
[anoniem]
,
W.F. Hermans als fotograaf
In:
Fries Dagblad
, (1986) (25 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
[anoniem]
,
Amsterdam : geen sancties bij overtreding culturele boycot : Gemeente biedt echter geen enkele faciliteit
In:
Amersfoortse Courant
, (1986) (27 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
Ook in: Haarlems Dagblad, 27 oktober 1986 (Amsterdam 'straft' niet bij overtreding culturele boycot).
[anoniem]
,
Verbranden boeken Hermans niet aan de orde
In:
Het Parool
, (1986) (29 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Gemeenteraadslid Jan van Dijk doo Dijkstra
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
[anoniem]
,
Hermans samen met ministers op symposium over auteursrecht
In:
Het Vrije Volk
, (1986) (31 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Lodewijk Jozef Frederik
Annotatie(s):
Hermans spreekt op 21 november 1986 in de Ridderzaal over auteursrecht.
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans en Václav Havel
In:
Jonas
, (1986) (31 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
[anoniem]
,
De ouderlingen van Staphorst a/d Amstel
In:
Het Parool
, (1986) (1 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Frans van der Ven en Jan van Dijk (gemeenteraad Amsterdam)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
[anoniem]
,
Piraat slaat munt uit boze brief Hermans
In:
De Volkskrant
, (1986) (1 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een steek, een degen en (vooral) een jaargeld : een brief aan het bestuur van de Vereniging voor Letterkundigen te Amsterdam. Dunkerque/Duinkerken, 1985,
Een roofdruk.
[anoniem]
,
Hermans op studiedag Nederlandse ministeries
In:
Het Vrije Volk
, (1986) (5 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans spreekt op 21 november 1986 in de Ridderzaal over auteursrecht.
[anoniem]
,
W.F. Hermans op symposium
In:
Algemeen Dagblad
, (1986) (5 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans spreekt op 21 november 1986 in de Ridderzaal over auteursrecht.
[anoniem]
,
W.F. Hermans op studiedag ministeries
In:
Het Binnenhof
, (1986) (5 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans spreekt op 21 november 1986 in de Ridderzaal over auteursrecht.
[anoniem]
,
[Hermans spreekt op 21-11-1986 in de Ridderzaal over auteursrecht]
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1986) (5 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans spreekt op 21 november 1986 in de Ridderzaal over auteursrecht.
[anoniem]
,
Schrijver W.F. Hermans spreekt op studiedagen
In:
Amersfoortse Courant
, (1986) (5 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans spreekt op 21 november 1986 in de Ridderzaal over auteursrecht.
Ook in: De Gooi- en Eemlander, 6 november 1986 [verkort].
[anoniem]
,
Komst Hermans verdeelt SLAA
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1986) (6 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Jos Poulissen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
[anoniem]
,
Organisatie negeert wens gemeentebestuur : Hermans komt naar Amsterdam
In:
De Volkskrant
, (1986) (6 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
[anoniem]
,
Hermans in grijs gebied
In:
De Volkskrant
, (1986) (7 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
[anoniem]
,
[Boycot Hermans door gemeente Amsterdam]
In:
Vrij Nederland
, (1986) (15 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
[anoniem]
,
W.F. Hermans is niet boos
In:
Trouw
, (1986) (22 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
[anoniem]
,
Van Thijn boos om reacties op boycot W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (1986) (11 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Thijn, Ed van
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
[anoniem]
,
Vernieuwde Balie
In:
Elseviers Magazine
, (1987) (10 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
In de rubriek 'Manifestaties'.
[anoniem]
,
Hermans toch naar Amsterdam
In:
Amersfoortse Courant
, (1987) (13 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ondanks besluit Gemeentebestuur Amsterdam tot boycot van Hermans, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983, deelt hij voor de VARA-televisie mee, toch naar Amsterdam te zullen komen.
Ook in: Haagsche Courant, 13 januari 1987 (W.F. Hermans leest toch in Amsterdam : 'Ik laat me niet intimideren'); Het Binnenhof (W.F. Hermans komt ondanks zwarte lijst toch naar Amsterdam).
[anoniem]
,
W.F. Hermans strijdlustig in Achter het Nieuws
In:
De Volkskrant
, (1987) (13 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ondanks besluit Gemeentebestuur Amsterdam tot boycot van Hermans, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983, deelt hij voor de VARA-televisie mee, toch naar Amsterdam te zullen komen.
Ook in: Leidsch Dagblad, 13 januari 1987 (W.F. Hermans komt toch in Amsterdam) [in verkorte vorm].
[anoniem]
,
Hermans in Amsterdam
In:
Tubantia
, (1987) (13 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ondanks besluit Gemeentebestuur Amsterdam tot boycot van Hermans, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983, deelt hij voor de VARA-televisie mee, toch naar Amsterdam te zullen komen.
Ook in: De Gooi- en Eemlander, 13 januari 1987 (W.F. Hermans houdt lezing in Amsterdam : 'Ik laat me niet intimideren'), met portr.
Op 14 januari 1987 (licht gewijzigd en met portr.) verschenen in De Gelderlander (Hermans : 'Ik laat me niet intimideren') en in De Limburger (W.F. Hermans spreekt toch in Amsterdam : 'Geen intimidatie').
[anoniem]
,
W.F. Hermans Zondag in De Balie; geen actie anti-apartheidsbeweging
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1987) (15 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans houdt, ondanks besluit Gemeentebestuur Amsterdam tot boycot van hem, toch een lezing in De Balie in Amsterdam.
Ook in: Leidsch Dagblad, 15 januari 1987 (Anti-apartheidsbewegingen : 'We negeren Hermans') [iets gewijzigd].
[anoniem]
,
Hermans in De Balie
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1987) (17 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans houdt, ondanks besluit Gemeentebestuur Amsterdam tot boycot van hem, toch een lezing in De Balie in Amsterdam.
[anoniem]
,
Bommelding verstoort lezing van Hermans
In:
Fries Dagblad
, (1987) (19 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans tijdens voordracht
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans houdt, ondanks besluit Gemeentebestuur Amsterdam tot boycot van hem, toch een lezing in De Balie in Amsterdam.
Ook in: Leeuwarder Courant, 19 januari 1987 (Lezing Hermans werd verstoord door bommelding), Het Parool (Bommelding verstoort lezing W.F. Hermans : Schrijver gaat na onderbreking verder) en in Het Binnenhof (Bommelding verstoort lezing W.F. Hermans).
[anoniem]
,
Bommelding bij lezing W.F. Hermans
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1987) (19 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans houdt, ondanks besluit Gemeentebestuur Amsterdam tot boycot van hem, toch een lezing in De Balie in Amsterdam.
Ook in: Drentse en Asser Courant, 19 januari 1987 (Bommelding verstoort omstreden lezing van W.F. Hermans) [met portret Hermans tijdens lezing] en in De Gooi- en Eemlander (Bommelding tijdens lezing Hermans) [met foto demonstranten] [soms licht gewijzigd].
[anoniem]
,
'Stedelijk mocht foto's van Hermans niet aankopen'
In:
NRC Handelsblad
, (1987) (19 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto door Hermans gemaakt
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Volgens Hermans en zijn uitgever mocht het Stedelijk Museum 3 van Hermans' foto's niet aankopen, volgens de gemeente Amsterdam is er geen verbod.
[anoniem]
,
Stedelijk Museum mag de foto's van Hermans kopen
In:
Algemeen Dagblad
, (1987) (20 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Volgens Hermans en zijn uitgever mocht het Stedelijk Museum 3 van Hermans' foto's niet aankopen, volgens de gemeente Amsterdam is er geen verbod.
[anoniem]
,
Amsterdam blijft kunstenaars op zwarte lijst weren
In:
De Volkskrant
, (1987) (6 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam blijft bij boycot van kunstenaars die in Zuid-Afrika zijn geweest, w.o. Hermans.
[anoniem]
,
Lezingen van Hermans
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1987) (12 juni)
Vorm:
Boekaankondiging
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mondelinge mededelingen. Amsterdam, 1987.
[anoniem]
,
W.F. Hermans niet welkom in Amsterdam
In:
Trouw
, (1986) (9 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
[anoniem]
,
Hermans naar rechter?
In:
Het Parool
, (1988) (23 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over: Antonissen, Bertus G. Reve/Hermans : een anekdote. Rotterdam, 1988. (38 foto's van Gerard Reve en Willem Frederik Hermans, genomen in 1954 door Cas Oorthuys).
[anoniem]
,
Hermans wil 'melige' foto's niet meer zien
In:
De Volkskrant
, (1988) (26 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto uit genoemde boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over: Antonissen, Bertus G. Reve/Hermans : een anekdote. Rotterdam, 1988. (38 foto's van Gerard Reve en Willem Frederik Hermans, genomen in 1954 door Cas Oorthuys).
[anoniem]
,
Gewraakte foto's
In:
Haagsche courant
, (1988) (4 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto uit besproken boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over: Antonissen, Bertus G. Reve/Hermans : een anekdote. Rotterdam, 1988. (38 foto's van Gerard Reve en Willem Frederik Hermans, genomen in 1954 door Cas Oorthuys).
[anoniem]
,
W.F. Hermans enig lichtpunt in overigens lauwe 'Letter en Tetter'
In:
De Morgen
, (1988) (19 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Patrick De Spiegelaere
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans in gesprek met Frans Boenders over 'de echte schrijver' in het Paleis voor Schone Kunsten.
[anoniem]
,
Historicus mag niet vrij over Hermans schrijven
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1988) (7 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Henssen, Emile
Annotatie(s):
Over de voorwaarden, die de Rijksuniversiteit Groningen heeft gesteld, i.v.m. inzage in het rapport uit 1972 over Hermans door onderzoeker E. Henssen, nodig voor het schrijven van een gedenkboek over de RUG.
[anoniem]
,
Hermans taboe
In:
Tubantia
, (1988) (14 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Henssen, Emile
Annotatie(s):
Over de voorwaarden, die de Rijksuniversiteit Groningen heeft gesteld, i.v.m. inzage in het rapport uit 1972 over Hermans door onderzoeker E. Henssen, nodig voor het schrijven van een gedenkboek over de RUG.
[anoniem]
,
[Rapport uit 1972 over Hermans]
In:
Vrij Nederland
, (1988) (25 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de voorwaarden, die de Rijksuniversiteit Groningen heeft gesteld, i.v.m. inzage in het rapport uit 1972 over Hermans door onderzoeker E. Henssen, nodig voor het schrijven van een gedenkboek over de RUG.
[anoniem]
,
Schrijvers op lijst apartheidsbestrijding
In:
Arnhemse Courant
, (1988) (27 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en Gerard Reve
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Ook op 27 september 1988 (verkort) verschenen in De Stem (Hermans en Reve op zwarte lijst van VN), De Limburger (Hermans en Reve op zwarte lijst Verenigde Naties) en Trouw(Hermans en Reve op VN-lijst wegens optreden in Z.-Afrika).
Op 28 september 1988 verschenen in De Gelderlander (Gerard Reve en W.F. Hermans op 'zwarte lijst' VN).
[anoniem]
,
Auteur Hermans gewond bij inbraak door Nederlander
In:
NRC Handelsblad
, (1988) (6 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Vervolgartikel in dezelfde krant: 'W.F. Hermans aangedaan na aanranding met mes'.
Inbraak in Hermans' Parijse appartement.
[anoniem]
,
Deegroller biedt uitkomst bij aanval op W.F. Hermans
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1988) (7 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Inbraak in Hermans' Parijse appartement.
[anoniem]
,
Aanslag op W.F. Hermans en zijn vrouw
In:
Leidsch Dagblad
, (1988) (7 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Inbraak in Hermans' Parijse appartement.
[anoniem]
,
Man verwondt Hermans thuis
In:
Het Parool
, (1988) (7 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Inbraak in Hermans' Parijse appartement.
[anoniem]
,
Indringer verwondt echtpaar Hermans
In:
Leeuwarder Courant
, (1988) (7 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Inbraak in Hermans' Parijse appartement.
[anoniem]
,
W.F. Hermans mishandeld : Dader beschuldigt auteur van plagiaat
In:
Haagsche courant
, (1988) (7 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Inbraak in Hermans' Parijse appartement.
Ook in: Rotterdams Nieuwsblad, 7 december 1988.
[anoniem]
,
Schrijver W.F. Hermans bij overval in flat gewond
In:
Algemeen Dagblad
, (1988) (7 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Inbraak in Hermans' Parijse appartement.
[anoniem]
,
W.F. Hermans thuis overvallen : Oud-gevangene wilde wraak nemen op schrijver
In:
De Standaard
, (1988) (8 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Firmin De Maître
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Inbraak in Hermans' Parijse appartement.
[anoniem]
,
Hermans ziet af van lezing in Den Haag
In:
Haagsche courant
, (1989) (23 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Vanwege de gevolgen van de inbraak in Hermans' Parijse appartement in december 1988.
[anoniem]
,
[Nasleep inbraak]
In:
Vrij Nederland
, (1989) (28 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Nasleep van de inbraak in Hermans' Parijse appartement december 1988.
[anoniem]
,
W.F. Hermans zegt af voor lezing
In:
Het Vrije Volk
, (1989) (16 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Vanwege de gevolgen van de inbraak in Hermans' Parijse appartement in december 1988.
[anoniem]
,
Hermans zegt lezingen af
In:
De Telegraaf
, (1989) (17 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Vanwege de gevolgen van de inbraak in Hermans' Parijse appartement in december 1988.
Ook in: Leidsch Dagblad, 17 februari 1989 (W.F. Hermans zegt lezing af) [iets gewijzigd].
[anoniem]
,
Sic
In:
Het Parool
, (1989) (24 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kousbroek, Rudy
[anoniem]
,
Film over schrijver Hermans
In:
Het Parool
, (1989) (3 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Fransen, Ad
;
Lieshout, Erik
Annotatie(s):
Over een documentaire over Hermans die op 12 november 1989 door de VPRO werd uitgezonden onder de titel 'Ik verlang naar niets dat voorbij is terug'.
[anoniem]
,
Nieuw boek W.F. Hermans in september in de winkel
In:
Leidsch Dagblad
, (1989) (5 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
[anoniem]
,
H.'s hoest
In:
Het Parool
, (1989) (18 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Fransen, Ad
;
Lieshout, Erik
Annotatie(s):
Over een documentaire over Hermans die op 12 november 1989 door de VPRO werd uitgezonden onder de titel 'Ik verlang naar niets dat voorbij is terug'.
[anoniem]
,
Romantische Hermans
In:
Het Vrije Volk
, (1989) (16 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Fransen, Ad
;
Lieshout, Erik
Annotatie(s):
Over een documentaire over Hermans die op 12 november 1989 door de VPRO werd uitgezonden onder de titel 'Ik verlang naar niets dat voorbij is terug'.
[anoniem]
,
[Over een documentaire over Hermans die op 12-11-1989 door de VPRO werd uitgezonden onder de titel 'Ik verlang naar niets dat voorbij is terug']
In:
Vrij Nederland
, (1989) (18 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Fransen, Ad
;
Lieshout, Erik
Annotatie(s):
Over een documentaire over Hermans die op 12 november 1989 door de VPRO werd uitgezonden onder de titel 'Ik verlang naar niets dat voorbij is terug'.
[anoniem]
,
Vage W.F. Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1989) (20 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Fransen, Ad
;
Lieshout, Erik
Annotatie(s):
Over een documentaire over Hermans die op 12 november 1989 door de VPRO werd uitgezonden onder de titel 'Ik verlang naar niets dat voorbij is terug'.
[anoniem]
,
Hoezo spelfouten?
In:
Het Parool
, (1990) (17 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over de spelfouten in 'Door gevaarlijke gekken omringd'.
[anoniem]
,
W.F. Hermans en het einde van het Nederlands
In:
De Morgen
, (1990) (26 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Omtrent het discussieprogramma 'Bert Totaal' over de Nederlandse taal op BRT-televisie 2 op 26 februari 1990, met optreden van Hermans.
[anoniem]
,
Thrillers Hermans blijken voorstudie voor het grote werk
In:
De Volkskrant
, (1990) (14 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over Hermans in literair tijdschrift 'Oog in 't Zeil', 2-3, 1990.
[anoniem]
,
W.F. Hermans in 'De vertellers'
In:
Leeuwarder Courant
, (1990) (21 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Radioprogramma van de RVU op 22 juni 1990, op radio 5.
[anoniem]
,
Eredoctoraat voor W.F. Hermans
In:
Het Binnenhof
, (1990) (15 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Eredoctoraat in de letteren en filosofie voor Hermans aan de universiteit van Luik.
[anoniem]
,
Hermans krijgt eredocotoraat
In:
Haagsche courant
, (1990) (15 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Eredoctoraat in de letteren en filosofie voor Hermans aan de universiteit van Luik.
[anoniem]
,
Eredoctoraat W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (1990) (15 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Eredoctoraat in de letteren en filosofie voor Hermans aan de universiteit van Luik.
[anoniem]
,
Hermans krijgt eredoctoraat aan de universiteit
In:
De Volkskrant
, (1990) (15 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Eredoctoraat in de letteren en filosofie voor Hermans aan de universiteit van Luik.
[anoniem]
,
Luik eert W.F. Hermans met eredoctoraat
In:
Trouw
, (1990) (16 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Eredoctoraat in de letteren en filosofie voor Hermans aan de universiteit van Luik.
Ook in: Algemeen Dagblad, 16 augustus 1990 (Eredoctoraat voor Hermans) [verkort].
[anoniem]
,
Belgisch eredoctoraat voor W.F. Hermans
In:
De Telegraaf
, (1990) (16 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Eredoctoraat in de letteren en filosofie voor Hermans aan de universiteit van Luik.
Ook in: De Morgen, 16 augustus 1990 (W.F. Hermans krijgt eredoctoraat) [met portr., aangepast]; De Standaard [verkort].
[anoniem]
,
W.F. Hermans goed gehumeurd
In:
Haagsche courant
, (1990) (16 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Eredoctoraat in de letteren en filosofie voor Hermans aan de universiteit van Luik.
[anoniem]
,
Eredoctoraat voor schrijver W.F. Hermans
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1990) (24 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Eredoctoraat in de letteren en filosofie voor Hermans aan de universiteit van Luik.
[anoniem]
,
Eredoctoraat Hermans
In:
Leeuwarder Courant
, (1990) (24 november)
Vorm:
Foto
illustraties:
portr. Hermans en A. Bodson rector univ. van Luik
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Eredoctoraat in de letteren en filosofie voor Hermans aan de universiteit van Luik.
[anoniem]
,
'Hermans, welke andere schrijver heb je nog?' : Bas reist zijn schrijver achterna
In:
De Limburger
, (1990) (24 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto's tijdens uitreiking eredocotoraat
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Scholier Bas van der Spruit reist naar Luik om aanwezig te zijn bij de uitreiking van het Eredoctoraat in de letteren en filosofie voor Hermans aan de universiteit van die stad.
[anoniem]
,
Hermans-tentoonstelling
In:
De Volkskrant
, (1991) (8 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Op 1 maart 1991 start in Vlissingen de twee jaar door Nederland reizende tentoonstelling 'In het spoor van Willem Frederik Hermans' n.a.v. het feit dat 'Nooit meer slapen' 25 jaar geleden is verschenen en de zeventigste verjaardag van Hermans.
[anoniem]
,
Haasse spreekt Hermans
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1991) (8 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en portr. Hella Haasse
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Haasse, Hella S.
Annotatie(s):
Op 1 maart 1991 start in Vlissingen de twee jaar door Nederland reizende tentoonstelling 'In het spoor van Willem Frederik Hermans' n.a.v. het feit dat 'Nooit meer slapen' 25 jaar geleden is verschenen en de zeventigste verjaardag van Hermans. Hella Haasse en Hermans in een openbaar gesprek met elkaar als voorafje.
[anoniem]
,
Literair treffen W.F. Hermans en Hella Haasse
In:
Haarlems Dagblad
, (1991) (8 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Haasse, Hella S.
Annotatie(s):
Op 1 maart 1991 start in Vlissingen de twee jaar door Nederland reizende tentoonstelling 'In het spoor van Willem Frederik Hermans' n.a.v. het feit dat 'Nooit meer slapen' 25 jaar geleden is verschenen en de zeventigste verjaardag van Hermans. Hella Haasse en Hermans in een openbaar gesprek met elkaar als voorafje.
[anoniem]
,
Literair treffen Hermans en Haasse in Vlissingen
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1991) (8 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans, portr. Hella Haasse
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Haasse, Hella S.
Annotatie(s):
Op 1 maart 1991 start in Vlissingen de twee jaar door Nederland reizende tentoonstelling 'In het spoor van Willem Frederik Hermans' n.a.v. het feit dat 'Nooit meer slapen' 25 jaar geleden is verschenen en de zeventigste verjaardag van Hermans. Hella Haasse en Hermans in een openbaar gesprek met elkaar als voorafje.
[anoniem]
,
Expositie gewijd aan werk van auteur W.F. Hermans
In:
Trouw
, (1991) (14 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Haasse, Hella S.
Annotatie(s):
Op 1 maart 1991 start in Vlissingen de twee jaar door Nederland reizende tentoonstelling 'In het spoor van Willem Frederik Hermans' n.a.v. het feit dat 'Nooit meer slapen' 25 jaar geleden is verschenen en de zeventigste verjaardag van Hermans. Hella Haasse en Hermans in een openbaar gesprek met elkaar als voorafje.
[anoniem]
,
Ontmoeting Haasse en Hermans
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1991) (14 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Haasse, Hella S.
Annotatie(s):
Op 1 maart 1991 start in Vlissingen de twee jaar door Nederland reizende tentoonstelling 'In het spoor van Willem Frederik Hermans' n.a.v. het feit dat 'Nooit meer slapen' 25 jaar geleden is verschenen en de zeventigste verjaardag van Hermans. Hella Haasse en Hermans in een openbaar gesprek met elkaar als voorafje.
[anoniem]
,
Expositie in Vlissingen ter ere van W.F. Hermans
In:
De Stem
, (1991) (22 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Haasse, Hella S.
Annotatie(s):
Op 1 maart 1991 start in Vlissingen de twee jaar door Nederland reizende tentoonstelling 'In het spoor van Willem Frederik Hermans' n.a.v. het feit dat 'Nooit meer slapen' 25 jaar geleden is verschenen en de zeventigste verjaardag van Hermans. Hella Haasse en Hermans in een openbaar gesprek met elkaar als voorafje.
[anoniem]
,
Raad van State buigt zich over openen archieven W.F. Hermans
In:
Drentse en Asser courant
, (1991) (23 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Annotatie(s):
Het archief van de RU Groningen over voormalig lector W.F. Hermans.
[anoniem]
,
Expositie over W.F. Hermans in Oosterhout
In:
De Stem
, (1991) (29 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De reizende tentoonstelling 'In het spoor van Willem Frederik Hermans' over het feit dat 'Nooit meer slapen' 25 jaar geleden is verschenen en de zeventigste verjaardag van Hermans in 1991.
[anoniem]
,
Boze brieven van W.F. Hermans blijven verborgen voor publiek
In:
Haagsche courant
, (1991) (10 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Annotatie(s):
Het archief van de RU Groningen over voormalig lector W.F. Hermans.
[anoniem]
,
Hermans lacht om de zaak-Hermans
In:
De Volkskrant
, (1991) (17 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Annotatie(s):
Het archief van de RU Groningen over voormalig lector W.F. Hermans.
[anoniem]
,
W.F. Hermans en een hoofd met pakken boter
In:
Trouw
, (1991) (4 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans van Jutka Rona
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het taalgebruik van Hermans in het tijdschrift 'Onze taal'.
[anoniem]
,
[Hermans genomineerd voor de Europese prijs voor oorspronkelijk literair werk]
In:
De Volkskrant
, (1991) (18 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans genomineerd voor de Europese prijs voor oorspronkelijk literair werk met de roman 'Au pair'.
Ook in: De Gelderlander, 21 mei 1991 (Auteurs voor Europese prijs) en in De Limburger (Nederlandse schrijvers voorgedragen voor prijs).
[anoniem]
,
Hermans te gast in NOS-Cultuur
In:
Haarlems Dagblad
, (1991) (11 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Interview met Hermans door Jan Nauta in het programma 'NOS-Cultuur' op radio 5 (11 juli 1991).
[anoniem]
,
[Interview met Hermans door Jan Nauta in het programma 'NOS-Cultuur' op radio 5 (11 juli 1991)]
In:
De Volkskrant
, (1991) (11 juli)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Interview met Hermans door Jan Nauta in het programma 'NOS-Cultuur' op radio 5 (11 juli 1991).
[anoniem]
,
Weigering inzage dossier-Hermans moet overgedaan
In:
NRC Handelsblad
, (1991) (6 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Annotatie(s):
Het archief van de RU Groningen over voormalig lector W.F. Hermans.
[anoniem]
,
Letterkundige krijgt toegang tot dossiers over W.F. Hermans : Universiteit hield archief gesloten
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1991) (7 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Annotatie(s):
Het archief van de RU Groningen over voormalig lector W.F. Hermans.
Ook in: Leidsch Dagblad, 7 augustus 1991 (Dossier W.F. Hermans vrij voor onderzoek).
[anoniem]
,
Documentatie over W.F. Hermans mogelijk openbaar
In:
Trouw
, (1991) (24 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Annotatie(s):
Het archief van de RU Groningen over voormalig lector W.F. Hermans.
[anoniem]
,
Nieuwe regeling archief Hermans
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1991) (24 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Annotatie(s):
Het archief van de RU Groningen over voormalig lector W.F. Hermans.
[anoniem]
,
W.F. Hermans
In:
De Standaard
, (1991) (24 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de reizende tentoonstelling 'In het spoor van Willem Frederik Hermans', de jubileumeditie van 'Nooit meer slapen' (22e dr.), 'De laatste roker', en 'Het hoedenparadijs : veertig collages van W.F. Hermans'.
[anoniem]
,
Zeventig jaar W.F. Hermans
In:
Het Binnenhof
, (1991) (7 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
T.g.v. de zeventigste verjaardag van W.F. Hermans organiseerde het Letterkundig Museum een tentoonstelling over hem onder de titel 'Hermans is hier geweest', die te zien was van 13 december 1991 t/m 23 februari 1992.
[anoniem]
,
Literaire exposities in Hoogezand
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1991) (12 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Tentoonstelling over Hermans in de gemeentelijke bibliotheek Hoogezand-Sappemeer.
[anoniem]
,
Schappelijke Hermansiana
In:
Vrij Nederland
, (1991) (21 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag WFH-verzamelkrant
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het 0-nummer van de 'WFH-verzamelkrant'.
[anoniem]
,
Hermans verhuist naar Brussel
In:
Haarlems Dagblad
, (1991) (12 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans verhuist van Parijs naar Brussel.
Ook, in licht gewijzigde vorm, in Utrecht Nieuwsblad, 12 november 1991 en Rotterdams Dagblad, 14 november 1991.
[anoniem]
,
Inzage in het Hermans-archief
In:
Algemeen Dagblad
, (1991) (15 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Annotatie(s):
Het archief van de RU Groningen over voormalig lector W.F. Hermans.
Ook, licht in tekst variërend, in Haagsche Courant, 15 november 1991 (Archief over W.F. Hermans deels toch open); Het Binnenhof (Archief over affaire rond W.F. Hermans gaat open); De Volkskrant (Universiteit ontsluit archief Hermans).
Ook in: NRC Handelsblad, 16 november 1991 (Universiteit opent toch archief W.F. Hermans) [licht gewijzigd].
[anoniem]
,
RUG geeft toe : archief Hermans toch open
In:
Leeuwarder Courant
, (1991) (15 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Annotatie(s):
Het archief van de RU Groningen over voormalig lector W.F. Hermans.
[anoniem]
,
Expositie over W.F. Hermans
In:
De Gelderlander
, (1991) (6 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portretbuste Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
T.g.v. de zeventigste verjaardag van W.F. Hermans organiseerde het Letterkundig Museum een tentoonstelling over hem onder de titel 'Hermans is hier geweest', die te zien was van 13 december 1991 t/m 23 februari 1992.
[anoniem]
,
Expositie over W.F. Hermans
In:
Het Binnenhof
, (1991) (6 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
T.g.v. de zeventigste verjaardag van W.F. Hermans organiseerde het Letterkundig Museum een tentoonstelling over hem onder de titel 'Hermans is hier geweest', die te zien was van 13 december 1991 t/m 23 februari 1992.
[anoniem]
,
Hermans is hier geweest
In:
De Limburger
, (1991) (17 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
T.g.v. de zeventigste verjaardag van W.F. Hermans organiseerde het Letterkundig Museum een tentoonstelling over hem onder de titel 'Hermans is hier geweest', die te zien was van 13 december 1991 t/m 23 februari 1992.
[anoniem]
,
W.F. Hermans
In:
Nederlands Dagblad
, (1991) (23 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans met Hella Haasse bij de opening door Paul Stolk
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
T.g.v. de zeventigste verjaardag van W.F. Hermans organiseerde het Letterkundig Museum een tentoonstelling over hem onder de titel 'Hermans is hier geweest', die te zien was van 13 december 1991 t/m 23 februari 1992.
[anoniem]
,
'Hermans is hier geweest'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
T.g.v. de zeventigste verjaardag van W.F. Hermans organiseerde het Letterkundig Museum een tentoonstelling over hem onder de titel 'Hermans is hier geweest', die te zien was van 13 december 1991 t/m 23 februari 1992.
[anoniem]
,
Literama behandelt 'Nooit meer slapen'
In:
De Volkskrant
, (1991) (27 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Aankondiging literair programma 'Literama' dat op Radio 4 aandacht zal besteden aan 'Nooit meer slapen'.
[anoniem]
,
Onbekende brieven ontdekt van Hermans aan Morriën
In:
Leeuwarder Courant
, (1992) (24 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Morriën, Adriaan
Annotatie(s):
Leids antiquariaat Aioloz zal 10 brieven en 2 ansichtkaarten van Hermans aan Morriën te koop aanbieden.
[anoniem]
,
Verkoop onbekende brieven Hermans
In:
Haarlems Dagblad
, (1992) (25 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Leids antiquariaat Aioloz zal 10 brieven en 2 ansichtkaarten van Hermans aan Morriën te koop aanbieden.
[anoniem]
,
Ruzie om publicatie W.F. Hermans-dossier
In:
Trouw
, (1992) (22 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
;
Henssen, Emile
Annotatie(s):
Over het januari-nummer van het literaire tijdschrift 'Het Oog in 't Zeil', jaargang 1992, met een stuk van Emile Henssen over Hermans werkzaamheden als fysisch geograaf aan de RU Groningen.
[anoniem]
,
Nieuwe Groningse rel rond W.F. Hermans
In:
De Volkskrant
, (1992) (26 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
;
Henssen, Emile
Annotatie(s):
Over het januari-nummer van het literaire tijdschrift 'Het Oog in 't Zeil', jaargang 1992, met een stuk van Emile Henssen over Hermans werkzaamheden als fysisch geograaf aan de RU Groningen.
[anoniem]
,
Hermansarchief verboden voor historicus
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1992) (13 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Henssen, Emile
Annotatie(s):
Over het januari-nummer van het literaire tijdschrift 'Het Oog in 't Zeil', jaargang 1992, met een stuk van Emile Henssen over Hermans werkzaamheden als fysisch geograaf aan de RU Groningen.
[anoniem]
,
Collages
In:
De Standaard
, (1992) (14 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Het hoedenparadijs : 40 collages van Willem Frederik Hermans. Den Haag, 1991.
[anoniem]
,
Hermans schrijft cadeau Boekenweek
In:
Het Parool
, (1992) (6 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
W.F. Hermans schrijft Boekenweekgeschenk
In:
De Volkskrant
, (1992) (6 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Boekenweekgeschenken W.F. Hermans en Rink van der Velde
In:
Leeuwarder Courant
, (1992) (6 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Hermans schrijft boekenweekgeschenk
In:
Haarlems Dagblad
, (1992) (6 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Hermans-gedicht op veiling
In:
NRC Handelsblad
, (1992) (9 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans uit 1946
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Typoscript van een dichtbundel met een nog onbekend gedicht.
[anoniem]
,
Over W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (1992) (5 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: WFH-verzamelkrant, nummer 4.
[anoniem]
,
Hermans kandidaat voor Europese prijs
In:
Haagsche courant
, (1992) (3 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans genomineerd voor de Europese Literatuur Prijs met de roman 'Au pair'.
Ook in: Amersfoortse Courant, 5 oktober 1992.
[anoniem]
,
'Schimmenrijk' W.F. Hermans geschenk 1993
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1992) (24 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: De Stem (Boek van Hermans wordt geschenk '93) [gewijzigd].
Ook in: Nieuwsblad van het Noorden (Hermans schrijft Boekenweekgeschenk) [gewijzigd].
Ook in: De Limburger (W.F. Hermans schrijft Boekenweekgeschenk) [gewijzigd].
Ook in: Tubantia (Oorlogsdagboek van Hermans als geschenk) [gewijzigd].
Ook in: De Gelderlander (Geschenk Boekenweek W.F. Hermans) [gewijzigd].
Ook in: De Volkskrant (Hermans over Karel R. voor boekenweek 1993) [gewijzigd].
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Ook in: Leeuwarder Courant, 24 november 1992 (Oorlogsdagboek van W.F. Hermans in '93 boekenweekgeschenk) [gewijzigd].
[anoniem]
,
Boekenweekgeschenk W.F. Hermans
In:
Haarlems Dagblad
, (1992) (24 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
[anoniem]
,
W.F. Hermans ietsje dikker dan Nooteboom
In:
De Volkskrant
, (1992) (23 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
[anoniem]
,
W.F. Hermans genomineerd voor EG-literatuur
In:
De Morgen
, (1992) (9 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans genomineerd voor de Europese Literatuur Prijs met de roman 'Au pair'.
[anoniem]
,
De vriendschap tussen WFH en Fokke Sierksma
In:
Leeuwarder Courant
, (1993) (13 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, portr. Fokke Sierksma
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Sierksma, F.
Annotatie(s):
Over: WFH-verzamelkrant, nummer 5.
In de rubriek 'Bijeengelezen'.
[anoniem]
,
Amsterdamse liberalen willen Hermans terug
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1993) (16 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Amsterdamse VVD-fractie wil dat de culturele boycot van 1987 m.b.t. Hermans wordt opgeheven.
Ook in: Utrechts Nieuwsblad, 16 januari 1993 (VVD Amsterdam wil W.F. Hermans rehabiliteren) [verkort] en De Telegraaf (VVD eist eerherstel W.F. Hermans) [portret Hermans].
[anoniem]
,
VVD en Groen Links : 'Hermans welkom in Amsterdam'
In:
Trouw
, (1993) (16 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Amsterdamse VVD-fractie wil dat de culturele boycot van 1987 m.b.t. Hermans wordt opgeheven.
[anoniem]
,
VVD-Amsterdam : praten met Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1993) (16 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Amsterdamse VVD-fractie wil dat de culturele boycot van 1987 m.b.t. Hermans wordt opgeheven.
[anoniem]
,
W F Hermans opnieuw welkom in Amsterdam
In:
Amersfoortse Courant
, (1993) (18 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans tijdens lezing in De Balie
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De opheffing van de Amsterdamse culturele boycot van 1987 m.b.t. Hermans.
Ook in: Haagsche Courant, 18 januari 1993 (W.F. Hermans weer welkom); De Limburger (W.F. Hermans weer welkom in Amsterdam); De Stem, 19 januari 1993 (W.F. Hermans is weer welkom in Amsterdam) [enigszins gewijzigd / verkort].
[anoniem]
,
'Hef boycot Hermans op'
In:
NRC Handelsblad
, (1993) (18 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De opheffing van de Amsterdamse culturele boycot van 1987 m.b.t. Hermans.
[anoniem]
,
Amsterdam wil het weer goedmaken met Hermans : Schrijver jaren in de ban voor geven colleges in Zuid-Afrika
In:
Algemeen Dagblad
, (1993) (18 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De opheffing van de Amsterdamse culturele boycot van 1987 m.b.t. Hermans.
[anoniem]
,
W.F. Hermans weer welkom in Amsterdam
In:
De Morgen
, (1993) (20 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Patrick De Spiegelaere
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De opheffing van de Amsterdamse culturele boycot van 1987 m.b.t. Hermans.
[anoniem]
,
Dreigend beslag op WFH-verzamelkrant
In:
Het Parool
, (1993) (23 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans verzoekt rechter beslag te leggen op de WFH-verzamelkrant nummer 5 en op 'Pang, de oorlogsjaren'.
[anoniem]
,
Actie Hermans tegen krant
In:
NRC Handelsblad
, (1993) (25 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans verzoekt rechter beslag te leggen op de WFH-verzamelkrant nummer 5 en op 'Pang, de oorlogsjaren'.
[anoniem]
,
W.F. Hermans laat beslag leggen op Verzamelkrant
In:
De Volkskrant
, (1993) (25 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans verzoekt rechter beslag te leggen op de WFH-verzamelkrant nummer 5 en op 'Pang, de oorlogsjaren'.
[anoniem]
,
W.F. Hermans in actie tegen 'Verzamelkrant'
In:
Drentse en Asser courant
, (1993) (26 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Haagsche Courant (Hermans wil roofdrukken verbieden)) [licht gewijzigd].
Ook in: Amersfoortse Courant (W.F. Hermans wil verbod op nummer Verzamelkrant)) [licht gewijzigd].
Ook in: Trouw (Actie W.F. Hermans tegen Verzamelkrant en roofdruk)) [licht gewijzigd].
Ook in: Nieuwsblad van het Noorden (Schrijver W.F. Hermans wil Verzamelkrant uit de handel)) [licht gewijzigd].
Ook in: De Gelderlander (Hermans vraagt beslag op verzamelkrant) [licht gewijzigd].
Hermans verzoekt rechter beslag te leggen op de WFH-verzamelkrant nummer 5 en op 'Pang, de oorlogsjaren'.
Ook in: De Stem, 26 januari 1993 (W.F. Hermans wenst verbod Verzamelkrant) [licht gewijzigd].
[anoniem]
,
Actie W.F. Hermans tegen verzamelkrant
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1993) (26 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans verzoekt rechter beslag te leggen op de WFH-verzamelkrant nummer 5 en op 'Pang, de oorlogsjaren'.
Ook in: Leidsch Dagblad, 26 januari 1993 (Hermans laat beslag leggen op zijn werk).
[anoniem]
,
Hermans laat beslag leggen op verzamelkrant
In:
Algemeen Dagblad
, (1993) (26 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans verzoekt rechter beslag te leggen op de WFH-verzamelkrant nummer 5 en op 'Pang, de oorlogsjaren'.
[anoniem]
,
'Verbannen' W.F. Hermans mag van collega's Amsterdam weer in
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1993) (26 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Auteurs geven hun mening over de opheffing van de Amsterdamse culturele boycot van 1987 m.b.t. Hermans.
[anoniem]
,
W.F. Hermans eist excuus
In:
Haarlems Dagblad
, (1993) (28 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Vanwege de opheffing van de Amsterdamse culturele boycot van 1987 m.b.t. Hermans.
[anoniem]
,
Kort geding van Hermans tegen Verzamelkrant
In:
De Gelderlander
, (1993) (28 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans spant kort geding aan tegen de uitgevers van de WFH-verzamelkrant en 'Pang, de oorlogsjaren'.
[anoniem]
,
Schrijver eist 10.000 gulden schadevergoeding van WFH-verzamelkrant : W.F. Hermans dreigt met kort geding
In:
NRC Handelsblad
, (1993) (28 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans spant kort geding aan tegen de uitgevers van de WFH-verzamelkrant en 'Pang, de oorlogsjaren'.
[anoniem]
,
W.F. Hermans eist ƒ 20.000 voor schade illegale publikaties
In:
Leeuwarder Courant
, (1993) (29 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans spant kort geding aan tegen de uitgevers van de WFH-verzamelkrant en 'Pang, de oorlogsjaren'.
Ook kort over excuses van gemeente Amsterdam aan Hermans vanwege culturele boycot.
[anoniem]
,
'Eis excuus W.F. Hermans brutaal'
In:
Haarlems Dagblad
, (1993) (29 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over excuses van gemeente Amsterdam aan Hermans vanwege culturele boycot.
[anoniem]
,
'Eis schriftelijke excuses van W.F. Hermans brutaal'
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1993) (29 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over excuses van gemeente Amsterdam aan Hermans vanwege culturele boycot.
[anoniem]
,
W.F. Hermans eist schriftelijk excuus van Amsterdam
In:
Tubantia
, (1993) (29 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over excuses van gemeente Amsterdam aan Hermans vanwege culturele boycot.
[anoniem]
,
Amsterdams college stuurt brief naar W.F. Hermans
In:
Trouw
, (1993) (30 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over excuses van gemeente Amsterdam aan Hermans vanwege culturele boycot.
[anoniem]
,
W.F. Hermans wijkt uit naar Amstelhotel
In:
NRC Handelsblad
, (1993) (1 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
aankomst Hermans bij Amstelhotel door Maurice Boyer
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de presentatie van: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Tevens over excuses van gemeente Amsterdam aan Hermans vanwege culturele boycot.
[anoniem]
,
Nog geen reactie op boycot van schrijver W.F. Hermans
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1993) (1 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over opheffing door gemeente Amsterdam van culturele boycot Hermans.
[anoniem]
,
Hermans is weer goede maatjes met Amsterdam
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1993) (2 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans tijdens presentatie
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de presentatie van: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
[anoniem]
,
W.F. Hermans welkom in Amsterdam
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1993) (2 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans bij presentatie
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de presentatie van: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
[anoniem]
,
Schrijver Boekenweekgeschenk weer van harte welkom in Amsterdam
In:
Amersfoortse Courant
, (1993) (2 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans bij presentatie
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de presentatie van: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
[anoniem]
,
Hermans : dagboek mindere literatuur
In:
Het Parool
, (1993) (2 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de presentatie van: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
[anoniem]
,
'De romancier komt God meest nabij' : W.F. Hermans luchthartig inleider 58e Boekenweek
In:
De Gelderlander
, (1993) (2 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans bij presentatie
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de presentatie van: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
[anoniem]
,
Presentatie boekenweekgeschenk verplaatst uit angst voor bommelding : Amsterdam en Hermans sluiten vrede
In:
Drentse Courant
, (1993) (2 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de presentatie van: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
[anoniem]
,
Record-oplage van Boekenweekgeschenk
In:
Algemeen Dagblad
, (1993) (2 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans bij presentatie door Leo van Velzen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de presentatie van: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
[anoniem]
,
Boekenweekgeschenk brengt Hermans nader tot Amsterdam
In:
Trouw
, (1993) (2 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans bij presentatie
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de presentatie van: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
[anoniem]
,
Hermans 'blij dat het gezeur is afgelopen'
In:
De Gelderlander
, (1993) (2 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans bij presentatie
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de presentatie van: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
[anoniem]
,
Boekenweek in het teken van biografieën, dagboeken en brieven : W.F. Hermans 'in genade' aanvaard door Amsterdam
In:
Haarlems Dagblad
, (1993) (2 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans bij presentatie door Koen Suyk
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de presentatie van: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
[anoniem]
,
Lacherige sfeer rond Hermans in Amsterdam
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1993) (2 februari)
Vorm:
Foto
illustraties:
Hermans bij presentatie
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
'Ik ben een vriendelijk mens'
In:
De Stem
, (1993) (2 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de presentatie van: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
[anoniem]
,
[Over de presentatie van : Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993]
In:
De Limburger
, (1993) (2 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de presentatie van: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
[anoniem]
,
[Over de presentatie van : Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993]
In:
De Telegraaf
, (1993) (2 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de presentatie van: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
[anoniem]
,
[Hermans over Zuid-Afrika]
In:
De Volkskrant
, (1993) (2 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans in 'Televizier', sprekend over zijn bezoek aan Zuid-Afrika.
[anoniem]
,
[Hermans over Zuid-Afrika]
In:
Amersfoortse Courant
, (1993) (2 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans in 'Televizier', sprekend over zijn bezoek aan Zuid-Afrika.
[anoniem]
,
Vergoeding Hermans
In:
Tubantia
, (1993) (4 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Schikking na dreiging met kort geding Hermans tegen de uitgevers van de WFH-verzamelkrant en 'Pang, de oorlogsjaren'.
Ook iets uitgebreider verschenen op 4 februari 1993 in Leeuwarder Courant (W.F. Hermans treft schikking met WFH-Verzamelkrant).
[anoniem]
,
W.F. Hermans treft schikking
In:
Haagsche courant
, (1993) (4 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Schikking na dreiging met kort geding Hermans tegen de uitgevers van de WFH-verzamelkrant en 'Pang, de oorlogsjaren'.
[anoniem]
,
Schikking Hermans en WFH-verzamelkrant
In:
NRC Handelsblad
, (1993) (4 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Schikking na dreiging met kort geding Hermans tegen de uitgevers van de WFH-verzamelkrant en 'Pang, de oorlogsjaren'.
[anoniem]
,
Schikking Hermans in kwestie verzamelkrant en boek 'Pang'
In:
Amersfoortse Courant
, (1993) (4 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Schikking na dreiging met kort geding Hermans tegen de uitgevers van de WFH-verzamelkrant en 'Pang, de oorlogsjaren'.
Ook in: Het Parool, 4 februari 1993 (Hermans treft een schikking : Vergoeding van 7500 gulden).
Ook in: Trouw, 4 februari 1993 (Hermans treft schikking over verzamelkrant : Kort geding ingetrokken) [Iets verkort en aangepast].
[anoniem]
,
Hermans treft schikking met uitgevers van WFH-verzamelkrant
In:
De Volkskrant
, (1993) (4 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Schikking na dreiging met kort geding Hermans tegen de uitgevers van de WFH-verzamelkrant en 'Pang, de oorlogsjaren'.
[anoniem]
,
Het stof dat opwaaide en waar Van Thijn niet door kroop
In:
Trouw
, (1993) (4 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Over opheffing door gemeente Amsterdam van culturele boycot Hermans.
In de rubriek 'Taal'.
[anoniem]
,
[Boekenweekgeschenk geschreven door Hermans]
In:
Het Parool
, (1993) (6 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Boekenweekgeschenk geschreven door Hermans.
[anoniem]
,
Van tijd tot tijd
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1993) (19 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans en de P.C. Hooftprijs, Hermans en de RU Groningen.
[anoniem]
,
[WFH-Verzamelkrant]
In:
Vrij Nederland
, (1993) (6 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Tonnie Luiken redacteur WFH-Verzamelkrant af.
[anoniem]
,
Hermans over de zin en onzin van de biografie
In:
De Telegraaf
, (1993) (9 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Peter Zonneveld
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Hazeu, Wim
Annotatie(s):
Gesprek van Wim Hazeu met Hermans in een televisie-uitzending door de NOS.
[anoniem]
,
Eerherstel voor W.F. Hermans
In:
De Morgen
, (1993) (9 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Hazeu, Wim
Annotatie(s):
Gesprek van Wim Hazeu met Hermans in een televisie-uitzending door de NOS.
[anoniem]
,
Lezing over W.F. Hermans
In:
Haarlems Dagblad
, (1993) (9 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Boomsma, Graa
[anoniem]
,
[Hermans en 'Max Havelaar']
In:
Vrij Nederland
, (1993) (20 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
tek. Dirk Wiarda
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kets-Vree, A.
Annotatie(s):
Weigering door NRC Handelsblad van artikel van Hermans over nieuwste editie van 'Max Havelaar'.
[anoniem]
,
Hermans, Multatuli en Neerlands blikken dominees
In:
De Morgen
, (1993) (24 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Steye Raviez
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Slechte kritieken gaan nooit verloren, goede ook niet, sinds kort. Amsterdam, 1993.
[anoniem]
,
Grap rond 'ere-doctoraat' W.F. Hermans
In:
Drentse Courant
, (1993) (3 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
1 april-grap over 'eredoctoraat' van Hermans aan RU Groningen.
[anoniem]
,
W.F. Hermans voorgedragen voor Gronings eredoctoraat
In:
De Gelderlander
, (1993) (6 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
1 april-grap over 'eredoctoraat' van Hermans aan RU Groningen.
[anoniem]
,
Publiek in Laren lacht om Hermans : Schrijver roemt surrealist Moesman
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1993) (12 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Moesman, J.H.
Annotatie(s):
Hermans opent tentoonstelling met de toespraak: 'De aardappel van de dood'.
[anoniem]
,
[Hermans opent tentoonstelling met de toespraak : 'De aardappel van de dood']
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1993) (12 juni)
Vorm:
Foto
illustraties:
foto schilderij Moesman door P. Stolp
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Moesman, J.H.
Annotatie(s):
Hermans opent tentoonstelling met de toespraak: 'De aardappel van de dood'.
[anoniem]
,
Hermans roemt surrealist Moesman
In:
Tubantia
, (1993) (14 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Moesman, J.H.
Annotatie(s):
Hermans opent tentoonstelling met de toespraak: 'De aardappel van de dood'.
[anoniem]
,
Te Nederlands
In:
HP/De Tijd
, (1993) (16 juli)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Geen werk van Hermans op de Frankfurter Buchmesse.
In de rubriek 'Kortaf'.
[anoniem]
,
W.F. Hermans eist schadevergoeding voor boekjes Bob Polak
In:
NRC Handelsblad
, (1993) (13 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
Annotatie(s):
Hermans eist schadevergoeding vanwege de uitgaven 'Pang' en 'Lebensraum'.
[anoniem]
,
W.F. Hermans eist halve ton wegens illegale uitgaven
In:
De Volkskrant
, (1993) (14 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
Annotatie(s):
Hermans eist schadevergoeding vanwege de uitgaven 'Pang' en 'Lebensraum'.
[anoniem]
,
W.F. Hermans eist schadevergoeding 'illegale' publikaties
In:
Leeuwarder Courant
, (1993) (14 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans eist schadevergoeding vanwege de uitgaven 'Pang' en 'Lebensraum'.
[anoniem]
,
Hermans hangt hork uit in Postema op Pad
In:
Tubantia
, (1993) (15 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Postema, Koos
Annotatie(s):
In het RTL4-televisieprogramma 'Postema op pad' op 15 oktober 1993 een ontmoeting van Koos Postema met Hermans in zijn woonplaats Brussel.
Ook in: Brabants Nieuwsblad, 15 oktober 1993, Leidsch Dagblad en Provinciale Zeeuwse Courant.
[anoniem]
,
Hermans als figuurzager
In:
NRC Handelsblad
, (1993) (19 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over nummer 9 van 'WFH-verzamelkrant' en over het RTL4-televisieprogramma 'Postema op pad' op 15 oktober 1993, waarin een ontmoeting van Koos Postema met Hermans in zijn woonplaats Brussel..
[anoniem]
,
Hermans haat Groningen
In:
Trouw
, (1993) (30 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Groningen
Annotatie(s):
Hermans wil niet aanwezig zijn op het Groninger literaire festival Herfstschrift.
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans eredoctor
In:
De Standaard
, (1993) (22 november)
Vorm:
Foto
illustraties:
Hermans ontvangt oorkonde door Firmin de Maître
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans ontvangt eredoctoraat van de Universiteit van Zuid-Afrika (UNISA).
[anoniem]
,
Deel redactie WFH-verzamelkrant begint na ruzie eigen editie
In:
NRC Handelsblad
, (1993) (26 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Atoomsplitsing bij WFH-verzamelkrant : Protonsplitsing bij WFH-verzamelkrant
In:
De Volkskrant
, (1993) (3 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Mogelijk verschijnen er onder de noemer 'WFH-verzamelkrant' drie nrs. 9 van verschillende bronnen.
[anoniem]
,
Hermans wil oude vijanden laten roosteren
In:
Algemeen Dagblad
, (1994) (2 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Groningen
Annotatie(s):
Hermans stelt hoge eisen aan zijn eventuele komst naar het Groninger literaire festival Herfstschrift.
[anoniem]
,
W.F. Hermans wil 'professoren roosteren'
In:
Amersfoortse Courant
, (1994) (3 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Groningen
Annotatie(s):
Hermans stelt hoge eisen aan zijn eventuele komst naar het Groninger literaire festival Herfstschrift.
[anoniem]
,
W.F. Hermans op de bres voor Marten Toonder
In:
Haarlems Dagblad
, (1994) (30 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Toon en Hermans bij opening tentoonstelling door Serge Ligtenberg
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Toonder, Marten
Annotatie(s):
Hermans opent tentoonstelling 'Marten Toonder, tekenaar in oorlogstijd' in het Amsterdamse Verzetsmuseum.
[anoniem]
,
Tom Poes als een list in oorlogstijd
In:
Het Parool
, (1994) (30 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Toonder, Marten
Annotatie(s):
Hermans opent tentoonstelling 'Marten Toonder, tekenaar in oorlogstijd' in het Amsterdamse Verzetsmuseum.
[anoniem]
,
W.F. Hermans opent als pseudo-dominee expositie van oorlogstekeningnen : Marten Toonder's wraak in het Verzetsmuseum
In:
Drentse Courant
, (1994) (30 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Toonder, Marten
Annotatie(s):
Hermans opent tentoonstelling 'Marten Toonder, tekenaar in oorlogstijd' in het Amsterdamse Verzetsmuseum.
[anoniem]
,
[WFH-verzamelkrant]
In:
Vrij Nederland
, (1994) (14 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In WFH-verzamelkrant van mei 1994 over een eventuele plek voor het Hermans-museum.
[anoniem]
,
W.F. Hermans komt in oktober naar Leeuwarden
In:
Leeuwarder Courant
, (1994) (21 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Op uitnodiging van de Stichting Litteraire Activiteiten Leeuwarden (SLAL) komt Hermans naar Leeuwarden.
[anoniem]
,
W.F. Hermans komt naar Roosendaal
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1994) (18 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans neemt het eerste exemplaar in ontvangst van het boek 'De Bevrijding van West-Brabant, september 1944-mei 1945', en zal worden geïnterviewd door Freddy De Vree.
[anoniem]
,
W.F. Hermans bezoekt het Noorden!
In:
Drentse Courant
, (1994) (6 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Op uitnodiging van de Stichting Litteraire Activiteiten Leeuwarden (SLAL) komt Hermans naar Leeuwarden.
[anoniem]
,
W.F. Hermans wil wel naar Leeuwarden
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1994) (7 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Op uitnodiging van de Stichting Litteraire Activiteiten Leeuwarden (SLAL) komt Hermans naar Leeuwarden.
[anoniem]
,
[Hermans gaat De god denkbaar, denkbaar de god voorlezen voor VPRO-radio]
In:
Vrij Nederland
, (1994) (10 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans van Jutka Rona
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans leest voor VPRO-radio voor uit 'De God Denkbaar, Denkbaar de God'.
[anoniem]
,
[Hermans gaat De god denkbaar, denkbaar de god voorlezen voor VPRO-radio]
In:
Vrij Nederland
, (1994) (24 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans leest voor VPRO-radio voor uit 'De God Denkbaar, Denkbaar de God'.
[anoniem]
,
'Geen vrolijke literatuur'
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1994) (6 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans ontvangt eerste exemplaar door Con Clasquin
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans neemt het eerste exemplaar in ontvangst van het boek 'De Bevrijding van West-Brabant, september 1944-mei 1945', en zal worden geïnterviewd door Freddy De Vree.
[anoniem]
,
W.F. Hermans graag gast in Leeuwarden
In:
Tubantia
, (1994) (8 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Op uitnodiging van de Stichting Litteraire Activiteiten Leeuwarden (SLAL) komt Hermans naar Leeuwarden.
[anoniem]
,
[Op uitnodiging van de Stichting Litteraire Activiteiten Leeuwarden (SLAL) komt Hermans naar Leeuwarden]
In:
Leeuwarder Courant
, (1994) (10 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans tijdens interview met Michaël Zeeman door Paul Janssen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Zeeman, Michaël
Annotatie(s):
Op uitnodiging van de Stichting Litteraire Activiteiten Leeuwarden (SLAL) komt Hermans naar Leeuwarden.
Ook in: Amersfoortse Courant, 11 oktober 1994 [gewijzigd].
[anoniem]
,
Groningen slaat terug
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1994) (13 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Groningen
Annotatie(s):
Foto van billboard in Groningen.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis : een fragment. Amsterdam, 1994]
In:
Vrij Nederland
, (1994) (3 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Roeland Fossen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis : een fragment… . Amsterdam, 1994
[anoniem]
,
Schrijver Hermans blijft bij uitspraken over mavo-scholieren Grave
In:
De Gelderlander
, (1995) (13 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over uitspraak van Hermans gedaan in 'Malle Hugo'.
[anoniem]
,
[Uitreiking eerste exemplaar van de Volledige Werken van Multatuli]
In:
Algemeen Dagblad
, (1995) (11 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Uitreiking eerste exemplaar van de Volledige Werken van Multatuli.
[anoniem]
,
Stinkbomgooier op groot Multatuli-feest
In:
De Volkskrant
, (1995) (17 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
;
Brandt Corstius, Hugo
Annotatie(s):
Uitreiking eerste exemplaar van de Volledige Werken van Multatuli.
In de rubriek 'Rumoer'.
[anoniem]
,
Bezwaren tegen W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (17 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Journalist Marien Abrahamse en fotograaf Freddy Rikken hebben bezwaar tegen de manier waarop in 'Malle Hugo' hun geestelijk eigendom wordt verveelvoudigd.
[anoniem]
,
['Malle Hugo' en auteursrechten]
In:
Vrij Nederland
, (1995) (25 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
karikatuur Hermans door Siegfried Woldhek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Journalist Marien Abrahamse en fotograaf Freddy Rikken hebben bezwaar tegen de manier waarop in 'Malle Hugo' hun geestelijk eigendom wordt verveelvoudigd.
[anoniem]
,
Polak moet Hermans dertig mille betalen
In:
De Volkskrant
, (1995) (31 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
Annotatie(s):
Schadevergoeding aan Hermans vanwege de uitgaven 'Pang' en 'Lebensraum'.
[anoniem]
,
Schadevergoeding van 30 000 gulden voor W.F. Hermans
In:
Trouw
, (1995) (31 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
Annotatie(s):
Schadevergoeding aan Hermans vanwege de uitgaven 'Pang' en 'Lebensraum'.
Ook in: Nieuwsblad van het Noorden, 31 maart 1995 (30 mille schadevergoeding voor boze W.F. Hermans) [licht gewijzigd] en in Het Parool (Bob Polak verliest proces van Hermans).
Ook in: De Morgen, 1 april 1995 (W.F. Hermans krijgt gelijk) [met portr., licht aangepast].
[anoniem]
,
Hermans sterft na longoperatie
In:
Amersfoortse Courant
, (1995) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
[Willem Frederik Hermans 1921-1995]
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (28-29 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
4 overlijdensadvertenties: van NRC Handelsblad, Uitgeverij Van Oorschot, Uitgeverij De Bezige Bij en D66.
Andere overlijdensadvertenties in Het Parool, 29 april 1995 van Uitgeverij De Bezige Bij, en in De Volkskrant, 29 april 1995 van Uitgeverij Van Oorschot en, Uitgeverij De Bezige Bij, en 2 mei 1995 van de familie Hermans.
[anoniem]
,
Laatste roman Hermans komt uit volgens plan
In:
De Volkskrant
, (1995) (29 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
[anoniem]
,
Run op boeken Willem Frederik Hermans
In:
De Telegraaf
, (1995) (5 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
De koffers van W.F. Hermans
In:
Primeur
, (1995) (5 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans nalatenschap in het Letterkundig Museum blijft voorlopig gesloten.
[anoniem]
,
[Over: Straten, Hans van. Ze zullen eikels zaaien op mijn graf : teruggevonden gesprekken met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1995]
In:
Vrij Nederland
, (1995) (12 augustus)
Vorm:
Boekaankondiging
illustraties:
portr. Hans van Straten
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Ze zullen eikels zaaien op mijn graf : teruggevonden gesprekken met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1995.
[anoniem]
,
Collectie typemachines Hermans naar museum
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1995) (19 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans' typemachines gaan naar Schrift- en schrijfmachinemuseum Scryption in Tilburg.
In iets uitgebreidere vorm op 19 augustus 1995 verschenen in Trouw (Hermans rode IBM naar museum : Scryption krijgt collectie schrijfmachines van overleden auteur) en op 21 augustus 1995 in De Limburger (Schrijfmachines van W.F. Hermans naar Scryption), met portret Hermans door Klaas Koppe.
[anoniem]
,
Typemachines van Hermans naar museum
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1995) (25 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Rob C. Croes
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans' typemachines gaan naar Schrift- en schrijfmachinemuseum Scryption in Tilburg.
[anoniem]
,
Typemachines van W.F. Hermans tentoon
In:
De Standaard
, (1995) (29 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans' typemachines worden door Schrift- en schrijfmachinemuseum Scryption in Tilburg in oktober tentoongesteld.
[anoniem]
,
Antiquaar teleurgesteld : W.F. Hermans krabbelde zelden zijn naam in een boek
In:
Vrij Nederland
, (1995) (9 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Jutka Rona
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
W.F. Hermans centraal tijdens literair café
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1995) (9 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Deel boeken W.F. Hermans naar veiling
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1995) (6 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Nieuwsblad van het Noorden, 7 december 1995 (Bibliotheek W.F. Hermans op veiling) (uitgebreid) en op 8 december 1995 in Haagsche Courant (Weduwe Hermans ruimt op).
[anoniem]
,
Vierhonderd boeken van W.F. Hermans ter veiling
In:
Trouw
, (1995) (7 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: De Volkskrant, 7 december 1995 (Veiling boeken met kregelige notities van W.F. Hermans); Amersfoortse Courant (Veiling bibliotheek van W.F. Hermans) [Iets gewijzigd].
[anoniem]
,
Bibliotheek W.F. Hermans komt onder de hamer
In:
De Standaard
, (1995) (7 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Bibliotheek van Hermans geveild
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (21 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Bibliotheek Hermans brengt vijfvoudige op van schatting
In:
Haarlems Dagblad
, (1995) (21 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Utrechts Nieuwsblad, 21 december 1995 (Hoge opbrengst bibliotheek W.F. Hermans); Haagsche Courant (Bibliotheek Hermans goed voor halve ton);De Volkskrant (Boeken Hermans brengen veel meer op dan geschat) [Iets gewijzigd].
[anoniem]
,
UB koopt boeken van W.F. Hermans
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1995) (21 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Schrijver pende bladzijden vol met sarcastische opmerkingen : Universiteit koopt boeken uit nalatenschap W.F. Hermans
In:
Drentse Courant
, (1995) (22 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
[De bibliotheek van W.F. Hermans op de veiling van Van Gendt]
In:
Vrij Nederland
, (1996) (6 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
karikatuur Hermans door Siegfried Woldhek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De bibliotheek van W.F. Hermans op de veiling van Van Gendt
[anoniem]
,
De typemachines van W.F. Hermans in Scryption
In:
De Gelderlander
, (1996) (16 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de tentoonstelling 'De liefste machine ooit uitgevonden : Willem Frederik Hermans en de typemachine' in Scryption, Tilburg, 1996.
[anoniem]
,
Schets Hermans voor vroege roman ontdekt
In:
Trouw
, (1996) (22 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Op veiling aangekocht blaadje met aantekeningen betreffende de opzet van de roman 'De tranen der acacia's'.
[anoniem]
,
Kladje van Willem Frederik Hermans verrast
In:
De Standaard
, (1996) (23 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Op veiling aangekocht blaadje met aantekeningen betreffende de opzet van de roman 'De tranen der acacia's'.
[anoniem]
,
De weduwe ruimt op : Willem Frederik Hermans
In:
HP/De Tijd
, (1996) (23 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Klaas Koppe
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Boeken uit de bibliotheek van Hermans bij antiquariaat Aioloz op de 17th European Antiquarian Book & Print Fair te koop.
[anoniem]
,
Nieuwe ontdekking : handschrift Hermans
In:
De Volkskrant
, (1996) (23 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Op veiling aangekocht blaadje met aantekeningen betreffende de opzet van de roman 'De tranen der acacia's'.
[anoniem]
,
De typemachines van W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (1996) (29 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de tentoonstelling 'De liefste machine ooit uitgevonden : Willem Frederik Hermans en de typemachine' in Scryption, Tilburg, 1996.
Ook over het toneelstuk 'Hermans' hand' door Toneelgroep Hollandia.
[anoniem]
,
Schrijfmachines W.F. Hermans te kijk
In:
De Standaard
, (1996) (5 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de tentoonstelling 'De liefste machine ooit uitgevonden : Willem Frederik Hermans en de typemachine' in Scryption, Tilburg, 1996.
[anoniem]
,
Schrijfmachines van W.F. Hermans tentoon
In:
De Morgen
, (1996) (6 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Herman Selleslags
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de tentoonstelling 'De liefste machine ooit uitgevonden : Willem Frederik Hermans en de typemachine' in Scryption, Tilburg, 1996.
[anoniem]
,
[Kleine biografie van Hermans bij uitgeverij De Bezige Bij]
In:
Vrij Nederland
, (1996) (27 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Kleine biografie van Hermans bij uitgeverij De Bezige Bij
[anoniem]
,
Brieven Hermans en Sonneveld geveild
In:
Leidsch Dagblad
, (1996) (10 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Eyck, Charles
Annotatie(s):
Een collectie brieven van en aan de Limburgse kunstenaar Charles Eyck.
[anoniem]
,
Hermans mag van familie niet op dure Boekenbon
In:
Het Parool
, (1996) (4 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Boekenbonnen f 15 (Bomans) en f 20 (Carmiggelt) f 25 (Annie M.G. Schmidt)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
[Reconstructie werkkamer Hermans]
In:
De Volkskrant
, (1998) (31 januari)
Vorm:
Foto
illustraties:
foto schrijfmachine door Marcel van den Bergh
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Museum Scryption in Tilburg werkt aan een reconstructie van Hermans' werkkamer m.b.v. de daar aanwezige schrijfmachines van de schrijver.
[anoniem]
,
Schrijfmachines W.F. Hermans definitief in Scryption
In:
De Telegraaf
, (1998) (12 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans op rommelmarkt door Piet Schreuders
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Werkkamer W.F. Hermans te zien
In:
Trouw
, (1998) (18 februari)
Vorm:
Foto
illustraties:
foto 'werkkamer' door Wiebe Kiestra
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reconstructie werkkamer Hermans te zien in Scryption Tilburg.
[anoniem]
,
[Plaquette Hermans]
In:
NRC Handelsblad
, (1998) (17 april)
Vorm:
Foto
illustraties:
foto plaquette door Maurice Boyer
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Plaquette van Hermans van de hand van Frits Marnix Woudstra wordt op de gevel van de Eerste Helmersstraat 208 in Amsterdam aangebracht.
[anoniem]
,
[Reconstructie werkkamer Hermans te zien in Scryption Tilburg]
In:
Scrypt : bulletin van de Vrienden van Scryption
, (1998) (april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
bij de opening (o.a. mw. Hermans)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reconstructie werkkamer Hermans te zien in Scryption Tilburg.
[anoniem]
,
Plaquette W.F. Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1998) (8 april)
Vorm:
Foto
illustraties:
foto plaquette
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Plaquette van Hermans van de hand van Frits Marnix Woudstra wordt op de gevel van de Eerste Helmersstraat 208 in Amsterdam aangebracht.
[anoniem]
,
Voor de deur bij Hermans
In:
De Gelderlander
, (1998) (18 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto onthulling plaquette
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Plaquette van Hermans van de hand van Frits Marnix Woudstra wordt op de gevel van de Eerste Helmersstraat 208 in Amsterdam aangebracht.
[anoniem]
,
De 'schatkamer' van W.F. Hermans : W.F. Hermans Instituut in Koninklijke Bibliotheek
In:
Haagsche courant
, (1998) (20 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans Instituut
[anoniem]
,
Instituut voor W.F. Hermans-studie opgericht
In:
NRC Handelsblad
, (1998) (22 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans Instituut
[anoniem]
,
Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1998) (1 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans Instituut
[anoniem]
,
Mevrouw Varkensoog komt tot leven
In:
Hervormd Nederland
, (1998) (17 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over 'literaire plekken'.
[anoniem]
,
Hermans zag zich met Reve boek schrijven
In:
Trouw
, (1998) (18 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
[anoniem]
,
Hermans-biografie
In:
NRC Handelsblad
, (1998) (4 december)
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Eerste grote biografie W.F. Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1999) (7 januari)
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Biografie Hermans verschijnt in maart
In:
Leeuwarder Courant
, (1999) (8 januari)
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Haagsche Courant, 8 januari 1999 (Biografie Hermans komt in maart uit); Utrechts Nieuwsblad (Hans van Straten komt met Hermans-biografie); Nieuwsblad van het Noorden (Biografie W.F. Hermans verschijnt in maart); Zwolse Courant (Biografie W.F. Hermans) [portret Hermans]; Rotterdams Dagblad (Biografie Hermans verschijnt in maart); Arnhemsche Courant (Uitgever wil geen conflict met familie W.F. Hermans) [Iets aangepast].
Ook in: Alkmaarsche Courant, 9 januari 1999 (Biografie W.F. Hermans verschijnt tijdens Boekenweek); Leidsch Dagblad (Biografie van W.F. Hermans verschijnt over twee maanden); De Gelderlander (Hans van Straten schreef biografie W.F. Hermans) [Iets aangepast].
Ook in: De Stem, 11 januari 1999 (Biografie Hermans in aantocht); Reformatorisch Dagblad (Biografie W.F. Hermans verschijnt in maart) [Iets aangepast].
[anoniem]
,
Meningen verdeeld over W.F. Hermans-biografie
In:
De Volkskrant
, (1999) (15 januari)
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Schrijver Hermans slordig met feiten : Biografie vandaag in de winkel
In:
Haarlems Dagblad
, (1999) (9 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Ook in: De Gooi- en Eemlander, 9 maart 1999 (Hermans was slordig).
[anoniem]
,
Groningse universiteit wil standbeeld W.F. Hermans
In:
Zwolse Courant
, (1999) (31 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Krijgt Hermans een beeld in Groningen?
Ook in: De Limburger (Groningse universiteit wil beeld W.F. Hermans) [met portret Hermans, licht gewijzigd].
[anoniem]
,
Universiteit wil met beeld voor W.F. Hermans 'schuld inlossen'
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1999) (31 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Krijgt Hermans een beeld in Groningen?
[anoniem]
,
Professoren vegen spons over W.F. Hermans-vete
In:
De Morgen
, (1999) (2 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Krijgt Hermans een beeld in Groningen?
[anoniem]
,
Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1999) (2 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Freddy Rikken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Krijgt Hermans een beeld in Groningen?
[anoniem]
,
W.F. Hermans kijkt voor eeuwig over stad Groningen uit : 'Niet moeilijk doen over eerbewijs aan groot auteur'
In:
De Groninger gezinsbode
, (1999) (2 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Krijgt Hermans een beeld in Groningen?
[anoniem]
,
[Hermans-beeld?]
In:
Haagsche courant
, (1999) (3 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Krijgt Hermans een beeld in Groningen? Meningen.
In de rubriek 'Curieus'.
[anoniem]
,
Zoon W.F. Hermans wil geen beeld van vader
In:
Haarlems Dagblad
, (1999) (9 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Krijgt Hermans een beeld in Groningen?
Ook in: Alkmaarsche Courant, 10 april 1999 [iets uitgebreider] en in De Gooi- en Eemlander (Zoon van W.F. Hermans niet blij met beeld pa).
[anoniem]
,
Groninger standbeeld W.F. Hermans van de baan
In:
Leeuwarder Courant
, (1999) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
RU Groningen trekt plan voor standbeeld in; het wordt 'een voorwerp van kunst'.
Ook in: Zwolse Courant, 28 april 1999 en in verkorte vorm in Friesch Dagblad (Geen standbeeld van W.F. Hermans).
Ook in: NRC Handelsblad, 29 april 1999 (Geen standbeeld voor Hermans) [verkorte vorm].
[anoniem]
,
W.F. Hermans blijft spoken in Groningen
In:
De Volkskrant
, (1999) (29 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
RU Groningen trekt plan voor standbeeld in; het wordt 'een voorwerp van kunst'.
[anoniem]
,
Geen standbeeld van W.F. Hermans in Groningen
In:
De Gelderlander
, (1999) (30 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door E. van Moerkerken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
RU Groningen trekt plan voor standbeeld in; het wordt 'een voorwerp van kunst'.
[anoniem]
,
Klucht rond beeld zou koren op molen Hermans zijn geweest : Straks draait het nog uit op een stapel stenen
In:
De Groninger gezinsbode
, (1999) (30 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
RU Groningen trekt plan voor standbeeld in; het wordt 'een voorwerp van kunst'.
[anoniem]
,
Friezen pesten Groningen met beeld W.F. Hermans
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1999) (30 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Stichting Litteraire Activiteiten Leeuwarden (SLAL) maakt zich sterk voor een standbeeld van Hermans in Leeuwarden.
[anoniem]
,
Mogelijk toch standbeeld voor W.F. Hermans, in Leeuwarden
In:
Trouw
, (1999) (1 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Stichting Litteraire Activiteiten Leeuwarden (SLAL) maakt zich sterk voor een standbeeld van Hermans in Leeuwarden.
[anoniem]
,
Ook Leeuwarden wil standbeeld Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1999) (1 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Stichting Litteraire Activiteiten Leeuwarden (SLAL) maakt zich sterk voor een standbeeld van Hermans in Leeuwarden.
[anoniem]
,
Hermans vindt eindelijk rust in Leeuwarden
In:
De Volkskrant
, (1999) (7 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Stichting Litteraire Activiteiten Leeuwarden (SLAL) maakt zich sterk voor een standbeeld van Hermans in Leeuwarden.
[anoniem]
,
Tegenstanders van beeld voor Hermans 'intens belachelijk'
In:
De Groninger gezinsbode
, (1999) (7 mei)
Trefwoord(en):
Hofland, H.J.A.
;
Hermans, Willem Frederik
;
Schoonhoven, Gertjan van
Annotatie(s):
Hofland en Van Schoonhoven over de wederwaardigheden rond het plaatsen (of niet) van een standbeeld voor Hermans in Groningen.
[anoniem]
,
Geen standbeeld voor auteur W.F. Hermans
In:
Drentse Courant
, (1999) (22 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Plannen standbeeld Hermans door RU Groningen afgeblazen.
Ook in: Zwolse Courant, 22 mei 1999.
[anoniem]
,
Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1999) (11 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Luiken, Tonnie (red). Sterfboek 2 : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1999.
[anoniem]
,
[Boekaankondiging Tranen der acacia's]
In:
De Groene Amsterdammer
, (1949) (26 november)
Vorm:
Artikel/Boekaankondiging
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Tevens aankondiging van: Stroman, Ben. Kleine diefjes worden groot. Leiden, 1949.
Tevens aankondiging van: Aagen Moro, T. Derde huwelijk. Laren, 1949.
Tevens aankondiging van: Vierssen Trip, G.W. van. De gelaarsde kat. 2e dr. Den Haag, 1949.
[anoniem]
,
Hermansiana
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek 2: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1999) 23-30 () 7-45
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
De stamboom van Willem Frederik Hermans van moederskant
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 33 (december 1999) 18-19
, 1999
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Aan de voet van die ouwe Wester ...
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 33 (december 1999) 7
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Onze culturele man in Groningen
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 32 (september 1999) 103
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Over Willem Frederik Hermans
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 29 (december 1998) 7
, 1998
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans Instituut
[anoniem]
,
Zuid-Afrika - van dag tot dag
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 28 (september 1998) 107-110
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Geen poezen op een bovenhuis!
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 27 (juni 1998) 86
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
kat
[anoniem]
,
Op bezoek bij Willem Frederik Hermans in Groningen
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 27 (juni 1998) 80-83
, 1998
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Spilsluizen 17a, Groningen
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 27 (juni 1998) 71
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Een eerste sprong
In:
Over Conserve: de eerste roman van Willem Frederik Hermans; Ton Anbeek ... [et al.]; kritieken en essays samengest. door Kees de Bakker. 2e, [verm.] dr
ConserveSchoorl
, 1998 (p. 15-18)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
1e dr. 1988.
Ook in: Nieuwe Rotterdamse Courant, 25 oktober 1947.
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve: roman. Amsterdam, 1947.
Samenvatting:
De anonieme recensent in de ‘Letterkundige kroniek’ van de Nieuwe Rotterdamse Courant van 25 oktober 1947 betrekt in zijn bespreking behalve de – gedeeltelijk in Criterium gepubliceerde – De tranen der acacia’s, die bij de meeste lezers zeer gemengde gevoelens hebben opgewekt, ook de gedichtenbundel Horror Coeli en andere gedichten die in de krant positief is besproken. Hij bespeurt in Conserve dezelfde behoefte om te schokken als in de gedichten, maar vindt het verhaal tegelijkertijd een duidelijke reactie op de gruwelijkheden van de oorlog. “De schrijver voelde zich ‘losgeslagen’ en hij getuigde daarvan in zijn werk, zich zo te weer stellend op de voor hem enig mogelijke positieve wijze.” Hermans’ roman beschouwt hij als een uitdaging, een grap, een satire, maar hij vindt het niet geheel geslaagd, omdat het verhaal teveel is uitgesponnen. Hij stelt daar tegenover de korte jeugdverhalen van E. du Perron, waaraan dit boek hem enigszins doet denken. Hermans had er beter een novelle van kunnen maken; dan zouden het gebrek aan psychologische verantwoording van de figuren, de trage ontknoping en de logische fouten en onbeholpenheden niet zo storen. Zijn conclusie is dat Conserve een niet ongeslaagde poging is om buiten het Hollandse realisme iets te bereiken, maar niettemin teleurstellend “omdat Hermans met zoveel vertoon, armgezwaai en gespuug in de handen zijn aanloop heeft genomen om dan voorlopig, naar wij van harte hopen, toch niet zo heel ver te springen.”
[anoniem]
,
De stamboom van de vrouw van Willem Frederik Hermans, Emmy Meurs
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 24 (september 1997) 112-113
, 1997
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Meurs, Emmy
[anoniem]
,
Oh, Emmy!
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 24 (september 1997) 103
, 1997
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Meurs, Emmy
[anoniem]
,
Olga, Wim en Paul
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 22 (maart 1997) 51
, 1997
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rodenko, Paul
;
Rodenko, Olga
[anoniem]
,
Schrijver exposeert
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 21 (december 1996) 12
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
beeldende kunst
[anoniem]
,
De stamboom van Willem Frederik Hermans van vaderskant
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 19 (juni 1996) [80-81]
, 1996
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Een wazig gevoel van iets gruwelijks
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 19 (juni 1996) 71
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Kunst
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 18 (maart 1996) 60
, 1996
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vet, Ramon Jan
portretten
[anoniem]
,
Godefroy en Goudewolf, [1-2]
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 18 (maart 1996) 50
, 1996
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
personage - mr. dr. Mattias Goudewolf
Annotatie(s):
Afl. 2 (Nogmaals: Godefroy en Goudewolf).
[anoniem]
,
Nieuw werk van dode schrijver
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 17 (december 1995) 28-29
, 1995
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Redactionele bijdrage.
Vervolg van: Nieuw werk van oude schrijver. In: WFH-verzamelkrant 4 (1994-1995) 13 (december 1994), p. 29.
[anoniem]
,
Jurisprudentie
In:
Informatierecht : tijdschrift voor auteurs-, media- en informatierecht
, 19 (1995) 6 (juni-juli) 111-116
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
rechtspraak
[anoniem]
,
Ruzie WFH-Frans Anton Janssen
In:
WFH-verzamelkrant
, (1994) 10 (maart) 4-7
, 1994
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Janssen, Frans A.
Annotatie(s):
Rectificatie In: WFH-verzamelkrant (1994) 12 (augustus), p. 1.
[anoniem]
,
Een heleboel WFH's
In:
WFH-verzamelkrant
, (1994) 11 (mei) 14-17
, 1994
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
pseudoniemen
Annotatie(s):
Bevat een lijst van door Willem Frederik Hermans gebruikte pseudoniemen.
[anoniem]
,
Laplandiana, ([1]-3)
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 13 (december 1994) 4-5
, 1994
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs., ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Afl. 1, p. 6-8 Nooit meer slapen - van dag tot dag.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
[anoniem]
,
Nieuw werk van oude schrijver
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 3 (1993-1994) 10 (maart 1994) 60
, 1994
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Redactionele bijdrage.
Vervolg van: WFH-verzamelkrant: 2 (1992-1993) 8 (september 1993), p. 124.
Vanaf 5 (1995-1996) 17 (december 1995), p. 28-29 onder de titel 'Nieuw werk van dode schrijver'.
[anoniem]
,
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
In:
Stichting Hermans-magazineAmsterdam
, 1994-...
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hermans-magazine
Annotatie(s):
Afsplitsing van en nummering overgenomen van: WFH-verzamelkrant, ISSN 0927-1740.
In december 1993 verscheen met nummering 'jrg. 3, nr. 9: een proefnummer' een illegaal nummer van de Stichting WFH-verzamelkrant [met rood WFH-logo].
Afsplitsing van en nummering overgenomen van: WFH-verzamelkrant, ISSN 0927-1740.
[anoniem]
,
WFH's Boekenweek van dag tot dag
In:
WFH-verzamelkrant
, 2 (1992-1993) 7 (juni 1993) 71-75
, 1993
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Boekenweek 1993
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk: fragmenten uit het oorlogsdagboek van de student Karel R. Amsterdam, 1993]
In:
Books from Holland and Flanders
, 2 (1993) 1 (spring) 7
, 1993
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Franse tekst in: Livres Pays-Bas Flandres 2 (1993) 1 (printemps), p. 7.
[anoniem]
,
WFH in WO II
In:
WFH-verzamelkrant
, 1 (1991-1992) 4 (september 1992) 5-7
, 1992
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
wereldoorlog II
[anoniem]
,
Voer voor WFH'ers!
In:
Furore
, (1992) 18 (augustus) 16
, 1992
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
boekomslagen
Annotatie(s):
Over een zeldzame omslag van: Hermans, Willem Frederik. Conserve: roman. Amsterdam, 1947.
[anoniem]
,
WFH-verzamelkrant
In:
WFH-verzamelkrantAmsterdam
, 1991
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
WFH-verzamelkrant
Annotatie(s):
In december 1993 verschenen naast het gewone nr. 9 [rood omslag + originele foto], ook twee andere nrs. 9: een parodistisch nummer van Uitgeverij Aarts [met blauw WFH-logo] en een illegaal nummer van de Stichting WFH-verzamelkrant [met rood WFH-logo].
2 (1992-1993) 5 (december 1992) t/m 8 (september 1993) en het parodistisch nummer uitg. door C.J. Aarts, Amsterdam.
M.i.v. (1994) 10 (maart) is hiervan afgesplitst: Hermans-magazine = ISSN 1380-3158, dat de nummering van WFH-verzamelkrant heeft overgenomen.
(1996), p. 18-22 verscheen onder de titel Sterfboek; (1999), p. 23-30 verscheen onder de titel Sterfboek 2.
Niet verder verschenen.
In december 1993 verschenen naast het gewone nr. 9 [rood omslag + originele foto], ook twee andere nrs. 9: een parodistisch nummer van Uitgeverij Aarts [met blauw WFH-logo] en een illegaal nummer van de Stichting WFH-verzamelkrant [met rood WFH-logo].
2 (1992-1993) 5 (december 1992) t/m 8 (september 1993) en het parodistisch nummer uitg. door C.J. Aarts, Amsterdam.
M.i.v. (1994) 10 (maart) is hiervan afgesplitst: Hermans-magazine = ISSN 1380-3158, dat de nummering van WFH-verzamelkrant heeft overgenomen.
(1996), p. 18-22 verscheen onder de titel Sterfboek; (1999), p. 23-30 verscheen onder de titel Sterfboek 2.
Na (1999) 23-30 niet verder verschenen.
[anoniem]
,
De mug van Christus tot Couperus
In:
Mug : Rotterdams maandblad van uitkeringsgerechtigden
, (1986) 7-8 (juli-augustus) 13
, 1986
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - mug
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans en Václav Havel
In:
Algemeen Handelsblad
, 17 (1986-1987) 5 (oktober 1986) 3, 5
, 1986
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Koningin Eenoog, foto's W.F. Hermans
In:
Museumjournaal : publikaties voor moderne kunst van 30 Nederlandse musea en kulturele instellingen
, 31 (1986) 3-4 () 245
, 1986
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
fotografie
Annotatie(s):
Naar aanleiding van de tentoonstelling 'Koningin eenoog, foto's' in het Stedelijk Museum te Amsterdam van 6 september tot 12 oktober 1986.
[anoniem]
,
W. F. Hermans op bezoek in Zuid-Afrika
In:
Zuid-Afrika : maandblad voor de culturele en economische betrekkingen tussen Nederland en Zuid-Afrika
, 60 (1983) 3 (maart) 38
, 1983
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Bevat een interview met W.F. Hermans door Hennie Serfontijn, eerder verschenen in Trouw, 8 maart 1983 (Apartheid enige oplossing, mits menselijk toegepast: W.F. Hermans op bezoek in Zuid-Afrika).
[anoniem]
,
Vuilnisbak : een interview met W.F. Hermans?
In:
Chrysallis : halfjaarlijks tijdschrift voor literatuur en kunst
, [2] (1979) 3 () 188-189
, 1979
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Vrij Nederland, 17 juni 1978.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, W.F. Reis naar de West. 1. Suriname; 2. Op de Antillen. In: Avenue
In:
Jaarversl. Sticusa 1969
, ([1971]) () 46-47
, [1971]
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Hoe oordeelden de recensenten over 'De Engelbewaarder'
In:
Literatuur en kritiek: XXe congres voor Neerlandici
Amsterdam
, 1971 (p. 27-31)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
literaire kritiek
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
[anoniem]
,
Bibliografie van de werken van Willem Frederik Hermans
In:
Raster : driemaandelijks tijdschrift voor literatuur
Willem Frederik Hermans. Speciaal nr. van: Raster
, 5 (1971) 2 (zomer) 317-340
, 1971
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Samengesteld door het Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum en afgesloten in mei 1971.
P. 338-340 Toelichting.
[anoniem]
,
[Bibliografie van de afzonderlijk verschenen werken van W.F. Hermans. Aanvullingen en correcties]
In:
Mededelingen van de Documentatiedienst Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum
, (1970) 56 (december) 31 krt
, 1970
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans : A prodigy or a total loss (Een wonderkind of een total loss) - Hermans was here (Hermans is hier geweest)
In:
Writing in Holland and Flanders
, (1968) 24 (mei) 27
, 1968
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans
In:
Writing in Holland and Flanders
, (1968) 25 (juni) 14
, 1968
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans : Never sleep again (Nooit meer slapen)
In:
Writing in Holland and Flanders
, (1967) 22 (maart) 44-45
, 1967
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
[anoniem]
,
Hermans zonder functie
In:
Broddel : kroniek voor kunst en vliegwerk
, (1964) [1] (februari) [1]
, 1964
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans : The dark room of Damocles
In:
Writing in Holland and Flanders
Frankfurt book fair 1964. Speciaal nr. van: Writ. Holl. Fland
, (1964) (september) 13
, 1964
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans
In:
Boekje open: Hans Andreus, J. Bernlef, Louis-Paul Boon ... [et al.]; samenst. Remco Campert, H.J. Oolbekkink, Wim J. Simons ... [et al.]
Baarn
, 1963 (p. 46-53)
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Interview : motto
In:
Literair stencil
, 1 (1962-1963) 6-7 (februari-maart 1963) [35-36]
, 1963
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Hermans, de gespletene
In:
Literair stencil
, 1 (1962-1963) 1 (september 1962) [2]
, 1962
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Ter inleiding van dit nummer
In:
Podium : literair maandblad
, 8 (1952) 1 (januari-februari) 1-6
, 1952
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Podium (tijdschr.)
;
censuur
;
subsidiëring van tijdschriften
Annotatie(s):
Redactionele bijdrage.
[anoniem]
,
Ueberzetsel 2
In:
De Volkskrant
, (1968) (17 oktober) 9
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In de rubriek 'Dag in dag uit'.
Over: Hermans, Willem Frederik. Die Tränen der Akazien. Darmstadt, 1968.
[anoniem]
,
Boganmeldelse : Hallandske bøger i Dansk oversættelse
In:
Nederland - Noord-Europa
, (1961) 12
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Damocles' mørke kammer. København, 1961.
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans : hollender med bevegt litterær fortid
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Damokles' mørkerom. Oslo, 1962.
[anoniem]
,
The hobos are hobbling into history : life, people and books
In:
Manchester Evening News
, (1962) (26 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. The dark room of Damocles. London [etc.], 1962.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. The dark room of Damocles. London [etc.], 1962]
In:
John O'London's weekly
, (1962) (3 mei)
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. The dark room of Damocles. London [etc.], 1962.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. The dark room of Damocles. London [etc.], 1962]
In:
Daily Telegraph
, (1962) (11 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. The dark room of Damocles. London [etc.], 1962.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. The dark room of Damocles. London [etc.], 1962]
In:
Eastern Daily Press
, (1962) (11 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. The dark room of Damocles. London [etc.], 1962.
[anoniem]
,
Tall, devilish
In:
The New Statesman
, (1962) (11 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. The dark room of Damocles. London [etc.], 1962.
[anoniem]
,
Through a lens sharply
In:
The Times Literary Supplement
, (1962) (11 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. The dark room of Damocles. London [etc.], 1962.
[anoniem]
,
De meesterwerken van de week
In:
Het Parool
, (2002) (2 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Annotatie(s):
Over: Vree, Freddy de. De aardigste man ter wereld. Amsterdam, 2002.
[anoniem]
,
W.F. Hermans over Brussel
In:
De Standaard
, (1996) (11 mei)
Vorm:
Advertentie
illustraties:
portr. Hermans door Klaas Koppe
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Brouwers, Jeroen
Annotatie(s):
Over: Brouwers, Jeroen. Het aardigste volk ter wereld : Willem Frederik Hermans in Brussel : bijdrage aan zijn biografie. Amsterdam [etc.], 1996.
[anoniem]
,
W.F. Hermans in het buitenland
In:
Eindhovens Dagblad
, (2002) (7 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Valk, Arno van der
Annotatie(s):
Over: Valk, Arno van der. Hermans : het grootste gelijk buiten Nederland. Soesterberg, 2002.
[anoniem]
,
Nurkse auteur was vriendelijk
In:
De Stem
, (2002) (22 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Koen Suyk
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Valk, Arno van der
Annotatie(s):
Over: Valk, Arno van der. Hermans : het grootste gelijk buiten Nederland. Soesterberg, 2002.
[anoniem]
,
Hermans ad fundum
In:
De Volkskrant
, (1985) (30 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dupuis, Michel
Annotatie(s):
Over: Dupuis, Michel. Hermans' dynamiek : de romanwereld van W.F. Hermans. Den Haag, 1985.
In de rubriek 'ISBN'.
[anoniem]
,
Roman 'Nooit meer slapen' van Hermans verfilmd
In:
NRC Handelsblad
, (2003) (30 mei) 8
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
'Als twee druppels' terug in bioscoop
In:
NRC Handelsblad
, (2003) (16 augustus) 9
Vorm:
Artikel
illustraties:
scene uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
[anoniem]
,
W.F. Hermans in het Frans vertaald
In:
NRC Handelsblad
, (2003) (19 december) 8
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Franse uitgeverij Gallimard gaat 'De donkere kamer van Damokles' en 'Nooit meer slapen' van Willem Frederik Hermans in nieuwe vertalingen uitgeven.
[anoniem]
,
Publicatie brieven W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (2004) (5 maart) 8
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Je vriendschap is werkelijk onbetaalbaar. Amsterdam, 2004.
[anoniem]
,
'Beeld Hermans niet van de baan'
In:
NRC Handelsblad
, (2005) (4 maart) 9
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Benders, Raymond J.
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans in het Frans
In:
Trouw
, (2003) (19 december) 16
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Franse uitgeverij Gallimard gaat 'De donkere kamer van Damokles' en 'Nooit meer slapen' van Willem Frederik Hermans in nieuwe vertalingen uitgeven.
[anoniem]
,
Verfilming 'Nooit meer slapen' in de maak
In:
Trouw
, (2003) (31 mei) 21
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: De Telegraaf, 30 mei 2003.
[anoniem]
,
Boeken fictie
In:
Trouw
, (2002) (31 augustus) 47
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Lijst van nieuwe boeken.
Over: Hermans, Willem Frederik. Het grote medelijden. Amsterdam, 2002.
[anoniem]
,
2005 is het jaar van W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (2005) (11 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Wantrouwende schrijver komt misschien ook op Torensluis te staan
In:
Het Parool
, (2005) (8 maart) 9
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Amsterdams stadsdeel Binnenstad wil Willem Frederik Hermans met een standbeeld eren.
[anoniem]
,
Romans van Hermans bij Gallimard
In:
Het Parool
, (2003) (20 december) 15
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Frans
Annotatie(s):
Franse uitgeverij Gallimard gaat 'De donkere kamer van Damokles' en 'Nooit meer slapen' van Willem Frederik Hermans in nieuwe vertalingen uitgeven.
[anoniem]
,
Hilarisch, tragisch, geestig, angstaanjagend, beschamend en uiteindelijk louterend en verheffend
In:
Het Parool
, (2003) (19 december) 4
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Parool-recensenten en hun lijstjes van favoriete boeken van 2003.
[anoniem]
,
W.F. Hermans voor theater bewerkt
In:
De Volkskrant
, (2002) (5 september) 7
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De bewerking door Boris van den Wijngaard van 'Een heilige van de horlogerie' wordt 21 september opgevoerd in Literair Theater Branoul in Den Haag
[anoniem]
,
Uit liefde geschreven
In:
De Volkskrant
, (2002) (11 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
W.F.H.
In:
De Volkskrant
, (2002) (11 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Het archief van schrijver Willem Frederik Hermans (1921-1995) is in langdurig bruikleen overgedragen aan de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag.
[anoniem]
,
RUG wil geen pand vernoemen naar W.F. Hermans
In:
De Volkskrant
, (2000) (7 oktober) 7
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
De inkt leek op verkoolde vermicellisoep
In:
Het Parool
, (2004) (4 maart) 4
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De weerspannige slaper. Amsterdam, 2004.
[anoniem]
,
Geld leidde tot breuk uitgever en W. F. Hermans
In:
De Volkskrant
, (2003) (7 november) 1
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Over: Oorschot, G. van. Hierbij de hele god in proef. Amsterdam, 2003.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Nie mehr schlafen. Tübingen, 1982]
In:
Bad Herrenalber Wochenspiegel
, (1982) 32 (22 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nie mehr schlafen. Tübingen, 1982.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Nie mehr schlafen. Tübingen, 1982]
In:
Anzeiger für die Seelsorge
, (1983) (januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nie mehr schlafen. Tübingen, 1982.
[anoniem]
,
Cannes : de la fureur à la mélancholie
In:
France observateur
, (1963) (23 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'De donkere kamer van Damocles' door Fons Rademakers onder de titel 'Als twee druppels water'.
Klein onderdeel van artikel.
[anoniem]
,
Pays-Bas : 'Comme deux gouttes d'eau' (Als twee druppels water)
In:
Les Lettres Françaises
, (1963) (23 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'De donkere kamer van Damocles' door Fons Rademakers onder de titel 'Als twee druppels water'.
[anoniem]
,
Inconnu aux services secrets
In:
Paris-Match
, (1963) (2 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'De donkere kamer van Damocles' door Fons Rademakers onder de titel 'Als twee druppels water'.
Geen ster voor 'Inconnu aux services secrets' in deze filmlijst onder de titel: Le Guide des Parisiens.
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans schrijft filmscenario 'woeste wandeling'
In:
Haarlems Dagblad
, (1960) (16 januari) 1 van "Erbij"
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Filosofie als science-fiction
In:
Elders, Fons. Filosofie als science-fiction
Polak & Van GennepAmsterdam (p. 110-137)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979.
[anoniem]
,
Hermans beantwoordt de vragenboog van Proust
In:
Studio
, (1969) (2 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
WF Hermans weigert college te geven : conflict met eerstejaars : lector-auteur eist namen van studenten
In:
De Volkskrant
, (1971) (29 december) 7
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Nooit meer slapen van Hermans verfilmd
In:
De Volkskrant
, (2003) (31 mei) 7
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Productiemaatschappij Egmond Film heeft de rechten van het boek gekocht.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
[anoniem]
,
Duitsland krijgt lucht van 'Die Dunkelkammer'
In:
De Volkskrant
, (2001) (26 oktober) 10
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Die Dunkelkammer des Damokles. Leipzig, 2001.
[anoniem]
,
Jaar vol eerbetonen aan W.F. Hermans
In:
De Telegraaf
, (2005) (10 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In 2005 wordt Hermans op diverse wijzen herdacht, o.a. met een eigen website.
Ook in: Dagblad van het Noorden, 15 maart 2005.
[anoniem]
,
Gedenkteken W.F. Hermans in Amsterdam
In:
De Telegraaf
, (2005) (4 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Standbeeld voor Hermans in Amsterdam.
Ook in: Dagblad van het Noorden, 7 maart 2005.
[anoniem]
,
Amsterdam en W.F. Hermans
In:
De Gelderlander
, (2005) (17 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Hermans in luxe uitgave
In:
Brabants Dagblad
, (2005) (12 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de uitgave van de volledige werken van Willem Frederik Hermans.
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans krijgt eigen Pléiade-reeks
In:
Haagsche courant
, (2005) (11 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de uitgave van de volledige werken van Willem Frederik Hermans.
[anoniem]
,
De wereldoorlogen van W.F. Hermans
In:
BN / De Stem
, (2004) (30 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Je vriendschap is werkelijk onbetaalbaar. Amsterdam, 2004.
[anoniem]
,
Nijhoff Prijs naar Waltraud Hüsmert
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Hüsmert, Waltraud
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Waltraud Hüsmert krijgt de Nijhoffprijs voor haar vertalingen van Nederlandse literatuur in het Duits.
ANP-bericht, verscheen in elk geval in de uitgaven van Wegener.
[anoniem]
,
Manuscript De donkere kamer van Damocles geveild
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Veilinghuis Bubb Kuyper verkoopt op 26 mei 2005 het 'oer-manuscript' van 'De donkere kamer van Damokles'.
ANP-bericht, verscheen in elk geval in de uitgaven van Wegener.
[anoniem]
,
Internationale opleving Willem Frederik Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Frans
Annotatie(s):
Franse uitgeverij Gallimard gaat 'De donkere kamer van Damokles' en 'Nooit meer slapen' van Willem Frederik Hermans in nieuwe vertalingen uitgeven.
ANP-bericht, verscheen in elk geval in de uitgaven van Wegener.
[anoniem]
,
Een aasgier en een rotjongen
In:
Eindhovens Dagblad
, (2003) (22 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Over: Oorschot, G. van. Hierbij de hele god in proef. Amsterdam, 2003.
Ook in: Brabants Dagblad, 13 november 2003.
[anoniem]
,
Nooit meer slapen van W.F. Hermans wordt verfilmd
In:
Brabants Dagblad
, (2003) (31 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: De Gelderlander, 31-5- 2003 (Roman Hermans verfilmd).
[anoniem]
,
Verfilming Nooit meer slapen in de maak
In:
Trouw
, (2003) (31 mei) 21
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Nederland als inspiratiebron
In:
De Gelderlander
, (2003) (9 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
Annotatie(s):
Over: Havenaar, Ronald. Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
[anoniem]
,
Wraakzucht sleep zijn pen
In:
BN / De Stem
, (2003) (9 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
Annotatie(s):
Over: Havenaar, Ronald. Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
Ook in: Brabants Dagblad, 8 mei 2003.
[anoniem]
,
De doka van W.F. Hermans
In:
Haagsche courant
, (2003) (10 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans woonde begin jaren 50 in Voorburg, dat figureert in 'De donkere kamer van Damocles'.
[anoniem]
,
Klokken mogen niet stilstaan in Branoul
In:
Haagsche courant
, (2003) (8 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de theatervoorstelling van 'Een heilige van de horlogerie' in theater Branoul te Den Haag.
[anoniem]
,
Buiten Nederland was het chagrijn gematigd
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (2002) (15 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Valk, Arno van der
Annotatie(s):
Over: Valk, Arno van der. Hermans : het grootste gelijk buiten Nederland. Soesterberg, 2002.
[anoniem]
,
Het grote medelijden van een misantroop
In:
Apeldoornse Courant
, (2002) (10 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het grote medelijden : verzamelde novellen. Amsterdam, 2002.
[anoniem]
,
Zootje schrijvers zonder talent
In:
Brabants Dagblad
, (2002) (3 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Het medelijden van een misantroop
In:
BN / De Stem
, (2002) (27 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het grote medelijden : verzamelde novellen. Amsterdam, 2002.
[anoniem]
,
Brave bewerking van Hermans' 'Heilige'
In:
Haagsche courant
, (2002) (27 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de theatervoorstelling van 'Een heilige van de horlogerie' in theater Branoul te Den Haag.
[anoniem]
,
'De aardigste man ter wereld'
In:
BN / De Stem
, (2002) (3 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Annotatie(s):
Over: Vree, Freddy de. De aardigste man ter wereld. Amsterdam, 2002.
[anoniem]
,
Hermans gekwetst over missen Akoprijs
In:
De Gelderlander
, (2002) (13 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
'Een heilige van de horlogerie' niet bekroond met de AKO-literatuurprijs.
Ook in: Haagsche Courant, 12 april 2002.
[anoniem]
,
Hermansarchief gaat naar KB
In:
De Gelderlander
, (2002) (16 februari) cultuur
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Eindelijk krijgt Duitsland ook W. F. Hermans
In:
Eindhovens Dagblad
, (2001) (26 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Ook in: Haagsche Courant, 6 november 2001 (Duitsland neemt alsnog kennis van W.F. Hermans).
[anoniem]
,
W.F. Hermans
In:
De Gelderlander
, (2001) (7 september) publiek 7
Vorm:
Artikel
illustraties:
ex libris door Hermans ontworpen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In de rubriek 'Exlibris'.
[anoniem]
,
Vergeetboek Hermans
In:
BN / De Stem
, (2001) (23 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
STICUSA en het bezoek dat Willem Frederik Hermans aan de rijksdelen bracht.
[anoniem]
,
Liefhebbers onder elkaar
In:
Haagsche courant
, (2000) (2 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Hermans herleeft
In:
Elsevier
, (2005) (5 maart) 96
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Pam, Max
Annotatie(s):
Max Pam werkt aan twee documentaires over Hermans op de televisie en een selectie van zijn polemische werk.
[anoniem]
,
Ueberzetsel
In:
De Volkskrant
, (1968) (3 oktober) 15
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In de rubriek 'Dag in dag uit'.
Over: Hermans, Willem Frederik. Die Tränen der Akazien. Darmstadt, 1968.
[anoniem]
,
Van Koningsplein naar Leidseplein (1-11)
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 10 (2000-2001) 38 (maart 2001) 65
Vorm:
Artikel/Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Vervolg in: Hermans-magazine 10 (2000-2001) 39 (juni 200), p. 95; 40 (september 2001), p.127; 11 (2001-2002) 41(december 2001), p. 31; 42 (maart 2002), p. 63; 43 (juni 2002), p. 95; 44 (september 2002), p. 127; 12 (2002-2003) 45 (december 2002), p. 31; 46 (maart 2003), p. 63; 47 (juni 2003), p. 95;48 (september 2003), p. 127.
[anoniem]
,
Nieuw werk van dode schrijver
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 17 (december 1995) 28-29
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Vervolg in: Hermans-magazine 5 (1995-1996) 20 (september 1996), p. 124-125; 6 (1996-1997) 24 (september 1997), p. 124-125; 7 (1997-1998) 28 (september 1998), p. 124-125; 8 (1998-1999) 32 (september 1999), p. 122-123; 9 (1999-2000) 36 (september 2000), p. 122; 10 (2000-2001) 40 (september 2001), p. 122-123; 11 (2001-2002) 44 (september 2002), p. 122-123.
[anoniem]
,
Geen W.F.H.-gebouw in Groningen
In:
Trouw
, (2000) (7 oktober) 4
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Rijksuniversiteit Groningen
Annotatie(s):
De Rijksuniversiteit Groningen (RUG) wil een van haar panden niet omdopen tot W.F. Hermans-gebouw. Het vernoemen van de hoogbouw naar de grote schrijver zou te veel emoties oproepen, stelt de onderwijsinstelling.
[anoniem]
,
Archief W.F.Hermans naar bibliotheek in Den Haag
In:
Trouw
, (2002) (15 februari) 15
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De erven van schrijver Willem Frederik Hermans (1921-1995) hebben zijn archief in bruikleen gegeven aan de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag. Het Letterkundig Museum, dat in hetzelfde gebouw aan de Prins Willem-Alexanderhof gehuisvest is, gaat het Hermans-archief beheren en catalogiseren.
[anoniem]
,
Volledige Werken hoogtepunt Hermans-jaar
In:
Algemeen Dagblad
, (2005) (12 maart) 17
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Veel activiteit t.g.v. de tiende sterfdag van Willem Frederik Hermans
[anoniem]
,
W.F. Hermans in het Frans
In:
Algemeen Dagblad
, (2003) (19 december) 27
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Franse uitgeverij Gallimard gaat 'De donkere kamer van Damokles' en 'Nooit meer slapen' van Willem Frederik Hermans in nieuwe vertalingen uitgeven.
[anoniem]
,
Gedenkteken voor schrijver Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (2005) (5 maart) 17
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Manuscript van Hermans geveild
In:
Algemeen Dagblad
, (2004) (17 april) 15
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Veilinghuis Bubb Kuyper in Haarlem verkoopt op 26 mei het 'oermanuscript' van 'De donkere kamer van Damokles' van Willem Frederik Hermans.
[anoniem]
,
Archief Hermans naar Den Haag
In:
Algemeen Dagblad
, (2002) (15 februari) 11
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Kwestie W.F. Hermans zal nooit worden opgelost
In:
Algemeen Dagblad
, (2000) (12 oktober) 21
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Rijksuniversiteit Groningen
Annotatie(s):
RU Groningen en Hermans.
[anoniem]
,
Groningse universiteit ziet af van W.F. Hermans-gebouw
In:
Algemeen Dagblad
, (2000) (11 oktober) 15
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Rijksuniversiteit Groningen
Annotatie(s):
RU Groningen en Hermans.
[anoniem]
,
Hermans-roman wordt verfilmd
In:
Algemeen Dagblad
, (2003) (30 mei) 27
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Nooit meer slapen'.
[anoniem]
,
Raymond Benders
In:
Algemeen Dagblad
, (2001) (7 september) 21
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Apollo in Brasserie Lipp : bespiegelingen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam [etc.], 2001.
[anoniem]
,
Nooit meer slapen wordt verfilmd
In:
Algemeen Dagblad
, (2003) (31 mei) 29
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
Eine Frau muss zuhören
In:
Der Spiegel
, (2003) 42 (13 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Leipzig, 2003.
[anoniem]
,
Der Traum von der Unsterblichkeit
In:
Berliner Morgenpost
, (2002) (23 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Die Dunkelkammer des Damokles. Leipzig, 2001.
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans : Die Dunkelkammer des Damokles
In:
Buchkultur
, (2002) 79 (april-mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Die Dunkelkammer des Damokles. Leipzig, 2001.
[anoniem]
,
Hij en ik : over grote schrijvers
In:
Profile (audioblad)
, (1986) (november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
[anoniem]
,
A quick glance...
In:
The Evening Chronicle
, (1962) (12 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. The dark room of Damocles. London [etc.], 1962.
[anoniem]
,
Fiction
In:
Guardian Journal
, (1962) (17 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. The dark room of Damocles. London [etc.], 1962.
[anoniem]
,
Intrigue : in queen Anne's day
In:
The Evening Gazette
, (1962) (19 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. The dark room of Damocles. London [etc.], 1962.
[anoniem]
,
A life without life
In:
The Tribune
, (1962) (25 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. The dark room of Damocles. London [etc.], 1962.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. The dark room of Damocles. London [etc.], 1962]
In:
Sphere
, (1962) (26 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. The dark room of Damocles. London [etc.], 1962.
[anoniem]
,
Grim days of war
In:
Evening Herald
, (1962) (1 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. The dark room of Damocles. London [etc.], 1962.
[anoniem]
,
Willem Frederik Hermans : La chambre noir de Damoclès
In:
Journal Du Pas
, (1963) (28 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. La chambre noire de Damoclès. Paris, 1962.
[anoniem]
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. La chambre noire de Damoclès. Paris, 1962]
In:
Notes bibliographiques
, (1963) (februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. La chambre noire de Damoclès. Paris, 1962.
[anoniem]
,
Bok-nytt
In:
Arbetarbladet
, (1968) (30 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Aldrig mera sova [= Nooit meer slapen]. Stockholm, [1968].
H. v.d. A.
,
Wittgenstein in de mode
In:
Arnhemse Courant
, (1967) (5 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
In de rubriek 'Het boek van de dag'.
H. v.d. A.
,
W.F. Hermans in poëzieroute Leeuwarden
In:
Leeuwarder Courant
, (1999) (15 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Steen met uitgehakt het gedicht 'Doodlopende straat' als onderdeel van Leeuwardense poëzieroute.
A.G.V.D.
,
Hermans, jò, daar ga je!
In:
Der Clercke Cronike
, (1965) (26 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
A.G.V.D.
,
Skoop
In:
Der Clercke Cronike
, (1965) (21 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Skoop (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
A.N.
,
Dienstbodentrap
In:
Vrij Nederland
, (1997) (2 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto richtaanwijzers uit WO II
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994-. (nr. 23).
A.N.
,
Hermans' driften
In:
Vrij Nederland
, (1997) (19 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto's beha's uit fotomontage Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994-. (Nr. 22).
A.N.
,
Voor de volledigheid
In:
Vrij Nederland
, (1996) (2 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
;
Janssen, Frans A.
Annotatie(s):
Over: Janssen, Frans A. en Rob Delvigne. Schrijven is verbluffen : bibliografie van de verspreide publicaties van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
A.N.
,
Buurtonderzoek
In:
Vrij Nederland
, (1999) (10 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
A.N.
,
Frans Maas in magistrale monoloog : TIL speelt W.F. Hermans
In:
De Nieuwe Gazet
, (1984) (1 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
'Het behouden huis' als monoloog op de planken.
A.R.
,
Meesterlijke sonatine van Willem Fr. Hermans
In:
De Nieuwe Gazet
, (1980) (7 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
A.R.
,
W.F. Hermans’ dynamiek of de novelle als vingeroefening
In:
De Nieuwe Gazet
, (1982) (13 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
A.R.
,
Homme’s hoest, of hoe W.F. Hermans het zich makkelijk maakt
In:
De Nieuwe Gazet
, (1981) (27 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Homme’s hoest. Amsterdam, 1980.
A.R.
,
Het voorjaar in met een overvloed aan poëzie
In:
De Nieuwe Gazet
, (1983) (23 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Overgebleven gedichten. Amsterdam, 1982.
Tevens bespreking van aantal ander dichtbundels.
A.S.
,
VPRO-directeur gaat aan hoofdzaak voorbij
In:
Het Vrije Volk
, (1962) (19 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Nieuwenhuyzen, J.A. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
A.T.K.
,
VPRO bracht Hermans in kunstrubriek Drieluik
In:
Het Parool
, (1963) (3 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans weerlegt in interview de kritiek die eertijds op 'De donkere kamer van Damocles' werd geuit.
A.V.
,
Hoestje
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In de rubriek 'Cultra'.
E. van der Aa
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Naar Magnitogorsk. Amsterdam, 1990]
In:
Streven : cultureel maatschappelijk maandblad [Vlaamse editie]
, 58 (1990-1991) 8 (mei 1991) 763
, 1991
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Milco Aarts
,
In opdracht van W.F. Hermans
In:
De Telegraaf
, (1999) (9 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Sitniakowsky, Ivan
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Sitniakowsky, Ivan. Opdracht van W.F. Hermans. Amsterdam, 1999.
C.J. Aarts
,
W.F. Hermans en Tom Poes
In:
Stripschrift : tijdschrift voor striplezers
, [5] (1972) 37-38 (januari-februari) 7-8
, 1972
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Schippers, K.
;
Toonder, Marten
Annotatie(s):
Over: Schippers, K.W.F. Hermans en Tom Poes (In: Haagse Post, 26 januari/1 februari 1972).
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Petter Aaslestad
,
Ekstreme Finnmark
In:
Aftenposten
, (1992) (1 april)
Vorm:
Interview
illustraties:
foto
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Noors
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Aldri sove mer [= Nooit meer slapen]. Oslo, 1992.
Vert. in: Valk, Arno van der. Het grootste gelijk buiten Nederland. Soesterberg, 2002 (Extreem Finnmark).
L.F. Abell
,
Het gemanipuleer met de Max Havelaar
In:
De vrije gedachte
, (1987) 177 (juni) 19-21
, 1987
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
;
Lennep, Jacob van
;
Stuiveling, G.
Annotatie(s):
Over: Multatuli. Max Havelaar [...]. Amsterdam, 1860.
Frits Abrahams
,
Stijl
In:
NRC Handelsblad
, 31 (2001) 285 (5 september) 26
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Apollo in Brasserie Lipp : bespiegelingen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam [etc.], 2001.
In de rubriek 'Dag'.
Frits Abrahams
,
De tv-interviews van W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (3 mei)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In de rubriek 'Zendtijd'.
Frits Abrahams
,
Docent
In:
NRC Handelsblad
, (2002) (16 januari) 20
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Anecdote over Hermans' tijd als docent in Groningen.
In de rubriek 'Dag'.
Frits Abrahams
,
Verliefd
In:
NRC Handelsblad
, (2000) (28 juni)
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Frits Abrahams
,
Vanavond op Nederland 2 : Literair interview met Willem Frederik Hermans
In:
Dagblad voor Noord-Limburg
, (1969) (5 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het AVRO-televisieprogramma 'Literaire ontmoeting', met een interview met Hermans.
Frits Abrahams
,
De wraak van W.F. Hermans
In:
Vrij Nederland
, (1981) (13 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Goedegebuure, Jaap
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over openbaar vraaggesprek met Jaap Goedegebuure.
Frits Abrahams
,
Hoe zat dat ook alweer met W.F. Hermans en H.A. Gomperts?
In:
Vrij Nederland
, (1981) (7 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Gomperts, H.A.
Frits Abrahams
,
Nu Hermans dood is, begint Tamsma weer
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (13 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Tamsma, R.
Annotatie(s):
Abrahams over Tamsma over Hermans in het blad 'Neon'.
Frits Abrahams
,
W. F. Hermans : na de totale verdwijning
In:
Abrahams, Frits. Oog in oog: notities van een dwarskijker
PodiumAmsterdam
, 1998 (p. 87-89)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: NRC Handelsblad, 3 mei 1995.
Frits Abrahams
,
Profeet
In:
NRC Handelsblad
, (2003) (28 april) 22
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
Annotatie(s):
Over: Havenaar, Ronald. Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
Frits Abrahams
,
In Brussel
In:
NRC Handelsblad
, (2003) (20 mei) 22
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Adam
,
W.F. Hermans over schrijven : 'Een hachelijk onderneming'
In:
Het Vrije Volk
, (1959) (18 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over lezing Hermans in Universiteit van Amsterdam.
In de rubriek 'Langs de wallekant'.
Roland Adlerberth
,
Vår virriga värld
In:
Göteborgs-Tidningen
, (1966) (9 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Stockholm, 1965.
Paul van Aken
,
Van dikke witte paters en een misverstand : een korte bloemlezing van aardige en minder aardige ansichtkaarten uit het verre Vlaanderen
In:
De Vlaamsche gids : algemeen tweemaandelijksch tijdschrift
, 62 (1978) 5 (september-oktober) 37-40
, 1978
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weverbergh, Julien
A. Alberts
,
De zaak Multatuli
In:
Hollands diep : cultureel opinieblad
, (1976) (22 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Wim Alings Jr.
,
Reispraat
In:
De Groene Amsterdammer
, (1967) (11 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een landingspoging op Newfoundland en andere verhalen. Amsterdam, 1957.
In het kader van diverse reisboeken en boeken waarin wordt gereisd.
Carlos Alleene
,
Nog liever met een oerang-oetan op het scherm
In:
Spectator
, (1982) (17 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
J. Alleman, Johan Fabricius
,
Hermans en Nuis
In:
NRC Handelsblad
, (1980) (16 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Nuis, Aad
Annotatie(s):
Twee ingezonden brieven over de controverse Nuis - Hermans.
Ernst van Alphen
,
Geschreven realiteit : Willem Frederik Hermans en de fotografie
In:
Alphen, Ernst van. De toekomst der herinnering: essays over moderne Nederlandse literatuur
Van GennepAmsterdam
, 1993 (p. 157-182, 236-237)
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
fotografie
;
surrealisme
Annotatie(s):
In bewerkte vorm als lezing gebracht op een postacademisch symposium voor neerlandici op 12 en 13 december 1993 te Utrecht.
Ook in: De literaire magneet: essays over Willem Frederik Hermans en de moderne tijd; onder red. van Frans Ruiter en Wilbert Smulders; [bijdragen]: Ernst van Alphen ... [et al.]. Amsterdam, 1995, p. 178-209.
Samenvatting:
Van Alphen haalt een krantenartikel uit 1961 aan, waarin Willem Frederik Hermans zijn mening over fotografie geeft. Hij schrijft onder meer dat we het grootste deel van ons leven zijn omringd door decors, bestaande uit dingen en andere mensen, waaraan we vergeefs een betekenis trachten te ontwringen. Deze omgeving fotografeert Hermans bij voorkeur: aanplakbiljetten op schuttingen, vuilnis op straat, verloren voorwerpen enz. Alleen de foto kan de idee van de chaos uitbeelden zonder te ordenen. Deze laatste soort foto’s zijn een soort verborgen verleiders die een beroep doen op onbewuste voorstellingen die niet altijd onmiddellijk kunnen worden begrepen maar soms des te sterker worden ondergaan.
Volgens Van Alphen lijkt Hermans door zijn laatste opmerking affiniteit te hebben met de surrealistische poëtica. De typering surrealistisch is wel vaker voor het werk van Hermans gebruikt, met name voor vroege korte verhalen als Manuscript in een kliniek gevonden, Paranoia, Glas, Lotti Fuehrscheim en De blinde fotograaf en voor romans alsDe God Denkbaar Denkbaar de God uit 1956 en Het evangelie van O. Dapper Dapper uit 1973. Toch wordt dit werk niet volledig surrealistisch genoemd; zo gebruikt Frans Janssen omschrijvingen als min of meer surrealistisch, surrealistisch getint. Ook wordt niet aangegeven wat surrealisme nu precies inhoudt.
Hetzelfde vroege werk wordt de laatste jaren door Douwe Fokkema, Anthony Mertens en Frans Ruiter als postmodernistisch bestempeld. Nu is deze verschuiving volgens Van Alphen begrijpelijk zolang we maar zeer vage definities van stromingen als surrealisme en postmodernisme hanteren.
Van Alphen wil proberen de poëtica van het surrealisme nauwkeurig te omschrijven. Om te komen tot een conclusie over Hermans’ algemene poëtica concentreert hij zich op zijn foto’s. De vraag die hij zich daarbij stelt is: hoe kan een kunstenaar die bekend staat om zijn anti-realisme zich zo aangetrokken voelen tot een realistisch medium bij uitstek, de fotografie? Omdat Hermans’ poëticale uitspraken, zowel over literatuur als over fotografie, steeds gaan over de status van de werkelijkheid en de mogelijkheden van media om die uit te drukken, wil Van Alphen het surrealisme nader bestuderen aan de hand van de studies van kunsthistorica Rosalind Krauss. Volgens haar krijgen de poëtica en taalfilosofische uitgangspunten van het surrealisme het meest pregnant gestalte in de foto’s van de surrealisten: visualiteit wordt als ideaal aangeprezen door André Breton, ook al verkiest hij literatuur boven schilderkunst of fotografie. Maar het soort schrijven dat Breton voorstaat heeft de kwaliteiten van visualiteit. Volgens de surrealistische poëtica is het medium fotografie transparant, maar de wereld waar dat medium uitzicht op geeft is als een automatisch geschreven tekst, vol met onverwachte betekenissen.
Vervolgens signaleert Van Alphen de onderwerpen die zowel bij de surrealistische fotografie als bij Hermans’ fotografie voorkomen: gevonden voorwerpen, onverwachte (gevonden) situaties. Talrijk zijn ook de foto’s waarop Hermans taal als onderdeel van de wereld fotografeert. Geldt nu ook voor Hermans de stelling van Krauss, dat de algemene condities van de surrealistische poëtica het meest exemplarisch in de surrealistische fotografie te vinden zijn? Is de wereld die hij in de literatuur verbeeldt, net zo meerduidig als zijn gefotografeerde werelden dat zijn? Om een antwoord op die vraag te krijgen onderzoekt Van Alphen eerst hoe Hermans zich er zelf in essays of interviews over heeft uitgelaten. Voor Hermans heft de roman een persoonlijke mythologie te bieden en lijkt in die zin eerder een rechtgeaarde modernist modernisme. Zo is Nooit meer slapen, waar de relatie tussen taal en wereld ondergeschikt wordt gemaakt aan de psychologie van het subject, eerder een voorbeeld van modernisme dan van postmodernisme of surrealisme. Beweringen over Hermans’ surrealisme dan wel postmodernisme hebben zich echter op andere verhalen en romans toegespitst, die waarin taalspelen een cruciale rol spelen. Lotti Fuerscheim bestaat niet uit woordassociaties, het verhaal vertelt over een personage dat gevangen is geraakt in het web van woordassociaties. In dit opzicht verschilt het niet van een surrealistische foto: het verhaal zelf is transparant, maar via het verhaal krijgen we uitzicht op een wereld die als een talig spel is geconstrueerd. Hetzelfde geldt volgens Van Alphen voor De God Denkbaar Denkbaar de God. Hermans’ ‘fantastische’ werken bestaan uit directe, transparante uitbeeldingen van surreële werelden die als taal geschreven zijn. Van Alphen komt tot de conclusie: ‘De slotsom is duidelijk: zowel Hermans’ foto’s als zijn vroege, fantastische literaire oeuvre kunnen niet als postmodernistisch, maar moeten eerder als surrealistisch beschreven worden.’ Een klein onderdeel van Hermans’ werk lijkt deze conclusie te ondergraven: zijn fotomontages. Deze vormen en scheur in zijn surrealistische poëtica. Maar die scheur treffen we ook al bij de surrealisten zelf aan, zo besluit Van Alphen.
In zijn recensie (Literatuur: 13 (1995) 5 (sep-okt) 315-317) schrijft G.F.H. Raat dat Van Alphens centrale stelling dat Hermans, als fotograaf en als schrijver, een surrealist is omdat hij op transparante wijze uitzicht biedt op een raadselachtige wereld, voorbij gaat aan de spanning tussen taal en wereld die in zijn oeuvre bestaat. Hij verwijst voor een meer uitgebreide reactie naar een eerdere publicatie van zijn hand: G.F.H. Raat. Willem Frederik Hermans en de grenzen van de taal. In: Lingua Theodisca: Beiträge zur Sprach- und Literaturwissenschaft: Jan Goossens zum 65. Geburtstag; hrsg. von José Cajot, Ludger Kremer und Hermann Niebaum. (Niederlande-Studën; 16). Münster [etc], 1995, p.1133-1141. Aldaar p. 1135-1137.
Carel Alphenaar
,
W.F. Hermans als toneelschrijver
In:
Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (p. 214-223)
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
toneel
;
toneelschrijfkunst
Annotatie(s):
Lezing, uitgesproken tijdens het WFH-festival dat plaatsvond van 29 september tot en met 1 oktober 2000 in Theater de Balie te Amsterdam.
Alstein
,
'Het kan niet altijd een meesterwerk zijn' : journalistiek van W.F. Hermans
In:
Elseviers Magazine
, (1980) (19 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979.
Peter Altena, Michel Uyen
,
'Voyage' en Hollande (Céline études)
In:
Actes du Colloque international de Londres L.-F. Céline, 5-7 juillet 1988
Du Lérot [etc.]Tusson [etc.]
, 1989 (p. 23-40)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Céline, L.-F.
;
Sandfort, J.A.
vertalingen in het Nederlands
;
receptie van L.-F. Céline
Martin van Amerongen
,
De bezonken ernst van Maarten ’t Hart
In:
NRC Handelsblad
, (1988) (22 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988.
Voornamelijk over Maarten ’t Hart als recensent.
Martin van Amerongen
,
Het gecompliceerde karakter van Willem Frederik Hermans
In:
Vrij Nederland
, (1971) (18 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Martin van Amerongen
,
'Meneer Hermans, zou U dat wel zo schrijven'
In:
De Groene Amsterdammer
, (1993) (3 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Martin van Amerongen
,
Ook na zijn dood slaagt Nederland er niet in zorgvuldig met zijn belangrijkste schrijver om te springen : verdragen we het dan echt zo slecht dat de vorige week overleden W.F. Hermans op zijn beurt Nederland zo hardhandig aanpakte? : de grote Eén
In:
De Groene Amsterdammer
, (3 mei)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans door Friso Keuris
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Martin van Amerongen
,
Hermans en het verstikkende Holland
In:
NRC Handelsblad
, (1991) (8 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over Hermans, Nederland en het interview.
Martin van Amerongen
,
W.F. Hermans en de wetenschap
In:
NRC Handelsblad
, (1991) (13 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans als lector aan de universiteit van Groningen.
Martin van Amerongen
,
Hermans in Amsterdam
In:
De Groene Amsterdammer
, (1993) (3 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over opheffing door gemeente Amsterdam van culturele boycot Hermans.
Martin van Amerongen
,
De wraak van Maarten 't Hart (Grote ABC; 676)
In:
Amerongen, Martin van. Een kleine dondersteen
De ArbeiderspersAmsterdam
, 1989 (p. 155-158)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Phaff, Johan
;
Hermans, Willem Frederik
;
Bakx, Hans W.
literaire kritiek
Annotatie(s):
Ook in: NRC Handelsblad, 22 oktober 1988 (De bezonken ernst van Maarten 't Hart).
Over de recensie door Maarten 't Hart in NRC Handelsblad, 14 oktober 1988 van: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988.
Martin van Amerongen
,
Hermans' kaboutervetes (Grote ABC; 676)
In:
Amerongen, Martin van. Een kleine dondersteen
De ArbeiderspersAmsterdam
, 1989 (p. 148-151)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
;
Du Perron, E.
;
Galen Last, H. van
Martin van Amerongen
,
De mysterieuze angst voor het Beest van Haren : W.F. Hermans en zijn vele vijanden
In:
Amerongen, Martin van. Tien krullen op een kale kop
WereldvensterBaarn
, 1975 (p. 82-98)
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Ton Anbeek
,
Van Kafka naar De Telegraaf : een tweeslachtige nieuwe roman van Willem Frederik Hermans
In:
Elsevier
, (1987) (14 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
In de rubriek' Literaire kroniek'.
Ton Anbeek
,
Biografisch, knippen, plakken en keuvelen over Hermans
In:
Vrij Nederland
, (1999) (13 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Torbjörn Fjellang
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Ton Anbeek
,
Er is maar één werkelijk woord chaos : de paranoialijders bij W.F. Hermans
In:
Vrij Nederland
, (1986) (7 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Raat, G.F.H. De vervalste wereld van Willem Frederik Hermans. [Amsterdam], 1985. (proefschrift en handelseditie).
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953.
Ton Anbeek, Kees de Bakker, Frans A. Janssen
,
Over Conserve: de eerste roman van Willem Frederik Hermans; Ton Anbeek ... [et al.]; kritieken en essays samengest. door Kees de Bakker
In:
ConserveSchoorl2e dr
, 1998 (145 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
1e dr. 1988.
P. 7-10 Inleiding; p. 144-145 Verantwoording.
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve: roman. Amsterdam, 1947.
Recensie van de eerste druk door Frans A. Janssen in: Literatuur 7 (1990) 2 (maart-april), p. 118-119.
Samenvatting:
Willem Frederik Hermans schreef in 1943 zijn eerste roman Conserve, maar dit debuut kon pas in 1947 verschijnen. In 1957 verscheen een door de auteur herziene versie, opgenomen in Drie melodrama’s.
Ter gelegenheid van het vijftienjarig bestaan van uitgeverij Conserve – vernoemd naar de roman van Hermans – zijn in 1988 alle tot dan toe in kranten en literaire tijdschriften verschenen besprekingen over Conserve opnieuw gebundeld. Deze bundel bevatte negen besprekingen, van de hand van Ton Anbeek, Bob Barneveld, F. Bordewijk, Pierre Dubois, J.J. Oversteegen, G.F.H. Raat, Simon Vestdijk, J. Weverbergh en een anonieme criticus, vijf recensies uit 1947 en 1948 en vier latere beschouwingen uit 1970, 1971, 1973, 1981 (herzien in 1988).
De tweede druk uit 1998 is aangevuld met een beschouwing van R. Grüttemeier uit 1996.
Inleiding (p. 7-10), door Kees de Bakker, uitgever Conserve.
G.H.B. (Bob Barneveld). Over de schrijver W.F. Hermans (p. 11-13)
Anoniem. Een eerste sprong (p. 15-18)
S. Vestdijk. Een boeiend, maar vrij zwak debuut (p. 19-22)
Pierre H. Dubois. Een poging tot Bevrijding (p. 23-250
F. Bordewijk. Opnieuw surealisme – ‘Conserve’, boek voor weinigen (p. 26-28)
J. Weverbergh. Petrina – tevreden rancuneus individu met schizofrene inslag (p. 29-37
J.J. Oversteegen. Terugblik (p. 38-72)
Ton Anbeek. De verteltechniek van Hermans’ eerste roman (p. 73-92)
G.F.H. Raat. Conserve: poëtiek, techniek en thematiek (p. 93-124).
R. Grüttemeier. Is W.F.Hermans Conserve inderdaad ‘hetzelfde’? (p. 125-143)
Verantwoording (p. 144-145)
In zijn bespreking van de eerste druk (Literatuur: 7 (1990) 2 (mrt-apr) 118-119), dus de uitgave zonder de bijdrage van Grüttemeier, zegt Frans A. Janssen dat deze bundeling nuttig is, niet het minst omdat ze laat zien hoe verschillend er naar het boek is gekeken. Tijdgenoten zagen er een curieuze, al te wilde verbeeldingskracht in, lateren beschouwden het als een hermansiaanse nihilistische ideeënroman. Eén tijdgenoot heeft voor het laatste enig begrip getoond, de schrijver van de kortste beschouwing over deze roman, die echter in de bundel ontbreekt. Janssen citeert het oordeel van de IDIL, de katholieke ‘Informatiedienst Inzake Lectuur’, gepubliceerd in de Provinciale Noord-Brabantse Courant Het Huisgezin van 28 oktober 1947: ‘Levens-opvatting, huwelijksbeleving, godsdienstige begrippen, kortom alles is zo ongezond abnormaal dat deze roman tot de verboden lectuur gerekend moet worden’.
Arnold Heumakers (NRC Handelsblad van 12 februari 1999) constateert dat Hermans’ eersteling, gezien de recensies uit 1947, tamelijk welwillend is ontvangen, al is niemand echt enthousiast. Hij noemt de roman bij verschijnen ten onrechte stiefmoederlijk behandeld door het lezerspubliek.
Het valt Hans Renders op (Het Parool van 15 januari 1999) dat critici en wetenschappers geen raad wisten en weten met Conserve. Hermans heeft wel eens geopperd om een ironieteken in de schrijftaal te introduceren. Zo’n teken zou veel beschouwend proza over Conserve overbodig maken, meent Renders.
Ton Anbeek
,
De verteltechniek van Hermans' eerste roman
In:
Over Conserve: de eerste roman van Willem Frederik Hermans; Ton Anbeek ... [et al.]; kritieken en essays samengest. door Kees de Bakker. 2e, [verm.] dr.
ConserveSchoorl
, 1998 (p. 73-92)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
1e dr. 1988.
Ook in: Nieuwe taalgids 66 (1973) 1 (januari), p. 30-41.
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve: roman. Amsterdam, 1947.
Samenvatting:
Ton Anbeek (ook in: De nieuwe taalgids: 66 (1973) 1 (jan) 30-41) stelt dat de theorie van de roman is voortgekomen uit uitspraken van schrijvers zelf over de technische kanten van hun vak. In Nederland waren de auteurs daar aanzienlijk later mee dan in Engeland en Frankrijk. Anbeek noemt voor het Nederlands taalgebied Willem Elsschot en zijn inleiding bij ‘Kaas’ uit 1933 en uitleiding bij ‘Tsip’ uit 1934, Vestdijk met zijn essay ‘Over de compositie van de roman’ en tenslotte Hermans met Experimentele romans uit 1953 (in Het sadistische universum). Vóór die tijd heeft hij wat losse opmerkingen gevonden, bijvoorbeeld bij Van Deyssel, die in 1888 ingrepen van de verteller in een verhaal ongepast noemt. Een dergelijke verteller die de lezer bij de hand neemt, de alwetende, auctoriale verteller, komt men volgens Anbeek pas de laatste jaren [gezien vanuit 1973] weer tegen bij bewust illusieverstorende auteurs. Tussen de Tachtigers en 1960 zijn er overigens wel auctoriale romans geschreven, bijvoorbeeld deze roman Conserve.
Anbeek neemt de eerste druk uit 1947 tot uitgangspunt, vergelijkt vervolgens de verteltechniek met zijn latere romans, en geeft tenslotte een paar voorbeelden van de manier waarop Hermans de tekst in 1956 heeft herzien voor de opname in Drie melodrama’s in 1957.
In Conserve neemt de auctoriale verteller een positie in die het beste te vergelijken is met die van een boven de aarde tronende godheid, niet gebonden aan een vaste plaats, met een almachtig geografisch overzicht. De verteller kent de afloop van het verhaal en is daardoor in staat de spanning op te voeren door de lezer wat in het vooruitzicht te stellen. Ook kent hij de gedachten van alle personen en maakt daarvan op een heel bepaalde manier gebruik. Doordat de verteller de beschrijving van de emoties en illusies van de personages laat volgen door zijn nuchtere commentaar, ontstaat een ironisch effect, meent Anbeek. Het is volgens hem dan ook geen toeval dat vele meesters van de ironie zich van deze vertelsituatie hebben bediend: Cervantes, Fielding, Jean Paul, en in Nederland Multatuli in ‘Woutertje Pieterse’.
In Conserve wijst de verteller er nadrukkelijk op dat Jerobeam de bedoelingen van zijn halfzus Isabel die verliefd op hem is, niet doorziet. Isabel wil Onitah laten verdwijnen, omdat ze vreest dat ze op de hoogte is van hun ‘affaire’. Dat is ze echter niet. De beslissende stap in Conserve, de verwijdering van Onitah, die het begin is van een fatale ontwikkeling, wordt gezet op grond van een misverstand. Alleen verteller en lezer zijn op de hoogte. De lezer beleeft veel meer plezier aan de gebeurtenissen dan de romanfiguren zelf. Het nachtelijk optreden van Naomi, dat haar het leven zal kosten, noemt Anbeek zelfs tragikomisch.
In de eerste dertien hoofdstukken staat de verteller ver boven de gebeurtenissen en kiest zijn standpunt naar believen. Vanaf hoofdstuk veertien wordt het verhaal voor het grootste gedeelte beheerst door het gezichtspunt van één van de hoofdfiguren; hoofdstuk veertien en zeventien zijn voornamelijk vanuit Isabel beschreven, hoofdstuk zestien en achttien vanuit Ferdinand. Hier kunnen we spreken van een personale vertelsituatie. Door deze beperking van het perspectief krijgt de lezer veel minder speelruimte en ironische effecten komen in deze hoofdstukken dan ook niet voor. Conserve eindigt met een ontluisterende onthulling. Ferdinand wijst Jerobeam erop dat trouwen met je halfzuster bijna een mormoonse traditie genoemd kan worden. De lezer kan dus tot de conclusie komen dat Onitah zich helemaal niet op het oude Egypte had hoeven te richten. Ze had zich op deze mormoonse traditie kunnen beroepen om haar liefde voor haar halfbroer te rechtvaardigen. Aan de basis van het hele verhaal ligt een onnodige, overbodige obsessie, concludeert Anbeek.
Hermans heeft eens over De donkere kamer van Damokles gezegd dat het centrale idee dat van het misverstand is. Dat geldt ook voor zijn eerste roman Conserve.
Hermans wijst de lezer herhaaldelijk nadrukkelijk op de verkeerde interpretaties die de romanfiguren aan elkaars gedrag geven. Dit geldt vooral voor het eerste deel van de roman. Oversteegen noemde dit [in zijn eveneens in deze bundeling herdrukte artikel uit 1971] niet geslaagd, omdat er dan iets als een objectieve waarheid in het geding is, terwijl één van de kernpunten van de roman is dat er geen waarheid bestaat. Dit lijkt Anbeek aanvechtbaar. Volgens hem is het niet Hermans bedoeling om aan te tonen dat er geen waarheid bestaat, maar dat die waarheid voor elk individu afzonderlijk vrijwel onachterhaalbaar is (en dat wie de waarheid zoekt, terecht komt in een warnet van al of niet opzettelijke misverstanden). In Conserve laat hij dat zien door een verteller te gebruiken die als een god boven dit labyrinth staat en alles geamuseerd registreerd. In De tranen der acacia’s gebruikt hij verschillende personale media, in De donkere kamer van Damokles één perspectief. Door verschillende vertelsituaties worden verschillende effecten bereikt: Anbeek noemt De donkere kamer van Damokles het boek van de onzekerheid, Conserve het boek van de ironie.
Over de eenheid van het boek merkt Anbeek op, dat in de eerste zes hoofdstukken het verhaal langs twee lijnen verloopt, waarvan het zevende hoofdstuk het knooppunt vormt.
Oversteegen toonde zich erg voorzichtig in zijn interpretatie van de roman, bijvoorbeeld bij de identificatie Ferdinand - Jerobeam. Anbeek vindt deze voorzichtigheid weldadig aandoen vergeleken met de interpretatie van Weverbergh die zich bij de merkwaardige trapscène in het veertiende hoofdstuk afvraagt of in deze trap het gewone courante seksuele symbool voor het orgasme gezien moet worden, zonder dat hij moeite doet om dat orgasme te verbinden met de rest van de tekst.
Over de herziene druk uit 1957 merkt Anbeek op dat de herzienig in de eerste plaats een stilistische is. Bijna elke zin is omgegooid. Maar er zijn ook tekstgedeelten weggelaten, stukken verplaatst en stukken toegevoegd. In de toevoegingen heeft Hermans de tekst aangedikt, de afstand tot de gebeurtenissen vergroot. De communicatie met de lezer is, vooral in het begin, groter geworden: een duidelijke verbetering. Op de laatste bladzijde van het boek heeft Hermans een alinea ingevoegd die de betekenis van de slotdialoog onderstreept. In de eerste versie wordt de conclusie aan de lezer overgelaten, nu wordt deze conclusie verwoord door Jerobeam.
De latere schrijver heeft de jongere ‘verbeterd’. Hij heeft iets van zijn geraffineerder geworden compositietechniek overgebracht op zijn jeugdwerk. De door Hermans gebruikte techniek van de herhaling, het terugkerend element waardoor een uitzonderlinge spanning optreedt, zoals Oversteegen het formuleerde, zal een kleine 10 jaar later (in 1966) het vormgevingsprincipe van de ‘klassieke’ roman Nooit meer slapen worden, besluit Anbeek.
Ton Anbeek
,
Hermans' oordelen over Nescio : een groot schrijver en kleine mannetjes
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 12 (1995) 1 (januari-februari) 2-6
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Nescio
Ton Anbeek
,
14 mei 1940: Menno ter Braak en E. du Perron overlijden : Forum na de oorlog
In:
Nederlandse literatuur, een geschiedenis
Nederlandse literatuur, een geschiedenis; hoofdred. M.A. Schenkeveld-van der Dussen; red. Ton Anbeek ... [et al.]
NijhoffGroningen
, 1993 (p. 700-704)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
;
Du Perron, E.
Vijftigers
;
Forum (tijdschr.)
;
literaire canon
;
vorm of vent-discussie
;
literaire dagbladkritiek
Annotatie(s):
2e dr. Amsterdam, 1998.
Ton Anbeek
,
Een boek vol fouten?
In:
Een boek vol fouten: meningen over, bedenkingen bij en herinneringen aan W.F. Hermans' 'Nooit meer slapen'; verzameld door het gelijknamige dispuut; [red.: Casper Gijzen, Johan den Hartog en Arjan Berben]
Nooit Meer Slapen[Leiden]
, [1992] (p. 9-10)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Hermans-magazine 4 (1994-1995) 13 (december 1994), p. 21.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Ton Anbeek
,
The American impact on Dutch literature (European contributions to American studies; 22)
In:
Within the US orbit: small national cultures vis-à-vis the United States; ed. by Rob Kroes; with contributions from Nico Wilterdink ... [et al.]
VU University PressAmsterdam
, 1991 (p. 83-88)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
;
Du Perron, E.
invloed van de Amerikaanse literatuur
Ton Anbeek
,
Tijd en vertekening : een verwachtingshorizon in de Nederlandse kritiek omstreeks 1950
In:
Forum der letteren
, 25 (1984) 3 (september) 161-172
, 1984
Trefwoord(en):
Kossmann, Alfred
;
Hermans, Willem Frederik
;
Schierbeek, Bert
literaire kritiek
;
verwachtingshorizon
Annotatie(s):
Over: Kossmann, Alfred. De moord op Arend Zwigt. Amsterdam, 1951.
Over: Schierbeek, Bert. Het boek Ik. Amsterdam, 1951.
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Ton Anbeek
,
Anger and isolation : Dutch and English fiction in the fifties
In:
Dutch crossing : a journal for students of Dutch in Britain
, (1984) 24 (december) 3-12
, 1984
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
thema - boosheid
;
thema - isolatie
;
Angry young men
;
vergelijking met Engelse literatuur
Ton Anbeek
,
Een romanschrijver zet zich af : W.F. Hermans en de na-oorlogse literatuur (1945-1948)
In:
Maatstaf : maandblad voor letteren
, 31 (1983) 12 () 73-82
, 1983
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
literatuuropvatting
;
literaire kritiek
Ton Anbeek
,
De Tweede Wet van Hermans
In:
Tijdschrift voor Nederlandsche taal- en letterkunde
, 119 (2003) 3 177-186
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rosenboom, Thomas
thema - ambitie
;
thema - onkenbaarheid van de mens
Annotatie(s):
P. 177 Abstract.
Anders Andreassen
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Damokles' mørkerom. Oslo, 1962]
In:
Bok og Bibliotek
, (1962) (mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Noors
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Damokles' mørkerom. Oslo, 1962.
Marc Andries
,
Heeft Willem Frederik Hermans u wat te vertellen?
In:
De Post
, (1971) 1178 (3 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Marc Andries
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Marc Andries
,
Willem Frederik Hermans : heerlijk is het jezelf te herlezen
In:
Andries, Marc. Kamers voor lezers: vijftig Nederlandstalige auteurs uit Vlaanderen en Nederland
MIMDeurne-Antwerpen
, 1985 (p. 23-26)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Peter Andriesse
,
Moedwil en misverstand
In:
HP/De Tijd
, (1996) (31 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
Peter Andriesse
,
Een vergeten en deels nooit gepubliceerde correspondentie met WFH
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1996) 18-22 () 141-148
, 1996
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs., ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Andriesse, Peter
Peter Andriesse
,
[Briefwisseling met W.F. Hermans]
In:
Andriesse, Peter. Beweren en bewijzen zijn twee
Amsterdam
, 1971 (p. 92-99)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Andriesse, Peter
Robert Anker
,
W.F. Hermans is de auteur van onbetwistbare meesterwerken : Maar ook ‘Au Pair’ is weer geen echte Hermans : Au pair mist innerlijke noodzaak
In:
Het Parool
, (1989) (9 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans uit 1951
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Robert Anker
,
W.F. Hermans te groot om ooit vervelend te worden
In:
Het Parool
, (1987) (6 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Robert Anker
,
Hermans : herhaling
In:
Het Parool
, (1980) (28 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
Robert Anker
,
Groot mededogen met het lijden van de mens
In:
Het Parool
, (1991) (7 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Robert Anker
,
Ruisend gruis is een flauwe groteske : help, de mineraloog verzuipt!
In:
Het Parool
, (1995) (8 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
Robert Anker
,
Op zoek naar een leidsman... : Hermans' werk leunt meer op inhoud dan op stijl
In:
Het Parool
, (1995) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Rita Ansar
,
De donkere kamer van Damokles : kringetjes draaien rond de dood
In:
Restant : tijdschrift voor recente semiotische theorievorming en de analyse van teksten
, 14 (1986) 1 (voorjaar) 18-28
, 1986
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Hans Anten, Kees Singeling, Fabian Stolk, Mieke Bal
,
De theorie in de praktijk
In:
De nieuwe taalgids : tweemaandelijks tijdschrift
, 87 (1994) 4 (juli) 326-351
, 1994
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Bordewijk, F.
;
Beets, Nicolaas
;
Brakman, Willem
;
Couperus, Louis
;
Nescio
structuuranalyse
Annotatie(s):
Over: Bal, Mieke. De theorie van vertellen en verhalen: inleiding in de narratologie. 5e, volledig herz. dr. Muiderberg, 1990.
O.a. over: Bordewijk, F. Rood paleis: ondergang van een eeuw. Rotterdam, 1986; Brakman, Willem. De reis van de douanier naar Bentheim. Amsterdam, 1983; Couperus, Louis. Noodlot. 16e dr. Utrecht [etc.]. 1986; Hermans, Willem Frederik. Manuscript in een kliniek gevonden. In: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. 15e, herz. dr. Amsterdam, 1988, p. 17-38; Nescio. Dichtertje. In: Nescio (J.H.F. Grönloh). De uitvreter; Titaantjes; Dichtertje; Mene tekel. 15e dr. 's-Gravenhage [etc., 1976], p. 76-123; en: Hildebrand. Een oude kennis. In: Hildebrand. Camera obscura; [met een inl. woord en van noten voorz. door Marijke Stapert-Eggen]. 6e [i.e. 7e] dr. Utrecht [etc.], 1989, p. 127-143.
Reactie: Een gebruiksaanwijzing in gebruik: narratologie van onderzoek naar onderwijs, door Mieke Bal. In: Nieuwe taalgids 87 (1994) 4 (juli), p. 352-355.
Hans Anten
,
De perfect georganiseerde ongerijmdheid : notities over het surrealisme volgens F. Bordewijk
In:
De nieuwe taalgids : tweemaandelijks tijdschrift
, 85 (1992) 2 (maart) 97-111
, 1992
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kafka, Franz
;
Bordewijk, F.
surrealisme
;
literaire kritiek
;
magisch-realisme
;
verhaal
;
externe poëtica
Hans Anten
,
Ronald Havenaar, Muizenhol. Nederland volgens Willem Frederik Hermans
In:
Nederlandse letterkunde : driemaandelijks tijdschrift
, 8 (2003) 3 (september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
Bertus G. Antonissen, Cas Oorthuys
,
Reve/Hermans, een anekdote; foto's: Cas Oorthuys
In:
CremersRotterdam[2e gecorrigeerde dr.]
, 1988 (64 p.)
Vorm:
Monografie/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
1e dr. 1988.
Bevat de in 1954 door Cas Oorthuys gemaakte fotoserie van Hermans en Van het Reve.
K.G. Arbäck
,
Krigsroman med egen dimension
In:
Vestmanlands Läns Tidning
, (1962) (29 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mörkrummet. Stockholm, 1962.
Manuel Arce
,
El novelista Willem Frederik Hermans : Holanda y sus escriptores
In:
El Destino
, (1961) (22 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Vert. in: Valk, Arno van der. Het grootste gelijk buiten Nederland. Soesterberg, 2002 (De schrijver Willem Frederik Hermans : Nederland en haar schrijvers).
Max Arian
,
PvdA raadsleden maken goede sier met apartheid, de kwalijke kanten van een kulturele boycot
In:
De Groene Amsterdammer
, (1986) (8 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Cor Mulder
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Amsterdamse PvdA-fractie wil dat de tentoonstelling van de foto’s van Hermans in het Stedelijk Museum in Amsterdam wordt gesloten, vanwege het feit dat hij zich niet heeft gehouden aan de regels voor een culturele boycot van Zuid-Afrika.
Max Arian
,
[Bommelding bij lezing W.F. Hermans]
In:
De Groene Amsterdammer
, (1987) (21 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans houdt, ondanks besluit Gemeentebestuur Amsterdam tot boycot van hem, toch een lezing in De Balie in Amsterdam.
Marijke Arijs
,
De fanclub : Willem Frederik Hermans
In:
De Standaard
, (1997) (7 augustus)
Vorm:
Interview
illustraties:
tek. Hermans door Andrade
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994-.
Frank Martinus Arion
,
Onvermogen en ijdelheid van Willem Frederik Hermans
In:
Ruku : algemeen cultureel tijdschrift voor de Nederlandse Antillen
, 1 (1969) 5 (november-december) 33-36
, 1969
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Reactie: De-kolonisatie: een medaille met twee kanten: (antwoord aan W.F. Hermans en G.K. van het Reve). In: Span'noe: 1 (1974) 3 (mei), p. 2.
Paul Arnoldussen
,
Hermans-research bij de halve marathon : de week van de biografie
In:
Het Parool
, (1995) (14 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Wie gaat Hermans-biografie schrijven?
Paul Arnoldussen
,
Van Straten auteur Hermans-biografie
In:
Het Parool
, (1998) (10 oktober)
Vorm:
Boekaankondiging
illustraties:
portr. Hermans door Peter Elenbaas
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Lucy Arts
,
Willem Frederik Hermans
In:
Leesteken magazine : huisorgaan van de Provinciale Bibliotheekcentrale Groningen
, 16 (1996) 3 (december) 12-16
Vorm:
Overzichtsartikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Lucy Arts
,
Willem Frederik Hermans
In:
Leesteken magazine : huisorgaan van de Provinciale Bibliotheekcentrale Groningen
, 16 (1996) 3 (december) 12-16
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
U. Asplund
,
Krig på fy
In:
Götenborgs handels- och sjöfarts Tidning
, (1962) (25 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mörkrummet. Stockholm, 1962.
Athur
,
W.F. Hermans op M.F.
In:
Der Clercke Cronike
, (1963) (25 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
cartoon van Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans uitgenodigd bij het genootschap Dicendo Discimus op 13 mei.
M.F. Auer
,
Blote schouders
In:
Vrij Nederland
, (1954) (10 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reactie op foto van Hermans in Vrij Nederland.
Verena Auffermann
,
Der General und das Mädchen : Willem Frederik Hermans verirrt sich in einer Kolportage
In:
Süddeutsche Zeitung
, (2004) (19 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Leipzig, 2003.
Fernand Auwera
,
Hermans tevreden over Vlaams spel : Dutch Comfort in Brussel : stuk hier en daar banaal
In:
De Volkskrant
, (1971) (20 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de toneelopvoering van ‘Dutch comfort’ in Brussel.
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
v. B.
,
W.F. Hermans' abacadabra
In:
Het Vaderland
, (1970) (3 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de uitvoering van 'De psychologische test' voor de VARA-televisie, op 2 februari 1970.
J. v.d. B.
,
Perfecte opvoering
In:
De Volkskrant
, (1970) (3 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de uitvoering van 'De psychologische test' voor de VARA-televisie, op 2 februari 1970.
In de rubriek 'Uit de verte gezien'.
K. v.d. B.
,
Echtpaar W.F. Hermans herstelt van verwondingen na aanranding
In:
De Morgen
, (1988) (8 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Patrick De Spiegelaere
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Inbraak in Hermans' Parijse appartement.
B.Br.
,
W.F. Hermans : reisverslag in onderkoelde stijl
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
B.D.
,
Lezende schrijvers gefotografeerd
In:
De Morgen
, (1993) (3 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Simon Carmiggelt door Eric Dix
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Harten, C. van der. Lezen & schrijvers. Amsterdam, 1992.
Hermans schreef de inleiding in het fotoboek 'Lezen & Schrijvers'.
B.D.
,
W.F Hermans en zijn teleurstellingen
In:
Het Parool
, (1969) (6 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In de rubriek 'Dit bracht de t.v.' over Hermans' optreden op de televisie.
J.J. van Baak, Frank Berndsen
,
Russisch formalisme
In:
Vormen van literatuurwetenschap: moderne richtingen en hun mogelijkheden voor tekstinterpretatie; R.T. Segers (red.)
Wolters-NoordhoffGroningen
, 1985 (p. 13-34)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
formalisme (Russisch)
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Het lek in de eeuwigheid. In: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand: novellen. [7e dr.]. Amsterdam, 1971, p. 149-160. [Tekst los bijgevoegd].
Reactie: J. van Baak over het Russisch formalisme en over een verhaal van W.F. Hermans, door Frank Berndsen. In: Berndsen, Frank. Onderzoeksverslag in het kader van het onderzoeksprojekt: Theorie en geschiedenis van de universitaire beschouwing van de (Nederlandse) letterkunde, dl. 9: Het analyseren van literaire teksten: een beknopte theorie van het analyseonderzoek en een aantal daarop gebaseerde teksten. Groningen, 1988, p. 37-44.
Dirk Baartse, Stacey Knecht
,
Stacey Knecht: 'Hermans wilde weten of ik gelachen had'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 10 (2000-2001) 40 (september 2001) 108-109
, 2001
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Engels
Annotatie(s):
Over de niet gerealiseerde vertaling van: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Dirk Baartse
,
Er schijnt een Chinees spreekwoord te zijn
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 10 (2000-2001) 39 (juni 2001) 87-89
, 2001
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
fysische geografie
Dirk Baartse
,
Een kijkje in de keuken
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 10 (2000-2001) 38 (maart 2001) 54-55
, 2001
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Dirk Baartse
,
Hermans en Zuid-Afrika
In:
NRC Handelsblad
, (1983) (29 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Dirk Baartse, Ans Huisman
,
Ans Huisman: 'Het was beestachtig weer'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 34 (maart 2000) 40-42
, 2000
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Dirk Baartse
,
Folen en nog eens folen
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 35 (juni 2000) 74-76
, 2000
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Criterium (tijdschr.)
;
censuur
;
thema - erotiek
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Dirk Baartse, J.J.C. Piket
,
J. J. C. Piket: 'De eindconclusie van Hermans was onjuist'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 33 (december 1999) 21-23
, 1999
Vorm:
Artikel/BiografischInterview
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
fysische geografie
Dirk Baartse
,
Over drukkosten en drukfouten
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 32 (september 1999) 109-112
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Dirk Baartse
,
In de mijn
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 31 (juni 1999) 92
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Dirk Baartse
,
Professor Lucius: 'Ik stel voor het werk met een cum laude te waarderen'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 31 (juni 1999) 72-77
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Dirk Baartse, René Marres
,
Een zieke geest in een ziek lichaam?
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 30 (maart 1999) 46-49
, 1999
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
personage - Dorbeck/Osewoudt
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Reactie door René Marres in: Hermans-magazine 8 (1998-1999) 32 (september 1999), p. 126, gevolgd door een Naschrift van Dirk Baartse.
Dirk Baartse
,
Skewe beeld en verdraaiings
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 29 (december 1998) 26-27
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Dirk Baartse
,
Hoeveel nekhare gaan hier rys?
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 29 (december 1998) 21-23
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Dirk Baartse
,
Per nagvlugt na Suid-Afrika
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 28 (september 1998) 104-106
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Dirk Baartse
,
Oud-West, thuis best
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 27 (juni 1998) 92
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
gedenkstenen
Dirk Baartse
,
Ongeoorloofd afwezig
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 26 (maart 1998) 54-56
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., ill., krt.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
locatie - Canada
Dirk Baartse, Hans Posthumus
,
In tijdelijke dienst
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 26 (maart 1998) 46-50
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., ill., krt.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reactie door Hans Posthumus in: Hermans-magazine 7 (1997-1998) 27 (juni 1998), p. 94.
Dirk Baartse
,
Weg en zoekgeraakt
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 25 (december 1997) 25-26
, 1997
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Dirk Baartse
,
Frits Marnix Woudstra: 'Ik teken alleen schrijvers die ik bewonder'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 24 (september 1997) 122-123
, 1997
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Woudstra, Frits Marnix
portretten
Dirk Baartse
,
Op schema
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 23 (juni 1997) 79-81
, 1997
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs., ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het schema voor: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Dirk Baartse
,
Nemen en genomen worden
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 22 (maart 1997) 47-48
, 1997
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - erotiek
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Dirk Baartse
,
Ins Blaue hinein
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 21 (december 1996) 16-17
, 1996
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - kunstenaar
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Dirk Baartse
,
Een lezing zonder plaatjes
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 20 (september 1996) 120-121
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Dirk Baartse
,
De ondergang van Criterium : complot of niet?, [1]-2
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 18 (maart 1996) 43-44
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Gomperts, H.A.
;
Morriën, Adriaan
Criterium (tijdschr.)
;
Libertinage (tijdschr.)
Dirk Baartse
,
Henk Heeren: 'Volgens Wim had ik met een ander boek van Nietzsche moeten beginnen': op de universiteit (1)
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 17 (december 1995) 10-14
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Nietzsche, Friedrich
Dirk Baartse
,
Wulps noch werelds
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 16 (september 1995) 121
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vroman, Leo
;
Sanders, Georgine
Dirk Baartse
,
Harald Skålvoll: 'Hermans had moeite om ons bij te houden'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 14 (maart 1995) 55-56
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Dirk Baartse, Rick Geurtsen
,
Glitter en gruis
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 14 (maart 1995) 48
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
bibliofiele uitgaven
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis: een fragment ...; [vier met de hand bijgekleurde tek. van Sylvia Kristel]. Amsterdam, 1994.
Aanvulling door Rick Geurtsen in: Hermans-magazine 4 (1994-1995) 16 (september 1995), p. 126.
Dirk Baartse
,
Sylvia Quiël: 'Een erg gecompliceerd hoofd waar ik reuze zin in heb'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 3 (1993-1994) 12 (september 1994) 103-107
, 1994
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Willink, Carel
;
Quiël, Sylvia
Dirk Baartse
,
[De Mandarijnenpers, 1-4]
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 3 (1993-1994) 10 (maart 1994) 57-59
, 1994
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
De Mandarijnenpers - uitgeverij
Annotatie(s):
Afl. 1 (Hoe de mandarijnen toch verschenen); afl. 2 (Zwartkijker); afl. 3 (Zo vader, zo zoon); afl. 4 (De vallende ziekte).
Dirk Baartse
,
E. van Moerkerken: 'Hermans wilde een portret dat zou lijken op een Romeinse buste'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 3 (1993-1994) 10 (maart 1994) 39-42
, 1994
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Terduyn, Eric
Dirk Baartse
,
Bioautografie
In:
WFH-verzamelkrant
, 2 (1992-1993) 8 (september 1993) 118-119
, 1993
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
handtekening
Dirk Baartse
,
'Wacht u mijn autobiografie maar af'
In:
WFH-verzamelkrant
, 2 (1992-1993) 6 (maart 1993) 40-41
, 1993
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
dagboek
Annotatie(s):
Ook in: Schrijfkrant, nieuwjaar 1965, p. 1.
Dirk Baartse, Saskia de Vries, Frans A. Janssen
,
Over De donkere kamer van Damokles van Willem Frederik Hermans (Synthese)
In:
ArbeiderspersAmsterdam1e dr., 3e herz. opl
, 1983 (88 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
1e dr. 1976; 2e herz. opl. 1978.
P. 7-8 Inleiding; p. 9-11 Data; p. 74-78 Bibliografie (p. 74 Publikaties van W.F. Hermans; p. 74-78 Publikaties over W.F. Hermans).
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damokles. 10e, opnieuw herz. dr. Amsterdam, 1971.
Aanvulling: Dorbeck bestaat! Of toch niet?, door Dirk Baartse. In: Hermans-magazine 8 (1998-1999) 31 (juni 1999), p. 84-86.
Recensie door Saskia de Vries in: Literatuur 1 (1984) 5 (september-oktober), p. 291-292.
Samenvatting:
Janssen wil met dit boekje niet meer wil geven dan een inleiding tot de interpretatie van De donkere kamer van Damokles’. Hij heeft daarbij de nadruk gelegd op de eenheid die deze roman toont in thema, motieven, verteltechniek, compositie en stijl, en historische achtergrond. Janssen heeft getracht niet buiten de wereld van de roman te treden, behalve waar hij de plaats van De donkere kamer van Damokles in het gehele werk van Hermans beschrijft. Voor de tekst van de roman is gebruik gemaakt van de tiende, opnieuw herziene druk uit 1971.
Tussen de eerste druk uit 1976 en deze derde herziene oplage uit 1983 is - in 1978 - een opnieuw door Hermans herziene en opnieuw gezette druk van de roman verschenen. De belangrijkste varianten in deze en latere drukken zijn correcties van enkele door Janssen in 1976 geconstateerde inconsistenties. Janssen heeft de tekst van zijn boekje nauwelijks veranderd. Alleen de data (bio- en bibliografische gegevens, een lijst met in dezelfde periode verschenen werk van andere auteurs en enkele politieke en maatschappelijke gebeurtenissen uit de periode 1921-1980) zijn uitgebreid, en Janssen noemt in zijn inleiding een aantal tussen 1976 en 1983 verschenen publicaties over W.F. Hermans.
Het boek begint met een hoofdstuk over tekstgeschiedenis en vervolgt met hoofdstuk over de inhoud van de roman. Janssen constateert dat Osewoudt voordat hij in handen viel van de Nederlandse politie, vijf maal in het verzet actief is geweest. Dit overzicht van Osewoudts daden noemt Janssen verhelderend. Hoeveel onzekerheden er ook zijn, over één punt kan er volgens hem geen misverstand bestaan: Osewoudt is geen verrader, geen dienstverlener aan de Duitsers.
In het grootste hoofdstuk, over analyse en interpretatie van de roman, komt Janssen tot de conclusie dat over de persoon van Dorbeck en dus van Osewoudt niets bewezen kan worden. Tenslotte omschrijft hij het thema van de roman – thema in de zin van een centraal idee van een literair werk – als de onkenbaarheid. De mens is niet in staat zichzelf en de wereld te kennen; “Begrippen als waarheid, werkelijkheid zijn slechts aanduidingen voor subjectieve meningen. […] In deze wereld is geen plaats voor begrippen als moraal, goedheid, keuze, schuld.” Dit thema hangt volgens Janssen nauw samen met het dubbelgangermotief, de verteltechniek, het decor van collaboratie en verzet. Ook de titel sluit bij deze interpretatie aan: het bestaan van Osewoudthangt af van een donkere kamer waar een foto de waarheid aan het licht moet brengen.
In de tiende druk is als ‘Naschrift’ een citaat van Wittgenstein toegevoegd, waarin het zoeken naar Dorbeck in een taalfilosofisch verband wordt geplaatst. Hier wordt volgens Janssen gedemonstreerd dat de taal niet naar de werkelijkheid verwijst; tussen de mens en de werkelijkheid staat ook nog de taal als barrière. De roman kan men volgens Janssen op drie niveau’s lezen. De eerste laag is het (spannende) verhaal, de tweede een roman met psychologische motieven – een man met minderwaardigheidsgevoelens verschaft zich een identiteit door opdrachten uit te voeren van een bewonderde ander – en het derde niveau tenslotte is de roman als symbolische, filosofische of ideeënroman. Het boek demonstreert op dat laatste niveau de onkenbaarheid van de mens en van zijn wereld.
Janssen behandelt in een volgend hoofdstuk een paar andere publicaties over de roman. Kort samengevat: volgens C. Betlem bestaat Dorbeck niet en is Osewoudt het slachtoffer van zijn waanvoorstellingen. Volgens C. Bersma en G.J.P. van Hoek en C.B.M. Wingen bestaat Dorbeck wel; voor de eerste is Osewoudt het slachtoffer van de omstandigheden, voor de beide laatstgenoemden is hij het slachtoffer van de bedrieger Dorbeck. Enkele critici stellen zich deze vraag helemaal niet. Janssen verdedigt de opvatting dat de kern van De donkere kamer van Damokles er nu juist uit bestaat dat niet uit te maken valt wie of wat Dorbeck is. Deze interpretatie is ook te vinden bij H.U. Jessurun d’Oliveira, J. van der Woude en J.J. Oversteegen. Janssen besluit met: “Overigens weten we dat ook Hermans zelf deze mening toegedaan is.”
Janssen wijdt een apart hoofdstuk aan het dubbelgangermotief, dat hij veel belangrijker vindt dan het ook genoemde Oedipus-motief. De dubbelganger vertegenwoordigt, of hij nu een bestaand persoon of een hallucinatie is, een deel van de hoofdpersoon. Hij heeft grote invloed op de hoofdpersoon en betekent tenslotte diens ondergang.
In een hoofdstuk over verteltechniek stelt Janssen dat de roman een personale roman is, het medium is Osewoudt en het perspectief van de verteller is gelijk aan dat van de hoofdpersoon. Deze personale vertelsituatie heeft gevolgen voor de lezer: het verhaal wordt verteld door een instantie die niet meer weet dan de hoofdfiguur, zodat verteller, hoofdpersoon en lezer gevangen zitten in een beperkte blik op de gebeurtenissen. De lezer ervaart het alsof het verhaal hem niet wordt verteld, maar rechtstreeks getoond: het geeft een illusie van objectiviteit. Volgens Janssen wordt het thema van de roman – de subjectiviteit van het menselijk waarnemen en handelen, van de onkenbaarheid van de wereld – uitgesproken in een roman die een technische constructie heeft die juist objectiviteit en zekerheid suggereert.
Bij zijn bespreking van de compositie en stijl noemt Janssen het gebruik van de herhaling. Voortdurend wordt teruggekeken op gebeurtenissen in het verleden, waarbij dezelfde zaken steeds anders bezien worden. Behalve terugverwijzingen biedt de roman af en toe ook een blik in de toekomst, door Osewoudt wel als feit opgemerkt, maar niet als teken, als symbool. De zakelijke en directe stijl sluit aan bij de objectiviteit die de wijze van vertellen suggereert.
Vervolgens gaat Janssen in op de historische werkelijkheid van de roman, de jaren ’40-’45, en op de specifieke verwijzingen in de roman naar het ‘Englandspiel’ en de daarmee samenhangende wereld van collaboratie en verzet. Hermans zelf heeft verwezen naar een door hem gebruikte bron: het rapport van de Enquêtecommissie regeringsbeleid 1940-1945 dat de Nederlandse geheime diensten in Londen en de verhouding met het bezette gebied behandelt. Hermans noemt de verrader Van der Waals als bron voor de mysterieuze Dorbeck-figuur Dorbeck. Bij zijn onderzoek naar de plaats van de roman in het werk van Hermans betrekt Janssen ook zijn essays. Daarin is Hermans vaak de commentator van zijn eigen werk. De werken van Hermans die aan De donkere kamer van Damokles verwant zijn, spelen zich alle af tegen het decor van de Tweede Wereldoorlog. De roman De tranen der acacia’s is in dit opzicht bijzonder interessant. Het verhaal is geschreven vanuit een auctoriale vertelsituatie: de verteller is duidelijk op de hoogte van gebeurtenissen die zich op verschillende plaatsen gelijktijdig afspelen, hij is bekend met de gedachten en gevoelens van een aantal personages en mengt zich zonodig in het verhaal om de lezer inlichtingen te geven.Het gevolg hiervan is dat de lezer op een ander standpunt staat dan de hoofdpersoon. Ook het thema van De tranen der acacia’s kan omschreven worden als de onkenbaarheid van de mens. Het is duidelijk dat thema en verhaal van beide romans sterk verwant zijn. Een belangrijk verschil is het gezichtspunt. In De tranen der acacia’s staat de verteller boven Arthur Muttah. In De donkere kamer van Damokles echter is het standpunt van de lezer in principe gelijk aan dat van Osewoudt. ”Dit verschil in verteltechniek, te zamen met een strakkere en zakelijker compositie en stijl, hebben een intensivering van het thema van de onkenbaarheid tot gevolg: de lezer, die zich met de hoofdpersoon identificeert, leest niet óver dit thema, maar beleeft het zelf.” Het thema wint daardoor aan zeggingskracht, meent Janssen. Verder noemt hij vooral King Kong verwant, zowel in thematiek als in verhaal. Janssen geeft een beknopt overzicht van Hermans’ romantheorie, onder ander zijn verdediging van de ‘klassieke roman’. In het laatste hoofdstuk gaat Janssen kort in op de recensies van De donkere kamer van Damokles. Het is door vele critici als een meesterwerk begroet, maar zijn sombere wereldbeeld en zijn schildering van het verzet veroorzaken bij een aantal van hen afwijzing op morele gronden.
Saskia de Vries meent dat Janssen tussen de tweede en de derde oplaag (tussen 1978 en 1983 dus) fundamenteel anders over de interpretatie van deze roman is gaan denken (Literatuur: 1 (1984) 5 (sep-okt) 291-292). Uit het in de derde oplage weglaten van een zin over het lezen van de roman op een psychologisch niveau concludeert ze dat Janssen afstand neemt van de mogelijke interpretatie dat Dorbeck een hallucinatie is van Osewoudt en alleen in diens geest bestaat. “Janssen twijfelt dus niet meer aan het bestaan van Dorbeck binnen de romanwerkelijkheid!”, meent De Vries. Janssen onderbouwt deze cruciale verandering in zijn argumentatie nauwelijks met argumenten en laat zo de lezer van de derde herziene oplage met een aantal onbeantwoorde vragen zitten, meent zij.
In zijn recensie van Michel Dupuis’ studie ‘Hermans dynamiek’ (in: Literatuur: 2 (1985) 3 (mei-juni) 168-170) gaat Janssen onder andere in op wat Dupuis in zijn boek heeft geschreven over zijn (Janssens) interpretatie van De donkere kamer van Damokles. Janssen voegt daar aan toe: “Het misverstand rond De donkere kamer heeft geen einde: in ‘Literatuur’ heeft Saskia de Vries enkele malen verteld dat ik de discussie met een nieuw interpretatievoorstel heropend heb, dat ik fundamenteel anders over de roman ben gaan denken, enz. – ik weet van niets.”
Dirk Baartse
,
De kuilengraver uit Groningen
In:
WFH-verzamelkrant
, 2 (1992-1993) 5 (december 1992) 7-11
, 1992
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 10-11 Hermans, Willem Frederik. In Luxemburg.
Dirk Baartse
,
Postjeskade 249
In:
WFH-verzamelkrant
, 1 (1991-1992) 4 (september 1992) 16-17
, 1992
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Parade der profeten (tijdschr.)
Dirk Baartse
,
De zaak Beukenoot, of : WFH en de boekenweek
In:
WFH-verzamelkrant
, 1 (1991-1992) 2 (maart 1992) 7-9
, 1992
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Boekenweekgeschenk
Annotatie(s):
Aanvulling: Nogmaals WFH en de boekenweek: Het behouden huis revisited, door Dirk Baartse. In: WFH-verzamelkrant 1 (1991-1992) 3 (juni), p. 14-15.
Dirk Baartse
,
Bij de dood van twee moffen
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 11 (2001-2002) 42 (maart 2002) 54
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Yvonne Baby
,
Un film polonais intéressant sur l'obsession d'un temps perdu : 'L'art d'être aimée'
In:
Le Monde
, (1963) (21 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'De donkere kamer van Damocles' door Fons Rademakers onder de titel 'Als twee druppels water'.
Klein onderdeel van artikel.
Cor de Back
,
Hermans volgt het spoor terug
In:
De Standaard
, (1971) (15 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Kees-Jan Backhuys
,
Weinig boeiend
In:
Vooys : instituutsblad van het Instituut De Vooys voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
, 1 (1982-1983) 1 (oktober 1982) 17-18
, 1982
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein's dynamiek. Amsterdam, 1982.
P.R. Baehr
,
Bijkaart en Bakker
In:
Het Parool
, (1977) (30 december)
Trefwoord(en):
Bakker, Rudolf
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Prijs der Nederlandse Letteren, uitgereikt door koning Boudewijn van België.
Terugkomend op het interview van Rudolf Bakker over dit onderwerp.
Jan Baesjou
,
Rademakers : een filmer pur sang
In:
Elsevier
, (1963) (2 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
In de rubriek 'Filmvenster'.
Michael Bahlke
,
Zum Tode von Willem Frederik Hermans
In:
Nachbarsprache Niederländisch : Zeitschrift der Fachvereinigung Niederländisch
, 10 (1995) 1 () 52-53
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Rudolf Bakker
,
Au pair
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1990) (25 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
In de rubriek ‘Globaal’.
Rudolf Bakker
,
Au pair
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1990) (26 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Rudolf Bakker
,
Au pair
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1990) (19 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
In de rubriek ‘Standplaats’.
Jan-Hendrik Bakker
,
Een Hermans in merg en been
In:
Haagsche courant
, (1993) (9 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Jan-Hendrik Bakker
,
Boekenweekgeschenk : een meesterlijk staaltje somberheid van Hermans
In:
Amersfoortse Courant
, (1993) (19 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Jan-Hendrik Bakker
,
Wraakzuchtig plezier van W.F. Hermans
In:
Haagsche courant
, (1991) (23 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Ook vermelding van het verschijnen van de als jubileumeditie uitgekomen 22e dr. van Nooit meer slapen.
Jan-Hendrik Bakker
,
W.F. Hermans voert de literatuurvlooiers
In:
Haagsche courant
, (1994) (15 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Madelon in de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1994.
Marcus Bakker
,
Literaire poujade
In:
De Waarheid
, (1956) (4 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
Annotatie(s):
Kort stukje over 'Mandarijnen op zwavelzuur' en over een stuk van Hermans in Het Vrije Volk, 3 januari 1956 (Portret van een mandarijn).
Rudolf Bakker, Willem Frederik Hermans
,
'Het zou krankzinnig zijn om deze prijs niet aan te nemen'
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1977) (21 oktober)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de toekenning van de Nederlands-Belgische driejaarlijkse Prijs der Nederlandse letteren.
Kees de Bakker
,
Over Hermans' strijd met de media : 'Scheppend Nihilisme'
In:
Noordhollandsch Dagblad
, (1979)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979.
R. Bakker
,
Wittgenstein : 'Onzin zeggen mag gerust als het maar logisch is'
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1967) (24 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Jan-Hendrik Bakker
,
[In memoriam Hermans]
In:
Haagsche courant
, (1995) (5 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In de rubriek 'Zijbalkon'.
Jan-Hendrik Bakker, Tonnie Luiken
,
[Over: WFH-verzamelkrant. Amsterdam, 1991-1999]
In:
Haagsche courant
, (1994) (4 mei)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Tonnie Luiken door Harry Verkuylen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: WFH-verzamelkrant. Amsterdam, 1991-1999. (In memoriam-nummer).
Rudolf Bakker, Willem Frederik Hermans
,
'Ik zou in de verste verte geen reden vinden om deze prijs te weigeren'
In:
Amersfoortse Courant
, (1977) (29 oktober)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Prijs der Nederlandse Letteren, uit te reiken door koning Boudewijn van België.
Ook in: De Gooi- en Eemlander, 29 oktober 1977; Tubantia, 5 november 1977 [enigszins aangepast]; Haarlems Dagblad, 21 oktober 1977; Provinciale Zeeuwse Courant, 22 oktober 1977.
Jan-Hendrik Bakker
,
W.F. Hermans als fotograaf minder dan als schrijver
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1986) (6 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto van Hermans uit boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
Jan-Hendrik Bakker
,
Bommelding brengt Hermans niet van zijn stuk
In:
Haagsche courant
, (1987) (19 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans houdt, ondanks besluit Gemeentebestuur Amsterdam tot boycot van hem, toch een lezing in De Balie in Amsterdam.
Jan-Hendrik Bakker
,
Een taaldebat als Hermans-show
In:
Haagsche courant
, (1988) (15 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto Hermans, Eddy van Vliet en Joop van Tijn door John Melkens
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans discussieert over het thema 'De relatie Nederland-Vlaanderen' met Vlaams dichter Eddy van Vliet o.l.v. Joop van Tijn voorafgaand aan de boekenweek.
Rudolf Bakker
,
Schrijver Hermans en vrouw gewond bij forse steekpartij
In:
Haarlems Dagblad
, (1988) (7 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Inbraak in Hermans' Parijse appartement.
Jan-Hendrik Bakker
,
W.F. Hermans zonder reserve
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1989) (11 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Ymke Kreiken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Fransen, Ad
;
Lieshout, Erik
Annotatie(s):
Over een documentaire over Hermans die op 12 november 1989 door de VPRO werd uitgezonden onder de titel 'Ik verlang naar niets dat voorbij is terug'.
Jan-Hendrik Bakker
,
Vriendelijke dame aait grommende hond
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1991) (2 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en Hella Haasse in Vlissingen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Haasse, Hella S.
Annotatie(s):
Op 1 maart 1991 start in Vlissingen de twee jaar door Nederland reizende tentoonstelling 'In het spoor van Willem Frederik Hermans' n.a.v. het feit dat 'Nooit meer slapen' 25 jaar geleden is verschenen en de zeventigste verjaardag van Hermans. Hella Haasse en Hermans in een openbaar gesprek met elkaar als voorafje.
Jan-Hendrik Bakker
,
W.F. Hermans op expositie waar hij weinig zin in had
In:
Haagsche courant
, (1991) (13 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans en Hella Haasse door Theo Böhmers, tek. Hermans door Frits Müller
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
T.g.v. de zeventigste verjaardag van W.F. Hermans organiseerde het Letterkundig Museum een tentoonstelling over hem onder de titel 'Hermans is hier geweest', die te zien was van 13 december 1991 t/m 23 februari 1992.
Jan-Hendrik Bakker
,
W.F. Hermans afwachtend op uitnodiging Amsterdam
In:
Amersfoortse Courant
, (1993) (19 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De opheffing van de Amsterdamse culturele boycot van 1987 m.b.t. Hermans.
Ook in: Drentse Courant, 19 januari 1993 (Boekenweekgeschenk zet gemeentebestuur van Amsterdam voor het blok : W.F. Hermans weer welkom geheten) [portret Hermans door Jutka Rona] en in Haagsche Courant (Inquisitie) [portret Hermans] [enigszins gewijzigd].
Jan-Hendrik Bakker
,
W.F. Hermans spreekt 'een hartig woordje'
In:
Haagsche courant
, (1993) (2 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de presentatie van: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Jan-Hendrik Bakker
,
[Over opheffing door gemeente Amsterdam van culturele boycot Hermans]
In:
Haagsche courant
, (1993) (5 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over opheffing door gemeente Amsterdam van culturele boycot Hermans.
In de rubriek 'Zijbalkon'.
Jan-Hendrik Bakker
,
Verzonnen dagboek als boekenweekgeschenk : Subliem sombere Hermans
In:
Drentse Courant
, (1993) (13 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Kees de Bakker
,
Hoe Conserve de naam werd van een uitgeverij
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 23 (juni 1997) 90-92
, 1997
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Conserve - uitgeverij
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve: roman. Amsterdam, 1947.
Martinus Arnoud Bakker
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991]
In:
World literature today : a literary quarterly of the University of Oklahoma
, 67 (1993) (spring) 395
, 1993
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Siem Bakker
,
Sisyphus en Pandora in de horlogerie (Nijmeegse reeks; 3)
In:
Het plezier van de tekst: vijf letterkundige bijdragen; Siem Bakker ... [et al.]
QuineNijmegen
, 1991 (p. 47-67)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
A.M. de Bakker
,
Willem Frederik Hermans en de oorlog die niet voorbijging (AO-reeks; 2146)
In:
Stichting IVIOLelystad
, 1986 (20 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - Wereldoorlog II
J. Bakker
,
New criticism
In:
Vormen van literatuurwetenschap: moderne richtingen en hun mogelijkheden voor tekstinterpretatie; R.T. Segers (red.)
Wolters-NoordhoffGroningen
, 1985 (p. 61-86)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
waardeoordeel
;
vorm-inhoud identiteit
;
new criticism
;
autonomie
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Het lek in de eeuwigheid. In: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand: novellen. [7e dr.]. Amsterdam, 1971, p. 149-160. [Tekst los bijgevoegd].
Bert Bakker
,
Medeplichtig aan leugens en laster
In:
Maatstaf : maandblad voor letteren
, 3 (1955-1956) 2 (mei 1955) 225-231
, 1955
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
uitgeverijen
Annotatie(s):
P. 231 Naschrift.
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur 1: Het geweten van de Groene Amsterdammer, of Volg het spoor omhoog. Amsterdam, 1955.
Jan-Hendrik Bakker
,
'Het moeilijkste van Hermans is de toon'
In:
Haagsche courant
, (2004) (11 november) B10
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Waltraud Hüsmert
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Hüsmert, Waltraud
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Waltraud Hüsmert krijgt de Nijhoffprijs voor haar vertalingen van Nederlandse literatuur in het Duits.
Jan-Hendrik Bakker
,
'W.F. Hermans zal ons blijven beïnvloeden'
In:
Haagsche courant
, (2000) (9 september) Kunst 8
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door R.J. Benders
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
WFH-festival in De Balie te Amsterdam, 29-9 t/m 1-10-2001.
Frida Balk-Smit Duyzentkunst
,
Wie iemand blesseert, moet excuses aanbieden
In:
NRC Handelsblad
, (1980) (23 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Nuis, Aad
;
Weinreb, Friedrich
;
Rubinstein, Renate
Frida Balk-Smit Duyzentkunst
,
Het onwaarschijnlijke
In:
Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (p. 118-128)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
literatuur en werkelijkheid
Frida Balk-Smit Duyzentkunst
,
Het woord 'intellectueel' en de intellectuelen
In:
De gids : nieuwe vaderlandsche letteroefeningen
, 151 (1988) 2 (februari) 95-101
, 1988
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
intellectueel
;
woordbetekenis
Frida Balk-Smit Duyzentkunst
,
De stijl van Willem Frederik Hermans
In:
Bzzlletin
W.F. Hermans; [Frans A. Janssen ... et al.; red.: Freddy de Vree]. Speciaal nr. van: Bzzlletin
, 13 (1984-1985) 126 (mei 1985) 33-38
, 1985
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Internet:
/tekst/balk001stij01_01/
Frida Balk-Smit Duyzentkunst
,
Acacia's huilen niet : critiek van W.F. Hermans
In:
Podium : literair maandblad
, 10 (1955) 6 (november-december) 378-379
, 1955
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vasalis, M.
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Vriesland, rechtop en omgekeerd. (Podium 10 (1955) 4 (juli-augustus, p. 245-250). [Over: M. Vasalis, zoals zij werd beoordeeld door Victor E. van Vriesland].
J.M. Baltus
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Hermans is hier geweest. Amsterdam, 1967]
In:
De Groene Amsterdammer
, (1967) (29 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Hermans is hier geweest. Amsterdam, 1967.
In de rubriek 'Boeken beknopt besproken'.
Karin Bang
,
'La oss håpe på bedre tider'
In:
Morgenbladet
, (1962) (26 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Noors
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Damokles' mørkerom. Oslo, 1962.
Jan Bank
,
Ongewoon interview met W.F. Hermans
In:
De Volkskrant
, (1972) (2 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Tijn, Joop van
Annotatie(s):
Hermans geïnterviewd door Joop van Tijn op de VPRO tv, op 1 juni 1972.
Jan Bank
,
Naoorlogse vernieuwing
In:
Nederland in de twintigste eeuw; Henk Schmal ... [et al.; red. Henk Bas ... et al.]
Stichting Educatieve Omroep TeleacUtrecht
, 1995 (p. 142-147)
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Campert, Remco
Vijftigers
Bob Barneveld
,
Over de schrijver W.F. Hermans
In:
Over Conserve: de eerste roman van Willem Frederik Hermans; Ton Anbeek ... [et al.]; kritieken en essays samengest. door Kees de Bakker. 2e, [verm.] dr
ConserveSchoorl
, 1998 (p. 11-14)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
1e dr. 1988.
Ook in: Propria Cures, 17 oktober 1947.
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve: roman. Amsterdam, 1947.
Samenvatting:
De eerste recensie van de roman, van de hand van G.H.B. (Bob Barneveld), verscheen in Propria Cures van 17 oktober 1947. Barneveld noemt Hermans de auteur die de meeste aandacht wist te trekken onder de jonge schrijvers die na de bevrijding zijn gaan publiceren. De tranen der acacia’s bestempelt hij als treinlectuur, terwijl hij Conserve fascinerend vindt. De fantasie van de schrijver heeft het nogal gezochte verhaal bijzonder boeiend overwonnen. De schrijver wekt verwarring en onduidelijkheid over zijn bedoelingen via het stijlmiddel van de ironie maar
ook door allerlei romanstijlen te pasticheren. Volgens de recensent zag de auteur geen kans de lezer op een andere manier te overtuigen dat situaties bestaan die men gewoonlijk met het woord krankjorem afdoet. Hij noemt het een curieus, maar uiteindelijk overtuigend verbaal document humain, al kan hij zich voorstellen dat de lezer sommige bijna visionaire, zo men wil surrealistische, trekjes – om niet te zeggen trucs - en het geëxalteerde verhaal niet accepteert.
Michel Bartosik
,
Freddy De Vree : de aardigste man ter wereld
In:
Leesidee
, 8 (2002) 6 (september) 499
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Annotatie(s):
Over: Vree, Freddy de. De aardigste man ter wereld. Amsterdam, 2002.
Battus
,
De Hermans-transfer
In:
Vrij Nederland
, (1977) boekennr. (22 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
Battus
,
Perk, Bloem of Gans, het is altijd Jacques
In:
De Volkskrant
, (1996) (19 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
Battus
,
De dood van een geoloog in het land van herkomst
In:
De Volkskrant
, (1992) (28 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Battus
,
Keert de as zich nog eens om?
In:
De Volkskrant
, (1995) (10 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Battus mag niet aanwezig zijn bij de feestelijke uitreiking van het laatste deel van het verzameld werk van Multatuli.
Battus
,
Moedwil of misverstand?
In:
De revisor
, 1 (1974) 1 (januari [=november 1973]) 55-56
, 1974
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Kritisch akkoord 1975. Brussel [etc.], 1975, p. 97-100.
Over: Schrijver Dezes. Het Evangelie van O Dapper Dapper: een vervolg op De God Denkbaar Denkbaar de God; voorwoord van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1973.
Jacques Beaudry
,
W.F. Hermans : L'offense originelle
In:
L'œil de l'eau : notes sur douze écrivains des Pays-Bas; Jacques Beaudry
LiberMontréal
, 2002 (p. [11-18])
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Chris van Houts
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jo Beckers
,
De waarschijnlijkheid van de ramp : enkele opmerkingen bij 'Homme's hoest'
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 9 (1992) 3 (mei-juni) 130-136
, 1992
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., krt., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Aanvulling in: Literatuur 9 (1992) 4 (juli-augustus, p. 240.
Over: Hermans, Willem Frederik. Homme's hoest. Amsterdam, 1980.
Robert Becu
,
Hermans : 'Homogene taalregels even nodig als homogene verkeersregels' : Boekenweek over relatie Nederland-Vlaanderen
In:
De Standaard
, (1988) (17 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans discussieert over het thema 'De relatie Nederland-Vlaanderen' met Vlaams dichter Eddy van Vliet o.l.v. Joop van Tijn voorafgaand aan de boekenweek.
Wim van der Beek
,
Van Oorschot : zwendelaar of cultuurheld?
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek 2: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1999) 23-30 () 166-173
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Wim van der Beek
,
Van Voltaire tot Wittgenstein
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 31 (juni 1999) 87
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
filosofie
Wim van der Beek
,
Slechtgebeure
In:
WFH-verzamelkrant
In memoriam Willem Frederik Hermans; [red.: Tonnie Luiken ... et al.; met bijdragen van Hans van Straten ... et al.]. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1995) 15-16 (zomer) 47-48
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Goedegebuure, Jaap
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over het herdenkingsartikel over W.F. Hermans door Jaap Goedegebuure in HP/De Tijd, 5 mei 1995 (W.F. Hermans, ma^itre de conscience).
Hans Beerekamp
,
Als twee druppels water
In:
NRC Handelsblad
, (1996) (21 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
scene uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Nr. 40 in de reeks '100 jaar'.
Wim Beeren
,
W. F. Hermans en zijn belangstelling voor beeldende kunst
In:
Bouwkunst: studies in vriendschap voor Kees Peeters; [red. Wim Denslagen ... et al.; tekstredactie H.J. Scheepmaker]
Architectura & Natura PersAmsterdam
, 1993 (p. 52-61)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
surrealisme
;
beeldende kunst
Annotatie(s):
Voorpublikatie.
Frits Beerendonk
,
Surrealisme in het Gooi
In:
WFH-verzamelkrant
, 2 (1992-1993) 8 (september 1993) 128
, 1993
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Frits Beerendonk
,
Hermans temidden van profeten
In:
WFH-verzamelkrant
, 1 (1991-1992) 4 (september 1992) 14-15
, 1992
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Parade der profeten (tijdschr.)
Frits Beerendonk
,
Onbekend werk ontdekt
In:
WFH-verzamelkrant
, 1 (1991-1992) 3 (juni 1992) 17-19
, 1992
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over het typoscript van: Hermans, Willem Frederik. Horror cœli en andere gedichten. Amsterdam, 1946.
Paul Beers
,
Hermans
In:
De Volkskrant
, (1991) (24 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de weigering van de voorpublicatie van 'Onder professoren' door de redactie van 'De Revisor'.
Jacqueline Bel
,
De psychologische test : meer om te lezen dan om te spelen
In:
Meta : mededelingenblad voor neerlandici
, 18 (1983-1984) 3 (december 1983) 14-16
, 1983
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering door een groep Leidse studenten Nederlands in het Laktheater op 19 oktober 1983 van: Hermans, Willem Frederik. De psychologische test. In: Hermans, Willem Frederik. Drie drama's. 4e dr. Amsterdam, 1981, p. 84-174.
M.G. Belderink
,
Hermans' botte bijl (4)
In:
Haagse Post
, (1986) (8 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de voorpublicatie in Haagse Post, 25 oktober 1986 van het slothoofdstuk van: Galen Last, H. van. De spoken van W. F. Hermans : een kleine bijdrage tot de moderne cultuurgeschiedenis van Nederland. Nijmegen, 1986.
Charles Bels
,
Zwarte magie van ziener Willem Frederik Hermans : fotoboek en expositie in Stedelijk Museum
In:
Amersfoortse Courant
, (1986) (12 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans als modefotograaf voor het maandblad 'Elegance'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
Raymond J. Benders
,
Bizar ‘sprookje’ van Hermans
In:
Het Parool
, (1982) (20 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Raymond J. Benders
,
Lijd mee met de dikzak
In:
Het Parool
, (1982) (13 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Béraud, Henri
Annotatie(s):
Over: Béraud, Henri. De martelgang van de dikzak. Vert. W.F. Hermans. Amsterdam, 1982. (Oorspr. titel: Le martyre de l'obèse).
Raymond J. Benders
,
Eenzaamheid, moeder van mij
In:
Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (p. 52-65)
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Göran Bengtson
,
Mestadels makabert
In:
Sydsvenska Dagbladet Snällposten
, (1965) (23 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Stockholm, 1965.
Göran Bengtson
,
Rädde sig den som kan!
In:
Sydsvenska Dagbladet Snällposten
, (1962) (23 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mörkrummet. Stockholm, 1962.
Bas Benneker
,
Nooit meer slapen
In:
Mare di libri : boekenbijlage van het Leids universitair weekblad Mare
, (2003) (2 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Hans Bennis
,
Eikehout
In:
Een boek vol fouten: meningen over, bedenkingen bij en herinneringen aan W.F. Hermans' 'Nooit meer slapen'; verzameld door het gelijknamige dispuut; [red.: Casper Gijzen, Johan den Hartog en Arjan Berben]
Nooit Meer Slapen[Leiden]
, [1992] (p. 28-32)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
motief - hout
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Ada van Benthem Jutting, Pamela Koevoets
,
'Stil spel : intuïtie dat je er bent!' : Pamela Koevoets : 'succesje' in film Paranoia
In:
Het Parool
, (1967) (25 april)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Pamela Koevoets
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
;
Koevoets, Pamela
Annotatie(s):
Gesprek met actrice uit de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
G. van Benthem van den Bergh
,
Dat Nuis heeft volgehouden, verdient respect
In:
NRC Handelsblad
, (1980) (23 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Nuis, Aad
;
Weinreb, Friedrich
;
Rubinstein, Renate
Joris van den Berg
,
Een Groninger tussen de laatste resten : Hermans deed de West
In:
Vrij Nederland
, (1969) (18 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Cees van den Berg
,
WFH & Pam
In:
HP/De Tijd
, (1999) (22 januari)
Trefwoord(en):
Pam, Max
;
Hermans, Willem Frederik
Monica van den Berg
,
Een waarheid als een koe : Wittgenstein, W.F. Hermans & Pieter Nouwen
In:
Icarus : literair-cultureel tijdschrift
, 7 (1999) 4 () 8-11
, 1999
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
;
Nouwen, Pieter
Annotatie(s):
Over: Nouwen, Pieter. De Mercator van Blankenham. In: Nouwen, Pieter. De god in de machine: vijf hoofdstukken uit de geschiedenis van twijfel en overtuiging. Amsterdam, 1991.
E. van den Berg
,
WF Hermans gaat definitief weg bij de NRC../..en stapt over naar Elsevier
In:
De Volkskrant
, (1986) (18 april) 21
Vorm:
Artikel
illustraties:
getekend portr. Hermans door Waldemar Post
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Henk ten Berge
,
Als twee druppels water een speelfilm met allure : Fons Rademakers greep heel hoog : op vele punten goed geslaagd
In:
De Telegraaf
, (1963) (21 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Fons Rademakers
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Henk ten Berge
,
'Paranoia' : applaus voor Adriaan Ditvoorst : Eerste hoofdfilm van jong talent : Drie Nederlandse films op één dag in première
In:
Nieuws van de Dag
, (1967) (20 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
scene uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
H.C. ten Berge
,
Willem Frederik Hermans; [onder red. van H.C. ten Berge] (Speciaal nr. van: Raster 5 (1971) 2 (zomer))
In:
Athenaeum-Polak & Van GennepAmsterdam
, 1971 (195 p. (p. 145-340))
Vorm:
Speciale tijdschriftaflevering/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 146-147 Verantwoording; p. 317-340 Bibliografie [afgesloten mei 1971].
H.C. ten Berge
,
Kousbroek graaft een kuil
In:
Raster : tijdschrift in boekvorm
, 5 (1970-1971) 3 (herfst 1971) 437-440
, 1971
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kousbroek, Rudy
Annotatie(s):
Over een bespreking door Rudy Kousbroek van het Hermans-nummer van Raster in NRC Handelsblad, 9 juli 1971 [Cultureel Supplement].
Peter Berger
,
Willem Frederik Hermans en de verjaarspartij
In:
Het Vaderland
, (1971) (18 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Vnl. over Hermans i.h.a., over zijn 50ste verjaardag, en de gelijktijdige publicatie van ‘Herinneringen van een engelbewaarder’.
Peter Berger
,
Hermans tussen haat en huilen : Overgebleven gedichten
In:
Het Vaderland
, (1968) (26 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Overgebleven gedichten. Amsterdam, 1968.
Peter Berger
,
Willem Frederik Hermans en de verjaarspartij
In:
Het Vaderland
, (1971) (18 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Raster (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over: Willem Frederik Hermans. [onder red. van H.C. ten Berge]. Amsterdam, 1971. (Themanummer Raster 5 (1971), 2 (zomer)).
Peter Berger
,
Hermans wat heb je grote oren : de zaak Weinreb
In:
Het Vaderland
, (1971) (3-4 februari)
Vorm:
Polemiek
illustraties:
portr. Hermans en F. Weinreb
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weinreb, Friedrich
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb : het sadistische universum 2. Amsterdam, 1970.
Peter Berger
,
De schrijver als inquisiteur : W.F. Hermans en Weinreb
In:
Het Vaderland
, (1970) (19 december)
Vorm:
Polemiek
illustraties:
portr. F. Weinreb
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weinreb, Friedrich
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb : het sadistische universum 2. Amsterdam, 1970.
Peter Berger
,
W.F. Hermans : van Wittgenstein tot Weinreb
In:
Het Vaderland
, (1970) (19 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb : het sadistische universum 2. Amsterdam, 1970.
Peter Berger
,
Film naar roman van W.F. Hermans : Als twee druppels water
In:
Het Vaderland
, (1966) (4 juli)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Over uitzending op televisie.
Peter Berger
,
Vijverbergprijs
In:
Het Vaderland
, (1967) (23 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans verzoekt in een brief aan de Jan Campertstichting het geld van de Vijverberg-prijs te doneren aan de actie 'Eten voor India'.
Peter Berger
,
Kleren maken de magiër
In:
Het Vaderland
, (1967) (24 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans en Reve houden van verkleden (vooral in religieuze uitmonstering).
Peter Berger
,
Propria Cures
In:
Het Vaderland
, (1969) (7 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Noordhoek, Wim
;
Prudhomme, Anastase
Propria Cures (weekblad)
Annotatie(s):
De controverse Prudhomme / Hermans - Wim Noordhoek, over 'De laatste resten tropisch Nederland'.
Herman Berger
,
Perspectieven op de tijd
In:
Geest en leven : tijdschrift voor informatie, bezinning en gesprek
, 65 (1988) 5 (september-oktober) 251-257
, 1988
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Achterberg, Gerrit
;
Kopland, Rutger
;
Vasalis, M.
thema - tijd
Peter Berger
,
Fotobiografie van Willem Frederik Hermans : zomaar wat ijdelheid?
In:
AKT : algemeen kunsttijdschrift
, 17 (1969) 10 (oktober) 201-203
, 1969
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, [1969].
Peter Berger
,
Saat der Gewalt
In:
Kentering : tweemaandelijks literair tijdschrift
, 10 (1969-1970) 3-4 (mei-augustus 1969) 48-68
, 1969
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Achterberg, Gerrit
;
Nijhoff, Martinus
;
Lucebert
literaire vorm
Peter Berger
,
De hater Willem Frederik Hermans en het agressieve medelijden
In:
WIKOR : algemeen tijdschrift voor de rijpere jeugd over kunst en haar verschijningsvormen
, 15 (1967) 12 (december) 248-250
, 1967
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Hans van den Bergh
,
‘Een regelrecht misbaksel’... : is ‘Au pair’ van Willem Frederik Hermans een meesterwerk of een mislukking
In:
Vrij Nederland
, (1990) (27 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. Hermans door Siegfried Woldhek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Thomas van den Bergh
,
De donkere kamer
In:
Het Parool
, (1998) (17 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
In de rubriek ‘De mooiste’.
Thomas van den Bergh
,
Dood als een pier
In:
Elsevier
, (1999) (20 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, omslag besproken boek
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In de rubriek 'Boeken'.
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Loes van den Bergh
,
Weer Nederlandse optredens in Zuid-Afrika : Hermans : Daar wordt het Nederlands nog begrepen
In:
Amandla
, (1983) (maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto demonstratie
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Thomas van den Bergh
,
Real-life soap : W.F. Hermans was een paranoïde neuroot
In:
Elsevier
, (2004) (11 december) 98
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Friso Keuris
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Je vriendschap is werkelijk onbetaalbaar. Amsterdam, 2004.
Hans Berghuis
,
Willem Frederik Hermans
In:
De Volkskrant
, (1966) (19 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Hans Berghuis
,
Chimpansees op vitriool : ontluisterde (af)goden
In:
De Volkskrant
, (1965) (9 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Hans Berghuis
,
Over het wonderkind en zijn nederlaag
In:
De Volkskrant
, (1967) (17 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Hans Berghuis
,
Kees Fens, literaire vuurtorenwachter : Tekstkritiek ontdekt levend schrijvers
In:
De Volkskrant
, (1967) (28 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Kees Fens
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Fens, Kees
Annotatie(s):
Over: Fens, Kees. De gevestigde chaos : opstellen en kritieken. Amsterdam, 1966.
O.a. over Fens' mening aangaande de novelle 'Het behouden huis'.
Petter Bergman
,
Det försvunna negativet
In:
Aftonbladet
, (1962) (9 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mörkrummet. Stockholm, 1962.
Wiebe Bergsma
,
Johan Huizinga en de culturele antropologie : vagabonderende beschouwingen naar aanleiding van het werk van Johan Huizinga
In:
Rijksuniversiteit, Instituut voor Culturele AntropologieGroningen
, 1981 (iii, 96 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Huizinga, Johan
culturele antropologie
;
cultuurkritiek
;
cultuurgeschiedenis144Z/05
Annotatie(s):
P. I Woord vooraf; p. 1-2 Inleiding; p. 75-80 Bijlage I: Huizinga's cultuurkritiek in de kritiek: enkele reacties; p. 81-86 Bijlage II: Huizinga en de nieuwe wereld; p. 87-89 Bijlage III: 'Annales' en Huizinga; p. 91-96 Bibliografie.
Marjan Berk
,
W.F. Hermans
In:
Amersfoortse Courant
, (1995) (13 mei)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Marjan Berk
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In de rubriek 'Eigen wijs'.
H. van den Berk
,
Een bedevaart naar Brussel, het grootste gelijk ter wereld
In:
Tilburg Magazine
, (1995) (maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Bernd Berke
,
Eine junge Frau im Labyrinth der Erwartungen
In:
Westfälische Rundschau
, (2003) (22 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Leipzig, 2003.
Wim Berkelaar
,
Altijd gelijk maar eeuwig verongelijkt : W.F. Hermans en de Weinreb-affaire
In:
Historisch nieuwsblad : tweemaandelijks magazine over geschiedenis en het historisch bedrijf
, 4 (1995) 3 (juli) 13-18
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Nuis, Aad
;
Weinreb, Friedrich
;
Presser, Jacques
;
Cornelissen, Igor
;
Rubinstein, Renate
Wim Berkelaar
,
Existentialisme in de Domstad : het bezoek van Jean-Paul Sartre aan Utrecht in december 1946
In:
Oud-Utrecht : tweemaandelijks tijdschrift
, 67 (1994) 4 (juli-augustus) 76-82
, 1994
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Debrot, Cola
receptie van Jean-Paul Sartre
J.M. Berkhof
,
Verslag van een reis door tropisch Nederland
In:
Het Parool
, (1969) (7 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en zijn vrouw bij vertrek naar Suriname
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Karel Berkhout
,
Schrijvers vrezen te worden beperkt
In:
NRC Handelsblad
, (2004) (16 november) 10
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over het veroordelen van auteurs wegens belediging. In 1951 Hermans vanwege passage over katholieken in Ik heb altijd gelijk.
Karel Berkhout
,
Poezen : Piet Schreuders maakte 'Een ontwerper moet niet willen vernieuwen' : 'Ik zie dingen waar de anderen aan voorbijgaan'
In:
NRC Handelsblad
, (2004) (23 december) C24
Vorm:
Recensie
illustraties:
div. ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Schreuders, Piet
Annotatie(s):
Over De Poezenkrant, 20, naar het voorbeeld van Penguin books.
J. Bernlef
,
Het verleden betrapt
In:
Algemeen Dagblad
, (1969) (20 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
enkele foto’s uit besproken boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, [1969].
J. Bernlef
,
Poëtisch geschenk Boekenweek 1972
In:
Algemeen Dagblad
, (1971) (4 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans, Bernlef, Rod McKuen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Citaten van Hermans uit 'Beweren en bewijzen zijn twee' van Peter Andriessen.
In de rubriek 'Uit de schrijvershoek'.
J. Bernlef
,
We hebben nòg wat ambassadeurs
In:
Algemeen Dagblad
, (1971) (6 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
8 kleine portr. van schrijvers (geen Hermans)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Moor, Wam de
Annotatie(s):
Vele literaire onderwerpen; o.a. kritiek van Wam de Moor op 'Herinneringen van een engelbewaarder'.
In de rubriek 'Uit de schrijvershoek'.
Coen H.B. Bersma
,
Bloed, bloemen en tranen : enkele fundamentele aspecten van de co¨ordinerende herhaling in De tranen der acacia's
In:
De nieuwe taalgids : tweemaandelijks tijdschrift
, 66 (1973) 3 (mei) 212-223
, 1973
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
herhaling (co¨ordinerende)
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Coen H.B. Bersma
,
Lodewijk en het grote gelijk : een onderzoek naar coördinerende herhaling in 'Ik heb altijd gelijk'
In:
Forum der letteren
, 13 (1972) 1 (maart) 50-68
, 1972
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Coen H.B. Bersma
,
Kronkelwegen in de Wijngaard des Heren : iets over religieuze elementen in het literaire werk van Willem Frederik Hermans
In:
Raam : literair maandblad
, (1972) 82 (maart) 62-70
, 1972
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - religie
Coen H.B. Bersma
,
Doublures binnen de donkere kamer
In:
Raam : literair maandblad
, (1972) 80 (januari) 16-25
, 1972
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
motief - dubbelganger
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. 9e herz. dr. Amsterdam, 1970.
B.J. Bertina
,
'Als twee druppels water' : pijnlijk avontuur van 'n verzetsman : moedige 'film noir' van Europese allure
In:
De Volkskrant
, (1963) (21 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
B.J. Bertina
,
Paranoia van Adriaan Ditvoorst
In:
De Volkskrant
, (1967) (21 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
B.J. Bertina
,
De woeste Willem Frederik Hermans en de korte inhoud van een nog te maken film
In:
Film forum
, 11 (1962) 5 (mei) 83-84
, 1962
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
scenario
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De woeste wandeling: een scenario. Amsterdam, 1962.
Donald Betlem
,
Hermans in gesprek met de vorigen : nagelaten boeken, foto's en notities
In:
De parelduiker
, 1 (1996) 5 (december) 3-17
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Donald Betlem
,
Kijkjes in een sadistische mikro-kosmos
In:
Raster : driemaandelijks tijdschrift voor literatuur
Willem Frederik Hermans. Speciaal nr. van: Raster
, 5 (1971) 2 (zomer) 260-279
, 1971
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Internet:
/tekst/betl001kijk01_01/
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, [1969].
Donald Betlem
,
Van Jean Paul tot Van der Waals : nogmaals 'De geboorte van een dubbelganger'
In:
Raster : tijdschrift in boekvorm
, 1 (1967-1968) 1 (april 1967) 71-94
, 1967
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Vervolg van: Betlem, Donald. De geboorte van een dubbelganger. In: Merlyn 4 (1966) 4, p. 277-290.
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Donald Betlem
,
De geboorte van een dubbelganger
In:
Merlyn : tweemaandelijks literair tijdschrift
, 4 (1966) 4 () 276-290
, 1966
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Bibeb
,
Ik neem lieven een psalm dan rattenkruit
In:
Vrij Nederland
, (1963) (5 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
;
Du Perron, E.
Annotatie(s):
O.a. over Hermans over Du Perron en Ter Braak.
Wilem Bierman
,
WFH en de PVK
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 11 (2001-2002) 44 (september 2002) 110-111
Vorm:
Artikel/Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Age Bijkaart
,
De grootste schrijfmachine aller tijden
In:
Het Parool
, (1974) (20 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
In de rubriek (?): Van Age Bijkaart, uit Parijs. Voornamelijk reactie op Battus’ bespreking van Het evangelie van O. Dapper Dapper in de ‘Revisor’.
Age Bijkaart
,
Een bezwerende hand in de blauwe lucht
In:
Het Parool
, (1974) (4 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In de rubriek 'Van Age Bijkaart, uit Parijs'.
Age Bijkaart
,
Een geluk dat er nog censuur bestaat
In:
Het Parool
, (1975) (22 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de op 21 januari 1975 door de VPRO-televisie uitgezonden vertolking van het toneelstuk 'Periander' van Hermans, gebaseerd op gegevens van Herodotus en Diogenes Laërtius.
Age Bijkaart
,
Tamtam
In:
Het Parool
, (1975) (1 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Age Bijkaart
,
Bijkaarts kille kijk op Multatuli
In:
Het Parool
, (1976) (24 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
;
Nieuwenhuys, Rob
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
In de rubriek 'Age Bijkaart, uit Parijs'.
Age Bijkaart
,
Bijkaarts kille kijk op Multatuli en Duymaer van Twist
In:
Het Parool
, (1976) (31 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
;
Nieuwenhuys, Rob
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Age Bijkaart
,
Een wonderkind? Nee, een Total Loss
In:
Het Parool
, (1976) (10 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Bijkaart, Age
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Over de niet uitgevoerde verfilming van 'Een wonderkind of een total loss'.
In de rubriek 'Van Age Bijkaart, uit Parijs'.
Age Bijkaart
,
De Grote Prijs in Plastic
In:
Het Parool
, (1977) (26 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Prijs der Nederlandse Letteren, uitgereikt door koning Boudewijn van België.
Age Bijkaart
,
De Grote Prijs in Plastic, deel Twee
In:
Het Parool
, (1977) (17 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Prijs der Nederlandse Letteren, uitgereikt door koning Boudewijn van België.
Age Bijkaart, Koos van Weringh
,
Open brief aan de redactie van Het Oog in 't Zeil
In:
Algemeen Handelsblad
, 5 (1987-1988) 2 (december 1987) 33
, 1987
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weringh, Koos van
Annotatie(s):
P. 33 Naschrift van Koos van Weringh.
J.S. Bijl, Gerard Verhoeven, J. te Pas
,
Spelling
In:
Elsevier
, (1989) (13 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Drie reacties op het stuk 'De spellingverpesters' van Hermans in Elsevier, 15 april 1989.
Clem Bittremieux
,
De wereld onberekenbaar
In:
De maand : algemeen tijdschrift voor culturele en sociale bezinning
, 3 (1960) 3-4 (maart-april) 147-156
, 1960
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Rein Blijstra
,
Hollands binnenhuisje bevuild
In:
Critisch bulletin : maandblad voor letterkundige critiek
, 18 (1951) 12 (december) 565-568
, 1951
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Rein Blijstra
,
Liever bandeloos dan gebonden?
In:
Critisch bulletin : maandblad voor letterkundige critiek
, 15 (1948) 11 (november) 500-503
, 1948
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Amsterdam, 1948.
Inge van den Blink
,
Eerste uitgave van Penguin in Nederlands
In:
Amersfoortse Courant
, (1992) (6 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Harten, C. van der. Lezen & schrijvers. Amsterdam, 1992.
Hermans schreef de inleiding in het fotoboek 'Lezen & Schrijvers'.
Ook in: Haarlems Dagblad, 29 oktober 1992 (Lezen is een intieme gebeurtenis); Utrechts Nieuwsblad, 23 oktober 1992 (Betrapt tijdens het lezen).
Inge van den Blink
,
Hermans was magnifiek satiricus en surrealist
In:
Leidsch Dagblad
, (1995) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Haarlems Dagblad en de Amersfoortse Courant, zelfde datum.
Inge van den Blink
,
Hermans een van de 'grote drie' naoorlogs literatoren : een groot pessimist is heengegaan
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Rein Bloem
,
'Overgebleven gedichten' : Hermans twintig jaar later : de symboliek van geïsoleerde ruimtes
In:
Vrij Nederland
, (1968) (5 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Overgebleven gedichten. Amsterdam, 1968.
Rein Bloem
,
Hermans, de (Piet) Keizer van onze literatuur : 'Een wonderkind of een total loss', verhalen over uitersten
In:
Vrij Nederland
, (1967) (18 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Rein Bloem
,
Niets slijt! : de wit en rode zuurtangen van het verbodene
In:
De Groene Amsterdammer
, (1993) (3 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de poëzie van Hermans.
Rein Bloem
,
Hermans is hier geweest : dichter en doctor wisselden stuivertje
In:
Vrij Nederland
, (1967) (9 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over lezing van Hermans voor de studentenvereniging E.L.I.O.S. met als onderwerp 'Tekenen des tijds?'.
Rein Bloem
,
De bevrijding door de schrijfmachine
In:
Vrij Nederland
, (1978) (4 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto's uit map
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Bijzondere tekens. Antwerpen, 1977.
Rein Bloem
,
'De God Denkbaar Denkbaar de God' (1956) van Willem Frederik Hermans
In:
Raster : driemaandelijks tijdschrift voor literatuur
Avantgarde!? Speciaal nr. van: Raster
, (1977) 2 () 37-40
, 1977
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar Denkbaar de God. Amsterdam, 1956.
Rein Bloem
,
Een landingspoging
In:
Raster : driemaandelijks tijdschrift voor literatuur
Willem Frederik Hermans. Speciaal nr. van: Raster
, 5 (1971) 2 (zomer) 225-231
, 1971
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Dutch comfort
Internet:
/tekst/bloe004eenl01_01/
Annotatie(s):
Ook in: Kritisch akkoord 1972. Amsterdam [etc.], 1972, p. 136-142.
Over: Hermans, Willem Frederik. Een landingspoging op Newfoundland en andere verhalen. Amsterdam, 1957.
Rein Bloem
,
Met kop en schouders (lichaam en ziel 2)
In:
Skoop : tweemaandelijks filmblad
, 4 (1966-1967) 9-10 (augustus 1967) 45-47
, 1967
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
film
Rein Bloem
,
Oud of nieuw : n.a.v. twee romandebuten
In:
De nieuwe stem : maandblad voor cultuur en politiek
, 18 (1963) 4 (april) 242-246
, 1963
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Koopmans, Jaap
;
Wolkers, Jan
roman
;
nouveau roman
Annotatie(s):
O.a. over: Wolkers, Jan. Kort Amerikaans. Amsterdam, 1962; en over: Koopmans, Jaap. Doodslaan op Donderdag. Amsterdam, 1962.
Jos Bloemkolk
,
Een adembenemend staccato
In:
Het Parool
, (1995) (2 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
voorlezende Hermans door Herman Selleslags
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans leest voor VPRO-radio voor uit 'De God Denkbaar, Denkbaar de God'.
Jos Bloemkolk
,
[Over: Valk, Arno van der. Hermans : het grootste gelijk buiten Nederland. Soesterberg, 2002]
In:
Het Parool
, (2002) (28 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Valk, Arno van der
Annotatie(s):
Over: Valk, Arno van der. Hermans : het grootste gelijk buiten Nederland. Soesterberg, 2002.
Jos Bloemkolk
,
Twintig jaar na banvloek van Amsterdam krijgt schrijver er prominent gedenkteken
In:
Het Parool
, (2005) (5 maart) 4
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Standbeeld voor Hermans in Amsterdam.
Jos Bloemkolk
,
Wandelen door de stadse boeken van W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (2003) (12 december) 6
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over W.F. Hermans en zijn 'slepende conflict met de Groningse universiteit' .
Jan Blokker
,
Herinneringen van een engelbewaarder : klassieke roman bij uitnemendheid : geen mus valt van het dak zonder een gevolg
In:
De Tijd
, (1971) (18 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Jan Blokker
,
Het soort Luns en andere leeuwen
In:
De Volkskrant
, (1979) (27 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
Jan Blokker
,
De waarheid in de tang van het waarde-oordeel
In:
De Volkskrant
, (1980) (19 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
Jan Blokker
,
Telkens één foto
In:
De Volkskrant
, (1986) (5 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
Jan Blokker
,
Cultuur
In:
De Volkskrant
, (1973) (17 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over weigering P.C. Hooftprijs.
Jan Blokker
,
Eindelijk weer een klassieke roman
In:
Hollands diep : cultureel opinieblad
, (1975) (8 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Jan Blokker
,
Hermans over Multatuli : het raadsel van het wonderkind en de total loss
In:
De Volkskrant
, (1976) (12 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Jan Blokker
,
Scenario zonder toekomst
In:
Algemeen Handelsblad
, (1962) (14 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De woeste wandeling: een scenario. Amsterdam, 1962.
Jan Blokker
,
Volwassen kijkers
In:
Algemeen Handelsblad
, (1966) (9 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
scene uit film en foto tijdens de opnamen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Jan Blokker
,
Paranoia : verrassend debuut van Adriaan Ditvoorst
In:
Algemeen Handelsblad
, (1967) (21 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
Jan Blokker
,
Duel en erecode
In:
De Volkskrant
, (1979) (25 augustus)
Trefwoord(en):
Hofland, H.J.A.
;
Hermans, Willem Frederik
;
Bijkaart, Age
Jan Blokker
,
Eindelijk weer een klassieke roman
In:
Hollands diep : cultureel opinieblad
, 1 (1975) 1 (8 november) 18
, 1975
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Jan Blokker
,
Hermans - Rademakers
In:
Skoop : tweemaandelijks filmblad
, 1 (1963) 3 () [13-16]
, 1963
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
film
Annotatie(s):
Over de verfilming in 1963 door Fons Rademakers van: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958, onder de titel 'Als twee druppels water'.
Jan Blokker
,
Hermans-Rademakers
In:
Skoop : tweemaandelijks filmblad
, 1 (1963) 3 (mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Peter Blom
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair. Amsterdam, 1989]
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1989) (15 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Onno Blom
,
Flarden papier flapperden als vlaggen
In:
Trouw
, (1999) (16 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. 2e dr. Schoorl, 1998.
Over: Over Conserve : de eerste roman van Willem Frederik Hermans’, samengest. Door Kees de Bakker. Schoorl, 1998.
Peter Blom
,
Nederlands beste auteur wordt 70 jaar : W.F. Hermans bij de toiletten en bij de tekens van de tijd
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1991) (23 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Chris van Houts
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Tevens over de ‘Expositie W.F. Hermans’ in de Openbare Bibliotheek Haren, 11 t/m 30 augustus 1991.
Ook vermelding van het verschijnen van de als jubileumeditie uitgekomen 22e dr. van Nooit meer slapen.
Onno Blom
,
Zinnen als pistoolschoten
In:
Trouw
, (1999) (7 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Peter Blom
,
Spuma blaast terecht stof van W.F. Hermans
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1987) (10 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de uitvoering van 'De psychologische test' in februari 1987 in Groningen.
Blom
,
Merci W.F.
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1995) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Onno Blom
,
In de kinderkamer van onze letteren
In:
Trouw
, (1995) (29 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Onno Blom
,
Willem Frederik Hermans had een fototoestel willen zijn
In:
Trouw
, (1995) (23 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Smulders, Wilbert
;
Ruiter, Frans
Annotatie(s):
Over: De literaire magneet : essays over Willem Frederik Hermans en de moderne tijd. Amsterdam, 1995.
Onno Blom
,
W.F. Hermans, verteld door zijn kennissen : Een Nederlander in Parijs : Tot zijn laatste snik beleed hij zijn grondige afkeer van zijn vaderland
In:
De Standaard
, (2001) (4 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag boek, portr. Hermans en Cees Nooteboom door P. van Acker
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Apollo in Brasserie Lipp : bespiegelingen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam [etc.], 2001.
Peter Blom
,
[Had Hermans geen bezwaar aanwezig te zijn op het Groninger literaire festival Herfstschrift?]
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1993) (21 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Groningen
Annotatie(s):
Had Hermans geen bezwaar aanwezig te zijn op het Groninger literaire festival Herfstschrift?
Onno Blom
,
'Ik ben de oorlog'
In:
De Groene Amsterdammer
, (1996) (21 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en Mulisch in Duits uniform door Ed van der Elsken
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Elsken, Ed van der
Annotatie(s):
Foto's van Hermans en Mulisch in Duitse uniformen uit de Tweede wereldoorlog door Ed van der Elsken.
Onno Blom
,
Willem Frederik Hermans
In:
Blom, Onno. Zolang de voorraad strekt: de literaire boekenweekgeschenken 1984-2000: gevolgd door een overzicht van alle boekenweekgeschenken sinds 1932; [foto's: Taco Anema ... et al.]
Stichting CPNBAmsterdam
, 2000 (p. 37-40)
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Onno Blom
,
De kinderkamer van de letteren
In:
WFH-verzamelkrant
, 2 (1992-1993) 8 (september 1993) 121-123
, 1993
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
literaire kritiek
;
De Baanbreker (weekblad)
Herman Blom
,
W.F. Hermans' kunstvliegen
In:
Bzzlletin
, 12 (1982-1983) 108 (september 1983) 65-69
, 1983
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Dutch comfort
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip's sonatine. Amsterdam, 1980.
Onno Blom
,
Bordewijk en Hermans op een spoor : over een surrealistische pastiche
In:
Argus : cultureel tijdschrift
, 1 (1992-1993) 1 (oktober 1992) 26-35
, 1992
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Bordewijk, F.
surrealisme
;
parodie
Annotatie(s):
Over: Bordewijk, F. W.F. Hermans: [parodie]. In: Bordewijk, F. Verzameld werk. Dl. 10. 's-Gravenhage, 1986, p. 277-281.
Hugo Blom
,
WF Hermans leest voor : de charme van 'een pecten, kleiner dan een Sint Jacobsschelp'
In:
VPRO-gids
, (1995) 53 (31december-6 januari) 2-4
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans leest 'De God Denkbaar, Denkbaar de God' voor op de radio.
Onno Blom
,
Freddy de Vree over W.F. Hermans : beminnelijke mopperkont
In:
De Standaard
, (2002) (18 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Annotatie(s):
Over: Vree, Freddy de. De aardigste man ter wereld. Amsterdam, 2002.
August Hans den Boef
,
Het conflict Céline
In:
De Volkskrant
, (1979) (22 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979.
Tevens bespreking van nr. 70 van het literaire tijdschrift Bzzletin (Céline-nr.).
August Hans den Boef
,
Onder geologen
In:
NRC Handelsblad
, (1982) (4 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto berg in Himalaya
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Booy, Tom de
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Over Tom de Booy, die in 'Nooit meer slapen' onder de naam Brandel wordt opgevoerd.
August Hans den Boef
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. 15e herz. dr. Amsterdam, 1979]
In:
De Volkskrant
, (1979) (13 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portrettek. van Jan Wolkers en Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. 15e herz. dr. Amsterdam, 1979.
Tevens over de 40ste herziene druk van 'Kort Amerikaans' van Jan Wolkers.
August Hans den Boef
,
Hermans' Hades : over twee versies van een boekenweekgeschenk
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 13 (1996) 1 (januari-februari) 20-28
, 1996
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Boekenweekgeschenk
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
August Hans den Boef
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. 19e dr. Amsterdam, 1986]
In:
Lexicon van literaire werken: besprekingen van Nederlandstalige literaire werken 1900-heden; onder red. van A.G.H. Anbeek van der Meijden, J. Goedegebuure, M. Janssens. 5e aanvulling (februari 1990)
Wolters-NoordhoffGroningen
, 1990 (p. 1-15; I-IV)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Losbladige uitgave.
P. I-IV Secundaire literatuur.
August Hans den Boef
,
Gevaarlijk voor de slijmvliezen : of de vertrossing van 'Nooit meer slapen'
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 6 (1989) 2 (maart-april) 66-73
, 1989
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
hoorspel
Annotatie(s):
Over een hoorspelbewerking door Hans Karsenbarg van: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
August Hans den Boef
,
Amerika en Noorwegen : expedities van Haakman en Hermans
In:
Ons erfdeel : kultureel tijdschrift voor Zuidvlaamse werking in Vlaams-Nederlands-Suidafrikaanse samenwerking
, 31 (1988) 3 (mei-juni) 411-417
, 1988
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Verstegen, Judicus
;
Haakman, Anton
intertekstualiteit
Annotatie(s):
Over: Haakman, Anton. Liberty, of Een Nederlandse Amerikaan : roman. Amsterdam, 1982.
August Hans den Boef
,
Over Nooit meer slapen van W.F. Hermans (Synthese)
In:
ArbeiderspersAmsterdam
, 1984 (89 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 83-89 Bibliografie.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
De Boekuil
,
Puzzelen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weverbergh, Julien
Annotatie(s):
Over: Weverbergh, Julien. Puzzelen met Willem Frederik Hermans. Denderleeuw, 1966.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
De Boekuil
,
Puzzelen met W.F. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Weverbergh, Julien. Puzzelen met Willem Frederik Hermans. Denderleeuw, 1966.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Klaas Boenders
,
Waarom Klaas niet kwam : Willem Frederik Hermans : voor vermaak, ergernis en lering
In:
Vrij Nederland
, (1983) (19 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. Hermans door Siegfried Woldhek, 2 cartoons van Sempé
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
Frans Boenders
,
De keuze van het brilmontuur : gebundelde interviews met W.F. Hermans
In:
Vrij Nederland
, (1979) (21 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979.
Frans Boenders
,
Brief aan Willem Frederik Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1988) (24 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reactie op 'Open brief aan Frans Boenders, lid van de AKO-jury' in NRC Handelsblad, 10 juni 1988, geschreven door Hermans.
Frans Boenders
,
Hermans commentator (Libra)
In:
Boenders, Frans. Tekens van lezen: over schrijvers en schrijven
Ambo [etc.]Baarn [etc.]
, 1985 (p. 38-46)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gewijzigde en uitgebreide tekst van: Boenders, Frans. Waarom Klaas niet kwam: Willem Frederik Hermans: voor vermaak, ergernis en lering. In: Vrij Nederland, 19 november 1983 [Boekenbijlage, p. 4-5, 9].
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
Frans Boenders
,
Willem Frederik Hermans en Ludwig Wittgenstein
In:
Bzzlletin
W.F. Hermans; [Frans A. Janssen ... et al.; red.: Freddy de Vree]. Speciaal nr. van: Bzzlletin
, 13 (1984-1985) 126 (mei 1985) 58-62
, 1985
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Frans Boenders
,
Alles wordt niets
In:
K & C : kunst en cultuuragenda : weekblad van het Paleis voor Schone Kunsten
, 14 (1981) 9 (oktober) 24-25
, 1981
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Frans Boenders
,
De wonderberg variaties van Willem Frederik Hermans
In:
K & C : kunst en cultuuragenda : weekblad van het Paleis voor Schone Kunsten
, 13 (1980) [6] (juni) 26
, 1980
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip's sonatine. Amsterdam, 1980.
Frans Boenders
,
Bijkaart bij de Bij
In:
K & C : kunst en cultuuragenda : weekblad van het Paleis voor Schone Kunsten
, 10 (1977) 19 (1 december) 22
, 1977
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
Nico de Boer
,
Hergeboorte Hermans’ Conserve
In:
Alkmaarsche courant
, (1998) (11 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. 2e dr. Schoorl, 1998.
Over: Over Conserve : de eerste roman van Willem Frederik Hermans’, samengest. Door Kees de Bakker. Schoorl, 1998.
Nico de Boer
,
Herinneringen aan Willem Frederik Hermans : Als hij kwaad was, was hij op zijn best
In:
Alkmaarsche courant
, (2001) (27 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Apollo in Brasserie Lipp : bespiegelingen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam [etc.], 2001.
A.A. de Boer, Martin van der Jagt
,
Voetbaltoto
In:
NRC Handelsblad
, (1999) (8 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans kan niet de uitvinder van de voetbaltoto zijn geweest.
Nico de Boer
,
De haat en rancune etc.
In:
Noordhollandsch Dagblad
, (2003) (9 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
Annotatie(s):
Over: Havenaar, Ronald. Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
Christel van Boheemen-Saaf
,
Deconstructivisme
In:
Vormen van literatuurwetenschap: moderne richtingen en hun mogelijkheden voor tekstinterpretatie; R.T. Segers (red.)
Wolters-NoordhoffGroningen
, 1985 (p. 229-247)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
deconstructivisme
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Het lek in de eeuwigheid. In: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand: novellen. [7e dr.]. Amsterdam, 1971, p. 149-160. [Tekst los bijgevoegd].
Niels Bokhove
,
[Over: 99 jaar Kafka]
In:
NRC Handelsblad
, (1982) (3 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kafka, Franz
;
Unseld, Joachim
Annotatie(s):
Over: 99 jaar Kafka (NRC Handelsblad 29 oktober 1982, aldus 'Schrijven is verbluffen', 28-10 volgens briefschrijver), recensie van Unseld, J. Franz Kafka : ein Schriftstellerleben. München, 1982.
Niels Bokhove
,
Jules Verne
In:
NRC Handelsblad
, (1991) (28 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Verne, Jules
Annotatie(s):
Verwijzend naar Hermans' artikel in NRC Handelsblad, 7 juni 1991 (De sombere Zartog : Een onbekend verhaal van Jules Verne).
Niels Bokhove
,
Nooit meer strepen
In:
De parelduiker
, 1 (1996) 1 (maart) 54-56
, 1996
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de bijdrage van W.F. Hermans aan Niels Bokhove. Reiziger in scheerapparaten: Kafka in Nederland en Vlaanderen. Amsterdam, 1984, p. 144-154.
Niels Bokhove
,
W. F. Hermans (overl.)
In:
Kafka-katern : mededelingenblad van de Nederlandse Franz Kafka-Kring
, 3 (1995) 2 (mei) 34
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kafka, Franz
Jan Boland
,
Verzet in de 2e wereldoorlog
In:
Klapper : magazine voor lezers
, 4 (1982-1983) 3 19
, 1983
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Vries, Theun de
thema - het verzet (1940-1945)
H.J.A. Bolscher
,
Een glashelder einde
In:
De nieuwe taalgids : tweemaandelijks tijdschrift
, 71 (1978) 2 (maart) 124
, 1978
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damokles. 10e, opnieuw herz. dr. Amsterdam, 1971.
Rudi Boltendal
,
Levensverhaal over Multatuli lijkt wat op een zelfportret van W.F. Hermans
In:
Leeuwarder Courant
, (1976) (10 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en Multatuli
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Rudi Boltendal
,
Raster : W.F. Hermans, Bolland en Huizinga
In:
Friese koerier
, (1968) (24 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In de rubriek 'Periodiek : verslag van een lezer'.
O.a. over het artikel 'Kan de tijd tekens geven?' in Raster 2 (1968/69) juli.
Jan Bomans
,
Wee F. Hermans
In:
Haarlems Dagblad
, (1977) (28 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Prijs der Nederlandse Letteren, uit te reiken door koning Boudewijn van België.
Bastiaan Bommeljé
,
Deze maand
In:
Hollands maandblad : tijdschrift voor literatuur en politiek
, 37 (1995-1996) 5 [= 570] (mei 1995) 2
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Ton Boogaard
,
Hermans prikt in ballonnen met hete lucht
In:
Het Nieuwsblad van het Zuiden
, (1982) (18 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
cartoon Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Tini Booij
,
Hermans’ meesterwerk
In:
Vrij Nederland
, (1990) (10 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Tom de Booij
,
Brandel, Den Boef, De Booij ...
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 14 (maart 1995) 57-58
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Graa Boomsma
,
Het bedrog wint op alle fronten : brief uit Holland over Willem Frederik Hermans
In:
K & C : kunst en cultuuragenda : weekblad van het Paleis voor Schone Kunsten
, (1988) (februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Graa Boomsma
,
Even bijkaarten met W.F. Hermans
In:
De Waarheid
, (1979) (15 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
Graa Boomsma
,
De moed tot het absurde
In:
De Groene Amsterdammer
, (2000) (7 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over een bijeenkomst in De Balie in Amsterdam over Hermans als lichtend voorbeeld of loden last.
Graa Boomsma
,
Bedriegers en bedrogenen : toneelstuk van W.F. Hermans eindelijk opgevoerd
In:
De Waarheid
, (1981) (7 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
Graa Boomsma
,
De moed tot het absurde
In:
Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (p. 244-247)
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Lezing, uitgesproken tijdens het WFH-festival dat plaatsvond van 29 september tot en met 1 oktober 2000 in Theater De Balie te Amsterdam.
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Graa Boomsma
,
Een standbeeld voor Willem Frederik Hermans
In:
Bzzlletin
Hors concours; [red.: Pieter de Nijs (eindred.) ... et al.; medew.: August Hans den Boef ... et al.]. Speciaal nr. van: Bzzlletin
, 29 (1999-2000) 268 (augustus-september 1999) 17-26
, 1999
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 17-19 over: Straten, Hans van. Hermans: zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Graa Boomsma
,
Het bedrog wint op alle fronten : over Willem Frederik Hermans
In:
K & C : kunst en cultuuragenda : weekblad van het Paleis voor Schone Kunsten
, (1988) (februari) 39
, 1988
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Graa Boomsma
,
In zijn boek 'Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans' herhaalt Ronald Havenaar wat Hermans' aanklagers in 1952 deden : hij stelt de schrijver verantwoordelijk voor de opvattingen van zijn personages
In:
De Groene Amsterdammer
, (2003) (7 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, collage door Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
Annotatie(s):
Over: Havenaar, Ronald. Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
Graa Boomsma
,
Nederland als grote oorworm
In:
De Groene Amsterdammer
, (2003) (7 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
Annotatie(s):
Over: Havenaar, Ronald. Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
G. Boonk
,
W.F. Hermans
In:
Tubantia
, (1983) (22 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Boontje
,
Hollandse romanschrijvers ...: Hermans en Van het Reve (Boon-studies; 5)
In:
Boon, Louis Paul. Het literatuur- en kunstkritische werk. IV: Vooruit; bezorgd door K. Humbeeck [... et al.]; m.m.v. D. de Geest [... et al.]
L.P. Boon-Documentatiecentrum, Universitaire Instelling AntwerpenAntwerpen
, 1997 (p. 323-326)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over: Reve, Simon van het. De avonden: een winterverhaal. Amsterdam, 1947.
Ook in: Vooruit, 7 maart 1953; Louis Paul Boon: het recht van vervormen; samengest. door Ernst Bruinsma & Kris Humbeeck. Antwerpen, 1999, p. 261-263.
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Boontje
,
Aanslag op de vrijheid : de Nederlandse romanschrijver W.F. Hermans voor het gerecht (Boon-studies; 5)
In:
Boon, Louis Paul. Het literatuur- en kunstkritische werk. IV: Vooruit; bezorgd door K. Humbeeck [... et al.]; m.m.v. D. de Geest [... et al.]
L.P. Boon-Documentatiecentrum, Universitaire Instelling AntwerpenAntwerpen
, 1997 (p. 191-196)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Vooruit, 29 maart 1952.
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Charles Boost
,
Als twee druppels water
In:
De Groene Amsterdammer
, (1963) (23 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Charles Boost
,
Antwoord aan Jef Last
In:
De Groene Amsterdammer
, (1963) (23 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
;
Last, Jef
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Charles Boost
,
[Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles']
In:
Algemeen Handelsblad
, (1963) (21 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
In de rubriek 'Film'.
Charles Boost
,
Als twee druppels water : fascinerende Nederlandse film
In:
AVRO-bode
, (1966) (3 juli)
Vorm:
Artikel
illustraties:
scene uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over de uitzending op televisie van 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Charles Boost
,
Keuring - Paranoia - Ciels de Hollande - Ierland
In:
De Groene Amsterdammer
, (1967) (29 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
O.a. over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
Rolf Boost
,
Het ontslag van mevrouw Borel en waarom ze nooit naar de West mocht : Touwtrekken rond geldverspillingen bij Sticusa
In:
Vrij Nederland
, (1971) (23 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Borel, Machteld I.
Annotatie(s):
O.a. Hermans over Sticusa in 'De laatste resten tropisch Nederland'.
Jan Bor
,
W.F. en Ludwig
In:
Algemeen Dagblad
, (1995) (8 mei)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Jan Bor
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
F. Bordewijk
,
Onrijp, rijp en overrijp : 'De Tranen der Acacia's' van Hermans
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1950) (2 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
F. Bordewijk
,
Opnieuw surrealisme : 'Conserve', boek voor weinigen
In:
Over Conserve: de eerste roman van Willem Frederik Hermans; Ton Anbeek ... [et al.]; kritieken en essays samengest. door Kees de Bakker. 2e, [verm.] dr.
ConserveSchoorl
, 1998 (p. 26-28)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
1e dr. 1988.
Ook in: Utrechtsch Nieuwsblad, 10 januari 1948; in: Bordewijk, F. Kritisch proza; bijeengebr. door Dirk Kroon. 's-Gravenhage, 1982, p. 57-58; Bordewijk, F. Verzameld werk, 12: Kritisch proza; [onder red. van Pierre H. Dubois en Harry Scholten; met medew. van N. Funke-Bordewijk ... et al.]. Amsterdam, 1989, p. 174-176.
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve: roman. Amsterdam, 1947.
Samenvatting:
F. Bordewijk noemt Conserve een surrealistisch werk: met alle fouten een merkwaardig boek, waaraan men om der wille van sommige passages veel lelijke stoornis vergeeft. “Want dit staat vast: dat het tot stand kwam uit de drang een getourmenteerd innerlijk bloot te geven, dat hier geen sprake is van een poging de burger te verbluffen.” (in de ‘Letterkundige Kroniek’ in het Utrechts Nieuwsblad van 10 januari 1948, ook opgenomen in: Bordewijk, F. Kritisch proza; bijeengebr. door Dirk Kroon. ’s-Gravenhage, 1982, p. 57-58; en in: Bordewijk, F. Verzameld werk, 12: Kritisch proza; [onder red. van Pierre H. Dubois en Harry Scholten; met medew. Van N. Funke-Bordewijk … et al.]. Amsterdam, 1989, p. 174-176). Bordewijk gaat hiermee verder dan de andere critici in zijn psychologische interpretatie. Hij heeft geen snijdende satire ontdekt, zoals de omslag aankondigt, maar wel harde humor. In de titel ziet hij een vingerwijzing naar de episode van het balsemen van een der hoofdpersonen. Conserve is volgens Bordewijk een boek voor weinigen en zal vooral kunstenaars boeien, maar de auteur kan bij meer beheersing een plaats krijgen onder degenen, die de ontwikkeling leiden van onze literatuur.
F. Bordewijk
,
Onrijp, rijp en overrijp in monumentaal boek
In:
Bordewijk, F. Kritisch proza; bijeengebr. door Dirk Kroon
BZZTôHDen Haag
, 1982 (p. 137-139)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Utrechtsch Nieuwsblad, 2 september 1950; Bordewijk, F. Verzameld werk, 12: Kritisch proza; [onder red. van Pierre H. Dubois en Harry Scholten; met medew. van N. Funke-Bordewijk ... et al.]. Amsterdam, 1989, p. 445-449.
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
F. Bordewijk
,
W. F. Hermans gaat een eigen weg
In:
Bordewijk, F. Kritisch proza; bijeengebr. door Dirk Kroon
BZZTôHDen Haag
, 1982 (p. 104-106)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Utrechtsch Nieuwsblad, 23 juli 1949; Bordewijk, F. Verzameld werk, 12: Kritisch proza; [onder red. van Pierre H. Dubois en Harry Scholten; met medew. van N. Funke-Bordewijk ... et al.]. Amsterdam, 1989, p. 329-332.
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Amsterdam, 1948.
F. Bordewijk
,
Iets over surrealisme
In:
Bordewijk, F. Kritisch proza; bijeengebr. door Dirk Kroon
BZZTôHDen Haag
, 1982 (p. 44-45)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Debrot, Cola
surrealisme
Annotatie(s):
Ook in: Utrechtsch Nieuwsblad, 26 juli 1947; Bordewijk, F. Verzameld werk, 12: Kritisch proza; [onder red. van Pierre H. Dubois en Harry Scholten; met medew. van N. Funke-Bordewijk ... et al.]. Amsterdam, 1989, p. 134-136.
F. Bordewijk
,
W. F. Hermans gaat een eigen weg
In:
Bordewijk, F. Verzameld werk. 12: Kritisch proza; [red. Pierre H. Dubois en Harry Scholten; met medew. van N. Funke-Bordewijk ... et al.]
Nijgh & Van DitmarAmsterdam
, 1989 (p. 329-332)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Utrechtsch Nieuwsblad, 23 juli 1949; Bordewijk, F. Kritisch proza; bijeengebr. door Dirk Kroon. 's-Gravenhage, 1982, p. 104-106.
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Amsterdam, 1948.
F. Bordewijk
,
Iets over surrealisme
In:
Bordewijk, F. Verzameld werk. 12: Kritisch proza; [red. Pierre H. Dubois en Harry Scholten; met medew. van N. Funke-Bordewijk ... et al.]
Nijgh & Van DitmarAmsterdam
, 1989 (p. 134-136)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Debrot, Cola
surrealisme
Annotatie(s):
Ook in: Utrechtsch Nieuwsblad, 26 juli 1947; Bordewijk, F. Kritisch proza; bijeengebr. door Dirk Kroon. 's-Gravenhage, 1982, p. 44-45.
Johan Borgen
,
Själen, en fallgrop
In:
Expressen
, (1965) (23 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Stockholm, 1965.
Alexander von Bormann
,
Bedeutender Erzähler mit spitzer Feder : Zum 70. Geburtstag von Willem Frederik Hermans
In:
onbekend
, (1991) (30 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Alexander von Bormann
,
Der Pfahl im Fleische : Ein großer Niederländer zum Wiederentdecken : Willem Frederik Hermans
In:
Die Welt
, (2001) (15 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Die Dunkelkammer des Damokles. Leipzig, 2001.
Jos Borré
,
Hermans in de mist
In:
De Morgen
, (1987) (31 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Jos Borré
,
Hopeloos rijp : Willem Frederik Hermans : ‘De laatste roker’
In:
De Morgen
, (1991) (4 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Patrick De Spiegelaere
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Ben Bos
,
De kardinaal staat voor gek
In:
De Nieuwe Linie
, (1967) (18 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Themerson, Stefan
Annotatie(s):
Over: Themerson, Stefan. Kardinaal Pölätüo. Amsterdam, 1967.
Hermans schreef voor dit boek het voorwoord.
Ben Bos
,
Hermans' privé-oorlog
In:
De Nieuwe Linie
, (1964) (30 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag 'Mandarijnen op zwavelzuur'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
Ben Bos
,
Hermans' 'Onder professoren' driehonderd bladzijden te dik
In:
De Nieuwe Linie
, (1975) (22 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Ben Bos
,
Tijdschrift
In:
De Nieuwe Linie
, (1971) (15 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Raster (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over: Willem Frederik Hermans. [onder red. van H.C. ten Berge]. Amsterdam, 1971. (Themanummer Raster 5 (1971), 2 (zomer)).
Marien van den Bos
,
Meningen over bezoek Hermans aan Zuid-Afrika lopen uiteen
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1983) (16 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Ook in: Provinciale Zeeuwse Courant, 18 maart 1983 (W.F. Hermans en de taal der onderdrukker) [met portret Hermans], en in Leids Dagblad, 24 maart 1983.
Eveline Bos
,
Gulliver en zijn kamerpot : W.F. Hermans in interviews
In:
Vooys : instituutsblad van het Instituut De Vooys voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
, 19 (2001) 2 (juli) 114-122
, 2001
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
interview
Gerard Dick van den Bos, S.A. Kierkegaard, Diederik Grit
,
Sporen van Kierkegaard : de Nederlandstalige Kierkegaardliteratuur tussen 1880 en 1930
In:
s.n.][S.l.
, 1989 (281 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Phaff, Johan
;
Hermans, Willem Frederik
;
Bilderdijk, Willem
;
Deyssel, Lodewijk van
;
Havelaar, Just
;
Waals, Jacqueline van der
;
Pierson, Allard
filosofie
;
receptie van Søren Kierkegaard
Annotatie(s):
Proefschrift Nijmegen.
P. 273-279 Index; p. 280-281 Summary.
O.a. over: Willem Bilderdijk, Lodewijk van Deyssel, Maarten 't Hart en Just Havelaar.
Recensie door Diederik Grit in: Tijdschr. Skand. 13 (1992), p. 1, 137-143.
J. Bosch
,
Literatuur en ethiek : notities en beschouwingen
In:
Literatuur en ethiek; onder red. van H. van der Ent; met medew. van J.G. Bomhoff ... [et al.]
Den Haag
, [1977] (p. 129-140)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
ethiek
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1951.
C.J. Boschheurne
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. 2e dr., herz. en uitgebr. Amsterdam, 1967]
In:
Streven : maandblad voor geestesleven en cultuur
, (1967) (november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. 2e dr., herz. en uitgebr. Amsterdam, 1967.
C.J. Boschheurne
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Filip's sonatine. Amsterdam, 1980]
In:
Streven : cultureel maatschappelijk maandblad [Nederlandse ed.]
, 34 (1980-1981) 1 (oktober 1980) 77
, 1980
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
C.J. Boschheurne
,
Dr. W.F. Hermans en de oorlog
In:
Streven : maandblad voor geestesleven en cultuur
, 26 (1972-1973) 3 (december 1972) 289-290
, 1972
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
C.J. Boschheurne
,
[Over: Hermans, W.F. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967]
In:
Streven : maandblad voor geestesleven en cultuur
, 21 (1967-1968) 7 (april 1968) 726-727
, 1968
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Sietse Bosgra
,
'Dialoog' met Zuid-Afrika is nutteloos gebleken
In:
Het Parool
, (1983) (18 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Wubbo de Jong
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wijnen, Harry van
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Sietse Bosgra
,
Het symbool Zuid-Afrika
In:
Haagse Post
, (1986) (15 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over de boycot van Hermans vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
Marja Bosma
,
Kranteberichtjes : over woorden over beelden
In:
Museumjournaal : publikaties voor moderne kunst van 30 Nederlandse musea en kulturele instellingen
, 33 (1988) 4 () 242-245
, 1988
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Jong, Oek de
;
Graaf, Hermine de
kunstkritiek
Peter Bosma
,
Nooit meer lachen
In:
Vooys : instituutsblad van het Instituut De Vooys voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
, 2 (1983-1984) 1 (oktober 1983) 20-22
, 1983
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Kees Bosman
,
'De angst voor W.F. Hermans'
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1972) (14 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Waskowsky, Riekus
Annotatie(s):
Reactie op brief van Riekus Waskowsky in Nieuwsblad van het Noorden, 7 januari 1972.
D.F.J. Bosscher
,
Sporen van de Koude Oorlog : de weerslag van het Oost-Westconflict op enkele deelgebieden van de Nederlandse cultuur
In:
Algemeen Handelsblad
De koude oorlog: maatschappij en krijgsmacht in de jaren '50; J. Hoffenaar en G. Teitler (red.)
SDU UitgeverijDen Haag
, 1992 (p. 24-40, 227-228)
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Kousbroek, Rudy
;
Reve, Gerard
;
Vries, Theun de
;
Schierbeek, Bert
Koude Oorlog
;
hoorspel145Z
Rita Bouckaert-Ghesquiere
,
De wolk van niet weten : het literaire oeuvre van W.F. Hermans
In:
Ons erfdeel : kultureel tijdschrift voor Zuidvlaamse werking in Vlaams-Nederlands-Suidafrikaanse samenwerking
, 23 (1980) 3 (mei-juni) 338-349
Vorm:
Overzichtsartikel
illustraties:
portr. Schrijfster
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Rita Bouckaert-Ghesquiere
,
De wolk van niet weten : het literaire œuvre van W.F. Hermans
In:
Ons erfdeel : kultureel tijdschrift voor Zuidvlaamse werking in Vlaams-Nederlands-Suidafrikaanse samenwerking
, 23 (1980) 3 (mei-juni) 338-349
, 1980
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Rita Bouckaert-Ghesquiere
,
Een hoogst persoonlijke wereldorde : het literaire oeuvre van W.F. Hermans
In:
Jeugd en cultuur : maandschrift voor de studerende jeugd van Noord en Zuid
, 19 (1973-1974) 1 () 3-16
, 1973
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
C. Boudier
,
De nuchtere filosofie van Wittgenstein : 'Waarover je niet kunt praten, daarover moet je zwijgen'
In:
De Nieuwe Linie
, (1967) (27 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Peursen, C.A. van
;
Wittgenstein, Ludwig
;
Staal, J.F.
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
C. Boudier
,
De strijd van de 'emotionele donderstenen' over de filosofie
In:
De Nieuwe Linie
, (1967) (3 juni)
Vorm:
Polemiek
illustraties:
portr. Cornelis Verhoeven
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
;
Verhoeven, Corn.
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
H.J. Boukema, T.R. Camping, Joost Richir
,
W.F. Hermans
In:
Trouw
, (1983) (15-16 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Drie brieven, m.b.t. respectievelijk Hermans beweringen over Molukkers in Nederland, over de koningin-moeder en over rassenhaat.
Hugo Bousset
,
Het hoge noorden en het diepe zuiden : verschillen tussen Vlaamse en Nederlandse romans niet zo groot
In:
Taalschrift
, (1997) 3-4 (november) 31-34
, 1997
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Martelaere, Patricia de
;
Winter, Leon de
;
Heijden, A.F.Th. van der
;
Broeck, Walter van den
vergelijking tussen de Nederlandse en Vlaamse literatuur
Annotatie(s):
Rede, uitgesproken ter gelegenheid van de uitreiking van de Taaluniepenning 1997 aan Gerard Schouten op 24 april 1997.
Hugo Bousset
,
Op elkaar verliefde vrouwendijen
In:
Dietsche warande en Belfort : tijdschrift voor letterkunde, kunst en geestesleven
, 135 (1990) 5 (oktober) 633-639
, 1990
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Bousset, Hugo. De gulden snede: over Nederlands proza na 1980. Amsterdam, 1993, p. 62-71 (Op elkaar verliefde vrouwendijen: over Willem Frederik Hermans).
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Hugo Bousset
,
W.F. Hermans - Grimmige Dingelam
In:
Bousset, Hugo. Woord en schroom: enige trends in de Nederlandse prozaliteratuur 1973-1976
Brugge [etc.]
, 1977 (p. 91-97)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Menno ter Braak
,
‘Ik heb altijd gelijk’
In:
Limburgs Dagblad
, (1952) (28 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
In de rubriek ‘Commentaar’.
Willem Brakman
,
Hermans onder het vergrootglas
In:
Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (p. 234-239)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Lezing, uitgesproken tijdens het WFH-festival dat plaatsvond van 29 september tot en met 1 oktober 2000 in Theater De Balie te Amsterdam.
André Bralts
,
Hermans tussen de rode geraniums
In:
Der Clercke Cronike
, (1969) (22 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Reactie op recensie in Vrij Nederland van Joris van den Berg over De laatste resten tropisch Nederland.
Anton Brand
,
Wereld vol gevaarlijke gekken
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1988) (28 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988.
Anton Brand
,
W.F. Hermans bezegelt de ondergang der Fraeylema's
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1984) (9 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
Wim Brands
,
Geyerstein’s dynamiek
In:
Leidsch Dagblad
, (1982) (8 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Wim Brands
,
Hermans niet opzienbarend
In:
Leidsch Dagblad
, (1984) (14 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
Rinze Brandsma
,
Brutale Hermans contra arrogante Van Dis
In:
De Limburger
, (1983) (13 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dis, Adriaan van
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans in Van Dis' VPRO-praatprogramma.
Willem Brandt
,
W.F.H. maakt zich ontzettend kwaad : raadsels rond de verrader ‘King Kong’
In:
De Telegraaf
, (1972) (30 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
Willem Brandt
,
Met Hermans op reis
In:
Goois Nieuwsblad
, (1969) (11 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
In de rubriek 'Literaire kroniek'.
Willem Brandt
,
Willem Frederik Hermans
In:
De Zaanlander
, (1964) (24 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
In de rubriek 'Literaire kroniek'.
Ook in: De Heldersche Courant, 17 juli 1964; Kennemerland, 25 juni 1964; De Enkhuizer Courant, 19 november 1964; De Schager Courant, 25 juni 1964.
Willem Brandt
,
Bevrijding of obsessie
In:
Bussumsche Courant
, (1965) (16 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
In de rubriek 'Literaire kroniek'.
Ook in: De Nieuwe Apeldoornse Courant, 23 januari 1965.
Willem Brandt
,
Van Wittgenstein tot Weinreb
In:
Heldersche Courant
, (1971) (9 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb : het sadistische universum 2. Amsterdam, 1970.
In de rubriek 'Literaire kroniek'.
Willem Brandt
,
Wonderkind of total loss
In:
Dagblad Kennemerland
, (1968) (9 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
In de rubriek 'Literaire kroniek'.
Ook in: De Schager Courant van dezelfde datum.
Monique Brandt
,
'Dwing Nuis tot aftreden' : Lachende pessimist Hermans prikkelt op feest Bezige Bij
In:
Leidsch Dagblad
, (1994) (12 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Gogh, Theo van
Annotatie(s):
Hermans praat met Theo van Gogh op het jubileumfestival van zijn uitgeverij De Bezige Bij.
Willem Brandt
,
Maçonnieke symboliek in een roman van W.F. Hermans
In:
'Op de werkvloer': beschouwingen van vrijmetselaren; uitgeg. in opdracht van de Orde van vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden; [onder red. van Bote de Boer Lzn.]
WereldvensterBussum
, 1981 (p. 56-59)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Fontijn, Jan
vrijmetselaarssymboliek
Annotatie(s):
Ook in: Algemeen maçonniek tijdschrift 25 (1970-1971) 8 (1 jan 1971), p. 164-165.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Over: Fontijn, Jan. Nooit meer slapen, of Naar het middelpunt der aarde. (Tirade 14 (1970) 160, 474-493).
Willem Brandt
,
Symboliek in proza
In:
Brandt, Willem. Pruik en provo
Amsterdam
, 1967 (p. 182-187)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ondei, Michele
Annotatie(s):
Over: Ondei, M. Taboe en televisie. 's-Gravenhage, 1962.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Willem Brandt
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958]
In:
Brandt, Willem. Keurschrift uit de hedendaagse Noord- en Zuid-Nederlandse letteren
Amsterdam
, [1964] (p. 155-158)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hugo Brandt Corstius
,
Ik heb mijn Max!
In:
De Volkskrant
, (1992) (3 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. Hermans, Multatuli en Annemarie Kets-Vree
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
;
Kets-Vree, A.
Annotatie(s):
Over: Multatuli. Max Havelaar of de koffiveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappy. historisch-kritische uitg., verzorgd door A. Kets-Vree. Assen [etc.], 1992.
Tevens over Hermans' reactie op deze uitgave.
Hugo Brandt Corstius
,
Brieven, Bio's, Ego's, Alles in de Boekenweek
In:
De Volkskrant
, (1993) (12 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Hugo Brandt Corstius
,
Het thema : Obsessie : De obsessie : het thema
In:
De Volkskrant
, (1993) (19 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
J.C. Brandt Corstius
,
De ongeloofwaardige, onleesbare en volslagen nutteloze roman
In:
Verslag van het verhandelde in de sectievergaderingen en de algemeene vergaderingen van het Provinciaal Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen
, (1961) () 8-24
, 1961
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
roman
Hugo Brandt Corstius
,
Kwetsende letteren
In:
NRC Handelsblad
, (2004) (19 november) 30
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Heumakers, Arnold
;
Gogh, Theo van
Annotatie(s):
Reactie op artikel van Heumakers in NRC Handelsblad, 12 november 2004 (De grenzen van het spel).
K. Brants
,
W.F. Hermans als criticus
In:
Tegenstroom : literair maandblad
, 1 (1964) 4 (oktober) 23-27
, 1964
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
Arne Braun
,
Zivilisation ist nur Schein : Entdeckung : Willem Frederik Hermans, einer der bedeutendsten niederländischen Autoren
In:
Neues Deutschland
, (2001) (20 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Die Dunkelkammer des Damokles. Leipzig, 2001.
ten Braven
,
Gevallen goden
In:
Vrij Nederland
, (1984) (24 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
Ook bespreking van 'De stille vriend' van Gerard Reve.
ten Braven, Ruud A.J. Kraaijeveld, P.F. Schmitz, Piet Couttenier, S. Heyvaert, Rien T. Segers
,
Vormen van literatuurwetenschap : moderne richtingen en hun mogelijkheden voor tekstinterpretatie; R.T. Segers (red.)
In:
Wolters-NoordhoffGroningen
, cop. 1985 (302 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
tekstinterpretatie
;
literatuurtheorie
Annotatie(s):
P. 7-12 Vormen van literatuurwetenschap: ter inleiding; p. 293-296 Naamregister; p. 297-302 Register van begrippen.
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Het lek in de eeuwigheid. In: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand: novellen. [7e dr.]. Amsterdam, 1971, p. 149-160. [Tekst los bijgevoegd].
Recensies door: P.F. Schmitz in: Forum der letteren 27 (1986) 1 (januari), p. 79-80; Piet Couttenier in: Kreatief 20 (1986) 1 (april), p. 102-106; S. Heyvaert in: Rev. belge philol. hist.: 64 (1986) 3, p. 597-601; Ruud A.J. Kraaijeveld in: Ons erfdeel 30 (1987) 2 (maart-april), p. 271-272; ten Braven in: Braven, Ten. Lekkere literatuur. Amsterdam, 1987, p. 95-98 (ook in: Vrij Nederland, Boekenbijlage, 21 juni 1986).
A. Bredenhoff, J.T. Offringa
,
Greet en de kunst
In:
Bredenhoff, A. & J.T. Offringa. Greet Hofmans: occult licht op een koninklijke affaire
Kok Lyra[Kampen]
, 1996 (p. 141-149)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ferron, Louis
thema - Greet Hofmans
Désanne van Brederode
,
Petje af voor W.F. Hermans
In:
Optima : cahier voor literatuur en boekwezen
, 17 (1999-2000) 5 (december 1999) 23-29
, 1999
Vorm:
Artikel/RecensieAutobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Brederode, Désanne van
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen: roman. Amsterdam, 1981.
Cor van Bree
,
Een ongelezen boek
In:
Een boek vol fouten: meningen over, bedenkingen bij en herinneringen aan W.F. Hermans' 'Nooit meer slapen'; verzameld door het gelijknamige dispuut; [red.: Casper Gijzen, Johan den Hartog en Arjan Berben]
Nooit Meer Slapen[Leiden]
, [1992] (p. 21-22)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Philo Bregstein
,
Hermans preekt de passie
In:
NRC Handelsblad
, (1970) (6 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb : het sadistische universum 2. Amsterdam, 1970.
Philo Bregstein
,
Jacques Presser : pionier van de subjectieve geschiedschrijving (De Prom bibliofiel; 22)
In:
Bregstein, Philo. Over smaak valt best te twisten
De PromBaarn
, 1991 (p. 10-18)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Nuis, Aad
;
Presser, Jacques
;
Herzberg, Abel J.
;
Rubinstein, Renate
wereldoorlog II
;
geschiedschrijving
Annotatie(s):
Ook in: De Groene Amsterdammer.
Philo Bregstein
,
'Altijd klaarwakker'
In:
Tirade
, 10 (1966) 115-116 (juli-augustus) 485-491
, 1966
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Jan Paul Bresser
,
Straf voor W.F. Hermans
In:
Elseviers Magazine
, (1986) (18 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
Karl Breyer
,
W.F. Hermans : 'Culturele boycot Z.-Afrika is krankzinnig'
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1983) (14 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Ook in: Tubantia, 14 maart 1983 (W.F. Hermans op bezoek in Zuid-Afrika : 'Boycot is krankzinnig'), en in Utrechts Nieuwsblad, 15 maart 1983 (Woedende Hermans verwerpt boycot van Zuid-Afrika : 'Nederland ergert mij mateloos met die schijnheilige bemoeizucht'), en op 28 maart 1983 in Leeuwarder Courant (Culturele boycot Zuid-Afrika krankzinnig weerzinwekkend) [gewijzigd en/of uitgebreid].
Karl Breyer
,
Nederland ergert mij mateloos met die schijnheilige bemoeizucht : woedende Hermans verwerpt boycot van Zuid-Afrika
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1983) (15 maart)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Rex Brico
,
De cultuur van de dood : geloofsbrief
In:
Algemeen Dagblad
, (1995) (8 mei)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Rex Brico
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Nic Brink
,
Geknipt en geschoren voor W.F. Hermans
In:
De Groene Amsterdammer
, (1981) (13 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
G. Brinkman
,
Het 'ontslag' van W.F. Hermans
In:
Vrij Nederland
, (1997) (14 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans neemt ontslag bij de RU Groningen.
E.C. Britz, Gerrit Olivier
,
'Nooit meer slapen': leerschool van het pessimisme
In:
Standpunte : onafhanklike kwartaalblad vir literatuur en kuns
, 37 (1984) 1 [= 169] (februari) 44-64
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertelsituatie
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Pretoria [etc.], 1978.
Reactie door E.C. Britz in: Standpunte 38 (1985) 2 [= 176] (april), p. 46-51.
E.C. Britz, Gerrit Olivier
,
Wat Olivier en Hermans leerden
In:
Standpunte : onafhanklike kwartaalblad vir literatuur en kuns
, 38 (1985) 2 [=176] (april) 46-51
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Pretoria [etc.], 1978.
Reactie op: Gerrit Olivier. 'Nooit meer slapen': leerschool van het pessimisme (Standpunte 37 (1984) 1 [= 169] (februari) p. 44-64).
Rolf Brockschmidt
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Nie mehr Schlafen. Tübingen, 1982]
In:
Tagesspiegel
, ([1982?])
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nie mehr schlafen. Tübingen, 1982.
Walter van den Broeck, Julien Weverbergh
,
Cauda voor aandachtige luisteraars : [lectuurnotities]
In:
Komma
, 1 (1965-1966) 2 30-53
, 1965
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Weverbergh, Julien
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. Amsterdam, 1947; over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963; en over Reve, Gerard K. van het. De avonden. Amsterdam, 1948.
Reactie: Nog Komma 2: Weverbergh schrijft voor mollen met slechte ogen, door Walter van den Broeck. In: Heibel 1 (1965) 3, p. 50-52.
Kees Broos
,
Kwetsende letteren (2)
In:
NRC Handelsblad
, (2004) (26 november) 26
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Heumakers, Arnold
Annotatie(s):
Reactie op artikel van Heumakers in NRC Handelsblad, 12 november 2004 (De grenzen van het spel).
John Brouwer
,
Thriller-serie van F. Klondyke
In:
Boekenpost : tijdschrift voor de liefhebber van boeken, strips en boekencuriosa
, (1993) (april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
omslag afl. tijdschrift 'Het oog in 't Zeil'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Klondyke, Fjodor
Annotatie(s):
Over de door Hermans onder het pseudoniem Fjodor Klondyke geschreven detectives 'De demon van ivoor', 'De leproos van Molokaï', 'Misdaad stelt de wet' en 'Misdaad aan de Noordpool'.
M. Brouwer
,
Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1988) (17 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reactie op 'Open brief aan Frans Boenders, lid van de AKO-jury' in NRC Handelsblad, 10 juni 1988, geschreven door Hermans.
In NRC Handelsblad, 24 juni 1988 wederom een (korte reactie) van F.J. Meijsing.
Erik Brouwer
,
'Slagersjongens met varkensverstand': intermezzo (Schrijversprentenboek; 45)
In:
Literatuur met een doel: schrijvers over voetbal; red. Aad Meinderts, Henk Spaan en Erna Staal; tekst Erik Brouwer; [keuze en bijschriften ill. Erna Staal]
Veen [etc.]Amsterdam [etc.]
, 2000 (p. 62-69)
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Phaff, Johan
;
Komrij, Gerrit
;
Reve, Gerard
;
Braak, Menno ter
;
Brouwers, Jeroen
;
Heeresma, Heere
voetbalsport
;
literatuur en sport
John Brouwer
,
Thriller-serie van F. Klondyke
In:
Boekenpost : tijdschrift voor de liefhebber van boeken, strips en boekencuriosa
, 1 (1992-1993) 4 (maart-april 1993) 14-15
, 1993
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
misdaadroman
Marja Brouwers
,
Wolkbreuk boven Groningen : 'Ruisend gruis' : Hermans' laatste werk
In:
Vrij Nederland
, (1995) (9 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
Jeroen Brouwers
,
'Beklagenswaardige Heer Brouwers'
In:
De Morgen
, (1996) (5 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Herman Selleslags
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Brouwers, Jeroen. Het aardigste volk ter wereld : Willem Frederik Hermans in Brussel : bijdrage aan zijn biografie. Amsterdam [etc.], 1996.
Jeroen Brouwers
,
Klodders van domheid
In:
De Volkskrant
, (1980) (29 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Popelier, Ed
Annotatie(s):
Over: Popelier, Ed. Willem Frederik Hermans. Brugge [etc.], 1979.
Jeroen Brouwers
,
Samoerai
In:
Vrij Nederland
, (1981) (5 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Betekenis van Hermans voor de schrijver persoonlijk.
Jeroen Brouwers
,
Een kardinale beslissing in het achterwerk : eindelijk alles over de pik en het braaksel van Ter Braak
In:
De parelduiker
, 8 (2003) 4 () 27-36
, 2003
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kaleis, Huug
;
Braak, Menno ter
;
Delvigne, Rob
;
Brouwers, Jeroen
;
Lier, R.A.J. van
;
Batten, Fred
zelfmoord
;
impotentie
Annotatie(s):
Over: Brouwers, Jeroen. De laatste deur: essays over zelfmoord in de Nederlandstalige letteren. Amsterdam, 1983.
Over: Hermans, Willem Frederik. Het grote medelijden. (Een wonderkind of een total loss. [Amsterdam], 1967).
Jeroen Brouwers
,
Blikken bloemen
In:
Muziek & Woord
, 23 (1997) 271 (april) 4-5
, 1997
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jeroen Brouwers
,
Het aardigste volk ter wereld : Willem Frederik Hermans in Brussel
In:
AtlasAmsterdam [etc.]
, cop. 1996 (158 p.)
Vorm:
Monografie/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Prijs der Nederlandse Letteren 1977
Annotatie(s):
P. 9-10 [Inleiding]; p. 156-[159] Personenregister.
Reactie op de recensies: Krenten op zwavelzuur. In: Feuilletons (Zutend.): (1996) (herfst), p. 145-160.
Jeroen Brouwers
,
De filosoof spreekt
In:
Maatstaf : maandblad voor letteren
, 43 (1995) 7 (juli) 1-3
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Kousbroek, Rudy
filosofie
Annotatie(s):
Ook in: Feuilletons (Zutend.): (1996) (zomer), p. 76-79 (De filosoof zegt nog wat).
Over het artikel In memoriam W.F. Hermans, door Rudy Kousbroek in het NRC Handelsblad, 5 mei 1995.
Jeroen Brouwers
,
SamoeraI : over Willem Frederik Hermans (Grote ABC; 783)
In:
Brouwers, Jeroen. Het vliegenboek: kladboek 3: autobiografische en andere opstellen over schrijvers, uitgevers, de dood, oorlog, syndromen, etc.
De ArbeiderspersAmsterdam
, 1991 (p. 33-35)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
polemiek
Annotatie(s):
Ook in: Vrij Nederland, 5 september 1981.
Jeroen Brouwers
,
Beklagenswaardige Heer Brouwers
In:
De Morgen
, (1996) (5 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Herman Selleslags
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Voorpublicatie van: Brouwers, Jeroen. Het aardigste volk ter wereld : Willem Frederik Hermans in Brussel : bijdrage aan zijn biografie. Amsterdam [etc.], 1996.
Kees de Bruijn
,
'De woeste wandeling' : een slecht filmscenario van W.F. Hermans
In:
Haagsche courant
, (1962) (3 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De woeste wandeling: een scenario. Amsterdam, 1962.
Kees de Bruijn
,
Als twee druppels water - intelligent, volwassen filmwerk van Fons Rademakers
In:
Haagsche courant
, (1963)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Kees de Bruijn
,
Adriaan Ditvoorsts eerste lange speelfilm 'Paranoia' : Volwassen benadering van sfeer en intentie W. F. Hermans' novelle
In:
Haagsche courant
, (1967) (20 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
B. Bruins
,
Fantastische bijdrage van Hermans aan toneeldag : 'De psychologische test' : pessimistische filosofie
In:
Het Vrije Volk
, (1960) (28 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de Vlaams-Nederlandse Toneeldag 1960 in Rotterdam, waarop 'De psychologische test' werd uitgevoerd.
Ernst Bruinsma
,
Willem Frederik Hermans
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 19 (2002) 6 (november-december) 385-386
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, fotograferend
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Annotatie(s):
Over: Vree, Freddy de. De aardigste man ter wereld. Amsterdam, 2002.
Jan Brusse
,
Cancan in Cannes
In:
Elseviers Weekblad
, (1963) (25 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Cannes (filmfestival)
Annotatie(s):
Over het filmfestival van Cannes met een korte verwijzing naar 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Peter Bruynings Ingenhoes
,
Hermans en Wittgenstein
In:
Venster : literair tijdschrift
, 1 (1982) 1 (januari) 47-56
, 1982
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar Denkbaar de God. Amsterdam, 1956.
Niels Christian Brøger
,
Den gule serie gjenoppstår
In:
Nationen
, (1962) (10 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Noors
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Damokles' mørkerom. Oslo, 1962.
Boudewijn Büch
,
Wij zijn te dom
In:
Hollands diep : cultureel opinieblad
, (1976) (17 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Wittgenstein, Ludwig. Tractatus Logico-Philosophicus; vert. en van een nawoord en aant. voorz. door W.F. Hermans. Amsterdam, 1975.
Harm Buchholz
,
Een controversiële roman van een controversieel schrijver
In:
Lekr : letterkundekrant van het Nederlands Instituut der Rijksuniversiteit te Groningen
, 5 (1980) 4 (november) 2-9
, 1980
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
literaire kritiek
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
A. Buckens
,
Drie bundels beschouwingen
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1979) (23 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
In de rubriek 'Boeken'.
Ook bespreking van Harry Mulisch (Paniek der onschuld) en Andreas Burnier (De zwembadmentaliteit).
C. Buddingh'
,
Kiekjes kijken met Willem Frederik Hermans
In:
Het Parool
, (1969) (1 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
3 foto’s uit besproken boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, [1969].
G.P.F. Buddingh'
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972]
In:
N.B.L.C. lektuurinformatiedienst
, (1972) 72-410
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
Korte annotatie.
Peter van Bueren
,
'Kans op slechte film groot bij volgen boek' : W.F. Hermans bepleit inspraak auteur
In:
De Volkskrant
, (1985) (19 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
scene uit film Pim de la Parra, foto Pief Weyman
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans tijdens de opening van de Nederlandse Filmdagen in debat met H.J.A. Hofland en Fons Rademakers.
Ria Buijserd
,
Hermans-Van Oorschot
In:
Vrij Nederland
, (1962) (27 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
Roy Buijze
,
'Er is niets bewust onder tafel gehouden'
In:
Het Parool
, (1981) (4 mei) 7
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Lou de Jong door Ger Dijkstra
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering van 'King Kong' op 5 mei 1981 in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
Stuk maakt deel van een hele krantenpagina over King Kong.
Piet Bukman, Wardy Poelstra
,
Piet Bukman: 'Als je een generatie wilt wakker maken voor wat er literair gebeurt, begin je dan bij het heden of bij de wiegedrukken?'
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 13 (1996) 2 (maart-april) 92-94
, 1996
Trefwoord(en):
Phaff, Johan
;
Hermans, Willem Frederik
;
Wolkers, Jan
;
Loo, Tessa de
;
Haasse, Hella S.
literaire voorkeur van politici
Ineke Bulte
,
Lezen in een donkere kamer
In:
Een halve eeuw geleden: de verwerking van de Tweede Wereldoorlog in de literatuur; Hans Ester, Wam de Moor (red.)
Kok AgoraKampen
, 1994 (p. 222-229)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - Wereldoorlog II
Willem Bulter
,
Boze brieven van Bijkaart : boek-voor-het-slapen-gaan
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1977) (28 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
Willem Bulter
,
Totale ontluistering van een wonderkind
In:
Tubantia
, (1980) (8 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
Willem Bulter
,
Hermans : Homme’s hoest
In:
Tubantia
, (1980) (2 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Homme’s hoest. Amsterdam, 1980.
Willem Bulter
,
Multatuli blijft ook in boek W.F. Hermans een raadsel
In:
Tubantia
, (1976) (28 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Rico Bulthuis
,
W.F. Hermans schreef een meesterwerk : ‘De donkere kamer van Damocles’
In:
Haagsche courant
, (1959) (31 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
In de rubriek ‘Letterkundige kroniek’.
Rico Bulthuis
,
Autobiografie van W.F. Hermans : Tijdsbeeld en commentaar
In:
Haagsche courant
, (1969) (4 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, [1969].
In de rubriek 'Literaire kroniek'.
Rico Bulthuis
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971]
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, omslag 'Herinneringen van een engelbewaarder'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Rico Bulthuis
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971]
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1971) (18 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, omslag 'Herinneringen van een engelbewaarder'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Rico Bulthuis
,
W.F. Hermans' 'Moedwil en misverstand' : bezit vermogen te ontroeren
In:
Haagsche courant
, (1961) (27 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Rotterdam, 1961.
Rico Bulthuis
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966]
In:
Haagsche courant
, (1966) (26 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
In de rubriek 'Letterkundige Kroniek'.
Rico Bulthuis
,
W.F. Hermans als dwarskijker in 't Gronings panopticum
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1975) (6 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Rico Bulthuis
,
Goochelaars ontmaskeren tovenaar Hermans
In:
Rotterdamsch Nieuwsblad
, (1971) (16 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Raster (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over: Willem Frederik Hermans. [onder red. van H.C. ten Berge]. Amsterdam, 1971. (Themanummer Raster 5 (1971), 2 (zomer)).
Rico Bulthuis
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode. Amsterdam, 1967]
In:
Haagsche courant
, (1967) (2 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Tevens bespreking van enkele andere boeken.
In de rubriek 'Binnen en buiten het boekje'.
Rico Bulthuis
,
Wonderkind onmachtig bij W.F. Hermans
In:
Haagsche courant
, (1967) (2 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Rico Bulthuis
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
L. Buning
,
Knappe analyse van Hermans
In:
Drentse en Asser courant
, (1971) (27 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Raster (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over: Willem Frederik Hermans. [onder red. van H.C. ten Berge]. Amsterdam, 1971. (Themanummer Raster 5 (1971), 2 (zomer)).
In de rubriek 'Gelezen'.
Teunis Bunt
,
De neergang van de heer der klokken
In:
Algemeen Handelsblad
, 16 (1988) 3 (mei-juni) 33-35
, 1988
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
J.W. van der Burg
,
De donkere kamer van Jef Last
In:
Propria Cures
, (1963) (16 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
;
Last, Jef
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Reactie op ingezonden brief van Last.
José Buschman
,
Onder de vleugels van het toeval : Hermans' engelbewaarder in bezettingstijd
In:
De parelduiker
, 5 (2000) 2 () 37-47
, 2000
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Hermans, Hyacinth
thema - engelbewaarder
;
rooms-katholicisme
;
Rotterdam - cultureel leven in
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
J.J. Buskes
,
Ik heb altijd gelijk
In:
Het Vrije Volk
, (1962) (17 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
J.J. Buskes
,
Innerlijke beschaving
In:
Het Vrije Volk
, (1963) (9 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers en Hermans aanval op de laatste.
Gerd Busse
,
Heldenhafte Verbrechen
In:
Die Tageszeitung
, (2001) 6552 (18 september) 16
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Die Dunkelkammer des Damokles. Leipzig, 2001.
Ad But
,
Een beer aan een ketting
In:
Winschoter Courant
, (1981) (13 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Jan Butter
,
Boek in de maak over erotisch avondje van schrijver W.F. Hermans in Slot Assumburgs te Heemskerk … : getuigen gezocht van 'Maagdenmoord'
In:
Leidsch Dagblad
, (1999) (14 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: WFH-verzamelkrant. Amsterdam, 1991-1999. (In memoriam-nummer).
Hans Büttner
,
Op die berg
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 31 (juni 1999) 91
, 1999
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jos Buurlage
,
Sympathiebetuigingen, polemieken en een vadermoord : de entree van Harry Mulisch in het literaire leven
In:
Vooys : instituutsblad van het Instituut De Vooys voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
, 13 (1994-1995) 1 (november-december 1994) 2-10
, 1994
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Vestdijk, S.
Vijftigers
Henk Buurman
,
Onafwendbaar onheil in Hermans’ nieuwe roman
In:
Accent
, (1971) (16 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
BVG
,
Herodotus kapstok voor W.F. Hermans : Kijken naar Hilversum
In:
De Standaard
, (1975) (21 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de op 21 januari 1975 door de VPRO-televisie uit te zenden vertolking van het toneelstuk 'Periander' van Hermans, gebaseerd op gegevens van Herodotus en Diogenes Laërtius.
Henri de By
,
Het gelijk, het trauma en het werk van Willem Frederik Hermans
In:
Haagse Post
, (1989) (11 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Reinier van Brummelen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Fransen, Ad
;
Lieshout, Erik
Annotatie(s):
Over een documentaire over Hermans die op 12 november 1989 door de VPRO werd uitgezonden onder de titel 'Ik verlang naar niets dat voorbij is terug'.
C.B.
,
Jonge romanciers
In:
De nieuwe gids
, (1949) (28 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Bespreking in de rubriek 'Nederlandse letteren' samen met 'De komeet en het harlekijntje', van Amoene van Haersolta.
C.J.K.
,
Fenomenologie van de Pin-up Girl
In:
De Groene Amsterdammer
, (1950) (18 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Fenomenologie van de pin-up girl. Amsterdam, 1950.
C.J.L.
,
Hermans
In:
Trouw
, (1970) (3 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de uitvoering van 'De psychologische test' voor de VARA-televisie, op 2 februari 1970.
C.J.L.
,
Tk. Walburg
In:
Trouw
, (1969) (6 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over het AVRO-televisieprogramma 'Literaire ontmoeting', met o.a. interview met Hermans.
C.P.
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972]
In:
Elseviers Literair Supplement
, (1972) (28 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
C.R.
,
Waarheen? Daarheen?
In:
De Rotterdammer
, (1955) (28 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
;
Morriën, Adriaan
Annotatie(s):
Over: Morriën, Adriaan. De gruwelkamer van W.F. Hermans, of Ik moet altijd gelijk hebben. Amsterdam, 1955.
Over: Charles, J.B. Waarheen,daarheen. 's-Gravenhage, 1954.
Over: Hermans, Willem Frederik. Het geweten van de Groene Amsterdammer of volg het spoor omhoog (Mandarijnen op zwavelzuur dl. I).
C.W.A.
,
Äventyr på Nordkalotten
In:
Norrländska Social-Demokraten Boden
, (1968) (29 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Aldrig mera sova [= Nooit meer slapen]. Stockholm, [1968].
Pablo Cabenda
,
Film Rademakers na veertig jaar weer in roulatie
In:
De Volkskrant
, (2003) (19 augustus) 14
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
De film 'Als twee druppels water', gemaakt door Fons Rademakers, is binnenkort na bijna veertig jaar weer in Nederland te zien.
Piet Calis
,
'Een klein geluk is geen geluk'
In:
Bericht aan de vrienden van de Jan Campertstichting
, (2000) 16 (mei) 50-56
, 2000
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Kouwenaar, Gerrit
;
Sartre, Jean-Paul
;
Polet, Sybren
;
Campert, Remco
;
Jong, Oek de
;
Kellendonk, Frans
;
Wolkers, Jan
;
Calis, Piet
;
Aafjes, Bertus
;
Andreus, Hans
;
Deak, Michael
;
Lucebert
;
Loon, Willem Karel van
;
Landvreugd, Hermine
;
Tepper, Nanne
;
Moens, Joris
;
Brands, Eugène
Vijftigers
;
existentialisme
;
thema - geluk
Annotatie(s):
Lezing, gehouden op het symposium 'De taal van het geluk', georganiseerd door de Jan Campert-stichting in Den Haag op 5 november 1999.
Ook over: Willem Karel van Loon, Gerard Reve, Frans Kellendonk, Oek de Jong, Hermine Landvreugd, Nanne Tepper en Joris Moens.
Piet Calis
,
'Het tumult bedaarde niet
In:
De gids : nieuwe vaderlandsche letteroefeningen
, 155 (1992) 5 (mei) 402-404
, 1992
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
motief - dood
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Rivers Carew
,
Fiction from Holland
In:
The Irish Times
, (1962) (5 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. The dark room of Damocles. London [etc.], 1962.
Francisco Carrasquer Launed
,
Dos cumbres en los Paises Bajos : Gerard Reve y Hermans
In:
Holanda al español : nación, pueblo y cultura de Holanda desde su formación hasta 1990; Francisco Carrasquer Launed. Madrid, 1995.
Libertarias/ProdhufiMadrid1a ed.
, 1995 (p. 303-307)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans, portr. Reve
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Joris van Casteren
,
De Hermansianen
In:
De Groene Amsterdammer
, (1999) (10 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Dirk Baartse en Bob Polak door Xander Remkes
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Tevens beschrijving van wandeling door Amsterdam langs plaatsen die een rol spelen in het werk van Hermans.
Raoul Chapkis
,
Hermans / Van Peursen / Wittgenstein / Pölätüo / Themersom / Hermans
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1967) (11 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Themerson, Stefan
;
Peursen, C.A. van
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Over: Themerson, Stefan. Kardinaal Pölätüo. Amsterdam, 1967.
In de rubriek ‘Boeken’.
Ook in: Algemeen Handelsblad, 11 maart 1967.
J.B. Charles
,
'Met stevige handdruk'
In:
De Groene Amsterdammer
, (1955) (19 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reactie J.B. Charles op Hermans' aanval op hem in de eerste aflevering van 'Mandarijnen op zwavelzuur'.
J.B. Charles
,
De tanatiese zinnelijkheid
In:
Charles, J.B. Van het kleine koude front. 6e, herz. en uitgebr. dr
De Bezige BijAmsterdam
, 1978 (p. 217-235)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
pornografie
Louis Chauvet
,
Un avocat antiraciste un héros surmène
In:
Le Figaro
, (1963) (21 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'De donkere kamer van Damocles' door Fons Rademakers onder de titel 'Als twee druppels water'.
Klein onderdeel van artikel.
Louis Chauvet
,
Inconnu aux services secrets
In:
Le Figaro
, (1963) (31 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'De donkere kamer van Damocles' door Fons Rademakers onder de titel 'Als twee druppels water'.
Marc Chavannes
,
Adriaan van Dis (bis)
In:
NRC Handelsblad
, (1983) (14 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dis, Adriaan van
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans in Van Dis' VPRO-praatprogramma.
CJMS
,
Geoloog contra theoloog : een 'wijsgerige' discussie
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Anton Claessens
,
[Een nieuwe roman van W.F. Hermans : Nooit meer slapen]
In:
Ons erfdeel : kultureel tijdschrift voor Zuidvlaamse werking in Vlaams-Nederlands-Suidafrikaanse samenwerking
, 11 (1967) 1 (september) 162-165
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Anton Claessens
,
[Over: Hermans, W.F. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966]
In:
Ons erfdeel : kultureel tijdschrift voor Zuidvlaamse werking in Vlaams-Nederlands-Suidafrikaanse samenwerking
, 11 (1967-1968) 1 (september 1967) 161-165
, 1967
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Synnöve Clason
,
En inre frigöringskamp
In:
Nerikes Allehanda
, (1968) (13 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Aldrig mera sova [= Nooit meer slapen]. Stockholm, [1968].
Martin Coenen, Tonnie Luiken
,
WFH over roken
In:
WFH-verzamelkrant
In memoriam Willem Frederik Hermans; [red.: Tonnie Luiken ... et al.; met bijdragen van Hans van Straten ... et al.]. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1995) 15-16 (zomer) 6-7
, 1995
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
facs., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gedeelte van een interview door Martin Coenen met W.F. Hermans in het programma 'Wie schrijft die blijft', uitgezonden door de BRT op 29 september 1991.
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Floris Cohen
,
Gesignaleerd
In:
Tirade
, 26 (1982) 272-273 (januari-februari) 126-127
, 1982
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Verhaar, Herman. Het gelijk van de fotograaf. In: Over W.F. Hermans. [Speciaal nr. van]: Tirade 25 (1981, p. 271 (december), p. 701-721.
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Amsterdam, 1955.
Floris Cohen, Herman Verhaar
,
Het gelijk van de fotograaf
In:
Tirade
Over W.F. Hermans. Speciaal nr. van: Tirade; [red.: Jaap Goedegebuure en Herman Verhaar ; met bijdr. van: Raymond J. Benders ... et al.]
, 25 (1981) 271 (december) 701-721
, 1981
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reactie: Gesignaleerd, door Floris Cohen. In: Tirade 26 (1982, p. 272-273 (januari-februari), p. 126-127.
Samenvatting:
Herman Verhaar begint zijn artikel met het verslag van een discussie die hij in 1971 voerde met zijn vriend Floris Cohen over Mandarijnen op zwavelzuur. Verhaar vindt het – in tegenstelling tot Cohen – vooral een verzameling persoonlijke afrekeningen, alleen grappig als je de besproken auteurs niet kent of niet controleert of Hermans’ kritiek steekhoudend is. Zij besluiten een brief te schrijven naar Hermans met het verzoek de briefwisseling in te mogen zien tussen hem en Adriaan Morriën die zij voerden tussen juni 1947 en november 1948 over de fusie van Criterium en Libertinage. Hermans had dit aanbod gedaan aan ‘serieuze liefhebbers’ in Mandarijnen op zwavelzuur . Zij bezochten Hermans in Haren op 15 februari 1971 en ontvingen vervolgens beiden een publicatie met opdracht.
In De nieuwe linie van 9 juni 1976 besprak Verhaar De raadselachtige Multatuli kritisch en werd vervolgens “zelf op zwavelzuur […] gezet”.
Verhaar drukt zijn kritiek af, die drie hoofdpunten bevat: Hermans verwijst niet of vaak niet naar de bronnen op grond waarvan hij zijn meningen baseert, hij heeft het nauwelijks over het werk van Multatuli en tenslotte maakt hij niet duidelijk wat er zo raadselachtig is aan Multatuli. Er volgden een ingezonden brief van Hermans aan De linie (die Verhaar ook afdrukt), waarin hij volgens Verhaar een hoop onzin vertelt, onder andere over de reden van het bezoek van Verhaar en Cohen aan hem in Haren enige jaren ervoor. Verhaar laat deze ingezonden brief volgen door een Naschrift, dat hem bij nader inzien als te arrogant van toon voorkomt, hetgeen hij verklaart door zijn verbazing over Hermans’ particuliere kijk op de feiten. De conclusie van dit Naschrift en de daarop volgende brief van Hermans heeft Verhaar ook afgedrukt. Hij vraagt zich af of Hermans zich de kritiek op zijn boek over Multatuli zo heeft aangetrokken dat hij aan het fantaseren is geslagen. Hij houdt het er op dat Hermans hemzelf en Cohen als spionnen van Hans Gomperts heeft gezien. Verhaar wijst, naar aanleiding van een interview dat Jaap Goedegebuure Hermans heeft afgenomen in theater De Krakeling, op de verwantschap tussen Hermans en Multatuli: de heftige ambitie tot zelfrechtvaardiging. Hermans ontkende tegenover Goedegebuure dat hij na zijn eerste romans gestructureerder is gaan schrijven. Dat is volgens Verhaar wel het geval, zeker bij Nooit meer slapen, dat hij een hoogtepunt in Hermans’ werk en een van onze beste moderne romans noemt. In deze roman stelt Alfred Issendorf dat de camera niet kan liegen: het gelijk van de fotograaf. Maar, stelt Verhaar, dat is helemaal geen gelijk, want camera’s, foto’s, kunnen ook de waarheid niet spreken. Zij registreren slechts de buitenkant.
In een reactie o.d.t. Gesignaleerd (Tirade: 26 (1982) 272-273 (jan-feb) 126-127) betoogt Floris Cohen dat hij het niet eens is met het oordeel van Verhaar over Mandarijnen op zwavelzuur. Hij vindt dat Hermans met zijn variant van het oude probleem – het demonstreren van de onmetelijke discrepantie tussen pretentie en prestatie van een hele schrijversgeneratie – een bijzonder originele oplossing heeft gevonden. Naarmate die discrepantie minder groot is, wordt er door Hermans ook serieuzer geargumenteerd. Bovendien worden echte schrijvers als Gerard Reve en S. Vestdijk niet aangepakt. Hermans heeft weliswaar zijn eigen wijze van arrangeren van de feiten, maar iets anders dan interpretatieverschillen kan daar niet aan worden ontleend, meent Cohen.
Hennie van Coller
,
Moeilike werk heg gebou
In:
Die Volksblad
, (1980) (22 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damokles. Pretoria [etc.], 1979.
Wilma Cornelisse
,
Treurige voorspelling door W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1990) (26 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Omtrent het discussieprogramma 'Bert Totaal' over de Nederlandse taal op BRT-televisie 2 op 26 februari 1990, met optreden van Hermans.
In de rubriek 'TV vooraf'.
Igor Cornelissen
,
Leve de vliering! : een argeloze Hermans op oude banden
In:
Het Parool
, (1995) (20 oktober)
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Ze zullen eikels zaaien op mijn graf : teruggevonden gesprekken met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1995.
Igor Cornelissen
,
[Over: Sterfboek 2 : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1999]
In:
Het Parool
, (1996) (10 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto boekenmarkt in Deventer
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Binnen het kader van de boekenmarkt in Deventer.
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
Igor Cornelissen
,
Van Zwolle tot Brest-Litowsk : onstuimige herinneringen
In:
Van GennepAmsterdam
, 1983 (371 p., [16] p. foto's)
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill, portr.
Trefwoord(en):
Kelk, C.J.
;
Hermans, Willem Frederik
;
Santen, Sal
;
Hanlo, Jan
;
Carmiggelt, Simon
Annotatie(s):
P. 11-12 Waarschuwend woord: wat de lezers wel en wat zij niet mogen verwachten; p. 13-15 Vooraf; p. 359-371 Namenregister.
Pascal Cornet
,
Willem Frederik Hermans overleden : zonder de illuzies de chaos weg te schrijven : bij het overlijden van Willem Frederik Hermans
In:
De Standaard
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans door Fimin De Maître
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook reacties van Harry Mulisch en Gerard Reve op Hermans' overlijden onder de titel 'Harry Mulisch en Gerard Reve geschokt'.
Pascal Cornet
,
Willem Frederik Hermans : vaincre le chaos sans se faire d'illusions; trad. du néerlandais par Fl. Corbex-Buvens
In:
Septentrion : revue de culture néerlandaise
, 24 (1995) 3 (september) 71-73
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
R.A. Cornets de Groot
,
Girl picture album foldout, 1-3
In:
Cornets de Groot, R.A. Striptease: een anti-essay
Den Haag
, 1980 (p. 21-27)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Achterberg, Gerrit
Annotatie(s):
Over: Achterberg, Gerrit. Zestien. Den Haag, 1968.
1: Pin up.
2: Een zoete meid.
3: Over de compositie van zestien.
R.A. Cornets de Groot
,
Daar rijdt een koffiebroodje door de stad
In:
De Vlaamsche gids : algemeen tweemaandelijksch tijdschrift
, 62 (1978) 5 (september-oktober) 42-44
, 1978
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Cornets de Groot, R.A. Ladders in de leegte: essays: hoe komt de schrijver aan zijn woorden?. 's-Gravenhage, 1981, p. 88-91.
R.A. Cornets de Groot
,
Van atheisme en bijgeloof : nieuwe spelen van Harry Mulisch en W.F. Hermans
In:
Bzzlletin
, 3 (1974-1975) 23 26-27
, 1975
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Mulisch, Harry. Bezoekuur. Amsterdam, 1974.
Over: Hermans, Willem Frederik. Periander. Amsterdam, 1974.
R.A. Cornets de Groot
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren: roman. Amsterdam, 1975]
In:
Bzzlletin
, 4 (1975-1976) 30 (november 1975) 41-42
, 1975
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
R.A. Cornets de Groot, Ad Zuiderent
,
De berg, de olifant en de muis : een nieuw schema voor De God denkbaar denkbaar [de] God
In:
Raster : driemaandelijks tijdschrift voor literatuur
Willem Frederik Hermans. Speciaal nr. van: Raster
, 5 (1971) 2 (zomer) 297-316
, 1971
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Internet:
/tekst/zuid004berg01_01/
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar Denkbaar de God. Amsterdam, 1956.
Reactie: Intieme optiek, 7, door R.A. Cornets de Groot. In: Soma 3 (1971-1972) 20-21 (januari-februari 1972), p. 67-71.
R.A. Cornets de Groot
,
Een epicurische Robespierre
In:
Cornets de Groot, R.A. Contraterrein
Den Haag
, 1971 (p. 20-22)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
karakters
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
R.A. Cornets de Groot
,
Denkbare tautomerie
In:
Cornets de Groot, R.A. De zevensprong
Amsterdam
, 1967 (p. 37-86)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - alchemie
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar Denkbaar de God. Amsterdam, 1956.
Willem K. Coumans
,
Willem Frederik Hermans als fotograaf : Foto's van mooie blote meiden zijn altijd lelijk
In:
De Limburger
, (1986) (september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto door Hermans gemaakt
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
Dorian Cumps
,
Een voorproefje van 'De God Denkbaar': 'De teddybeer'
In:
Tirade
Over W.F. Hermans. Speciaal nr. van: Tirade; [red.: Jaap Goedegebuure en Herman Verhaar ; met bijdr. van: Raymond J. Benders ... et al.]
, 25 (1981) 271 (december) 632-642
, 1981
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De teddybeer. (Een landingspoging op New-Foundland: en andere verhalen. [Herdr.]. Amsterdam, 1971, p. 139-165).
Samenvatting:
Cumps meent dat niet alleen de lezers, maar ook de literaire kritiek te weinig belangstelling toont voor de fantastische aspecten van Hermans’ proza. Terwijl de auteur volgens Cumps juist dan de kenmerken van zijn scheppend vermogen het best blootlegt. Zo ziet hij in het praktisch onopgemerkt gebleven, humoristische verhaaltje De teddybeer uit Een landingspoging op Newfoundland en andere verhalen uit 1957 een aantal aanknopingspunten met grotere werken. Het verhaal verscheen in 1955 in Podium en dient dus tussen de bundel Paranoia uit 1953 en de roman De God Denkbaar Denkbaar de God uit 1956 te worden gesitueerd. Het vormt er misschien zelfs een schakel tussen. In het verhaal zitten veel scènes met geweld en chaos: die zijn in het hele werk te vinden, maar omstreeks 1955 lijkt de auteur er ongewoon koortsig mee bezig te zijn, vindt Cumps. Daarvan getuigt behalve De God Denkbaar Denkbaar de God ook het korte essay Achter borden Verboden Toegang, dat Hermans ook in 1955 schreef. Daarin blijkt ook weer dat de auteur de mens tot een nietig wezen reduceert. Vooral de idealist moet het ontgelden, zoals ook blijkt uit de naam Preker uit De teddybeer. Het is een eenzame zedenpreker, een idealist die door de auteur belachelijk wordt gemaakt door de herhaling van de door Preker uitgesproken holle leuzen als: ‘houd moed, de wonderen zijn de wereld nog niet uit’. Tegenover de chaos is de mens niet alleen zwak en vergankelijk, hij wordt er ook het weerloze slachtoffer van. Groteske effecten worden door herhalingen en alliteraties onderstreept, taalmanipulaties die – hier nog zwak - later in De God Denkbaar Denkbaar de God en Het evangelie van O. Dapper Dapper uit 1973 tot volle ontplooiing komen. Ook het parodiëren van een of ander geijkt stijl- of taalgebruik, of van bekende auteurs (de taal van de christelijke zedenpreek of van de goedkope poëzie, de verzen van vader Cats die de teddybeer graag voordraagt) loopt vooruit op de grappen die Hermans in de twee Denkbaar-romans zou maken naar aanleiding van naam en werk van Anna Blaman, Bert Schierbeek, Anthonie Donkersloot en Anton van Duinkerken.
In De teddybeer is veel humor, spel en associatie te vinden, maar de roman is gebouwd volgens een nachtmerrie-achtig patroon, waarbij onder andere seksuele motieven een grote rol spelen, meent Cumps. Vooral in het tweede deel van het verhaal, waarin Abel, een soort oermens, een gewelddadige geslachtsdrift verpersoonlijkt. Deze Abel, met zijn verschrikkelijke erectie, wordt aan het slot slachtoffer van zijn eigen attributen: zijn ‘afschuwelijk gezwollen roede’ moet door tractoren worden vervoerd, terwijl hij er zelf hulpeloos achteraan moet trippelen. De figuur Abel moet volgens Cumps gezien worden als de projectie van onvervulde verlangens bij de oude Preker. Deze draagt zijn verlangens over op de teddybeer, een scène die men haast onveranderd terugvindt in De God Denkbaar Denkbaar de God. De beide personages, Abel en Preker, lijken in éénzelfde psychologische samenhang thuis te horen. Abel gaat ten onder, terwijl Preker kan ontsnappen. Als geheel van situaties, decors en figuren blijkt De teddybeer de projectie in een droomwerkelijkheid van Prekers onuitgesproken angsten en verlangens te vormen, concludeert Cumps. In dit verhaal, deze literaire grap, gaan diepe ernst en oppervlakkige scherts samen: “twee polen die, al waren zij reeds in Conserve (1947) dicht bij elkaar gekomen, pas vanaf De teddybeer samen zouden groeien tot een hoofdkenmerk van Hermans’ schrijverschap.”
van D
,
Moedwil en misverstand
In:
Trouw
, (1961) (15 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Rotterdam, 1961.
D
,
Mijn ogen geopend
In:
Propria Cures
, (1966) (2 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
van D
,
Sadistisch universum
In:
Trouw
, (1965) (16 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
van D
,
Het behouden huis
In:
Trouw
, (1960) (12 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1960. [Beknopt].
D.
,
Literatuur in herdruk.
In:
Het Vaderland
, (1967) (20 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Themerson, Stefan
Annotatie(s):
Over: Themerson, Stefan. Kardinaal Pölätüo. Amsterdam, 1967.
Hermans schreef voor dit boek het voorwoord.
Meerdere besprekingen.
D.R.
,
W.F. Hermans hekelt Hollands fatsoen : kreatie ‘Dutch comfort’
In:
De Standaard
, (1971) (18 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
Over de toneelopvoering van ‘Dutch comfort’ in Brussel.
D.V.
,
Kapstok voor ongewassen Telegraaf-kleren : W.F. Hermans' 'Onder professoren'
In:
De Waarheid
, (1975) (1 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Andrzej Dabrówka
,
Posłowie : dwa życiorysy w jednej teczce (Seria z tukanem)
In:
Hermans, Willem Frederik. Ciemnia Damoklesa; przeł niderlandzkiego Andrzej Dabrówka; [red. Barbara Walicka]
AlfaWarszawa
, 1994 (p. 400-407)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Pools
Jan Emiel Daele
,
W.F. Hermans II
In:
Vrij Nederland
, (1969) (12 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weverbergh, Julien
Dagboekanier, J.J. Klant
,
Potsierlijk
In:
Het Parool
, (1962) (7 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
Met introductie door 'Dagboekanier' (Striptease).
In de rubriek 'U schrijft, wij drukken'.
Willy Dahl
,
Frihetskampen som galehus
In:
Bergens Arbeiderblad
, (1962) (20 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Noors
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Damokles' mørkerom. Oslo, 1962.
Henk Dahlberg
,
Drie keer Willem Frederik Hermans
In:
Ruku : algemeen cultureel tijdschrift voor de Nederlandse Antillen
, 2 (1970-1971) 4-5 (september 1970) 15-16
, 1970
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jacques Dalemans
,
Zwei literarische Isomere : Franz Kafkas 'Verwandlung' und Willem Frederik Hermans' 'Het lek in de eeuwigheid' (Brussels preprints in artistic and literary studies; vol. 4, 1990)
In:
Isomorfieën in kunst en literatuur; red.: Michel Vanhelleputte
PeetersLeuven
, [1990] (p. 16-36)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kafka, Franz
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het lek in de eeuwigheid. (Moedwil en misverstand: novellen. Amsterdam, 1971, p. 149-160).
Jan van Damme
,
Het is vreselijk in Nederland te worden geboren
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1991) (1 maart) 21
Vorm:
Interview
illustraties:
div. portr. van Hermans, karikatuur van Hermans door W. van Wieringen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In verband met de Boekenweek 1991.
Mientje ten Dam-Pooters
,
Het wapen waarmee 'Van S.' werd vermoord
In:
WFH-verzamelkrant
, 2 (1992-1993) 7 (juni 1993) 78-79
, 1993
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
personages
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
J.A. Dautzenberg
,
Het Nederlandse gekkenhuis
In:
De Volkskrant
, (1988) (4 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988.
J.A. Dautzenberg
,
Het glas staat op de tafel, en andere oude rekeningen : verzamelde artikelen van W.F. Hermans over Wittgenstein
In:
De Volkskrant
, (1990) (21 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein. Amsterdam, 1990.
Guy Decoene
,
Hermans’ retoriek : zelfs goed geschreven prietpraat blijft prietpraat
In:
Knack
, (1984) (11 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
In de rubriek ‘Boeken’.
Luc Decorte
,
Willem Frederik Hermans
In:
Moritoen
, Reeks XIX (1985-1986) 4 1-14
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Biografische gegevens, tamelijk uitgebreide bibliografie van en over Hermans.
Luc Decorte
,
[Over: Hermans, W.F. Het Frans van Van Dale : Grand Hôtel der Nederlandse taal zou eigenlijk een betere titel zijn voor zijn boek
In:
Nederlands van nu
, 28 (1980) 3 (mei-juni) 85-86
, 1980
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dale, J.H. van
;
Welling, Jules
;
Kruyskamp, C.H.A.
Annotatie(s):
Over: NRC Handelsblad, CS van 23 november 1979; en over : Welling, Jules. Taalcuriosa, IV : Het curiosum der curiosa, of Meneer van Dale wacht op antwoord. In : Yang : 15 (1979) 90 (nov) 142-151] / Luc Decorte
Tom van Deel
,
De werkelijkheid zwijgt : W.F. Hermans ontwerpt in ‘Au pair’ een superieur labyrint
In:
Trouw
, (1989) (7 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Tom van Deel
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Dinky Toys. Amsterdam, 1988]
In:
Trouw
, (1988) (17 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dinky Toys. Amsterdam, 1988.
Tom van Deel
,
Losse foto’s van W.F. Hermans
In:
Trouw
, (1994) (1 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto uit besproken boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een foto uit eigen doos. Amsterdam, 1994.
Tom van Deel
,
De wereld met en zonder klokken
In:
Trouw
, (1987) (29 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Tom van Deel
,
Cultuurkritiek van Hermans en Kousbroek
In:
Trouw/kwartet
, (1979) (14 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
ill. uit besproken boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
Tevens bespreking van Kousbroek (De waanzin aan de macht).
Tom van Deel
,
Ondergedoken in toevalligheden
In:
Trouw
, (1993) (11 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Tom van Deel
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Mondelinge mededelingen. Amsterdam, 1987]
In:
Trouw
, (1987) (8 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mondelinge mededelingen. Amsterdam, 1987.
Tom van Deel
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Naar Magnitogorsk. Amsterdam, 1990]
In:
Trouw
, (1990) (27 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Naar Magnitogorsk. Amsterdam, 1990.
Tom van Deel
,
Oceaan van de waarheid, ondoorvorst
In:
Trouw
, (1991) (29 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans tijdens geologische expeditie
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1991.
Tom van Deel
,
Schrijvers kunnen niet van hun eigen boeken afblijven
In:
Trouw
, (1984) (2 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans, J.M.A. Biesheuvel, Willem Jan Otten, Gerrit Kouwenaar
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Over de wijzigingen die schrijvers (Biesheuvel, Otten, Kouwenaar) in latere drukken aanbrengen. Hermans bijv. in de 15e dr. van 'Nooit meer slapen'.
Tom van Deel
,
Een poppentheater van Willem Frederik Hermans
In:
Trouw/kwartet
, (1975) (8 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Tom van Deel
,
Multuli als hoofdpersoon in roman van Hermans
In:
Trouw/kwartet
, (1976) (31 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto woonhuis Douwes Dekker op Ambon
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Tom van Deel
,
Gesprekken met W.F. Hermans
In:
De Volkskrant
, (1979) (4 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979.
Tom van Deel
,
Niets wordt er, niets, uit talloos veel miljoenen
In:
Trouw/kwartet
, (1981) (13 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Tom van Deel
,
De wereld der Fraeylema's
In:
Trouw
, (1984) (13 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
Tom van Deel
,
W.F. Hermans 'leefde' van polemiek : na-oorlogs Multatuli dol op polemiseren en geheven vinger
In:
Trouw
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans door Jutka Rona
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Tom van Deel
,
Alle vormen die Hermans' boeken hebben aangenomen
In:
Trouw
, (2000) (14 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Janssen, Frans A.
;
Stek, Sonja van
Annotatie(s):
Over: Janssen, Frans A. en Sonja van Stek. Het bibliografisch universum van Willem Frederik Hermans : bibliografie van de afzonderlijk verschenen werken. Amsterdam, 2000.
Tom van Deel
,
Een boekhandelaar die leest : dat is bijzonder
In:
Het Parool
, (1986) (19 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Jong, Martien J.G. de. De waarheid(?) omtrent Richard Simmillion : een essay over een onvoltooide autobiografie van Willem Frederik Hermans. Baarn, 1986.
Tom van Deel
,
Kwesties, collages en kattebelletjes brengen Hermans in beeld
In:
Trouw
, (1992) (4 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
collage van Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
T.g.v. de zeventigste verjaardag van W.F. Hermans organiseerde het Letterkundig Museum een tentoonstelling over hem onder de titel 'Hermans is hier geweest', die te zien was van 13 december 1991 t/m 23 februari 1992.
Tom van Deel
,
[Over: Harten, C. van der. Lezen & schrijvers. Amsterdam, 1992]
In:
Trouw
, (1993) (18 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Harten, C. van der. Lezen & schrijvers. Amsterdam, 1992.
Hermans schreef de inleiding in het fotoboek 'Lezen & Schrijvers'.
Tom van Deel
,
De sensatie van de notedop
In:
Bzzlletin
W.F. Hermans; [Frans A. Janssen ... et al.; red.: Freddy de Vree]. Speciaal nr. van: Bzzlletin
, 13 (1984-1985) 126 (mei 1985) 63
, 1985
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
novelle
Internet:
/tekst/deel001sens01_01/
Annotatie(s):
Ook in: Deel, T. van. De komma bij Krol en andere essays. Amsterdam, 1986, p. 29-31.
Tom van Deel
,
W.F. Hermans in Beiroet en in een kabelbaan
In:
Trouw
, (2002) (2 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Valk, Arno van der
Annotatie(s):
Over: Valk, Arno van der. Hermans : het grootste gelijk buiten Nederland. Soesterberg, 2002.
Tom van Deel
,
Iets tussen Freddy en Wim
In:
Trouw
, (2002) (13 april) 51
Vorm:
Recensie
illustraties:
Hermans en De Vree op rommelmarkt in Brussel door Zsoka Rektenwald
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Annotatie(s):
Over: Vree, Freddy de. De aardigste man ter wereld. Amsterdam, 2002.
Over: Apollo in Brasserie Lipp : bespiegelingen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam [etc.], 2001.
Anton Deering
,
'Nooit meer slapen' niet om wakker van te liggen
In:
Algemeen Handelsblad
, (1966) (18 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Anton Deering
,
Goede prestatie van werkgroep in experiment : Test van W.F. Hermans enige stuk van belang
In:
Algemeen Dagblad
, (1960) (28 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de Vlaams-Nederlandse Toneeldag 1960 in Rotterdam, waarop 'De psychologische test' werd uitgevoerd.
Anton Deering
,
Theater rondom Psychologische Test (Hermans)
In:
Algemeen Dagblad
, (1960) (25 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de Vlaams-Nederlandse Toneeldag 1960 in Rotterdam, waarop 'De psychologische test' zou worden uitgevoerd.
Anton Deering
,
Hermans tekende zichzelf
In:
Drentse en Asser courant
, (1967) (22 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Ook in: Algemeen Dagblad, 18 november 1967.
Leen Degens
,
Open brief aan de Rijksuniversiteit Groningen
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 31 (juni 1999) 93
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Marc Dejonckheere
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988]
In:
Algemeen Handelsblad
, 6 (1988-1989) 3 (maart 1989) 54-56
, 1989
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jan Dekker
,
Hermans en de gelovigen
In:
UK : Universiteitskrant Groningen
, (1985) (9 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans en het volle Nederland.
Jan Dekker
,
Hermania is niet te bestrijden
In:
UK : Universiteitskrant Groningen
, (1985) (6 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans en het volle Nederland. Vervolg van het artikel 'Hermans en de gelovigen',, 9 oktober 1985
Jan Dekker
,
Een klaploper in Groningen
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek 2: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1999) 23-30 () 177-181
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Frans Dekkers
,
Het naspel
In:
Dekkers, Frans. King Kong: leven, dood en opstanding van een verrader; [eindred. Gijs van Westelaken]
HP-BalansAmsterdam
, 1986 (p. 115-121)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
Rob Delvigne
,
Een lek in de eeuwigheid
In:
De parelduiker
, 7 (2002) 2 () 68-70
, 2002
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Ritter jr., P. H.
;
Herpen, Jan J. van
;
Eckeren, Gerard van
;
Stuiveling, G.
literaire radiokritiek
Rob Delvigne
,
Brieven die hem niet bereikten (1-2)
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 10 (2000-2001) 39 (juni 2001) 90-91
, 2001
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Morriën, Adriaan
;
Galen Last, H. van
;
Hoornik, Ed
Rob Delvigne, Dirk Baartse
,
Hemmo Veenstra: 'Die koffietafel was echt niet geschikt als onderzoeksruimte'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 10 (2000-2001) 38 (maart 2001) 46-48
, 2001
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Rijksuniversiteit Groningen
Rob Delvigne
,
Spitten in het dossier W.F. Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1991) (26 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Annotatie(s):
Het archief van de RU Groningen over voormalig lector W.F. Hermans.
Rob Delvigne
,
Aan de Rijksuniversiteit (1-4)
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 10 (2000-2001) 37 (december 2000) 25-28
, 2000
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill. portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
wetenschap
;
Rijksuniversiteit Groningen
Annotatie(s):
1: Van assistent tot lector ; 2: Een bepaalde lector ; 3: Dr. H. ; 4: Geen dank voor bewezen diensten.
Rob Delvigne
,
Dichter bij Achterberg
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 10 (2000-2001) 37 (december 2000) 20
, 2000
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Achterberg, Gerrit
Criterium (tijdschr.)
;
waardering
Rob Delvigne
,
Lezen voor Neerlandici
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 36 (september 2000) 120
, 2000
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Bordewijk, F.
Rob Delvigne
,
Hermans editeren
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 36 (september 2000) 104-111
, 2000
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
teksteditie
Rob Delvigne
,
Hermans en Sierksma op oorlogspad
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 17 (2000) 2 (maart-april) 66-75
, 2000
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
;
Sierksma, F.
Annotatie(s):
Bevat brieffragmenten.
Rob Delvigne
,
Hora est : schrijvers en proefschriften (1)
In:
De parelduiker
, 4 (1999) 1 () 55-62
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Sierksma, F.
fysische geografie
Annotatie(s):
Bevat brieffragmenten.
Rob Delvigne
,
Kleinigheden
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 33 (december 1999) 24-25
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vinkenoog, Simon
Rob Delvigne
,
De tarieven van een fotograaf
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 33 (december 1999) 20
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Oversteegen, J.J.
;
Hermans, Willem Frederik
Rob Delvigne
,
Tot u spreekt : W.F. Hermans over experimentele poëzie
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 32 (september 1999) 104-108
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
krt., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Sierksma, F.
experimentele poëzie
;
radio
Rob Delvigne
,
In De Bijenkorf
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 30 (maart 1999) 58-61
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
De Bijenkorf (warenhuis)
Rob Delvigne
,
The dark room of Damocles
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 30 (maart 1999) 54-55
, 1999
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Engels
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Rob Delvigne
,
Over Morriën
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 29 (december 1998) 28-29
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Morriën, Adriaan
;
Lucebert
Rob Delvigne
,
I.M. C.H.
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 29 (december 1998) 12-14
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Hermans, Corry
;
Cijfer, Rob
Annotatie(s):
Ook over: Rob Cijfer.
Rob Delvigne
,
Elburg, Campert en Roelants verwijderd
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 28 (september 1998) 120-121
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Roelants, Maurice
;
Campert, Remco
;
Elburg, Jan G.
Podium (tijdschr.)
;
Nieuw Vlaams Tijdschrift
Rob Delvigne
,
Wolkers verwijdert
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 28 (september 1998) 120
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wolkers, Jan
Rob Delvigne
,
Op bezoek
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 27 (juni 1998) 88-89
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vries, Hendrik de
;
Ruyslinck, Ward
Rob Delvigne
,
Op de koffie
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 27 (juni 1998) 88
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Oversteegen, J.J.
;
Hermans, Willem Frederik
;
Fens, Kees
Merlyn (tijdschr.)
Rob Delvigne
,
De tranen der acacia's : enkele historische achtergronden
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 15 (1998) 6 (november-december) 363-367
, 1998
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Rob Delvigne
,
Willem Frederik Hermans in de prijzen
In:
Stichting Hermans-magazineAmsterdam
, 1998 (47 p.)
Vorm:
Monografie/Biografisch
illustraties:
ill.
Internet:
/tekst/delv003will01_01/
Annotatie(s):
P. 6-11 Inleiding; p. 46 Personenregister.
Rob Delvigne
,
Lucas Mariën : een Vlaamse paladijn?
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 26 (maart 1998) 57-60
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Mariën, Lucas
Annotatie(s):
O.a. over: Mariën, Lucas. De filosofie van de kleine volkeren: de schone slaapster. Antwerpen [etc.], 1989.
Rob Delvigne
,
De laatste hand, (1-2)
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 26 (maart 1998) 44-45
, 1998
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
varianten
Rob Delvigne
,
Van fascinerend tot fascistisch : J.B. Charles en Hermans' schrijverschap
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 15 (1998) 3 (mei-juni) 156-161
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
Rob Delvigne
,
Wim, Karel en Menno
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 25 (december 1997) 29
, 1997
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
Rob Delvigne
,
Een geiser en ventilatoren
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 25 (december 1997) 29
, 1997
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Karel van het
Rob Delvigne
,
Hun strijd, onze strijd
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 25 (december 1997) 28
, 1997
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
engagement
Annotatie(s):
Aanvulling in: Hermans-magazine 9 (1999-2000) 33 (december 1999), p. 25.
Rob Delvigne
,
De ondergang van de Nederlandse literatuur
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 25 (december 1997) 18-19
, 1997
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Rijksuniversiteit Groningen
Rob Delvigne
,
Kabaalmakende negers
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 24 (september 1997) 121
, 1997
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
autobiografisch element
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Rob Delvigne
,
Alles mag
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 24 (september 1997) 120-121
, 1997
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dag dokter! (Het sadistische universum. Amsterdam, 1964, p. 85-93).
Rob Delvigne
,
Zout water
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 24 (september 1997) 120
, 1997
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
werkelijkheidsgehalte
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958
Over: Hermans, Willem Frederik. Het grote medelijden. (Een wonderkind of een total loss. [Amsterdam], 1967, p. 170-224).
Rob Delvigne
,
Men zoekt vergeefs
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 22 (maart 1997) 61
, 1997
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
wetenschap
;
Rijksuniversiteit Groningen
Rob Delvigne
,
Dat schiet op!
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 23 (juni 1997) 89
, 1997
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
citaat
Rob Delvigne
,
Tussen 4 en 11 oktober 1945
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 23 (juni 1997) 88
, 1997
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
autobiografisch element
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Rob Delvigne
,
Monika kwam niet
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 22 (maart 1997) 60-61
, 1997
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Sauwer, Monika
Rob Delvigne
,
Tranen laten
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 22 (maart 1997) 60
, 1997
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Brouwers, Jeroen
;
Ouwens, Kees
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Rob Delvigne
,
Hermans in het bordeel
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 22 (maart 1997) 46
, 1997
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
erotiek
Rob Delvigne
,
Zalig zijn de armen van geest : ongepubliceerd werk van G.K. van het Reve en W.F. Hermans
In:
De parelduiker
, 2 (1997) 5 (december) 50-62
, 1997
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
O.a. over: Reve, Gerard. Melancholia. In: Reve, Gerard. Schoon schip: 1945-1984; [samengest. door Joop Schafthuizen]. Amsterdam, 1984, p. 33-66.
Rob Delvigne
,
Stroef gesprek tussen de schrijfmachines : over Willem Frederik Hermans en Simon Vestdijk
In:
De parelduiker
, 2 (1997) 4 (november) 56-67
, 1997
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Gomperts, H.A.
;
Reve, Gerard
;
Morriën, Adriaan
;
Duinkerken, Anton van
;
Vestdijk, S.
IDIL (Informatie Dienst Inzake Lectuur)
Annotatie(s):
O.a. ook over: Anton van Duinkerken, H. A. Gomperts, Adriaan Morriën en Gerard Reve.
Rob Delvigne
,
Hermans' scenario's
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 14 (1997) 1 (januari-februari) 13-19
, 1997
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
film
;
scenario
Annotatie(s):
Samensmelting van: Hermans en de films die plannen bleven, 1-4. In: Hermans-magazine 5 (1995-1996) 18 (maart 1996), p. 56-57; 19 (juni 1996), p. 90-91; 20 (september 1996), p. 123; 6 (1996-1997) 21 (december 1996), p. 24-27.
Rob Delvigne
,
Hermans opent
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 21 (december 1996) 14-15
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
beeldende kunst
Rob Delvigne
,
'Had ik maar niets gezegd ...': W.F. Hermans als talentscout
In:
De parelduiker
, 1 (1996) 5 (december) 18-25
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Noordewier, Wouter
;
Cremer, Jan
;
Visser, Eduard
Rob Delvigne
,
Who the f*** are Hermans and Reve?
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 13 (1996) 4 (juli-augustus) 223-228
, 1996
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Nooteboom, Cees
censuur
;
homoseksualiteit
;
waardering in het buitenland
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Rob Delvigne
,
Anti-papisme als glorietitel : Hermans en Van Duinkerken
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 18 (maart 1996) 48-49
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Duinkerken, Anton van
;
Vestdijk, S.
rooms-katholicisme
Annotatie(s):
Correctie in: Hermans-magazine 5 (1995-1996) 19 (juni 1996), p. 94.
Correctie: Nogmaals Van Duinkerken. In: Hermans-magazine 7 (1997-1998) 26 (maart 1998), p. 45.
Rob Delvigne
,
'Aan S. Vestdijk van W.F. Hermans'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 17 (december 1995) 21
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vestdijk, S.
literaire kritiek
Rob Delvigne
,
Onbeweeglijk als een gedroogde sprinkhaan
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 16 (september 1995) 117-118
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
personages
Rob Delvigne
,
Idil onder vuur : 'een poepje in de priesterlijke neuzen'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 16 (september 1995) 110-114
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
IDIL (Informatie Dienst Inzake Lectuur)
;
Podium (tijdschr.)
;
rooms-katholicisme
;
literaire kritiek
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Rob Delvigne
,
Visser, Ed(uard)
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 14 (maart 1995) 51
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Visser, Eduard
Annotatie(s):
Aanvullingen in: Hermans-magazine 5 (1995-1996) 17 (december 1995), p. 26; 9 (2000) 34 (maart 2000), p. 56-57.
Rob Delvigne, Gerard Luyendijk, A.G.J. Baeten
,
Hermans oordeelt en veroordeeld : een interview uit 1962
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 12 (1995) 6 (november-december) 343-347
, 1995
Vorm:
Artikel/BiografischInterview
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Over een interview met W.F. Hermans door Gerard Luyendijk en A.G.J. Baeten in: Bourgond 1 (1961-1962) 8-9 (30 maart 1962).
Rob Delvigne
,
Kleinigheden
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 13 (december 1994) 18-19
, 1994
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Rob Delvigne
,
Onder inboorlingen
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 13 (december 1994) 26-28
, 1994
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vries, Hendrik de
;
Keuning, H.J.
wetenschap
Rob Delvigne
,
Naar Magnitogorsk, een kerstvertelling
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 3 (1993-1994) 10 (maart 1994) 51-52
, 1994
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., krt.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Naar Magnitogorsk. Amsterdam, 1990.
Rob Delvigne
,
Nieuw werk van oude schrijver
In:
WFH-verzamelkrant
, 2 (1992-1993) 6 (maart 1993) 58-59
, 1993
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Redactionele bijdrage (met dank aan Rob Delvigne).
Rob Delvigne
,
Presentatie LiteROM
In:
Open : vaktijdschrift voor bibliothecarissen, literatuuronderzoekers, bedrijfsarchivarissen en documentalisten
, 25 (1993) 2 () 78-79
, 1993
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
LiteROM
Rob Delvigne, Tonnie Luiken
,
Wie was Fokke Sierksma
In:
WFH-verzamelkrant
, 2 (1992-1993) 5 (december 1992) 12-13
, 1992
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Sierksma, F.
Annotatie(s):
Aanvullingen door Rob Delvigne In: WFH-verzamelkrant 2 (1992-1993) 6 (maart 1993), p. 60-61.
Rob Delvigne
,
De schrijver als misdadiger : W.F. Hermans en Podium in 1951
In:
Algemeen Handelsblad
, 4 (1986-1987) 4 (april 1987) 1-5
, 1987
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Podium (tijdschr.)
;
censuur
;
subsidiëring van tijdschriften
Annotatie(s):
P. 5 Verantwoording.
Over een fragment van: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. In: Podium 7 (1951) 3 (mei-juni), p. 184-205.
Rob Delvigne
,
Hermans als interviewer
In:
De revisor
, 2 (1975) 3 (juli) 32-37
, 1975
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
Annotatie(s):
P. 33-37 Weergave van het gesprek tussen W.F. Hermans en H. van Kuilenburg, uitgezonden in de V.P.R.O.-televisie.-rubriek 'Boeken aan het woord' van 7 november 1962.
Rob Delvigne
,
Als twee druppels water?
In:
De revisor
Literatuur en film. Speciaal nr. van: Revisor
, 1 (1974) 9-10 (december) 14-22
, 1974
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'De donkere kamer van Damocles' door Fons Rademakers onder de titel 'Als twee druppels water'.
Rob Delvigne
,
Eindelijk alles over het braken van Menno
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 11 (2001-2002) 42 (maart 2002) 56-59
Vorm:
Artikel/Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Rob Delvigne
,
Hermans over Hermus
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 12 (2002-2003) 47 (juni 2003) 79-80
Vorm:
Artikel/Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Rob Delvigne
,
Mondelinge mededelingen : (1-3)
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 11 (2001-2002) 44 (september 2002) 104-109
Vorm:
Artikel/Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Vervolg in: Hermans-magazine 12 (2002-2003) 45 (december 2002), p. 24-27; 46 (maart 2003), p. 57-60.
Rob Delvigne
,
De tranen in opspraak
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 13 (2003-2004) 51 (juni 2004) 78-79
Vorm:
Artikel/Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
André Demedts
,
[Over: Hermans, W.F. Het behouden huis. 6e dr. Amsterdam, 1968]
In:
Dietsche warande en Belfort : tijdschrift voor letterkunde, kunst en geestesleven
, 114 (1969) 6 (juli-augustus) 468
, 1969
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
V.M.M. Denters
,
Tom en Hermans
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1987) (29 januari)
Vorm:
Brief
illustraties:
cartoon Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over spotprent op Hermans van tekenaar Tom in het Utrechts Nieuwsblad, 17 januari 1987.
Frans Depeuter
,
Nog maar eens ... nooit meer slapen : het bevrijdend nihilisme
In:
Heibel : tweemaandelijks kritisch tijdschrift
, 3 (1967-1968) 4 3-23
, 1967
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Paul Depondt
,
Over het lezen van boeken
In:
De Nieuwe : onafhankelijk Vlaams weekblad
, (1984) (5 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Waarom schrijven?. Amsterdam, 1983.
Tevens bespreking van 'Het boek' van Harry Mulisch en 'Het landschap der levenden' van Bob den Uyl.
Ook in: Hervormd Nederland, 28 april 1984 [met foto van opengehouden boek]
Paul Depondt, Piet de Moor
,
Het oog dat kijkt en liegt : De foto's van W.F. Hermans
In:
Knack
, (1986) (30 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, foto gemaakt door Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
In de rubriek 'Boeken'.
Janwim Derks
,
'Een talent dat bewust uit stelen gaat, wordt nooit een epigoon': WFH en Céline
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek 2: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1999) 23-30 () 192-199
, 1999
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
invloed van L.-F. Céline
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Jan Wim Derks
,
Schoolmeestersbloed is beter dan wijwater : (over Ik heb altijd gelijk van W.F. Hermans)
In:
Hollands maandblad : tijdschrift voor literatuur en politiek
Het gezond verstand; [door J.J. Peereboom ... et al.]. Speciaal nr. van: Holl. maandbl.
, 34 (1992-1993) 6-7 [= 535-536] (juni-juli 1992) 34-39
, 1992
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
autobiografisch element
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, [1969].
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
B. Desomer
,
Jongens en wetenschap : 'Een heilige van de horlogerie'
In:
Parlando furioso : tijdschrift voor letteren
, 1 (1987-1988) 3 (oktober-december 1987) 43, 45
, 1987
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Filip Devos
,
Postuum geruis ...Hermans' laatste roman zet critici op het verkeerde been
In:
De Standaard
, (1995) (26 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
Dorothea Dieckmann
,
Paulina und das Dilemma des verliebten Autors : Willem Frederik Hermans' Roman 'Au pair'
In:
Neue Zürcher Zeitung
, (2003) (22 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Leipzig, 2003.
Dorothea Dieckmann
,
...nichts als ohnmächtige Verleumdungen : Willem Frederik Hermans' sadistisches Universum
In:
Neue Zürcher Zeitung
, (2001) (18 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Die Dunkelkammer des Damokles. Leipzig, 2001.
Dorothea Dieckmann
,
Und Gott würfelt doch : 'Nie mehr schlafen' : ein Roman von W.F. Hermans
In:
Neue Zürcher Zeitung
, (2002) (17 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nie mehr schlafen. Tübingen, 1982.
Johan Diepstraten
,
Spannend
In:
De Stem
, (1993) (5 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Johan Diepstraten
,
Essays van W.F. Hermans over Brandt Corstius en ander onrecht ... zuur, knorrig maar ook bevlogen
In:
De Stem
, (1994) (2 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo. Amsterdam, 1994.
Johan Diepstraten
,
Verhalenbundel van zeventigjarige W.F. Hermans : de weerzin tegen Nederland
In:
De Stem
, (1991) (30 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Johan Diepstraten
,
Oeuvre van Willem Frederik Hermans voltooid : nog één keer onder professoren
In:
De Stem
, (1995) (8 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
Johan Diepstraten
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991]
In:
Diepstraten, Johan. De kunst van het schrijven
EllessyArnhem
, 2000 (p. 318-320)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Johan Diepstraten
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk: fragmenten uit het oorlogsdagboek van de student Karel R. Amsterdam, 1993]
In:
Diepstraten, Johan. De kunst van het schrijven
EllessyArnhem
, 2000 (p. 317-318)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
J.J.M. van Dijk
,
De motieven van Hermans
In:
Hollands maandblad : tijdschrift voor literatuur en politiek
, 12 (1971) 278 (januari) 28-30
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb : het sadistische universum 2. Amsterdam, 1970.
Ale van Dijk
,
'In dat filmportret over mij moet een grote blonde stoot'
In:
Het Vrije Volk
, (1989) (4 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Fransen, Ad
;
Lieshout, Erik
Annotatie(s):
Over een documentaire over Hermans die op 12 november 1989 door de VPRO werd uitgezonden onder de titel 'Ik verlang naar niets dat voorbij is terug'.
Tjalling van Dijk
,
Hermans' geliefde typemachines
In:
Algemeen Dagblad
, (1996) (5 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans op markt van Montreuil (foto Piet Schreuders)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de tentoonstelling 'De liefste machine ooit uitgevonden : Willem Frederik Hermans en de typemachine' in Scryption, Tilburg, 1996.
Peter van Dijk
,
Het aangeprate minderwaardigheidscomplex van de christelijke kunst
In:
Icarus : literair-cultureel tijdschrift
, 7 (1999) 2 () 16-19
, 1999
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Boon, Louis-Paul
christelijke literatuur
Peter van Dijk
,
De schrijver in zijn werk?
In:
Bij de tijd : gereformeerd magazine voor opinievorming
, 6 (1997-1998) 4 (december 1997) 28-29
, 1997
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
auteur-tekst-relatie
A.J. van Dijk
,
Van Gogh bij Hermans en Ter Braak
In:
In de waagschaal
, NR 19 (1990-1991) 8 (juni 1990) 30-31 [= 254-255]
, 1990
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
thema - Vincent van Gogh
H. van Dijk, G.J. Dorleijn
,
Ambiguïteit in de literatuur van vroeger en nu
In:
Als je begrijpt wat ik bedoel!: lezingencyclus over ambiguïteit: dubbel- en meerzinnigheid; [red.: Janke van der Sluis, Douwe Vellenga]
Studium Generale, Rijksuniversiteit GroningenGroningen
, [1988] (p. 45-61)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
ambiguïteit
;
Reinaert
Annotatie(s):
Artikel geschreven naar aanleiding van de lezingencyclus 'Als je begrijpt wat ik bedoel', georganiseerd door het Studium generale van de Rijksuniversiteit Groningen in het najaar van 1987.
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damokles. Amsterdam, 1982.
Frank van Dijl
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988]
In:
Het Vrije Volk
, (1988) (4 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988.
Frank van Dijl
,
Bij Hermans weet je wel hoe laat het is : een slaaf van de tijd?
In:
Het Vrije Volk
, (1987) (6 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Frank van Dijl
,
Homme hoest zich een ongeluk.
In:
Het Vrije Volk
, (1980) (28 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dood en weggeraakt. Antwerpen, 1980.
Over: Hermans, Willem Frederik. Homme’s hoest. Amsterdam, 1980.
Dood en weggeraakt is een bibliofiele uitgave (Antwerpen, Ziggurat) van een deel van een voorgenomen autobiografie.
Frank van Dijl
,
Geen vuurwerk meer bij W.F. Hermans
In:
Het Vrije Volk
, (1979) (21 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979.
Frank van Dijl
,
Hermans heeft veel vijanden gemaakt : twee uitgaven voor 70-ste verjaardag
In:
Algemeen Dagblad
, (1991) (29 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Steye Raviez
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Ook vermelding van het verschijnen van de als jubileumeditie uitgekomen 22e dr. van Nooit meer slapen.
Frank van Dijl
,
‘Honderd helden’, naslagwerk voor de romanlezer
In:
Het Vrije Volk
, (1985) (23 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Gerard Reve en Anne Frank, foto van kat door W.F. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De liefde tussen mens en kat. Amsterdam, 1985.
Tevens bespreking van ‘Honderd helden uit de Nederlandse literatuur’, samengest. door Inez van Eijk en Rudi Wester, eveneens een uitgave van de Bijenkorf.
Frank van Dijl
,
W.F. Hermans' zwavelzuur bijt nog steeds
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. van Aad Nuis, Fryderyck Weinreb, Renate Rubinstein en Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur, supplement. Parijs, 1983.
Frank van Dijl
,
'Ik ben Brigitte Bardot niet' : interviews met W.F. Hermans gebundeld
In:
Het Vrije Volk
, (1979) (13 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979.
Frank van Dijl
,
Nieuwe Hermans
In:
Het Vrije Volk
, (1981) (5 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Frank van Dijl
,
Waarom schrijft W.F. Hermans? Daarom
In:
Het Vrije Volk
, (1984) (24 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Waarom schrijven?. Amsterdam, 1983.
Frank van Dijl
,
Bzzlletin met eerbetoon aan W.F. Hermans : 'Nederland heeft mij niets meer te bieden'
In:
Het Vrije Volk
, (1985) (6 juli)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en Hugo Brandt Corstius
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Fragmenten van een interview van Frans A. Janssen en Freddy de Vree uit Bzzlletin 126, dat gewijd is aan Hermans.
Over: W.F. Hermans. Den Haag, 1985. (Bzzlletin nr. 126).
Frank van Dijl
,
W.F. Hermans op zwavelzuur
In:
Het Vrije Volk
, (1982) (9 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Niels van der Hoeven
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Over W.F. Hermans (Tirade 25 (1981, p. 271).
Frank van Dijl
,
[Opvolging van Hermans als columnist bij Het Parool]
In:
Het Vrije Volk
, (1979) (15 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvolging van Hermans als columnist bij Het Parool.
Frank van Dijl
,
De waarheid over Hermans en de letteren
In:
Het Vrije Volk
, (1982) (23 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het VPRO televisieprogramma 'De letteren' over de literaire kritiek in Nederland.
Frank van Dijl
,
Hermans vindt 't ook niet fraai…
In:
Het Vrije Volk
, (1983) (14 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dis, Adriaan van
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans in Van Dis' VPRO-praatprogramma.
Frank van Dijl
,
Hermans en Zuid-Afrika : 'Er bestaat geen boycot'
In:
Het Vrije Volk
, (1984) (11 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. 3e uitgebr. dr. Amsterdam, 1983.
Frank van Dijl
,
Hermans is geen racist
In:
Het Vrije Volk
, (1984) (22 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reactie op de Federatie van Welzijnsorganisatie van Surinamers, welke het optreden van Hermans tijdens de Nacht van de Poëzie uit den boze vindt vanwege zijn vermeend racisme.
Frank van Dijl
,
Broddelwerk
In:
Het Vrije Volk
, (1984) (12 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Frank van Dijl
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Zuidinga, Robert-Henk. Anekdotes over W. F. Hermans. Weesp, 1984.
Frank van Dijl
,
Foto's brengen het over het hoofd geziene onder het oog : Willem Frederik Hermans, fotograaf
In:
Het Vrije Volk
, (1986) (13 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, foto door Hermans gemaakt
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
Frank van Dijl
,
[Over dichter-schrijver C. Buddingh']
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1988) (30 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Buddingh', C.
Annotatie(s):
Hermans aanval op Buddingh', na het verschijnen van het vierde deel van de 'Dagboeknotities' van de laatste (Een mooie tijd om later te worden).
Frank van Dijl
,
Het blijft balletje trappen : Hella S. Haasse in gesprek met W.F. Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1991) (4 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en Hella Haasse in gesprek, door Rob Mertens
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Haasse, Hella S.
Annotatie(s):
Op 1 maart 1991 start in Vlissingen de twee jaar door Nederland reizende tentoonstelling 'In het spoor van Willem Frederik Hermans' n.a.v. het feit dat 'Nooit meer slapen' 25 jaar geleden is verschenen en de zeventigste verjaardag van Hermans. Hella Haasse en Hermans in een openbaar gesprek met elkaar als voorafje.
Frank van Dijl
,
Zeldzaam werk van Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1991) (13 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans in duplo bij de opening van de tentoonstelling
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
T.g.v. de zeventigste verjaardag van W.F. Hermans organiseerde het Letterkundig Museum een tentoonstelling over hem onder de titel 'Hermans is hier geweest', die te zien was van 13 december 1991 t/m 23 februari 1992.
Frank van Dijl
,
Hermans schilt rimpelige appeltjes
In:
Algemeen Dagblad
, (1994) (12 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans met Theo van Gogh
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Gogh, Theo van
Annotatie(s):
Hermans praat met Theo van Gogh op het jubileumfestival van zijn uitgeverij De Bezige Bij.
Frank van Dijl
,
Na tien jaar : 'bijzonder aardig; prima, prima': de kritiek van Hermans op de dagboeken van Buddingh'
In:
Bzzlletin
C. Buddingh'; [red.: Daan Cartens ... et al.]. Speciaal nr. van: Bzzlletin
, 17 [i.e. 18] (1988-1989) 158 (september 1988) 20-24
, 1988
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Phaff, Johan
;
Hermans, Willem Frederik
Frank van Dijl
,
Onder literatoren
In:
Dijl, Frank van. Schrijvers op de rand van '80: interviews, reportages, kronieken, dagboekaantekeningen
Amsterdam
, 1979 (p. 206-213)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wolkers, Jan
Frank van Dijl
,
'n Interview : dagboekfragmenten
In:
Letteriek
, 4 (1978) 2-3 () 39-42
, 1978
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dijl, Frank van
Frank van Dijl
,
W.F. Hermans als de aardigste man ter wereld
In:
Algemeen Dagblad
, (2002) (24 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Annotatie(s):
Over: Vree, Freddy de. De aardigste man ter wereld. Amsterdam, 2002.
C.J.E. Dinaux
,
W.F. Hermans als barok auteur in ‘Drie melodrama’s’
In:
Haarlems Dagblad
, (1957) (12 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie melodrama’s. Amsterdam, 1957.
In de rubriek ‘Litteraire Kanttekeningen’.
C.J.E. Dinaux
,
De acacia’s van Hermans schreiden vergeefs : het woord is aan de wrok
In:
Haarlems Dagblad
, (1952) (2 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
In de rubriek ‘Litteraire kanttekeningen’.
C.J.E. Dinaux
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Amsterdam, 1948]
In:
Haarlems Dagblad
, (1948) (20 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Amsterdam, 1948.
In de rubriek 'Litteraire kanttekeningen'.
C.J.E. Dinaux
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949]
In:
Haarlems Dagblad
, (1950) (12 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
C.J.E. Dinaux
,
De literaire winst van een total loss : de egelstelling van Willem Frederik Hermans
In:
Haarlems Dagblad
, (1967) (30 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
In de rubriek 'Litteraire kanttekeningen'.
C.J.E. Dinaux
,
Symboliek van een 'verzetsman' in aangrijpende roman van W.F. Hermans
In:
Haarlems Dagblad
, (1959) (14 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
In de rubriek 'Litteraire kanttekeningen'.
C.J.E. Dinaux
,
W. F. Hermans
In:
Dinaux, C.J.E. Gegist bestek: benaderingen en ontmoetingen. Dl. 1: [Noord-Nederlandse auteurs]
StolsDen Haag
, 1958 (p. 245-252, 1 p. pl)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Adriaan Ditvoorst, Edgar Burcksen, Ben Verbong
,
Waar zijn mijn vrienden gebleven? : [interview met Adriaan Ditvoorst]
In:
Skrien : filmschrift
, (1974) 44-45 (juli-augustus) 9-20
, 1974
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over de verfilming van: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. In: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953, p. 41-87; en van: Hermans, Willem Frederik. De blinde fotograaf. In: Hermans, Willem Frederik. Een landingspoging op Newfoundland en andere verhalen. Amsterdam, 1957, p. 167-197.
Adrienne Dixon
,
Holland-Pays Bas
In:
International P.E.N. : bulletin of selected books : choix de notices critiques
, 18 (1967) 4 () 140-142
, 1967
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vestdijk, S.
Annotatie(s):
Over: Vestdijk, Simon. De leeuw en zijn huid. Den Haag [etc.], 1967.
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Adrienne Dixon
,
Holland-Pays Bas
In:
International P.E.N. : bulletin of selected books : choix de notices critiques
, 17 (1966) 3 () 69-73
, 1966
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Bernlef, J.
;
Visser, Eduard
;
Vestdijk, S.
Annotatie(s):
Over: Bernlef, J. Paspoort in duplo. Amsterdam, 1966; Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966; Vestdijk, S. Zo de ouden zongen .... Den Haag [etc.], 1966; Visser, Eduard. De rode miereneter. Amsterdam, 1966.
Dng
,
W.F. Hermans weer met zwavelzuur : 'Het sadistisch universum'
In:
Algemeen Dagblad
, (1965) (13 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Henk Doedens
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980]
In:
De Vacature
, (1980) (30 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
Bespreking samen met Kees van Kooten (De ergste treitertrends).
Henk Doedens
,
Hermans over professoren
In:
De Vacature
, (1975) (25 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
In de rubriek 'Schrijvers en hun werk'.
Henk Doedens
,
Schrijvers en hun werk : essays
In:
De Vacature
, (1966) (24 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Bespreking van een aantal essaybundels.
Jaap van der Does, Hans Swart
,
Een argeloze au pair in het land der letteren : Hermans’ laatste roman als sleutelroman
In:
De Groene Amsterdammer
, (1991) (5 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Jaap van der Does
,
Een klassieke schoonheid : over thema's en dubbele bodems in 'Au Pair'
In:
Omwikkel mij met uw verstand: drie beschouwingen over het werk van Willem Frederik Hermans: bekroonde essays naar aanleiding van de door het WFHi uitgeschreven WFH essayprijsvraag
De Bezige Bij [etc.]Amsterdam [etc.]
, 2000 (p. 41-69)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Internet:
/tekst/pola006klas01_01/
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Yves van Domber
,
Oorvijgen voor paarden
In:
Elsevier
, (1965) (10 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
A. van Domburg, Jonne Severijn
,
Als twee druppels water : Fons Rademakers zet door
In:
Film forum
, 12 (1963) 1 (januari) 3-5
, 1963
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
film
Annotatie(s):
Over de verfilming in 1963 door Fons Rademakers van: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958, onder de titel 'Als twee druppels water'.
Reactie: Oud brood en twee druppels H2O, door Jonne Severijn. In: Skoop 1 (1963) 3, p. [19-22].
Jan van Donselaar, Lies van Donselaar
,
Had Alfred Issendorf een meteoriet kunnen vinden?: een nieuwe these over 'het kompasraadsel' in 'Nooit meer slapen'
In:
Vooys : instituutsblad van het Instituut De Vooys voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
, 13 (1994-1995) 2 (februari-maart 1995) 35-40
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. 19e dr. Amsterdam, 1986.
C.B. Doolaard
,
W.F. Hermans' roman voortreffelijk verfilmd : Als twee druppels water
In:
Vrij Nederland
, (1963) (2 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
C.B. Doolaard
,
Rademakers' film goed ontvangen : 'Zeilen' van Hoving kreeg open doekjes op festival Cannes
In:
Het Parool
, (1963) (20 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
sfeeropname festival met Rademakers en Heineken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Cannes (filmfestival)
Annotatie(s):
Over het filmfestival van Cannes en o.a. het daar vertoonde 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
C.B. Doolaard
,
[Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst]
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
Ton van Doorn
,
[Willem Frederik Hermans]
In:
De krant op Zondag
, (1991) (4 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
3 portr. Hermans door Cas Oorthuys
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
J.A.A. van Doorn
,
W.F. Hermans en het meervoud
In:
NRC Handelsblad
, (1988) (15 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Auteur
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het gebruik van meervoudsvormen in het Nederlands.
Jacobus van Doorne
,
W.F. Hermans over de mens en zijn lot
In:
Trouw
, (1971) (25 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Jacobus van Doorne
,
W.F. Hermans over de mens en zijn lot
In:
De Rotterdammer
, (1971) (24 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Jacobus van Doorne
,
'Een wonderkind of een total loss'
In:
Trouw
, (1967) (2 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
G.J. Dorleijn
,
De ontmaskering van de universitaire schijn : 'Onder professoren' is geen echte universiteitsroman : Universiteit tussen fantasie en werkelijkheid
In:
UK : Universiteitskrant Groningen
, (1990) 40 (26 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de Nederlandse universitaire romans en de plaats van 'Onder professoren'.
Klaas D. Drenth
,
'Schemer zal geven wat dag heeft beloofd': schrijvers in Haren
In:
Boomker & SavenijeGroningen
, 1998 (44 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vries, Hendrik de
;
Fabricius, Johan
;
Elema, Hans
;
Eijsselsteijn, Lidy van
;
Heeroma, Klaas H.
;
Kopland, Rutger
Haren (Gr.)
Annotatie(s):
1e dr. 1998.
L.F. van Driel
,
De cirkel van denkbaar : coderen, dubbelcoderen en decoderen
In:
Spektator : tijdschrift voor Neerlandistiek
, 5 (1975-1976) 8 (maart 1976) 544-545
, 1976
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar Denkbaar de God. Amsterdam, 1956.
Jan Drummen
,
Ik ben erg in mijn nopjes met die prijs
In:
Gazet van Antwerpen
, (1977) (7 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de toekenning van de Nederlands-Belgische driejaarlijkse Prijs der Nederlandse letteren.
Jan Drummen
,
Ik ben erg in mijn nopjes met die prijs
In:
Eindhovens Dagblad
, (1977) (15 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de toekenning van de Nederlands-Belgische driejaarlijkse Prijs der Nederlandse letteren.
Peter van Druten
,
Een mythologische accentverschuiving
In:
Notervm : driemaandelijks schrift voor kunst, literatuur en tijdschriften
, 3 (1988-1989) 3 (oktober 1989) 45-47
, 1989
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
F. Du.
,
Nederlands-Vlaamse toneeluitwisseling : 'De psychologische Test' van W.F. Hermans
In:
De Tijd De Maasbode
, (1960) (28 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de Vlaams-Nederlandse Toneeldag 1960 in Rotterdam, waarop 'De psychologische test' werd uitgevoerd.
Pierre H. Dubois
,
Nieuwe boeken uit de najaarsproduktie
In:
Het Vaderland
, (1977) (24 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
Opm.: Gezamenlijke bespreking van Jeroen Brouwers (Zonsopgangen boven zee), J.M.A. Biesheuvel (De weg naar het licht), Guus Luyters (Liefde en leugens), Simon Carmiggelt (Vroeger kon je lachen) en W.F. Hermans (Boze brieven van Bijkaart).
Pierre H. Dubois
,
Een poging tot bevrijding : ‘Conserve’ door W.F. Hermans
In:
Spectator
, (1947) (23 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. Amsterdam, 1947.
Samenvatting:
Op Pierre Dubois (in De Spectator, weekendblad van De Nieuwe Gids, van 23 november 1947) maken de reeds verschenen afleveringen van De tranen der acacia’s een troebele, onheldere indruk, terwijl hij Conserve waardeert als een gewaagde poging tot bevrijding uit het huiselijke, burgerlijke Nederlandse proza. Gewaagd, en niet helemaal geslaagd. Deze criticus noemt de venijnige kritiek van Hermans, die de nodige tegenstand heeft opgewekt. Hij heeft volgens hem daarin wel iets gemeen met een even bewegelijke, even irriterende figuur als Du Perron. Dubois vraagt om een stevig krediet voor een schrijver met deze talenten en deze durf.
Pierre H. Dubois
,
Een fascinerende roman van Willem Frederik Hermans : persoonlijke waarheid van sombere visie : De donkere kamer van Damocles
In:
Het Vaderland
, (1959) (3 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans met poes
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Pierre H. Dubois
,
Scepsis, satire, spot, sarcasme : tendens van nieuwe literatuur
In:
Het Vaderland
, (1973) (29 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, Leo Vroman, tekening van Marnix Gijsen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
Korte bespreking als onderdeel van reeks besprekingen van nieuwe boeken.
Pierre H. Dubois
,
W.F. Hermans zorgde voor een verrassing : Koningin en Prins aanwezig
In:
Het Vaderland
, (1953) (28 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto ontmoeting koningin Juliana en Victor van Vriesland
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het omgekeerde pension. Leiden, 1953.
Over de opening van de 18e boekenweek waarbij vier eenacters werden uitgevoerd, waaronder ‘Het omgekeerde pension’ van Hermans.
Pierre H. Dubois
,
Willem Frederik Hermans : fixatie op de werkelijkheid
In:
Het Vaderland
, (1981) (10 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Homme’s hoest. Amsterdam, 1980.
Pierre H. Dubois
,
De pamflettaire woede van W.F. Hermans
In:
Het Vaderland
, (1979) (21 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
Pierre H. Dubois
,
Het demagogisch talent van W.F. Hermans
In:
Het Vaderland
, (1980) (23 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979.
Pierre H. Dubois
,
Mandarijnen op zwavelzuur
In:
Het Vaderland
, (1955) (19 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
Annotatie(s):
Over 'Volg het spoor terug' van J.B. Charles.
Pierre H. Dubois
,
Mandarijnen op zwavelzuur : W.F. Hermans als polemist
In:
Het Vaderland
, (1955) (19 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
Annotatie(s):
Over de eerste aflevering van 'Mandarijnen op zwavelzuur'.
Pierre H. Dubois
,
Interviews en schrijverschap
In:
Het Vaderland
, (1979) (8 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. 15e herz. dr. Amsterdam, 1979.
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979.
Pierre H. Dubois
,
Het thema van de nutteloosheid
In:
Het Vaderland
, (1976) (14 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Pierre H. Dubois
,
'Paranoia' : een nieuw boek van Willem Frederik Hermans : het geheim van de taal
In:
Het Laatste Nieuws
, (1954) (2 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953.
Pierre H. Dubois
,
Leven in een vervalste wereld
In:
Het boek van nu : maandblad voor boekenvrienden
, 7 (1953-1954) 6 (februari 1954) 88-89
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953.
In de rubriek 'Kroniek van het Proza'.
Pierre H. Dubois
,
Levenslot en werk van Multatuli
In:
Het Vaderland
, (1976) (10 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Multatuli
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Pierre H. Dubois
,
Belangwekkende herdrukken van Epicurus tot Hermans
In:
Het Vaderland
, (1977) (19 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, Martinus Nijhoff, Simon Vestdijk
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb : het sadistische universum 2. 3e dr. Amsterdam, 1976.
Teven bespreking van herdrukken van Nijhoff, Vestdijk e.a.
Pierre H. Dubois
,
W.F. Hermans en de minachting
In:
Het Vaderland
, (1981) (18 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Pierre H. Dubois
,
'Als twee druppels water' : film van Fons Rademakers blijkt boeiend werkstuk
In:
Het Vaderland
, (1963) (21 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
scene, met Lex Schoorel, uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Pierre H. Dubois
,
De schrijver in de chaos van de tijd : De remedie ligt alleen bij hemzelf : Pierre H. Dubois antwoordt W.F. Hermans
In:
Het Vrije Volk
, (1953) (13 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Pierre H. Dubois reageert op het artikelen van Hermans van 25 april, 2 en 9 mei in Het Vaderland over de situatie van de Nederlandse literatuur.
Pierre H. Dubois
,
Schrijvers en intellectuelen in aarzelende onzekerheid : Oorzaak vervlakking van het litteraire leven : Pierre H. Dubois antwoordt W.F. Hermans
In:
Het Vaderland
, (1953) (6 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Pierre H. Dubois reageert op het artikelen van Hermans van 25 april, 2 en 9 mei in Het Vaderland over de situatie van de Nederlandse literatuur.
Pierre H. Dubois
,
Moet men ressentimenten met vijgebladen bedekken? : Taboe in theorie en praktijk
In:
Het Vaderland
, (1962) (1 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Bespreking van de tijdschriften 'Gard Sivik' 22-24 = 5 (1960-1961) 4-6 (januari-juni 1961) en 'Randstad' 2 (februari 1962). Hermans schreef in 'Gard Sivik' de bijdrage 'Dope : mana, manier en taboe', en in 'Randstad' 'Het grote medelijden'.
Pierre H. Dubois
,
Een poging tot bevrijding
In:
Over Conserve: de eerste roman van Willem Frederik Hermans; Ton Anbeek ... [et al.]; kritieken en essays samengest. door Kees de Bakker. 2e, [verm.] dr
ConserveSchoorl
, 1998 (p. 23-25)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
1e dr. 1988.
Ook in: De Spectator: weekeindblad van De Nieuwe Gids, 23 november 1947.
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve: roman. Amsterdam, 1947.
Samenvatting:
Op Pierre Dubois (in De Spectator, weekendblad van De Nieuwe Gids, van 23 november 1947) maken de reeds verschenen afleveringen van De tranen der acacia’s een troebele, onheldere indruk, terwijl hij Conserve waardeert als een gewaagde poging tot bevrijding uit het huiselijke, burgerlijke Nederlandse proza. Gewaagd, en niet helemaal geslaagd. Deze criticus noemt de venijnige kritiek van Hermans, die de nodige tegenstand heeft opgewekt. Hij heeft volgens hem daarin wel iets gemeen met een even bewegelijke, even irriterende figuur als Du Perron. Dubois vraagt om een stevig krediet voor een schrijver met deze talenten en deze durf.
Pierre H. Dubois
,
Arie Mout: 's-Gravenhage 17 september 1900 - 's-Gravenhage 14 september 1978
In:
Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden
, (1980-1981 [versch. 1982]) () 191-197
, 1982
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Mout, Arie
rechtsgeschiedenis
Pierre H. Dubois
,
Kritisch memorandum, 1: intellectuele emigratie
In:
Dubois, Pierre H. Voor eigen rekening. 2e dr
Nijgh & Van DitmarDen Haag
, 1961 (p. 115-123)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
essay
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie soorten essayisten (1-3 in Het Vaderland, 25 april, 2 mei en 9 mei 1953).
Pierre H. Dubois
,
Een meesterlijke roman van W.F. Hermans
In:
Het boek van nu : maandblad voor boekenvrienden
, 12 (1958-1959) 5 (januari 1959) 81-82
, 1959
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Pierre H. Dubois
,
Leven in een vervalste wereld
In:
Het boek van nu : maandblad voor boekenvrienden
, 7 (1953-1954) 6 (februari 1954) 88-89
, 1954
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953.
Pierre H. Dubois
,
Uit velerlei pen
In:
Het boek van nu : maandblad voor boekenvrienden
, 7 (1953-1954) 2 (oktober 1953) 36-37
, 1953
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Schierbeek, Bert
;
Helman, Albert
;
Blijstra, Rein
proza
Anton van Duinkerken
,
De kritiek en haar grenzen : Vestdijk verdedigt Hermans : De Linie zichzelf
In:
De Tijd
, (1950) (11 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vestdijk, S.
Linie, De (weekblad)
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
In de rubriek 'Van week tot week'.
Anton van Duinkerken
,
Vreugdloze stofwisseling : een Hollandse roman
In:
De Tijd
, (1949) (19 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Wierd Duk
,
Duitsland neemt kennis van het werk van W.F. Hermans
In:
Drentse Courant
, (2001) (8 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Haagsche Courant, 6 november 2001 (Duitsland neemt alsnog kennis van W.F. Hermans).
Over de promotie van de schrijver Hermans in Duitsland.
In uitgebreidere vorm op dezelfde datum verschenen in de Provinciale Zeeuwse Courant [met portret van Hermans door Roeland Fossen], en in de Zwolse Courant [met portret van Hermans].
Ook in: Alkmaarsche Courant, 7-11-2001 (Duitsland neemt kennis van W.F. Hermans) [licht gewijzigd].
Ben Dull, Ruud van Hemert
,
Van Hemert wil Herodotus-serie redden : vanavond brengt de VPRO het verhaal van de tiran Periander en zijn zoon Lykofron
In:
Het Parool
, (1975) (21 januari) 13
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Ruud van Hemert door Gijsbert Hanekroot
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de op 21 januari 1975 door de VPRO-televisie uit te zenden vertolking van het toneelstuk 'Periander' van Hermans, gebaseerd op gegevens van Herodotus en Diogenes Laërtius.
H.W. von der Dunk
,
De gesmade naoorlogse jaren
In:
Dunk, H.W. von der. Twee buren, twee culturen: opstellen over Nederland en Duitsland
PrometheusAmsterdam
, 1994 (p. 93-121)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Boomsma, Graa
;
Reve, Gerard
;
Charles, J.B.
;
Blaman, Anna
cultuurgeschiedenis
Annotatie(s):
Tekst van een lezing, gehouden op het colloquium Willem Frederik Hermans en de moderne tijd op 12 en 13 december 1993 bij de Vakgroep Nederlands van de Rijksuniversiteit Utrecht.
Michel Dupuis
,
De donkere kamer van Damokles als 'psychomachie' (BBLiterair)
In:
Verboden toegang: essays over het werk van Willem Frederik Hermans, gevolgd door een vraaggesprek met de schrijver; bezorgd door Wilbert Smulders; [met bijdragen van] Michel Dupuis ... [et al.]
De Bezige BijAmsterdam
, 1989 (p. 122-154)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
psychomachie
Annotatie(s):
Lezing, gehouden in het kader van een nascholingscursus voor neerlandici, in 1987-1988 georganiseerd door de SOL/COCMA te Utrecht.
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Samenvatting:
Dupuis gaat allereerst in op het woord psychomachie, dat in de klassieke oudheid voor het eerst als literaire term werd gebruikt en wel als benaming voor een bepaald soort allegorie waarin een zielsconflict als het ware binnenste buiten wordt gekeerd, en zo tot een zintuigelijk waarneembare wereld buiten de mens om wordt. Een moderne vorm van psychomachie vindt Dupuis in de Nederlandse literatuur terug bij J. Van Oudshoorn, F. Bordewijk, J.J. Slauerhoff, S. Vestdijk, Willem Frederik Hermans, Johan Daisne, Hubert Lampo, Harry Mulisch en Jacques Hamelink. De psychomachie is eigenlijk een bijzondere voortzetting van het psychologische genre. In de psychomachische roman is de verhaalwereld om de held heen niet zozeer het theater van diens zielsconflict, maar ze is er het uitdrukkingsmiddel van. De omgeving is in feite een schijnzintuigelijke wereld die het gevoelsleven van de held in dramatische, plastische en menselijke vorm weerspiegelt. Als voorbeeld haalt Dupuis Kafka’s hoofdfiguur K. aan: zijn realiteit is een projectie naar buiten van in K.s psyche huizende gevoelens, complexen en conflicten. Hetzelfde geldt voor Dostojevski’s ‘De dubbelganger’. De lezer raakt opgesloten in dit systeem, als in een soort droomfilm.
Over De donkere kamer van Damokles betoogt Dupuis dat deze roman op een heel speciale manier is opgebouwd. In de roman gebeurt alles alsof een paranoïde instantie aan de bron van de vertelling zichzelf in en door deze ‘filmroman’ over Henri Osewoudt in beeld brengt. De dubbelganger van Osewoudt, Dorbeck, valt onder het type van de ‘vreemde gast’ of ‘wonderlijke bezoeker’, een personage dat, al dan niet onder de gedaante van een echte dubbelganger, zich aan de hoofdfiguur van een verhaal voordoet als een vleesgeworden hersenschim. In de roman van Hermans is er volgens Dupuis sprake van een ‘magische vonk’ die als antwoord op Osewoudts zielenood Dorbeck doet ontstaan. Deze vonk wordt enkel en alleen verwekt door de jeugdtrauma’s van Osewoudten de omstandigheden van de meidagen van 1940. En al maakt Hermans er een vrij korte geschiedenis van, toch is het jeugdtrauma zo opvallend dat de psychologisch onderrichte lezer de later avonturen van Osewoudt niet anders dan in het licht daarvan zal plaatsen, stelt Dupuis. Dat jeugdtrauma komt volgens Dupuis neer op: een jeugd zonder vader, een vader die bovendien gruwelijk vermoord wordt door zijn moeder, en een moeder die haar zoontje dikwijls in bed neemt en die hem verre wil houden van vreemde invloeden. Zijn onmannelijk uiterlijk is een probleem voor Osewoudt, die bovendien is afgekeurd voor militaire dienst. In deze omstandigheden verschijnt Dorbeck, een viriele en soldateske versie van Osewoudt. Hermans stelt het complementaire tussen Osewoudt en Dorbeck expliciet in een psychologisch daglicht. De verdwijning van Dorbeck onderstreept zijn waarde als tijdelijke incarnatie van een elementaire hersenschim of fantasma in Osewoudts psyche. Dorbeck heeft als een psychomachische figuur gefunctioneerd.
Dupuis noemt Hermans’ citatenkunst, waarbij tegenstrijdige tendensen in de ziel van een personage worden uitgedrukt door kenmerken van uiteenlopende mythologische figuren en waarbij Osewoudt en Dorbeck eigenschappen van heidense en christelijke goden vertonen. Na een aantal voorbeelden uit de Germaanse en klassieke godenwereld en associaties met Christus en met de joods-christelijke wereld, komt Dupuis terug bij het psychomatisch bepaalde spel van verschijning of verdwijning.
Behalve Dorbeck en Marianne dragen andere figuren bij tot het aanschouwelijk worden van het innerlijke drama van Osewoudts – en meteen ook van de heel bijzondere psychomachische romanopvatting die Hermans hier blijkt te hanteren, meent Dupuis. Hermans gebruikt een associatieve methode waarmee hij de romanrealiteit doet functioneren als een op de hoofdpersoon betrokken ‘paranoïde’ wereld. Personages als Elly, Meinarends, Moorlag en Zéwüster treden op als werktuigen van de psychomachische handeling.
Het compositiesysteem in De donkere kamer van Damokles vertoont volgens Dupuis ondanks opmerkelijke verschillen een onloochenbare overeenkomst niet alleen met Atonale , Manuscript in een kliniek gevonden, Glas of zelfs De God Denkbaar Denkbaar de God, maar ook met vele andere moderne psychomachieën. Met sommige hiervan heeft De donkere kamer van Damokles gemeen, dat een hoofdrol gespeeld wordt door een haast raadselachtig personage dat op magische wijze opduikt en verdwijnt. Dupuis noemt Bastardier in Van Oudshoorns ‘Laatste dagen’, Caroli in Vestdijks ‘Een moderne Antonius’ en Joachim Stiller in Lampo’s ‘De komst van Joachim Stiller’.
Het oorspronkelijke aan De donkere kamer ligt, zo meent Dupuis, behalve in de veelzijdige betekenis van het Dorbeck-personage Dorbeck en van de door hem uitgelokte situaties, vooral in het bijzondere romantype dat Hermans hier – uitgaande van de hem volkomen eigen paranoïa-thematiek – heeft weten uit te werken. Na Atonale (1942), waarvan de compositie in menig opzicht nog is te vergelijken met de psychomachieën van Bordewijk, is hij geleidelijk gekomen tot een soort formalisering van zijn opvatting als zou iedere menselijke visie op de werkelijkheid kenmerken van de ‘paranoia’ vertonen. De romanwerkelijkheid wordt niet objectief, maar schijnobjectief waargenomen door een verborgen blijvende paranoïde vertelinstantie. Het is een soort droomfilm die op misleidende wijze op de bestaande werkelijkheid lijkt, zo besluit Dupuis.
Frans A. Janssen (Literatuur: 7 (1990) 6 (nov-dec) 391-393) vindt dat Dupuis zijn stokpaardje van de psychomachie berijdt en daardoor alle gebeurtenissen in de roman onmiddellijk een buitenreële verklaring meegeeft. Vloekt iemand (‘christus-nog-an-toe’) dan betekent het dat de hoofdpersoon Osewoudt als Christus gezien moet worden. Zijn gedachtengang culmineert volgens Janssen in het verbinden van deze roman met ‘magische’ verhalen van Vestdijk en Lampo. Hij ziet als gevaar bij Dupuis – evenals bij het stuk van Koen Vermeiren in dezelfde bundel - dat te snel een onderdeel van een groter geheel wordt losgemaakt en een bepaalde betekenis krijgt opgedrongen.
Ineke Bulte (Nieuwe taalgids: 84 (1991) 2 (mrt) 169-171) merkt op dat de vraag van Dupuis naar de betrekkingen die deze roman onderhoudt met de mimetisch-realistische esthetica, verwant is met de vraagstelling van Smulders in zijn artikel. De woordkeus van Dupuis lijkt soms op die van Smulders, maar zijn werkwijze is anders. “Helaas wordt over het hoe en waarom van de verschillen en eventuele overeenkomsten door geen van beiden uitgewijd.”
Ruud Kraaijeveld (Dietsche warande en Belfort: 135 (1990) 4 (aug) 494-496) vindt dat Dupuis enkele opmerkelijke voorbeelden laat zien van zijn stelling dat diverse figuren en locaties ‘volledige of gedeeltelijke vermommingen zijn van een puur geestelijke inhoud’. Hij noemt de neiging van Dupuis om een overdadige hoeveelheid vakjargon te gebruiken echter bepaald storend.
Michel Dupuis, Ruud A.J. Kraaijeveld, Rita Ghesquiere, Jan Schoolmeesters, Frans A. Janssen
,
Hermans' dynamiek : de romanwereld van W.F. Hermans
In:
BZZTôHDen Haag
, 1985 (346 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Met een hoofdstuk uitgebreide herdruk van: Dupuis, Michel. Eenheid en versplintering van het ik: een onderzoek naar thema's, motieven en vormen in verband met de problematiek van de enkeling in het verhalend werk van Willem Frederik Hermans. Hasselt, 1976 (oorspronkelijk proefschrift Brussel, 1973).
P. 5-7 Vooraf; p. 334-341 Bibliografie; p. 342-344 Index op titels van Hermans' romans en verhalen.
Over het verschijnen van 'Eenheid en versplintering' (1976): Eenheid en versplintering bij Willem Frederik Hermans. In: Literama 14 (1979-1980) 6 (oktober 1979), p. 197-207 (p. 205-206 Bibliografie van Willem Frederik Hermans; p. 206-207 Beknopte bibliografie over Willem Frederik Hermans).
Recensie van de 1e dr. door Frans A. Janssen in: Janssen, Frans A. Bedriegers en bedrogenen: opstellen over het werk van Willem Frederik Hermans. [Amsterdam], 1980, p. 109-115 (ook in: Revisor 3 (1976) 6 (december), p. 75-77); Rita Ghesquiere in: Dietsche warande Belfort: 122 (1977), p. 1 (januari), p. 62-68; Jan Schoolmeesters in: Spiegel der letteren 19 (1977) 1 (juni), p. 75-79; Kultuurleven Antwerp.: 45 (1978) 4 (mei), p. 368-369.
Recensies door: Frans A. Janssen in: Literatuur 2 (1985) 3 (mei-juni), p. 168-170; Ruud A.J. Kraaijeveld in: Ons erfdeel 29 (1986) 1 (januari-februari), p. 115-117.
Samenvatting:
Tussen 1969 en 1972 schreef Michel Dupuis een proefschrift over het werk van Willem Frederik Hermans onder de titel ‘Eenheid en versplintering van het ik’. Promotor was prof. Jean Weisgerber. In 1973 verscheen een gestencilde uitgave (Université Libre de Bruxelles), die in 1976 ongewijzigd als boek werd herdrukt. Deze tekst is in 1985 weer herdrukt onder de titel ‘Hermans’ dynamiek’ die verwijst naar het verhaal Geyerstein’s dynamiek. Er is een nieuw hoofdstuk aan toegevoegd, waarin het door Hermans gepubliceerde werk na 1972 is besproken.
In zijn ‘Vooraf’ uit 1985 zegt Dupuis tot deze vermeerderde herdruk besloten te hebben omdat er nog steeds geen andere studie bestaat over het gehele werk van Hermans en ook omdat volgens hem de eerste versie nauwelijks tot het Nederlands lezerspubliek is doorgedrongen. Zo kon, zegt Dupuis, W.H.M. Smulders een dik proefschrift (‘De literaire misleiding in De donkere kamer van Damokles’. Utrecht, 1983) publiceren zonder rekening te houden met zijn inzichten.
In de inleiding van zijn proefschrift poneert Dupuis dat in de jaren zestig, onder meer onder invloed van het tijdschrift Merlyn (1962-1966) in Nederland en elders een gezond standpunt in de literatuurstudie is gaan overheersen: de scheiding tussen de literaire betekenis van het werk en de persoonlijkheid van de schrijver als mens, zoals die tot uiting komt in zijn opvattingen over maatschappelijke verschijnselen. Hij noemt K. Fens, J.J. Oversteegen en D. Betlem als de auteurs die in Merlyn de eerste baanbrekende artikelen over het werk van W.F. Hermans hebben gepubliceerd. Dupuis verklaart de verontwaardiging over sommige romans van Hermans uit het misverstand dat de auteur daarin een afspiegeling van de werkelijkheid zou geven.
De problematiek die Hermans tot uiting brengt, is volgens Dupuis die van de enkeling, of eigenlijk van de mens zoals die zich tot de wereld verhoudt.
Als vertrekpunt van zijn analyse van Hermans’ werk neemt Dupuis een overdenking van Alfred Issendorf uit Nooit meer slapen. Deze onderscheidt drie stadia in de geschiedenis van de mens die de grondhoudingen vormen waarbinnen de personages van Hermans’ romanwereld zich bewegen. In het eerste stadium leeft de mens als dier, volledig subjectief, in het tweede – en in het verlengde daarvan het derde stadium – ontdekt de mens zijn spiegelbeeld en legt daarbij de weg af van idealisme tot versplintering, tot paranoia. Dit derde stadium wordt door Alfred Issendorf ingeluid met de komst van de fotografie. Verschillende foto’s vormen verschillende portretten waarin de mens zich niet meer herkent. Hij leeft in de anderen, in de buitenwereld.
‘De mens als dier of steen: eenheid van het ik’, is de titel van het eerste deel van de studie. Hierin wordt het eerste stadium behandeld, waarbij seksualiteit en geweld in het werk van Hermans ruim aandacht krijgen.
‘De denkende mens, van idealisme tot paranoia: het versplinterde ik’, heet het tweede deel van de studie van Dupuis. In dit hoofdstuk, waarin het tweede stadium als basis wordt gebruikt, behandelt Dupuis het idealisme, de rol van de taal die de mens steeds weer tot mythevorming aanzet, en de weg van idealisme naar versplintering.
Het volgende hoofdstuk, ‘Van elementaire gespletenheid naar een levensvorm’, gaat uit van het derde stadium en behandelt de elementaire gespletenheid en het verlangen naar eenheid zoals dat gestalte krijgt in de moederwereld, de zusterwereld en de vaderwereld.
Aan het eind vat Dupuis het eerste stadium samen onder de noemer Empedoclesmotief (Empedocles bereikte de eenheid door te verdwijnen in de chaos). Het spiegelstadium en de weg naar het versplinterde ik noemt hij het Damoklesmotief (de overmoedige Damokles dacht dat hij de hele wereld aankon).
Het stadium van de verscheurdheid, de elementaire gespletenheid, noemt Dupuis het Ixionmotief (Ixion moest de eeuwigheid doorbrengen op een draaiend rad).
Volgens Dupuis is het wereldbeeld van Hermans in feite sado-masochistisch.
De bovengenoemde vier hoofdstukken, die in 1976 samen het boek vormden dat onder de titel ‘Eenheid en versplintering van het ik’ verscheen, heeft Dupuis in 1985 aangevuld met een nieuw hoofdstuk, getiteld ‘Hermans dynamiek’. Dit is ook de titel van de nieuwe uitgave geworden.
Het voornaamste doel van deze toevoeging is, zo zegt Dupuis in zijn voorwoord, dat ook het werk dat na 1972 is ontstaan, ter sprake komt. Hij heeft, om een te opvallende disharmonie met de vorige te vermijden, zo goed als het hele werk opnieuw de revue laten passeren. Daarbij is vooral aandacht besteed aan romanesthetische en –technische problemen vanuit een chronologisch perspectief.
Het nieuwe hoofdstuk behandelt Hermans’ verhouding tot de modernistische esthetica: tendensen, ontwikkeling, bijzondere experimenten (in de periode 1941-1973) en het wel en wee van Hermans’ allegoriserend realisme (gedurende de periode 1942-1982).
Aan de eerste uitgave uit 1976 is meer aandacht besteed dan aan de latere editie: anoniem in Literama; door Frans A. Janssen in De Revisor; door Rita Bouckaert-Ghesquiere in Dietsche warande en Belfort en tenslotte door Jan Schoolmeesters in Spiegel der letteren.
In Literama (14 (1979-1980) 6 (okt 1979) verscheen het verslag van een radio-uitzending over de dissertatie van Dupuis onder de titel ‘Eenheid en versplintering bij Willem Frederik Hermans’. Het verslag is aangevuld met citaten van uitspraken van Hermans over zijn schrijverschap.
De inhoud van Dupuis’ studie over Hermans wordt kort weergegeven. Het artikel besluit met een bibliografie van publicaties van Willem Frederik Hermans en een beknopte bibliografie van publicaties over de auteur.
Frans A. Janssen (Revisor: 3 (1976) 6 (dec) 75-77 (ook in: Janssen, Frans A. Bedriegers en bedrogenen: opstellen over het werk van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1980, p. 109-115) vindt dat de door Dupuis behandelde thema’s, motieven of onderwerpen, die volgens Janssen allen het adjectief psychologische verdienen, zich niet altijd gemakkelijk in drie stadia laten dwingen. Dupuis’ werkwijze om literaire feiten uit Hermans’ romans en verhalen eerst te beschrijven en vervolgens te rangschikken – omdat hij een overzichtsstudie wil leveren waarin de samenhang van het wereldbeeld in de romanwerkelijkheid van de schrijver wordt aangetoond - leidt ertoe dat elementen uit hun omgeving (roman of verhaal) worden losgemaakt. Zo worden elementen uit het ene werk gebruikt ter verklaring van elementen uit andere werken. Zeker als men met Freud in de hand op zoek gaat naar psychologische thema’s en motieven, loopt men het risico van hineininterpreteren, zo stelt Janssen. Dupuis heeft dit gevaar onderkend, maar toch ontbreekt een theoretische verantwoording van deze methode.
Dupuis ziet in Glas, Manuscript in een kliniek gevonden en De God Denkbaar Denkbaar de God een romanwerkelijkheid als creatie van de psychische wereld van de auteur, als een droomprojectie. Hij spreekt van ‘psychomachia’ en brengt het werk in verband met magisch realisten als Daisne en Lampo. Tenslotte probeert Dupuis ook De donkere kamer van Damokles als droomverhaal te lezen. Hij stelt dat De donkere kamer een realistische beschrijving van de romanwerkelijkheid kent en dat Dorbeck dan ook zonder twijfel bestaat (wat Janssen nu juist het grote probleem van de roman noemt), een constatering die in tegenspraak lijkt met de rest van zijn betoog. Janssen vermoedt dat deze tegenspraak het gevolg is van de poging van Dupuis op dit punt opvattingen van zijn promotor J. Weisgerber te volgen. Dupuis zegt dat de beschrijving van de droomelementen uit de andere verhalen hem ertoe brengt diezelfde elementen te herkennen in De donkere kamer van Damokles. Dupuis stelt vervolgens als leeshypothese een nieuw niveau voor: de roman als droom-fictie, waarin met betrekking tot Osewoudt/Dorbeck sprake is van een ‘schizofrene persoonsverdubbeling’. Dit is volgens Janssen een excuus tegenover zijn promotor.
Volgens Janssen kunnen alle droom/paranoia-elementen die Dupuis opsomt één voor één doorgestoken worden, als men ze binnen hun eigen context beschouwt. Dupuis is hier slachtoffer van zijn eigen methode geworden. Bovendien kunnen een aantal van deze bewijsplaatsen ook nog herleid worden tot onvoldoende kennis van het decor in de roman (de situatie van de Nederlandse illegaliteit) en zelfs van onvoldoende kennis van het Nederlands. Janssen geeft enkele voorbeelden. Een ander bezwaar vindt Janssen dat Dupuis niet de tiende, opnieuw herziene druk van De donkere kamer van Damokles gebruikt. Daarin heeft Hermans een feit dat niet vermeld wordt in de eerdere drukken - hetgeen door Dupuis als een voorbeeld van het bestaan van een magische vertelinstantie wordt gezien - alsnog toegevoegd. Het vreemde is dat Dupuis wel een artikel uit 1972 noemt dat juist de varianten uit deze tiende druk analyseert en zelfs de variant in kwestie bespreekt. Janssen doelt hier op zijn eigen artikel ‘Varianten in orde en chaos: over de varianten in een nieuwe druk van De donkere kamer van Damokles (verschenen in: Raam: (1972) 80 (jan) p. 26-39). Janssen geeft enkele voorbeelden van zijns inziens onjuiste conclusies tengevolge van het isoleren van verhaalelementen uit verschillende bronnen en meent tenslotte dat Dupuis’ boek het meest bevredigt wanneer de auteur binnen één verhaal of roman blijft. Dan komt hij vaak tot een overtuigende behandeling van thema’s en motieven en van hun functie, bijvoorbeeld bij de analyse van Het behouden huis of bij de bespreking van de functie van de drie stadia van de mensheid binnen de roman Nooit meer slapen. Ook de parallellen met De Sade, Kleist, Schopenhauer en Wittgenstein of de gedeelten waar de impliciete kritiek van Hermans op humanisme en existentialisme wordt getoond, zijn waardevol. Janssen noemt Dupuis’ werk ondanks zijn kritiek een belangrijke studie over Hermans’ romanwereld.
Rita Bouckaert-Ghesquiere begint haar bespreking (Dietsche warande en Belfort: 122 (1977) 1 (jan) p. 62-68) met de constatering dat het een belangrijke verdienste van Dupuis is dat hij als eerste het literaire oeuvre van Hermans in zijn totaliteit benadert. Ze omschrijft die benadering als psychokritische, ook al noemt hij zelf zijn werkwijze fenomenologisch, omdat hij literaire feiten wil beschrijven en rangschikken en tot fenomenen herleiden zodat de samenhang van het wereldbeeld van de schrijver wordt aangetoond.
Ze looft de visie van Dupuis, noemt het boek een logisch sluitend geheel waar alle onderdelen zinvol worden ingeschakeld als bewijsstukken voor de thesis die Dupuis uitwerkt. Bouckaert noemt de tekst – door de vele voorbeelden – levendig en leesbaar, het feit dat de romantechnische aspecten herhaaldelijk in de uiteenzetting betrokken worden interessant en de vele verwijzingen naar vergelijkbare motieven en thema’s in de Nederlandse en Europese literatuur boeiend. Zij heeft slechts één bedenking: de zwakte van Dupuis ligt niet in wat hij zegt, maar in wat hij niet zegt. Als lezer krijgt men soms de indruk dat de werken die de visie van Dupuis kunnen steunen veel uitgebreider behandeld worden dan andere die minder goed in zijn schema passen, aldus Bouckaert. Ook komen de meest recente romans niet ter sprake omdat de studie in 1972 beëindigd is.
Haar eindoordeel luidt dat deze studie bijzonder waardevol is, maar wel beschouwd moet worden als ‘een’ benaderingswijze omdat het werk van Hermans te rijk en te sterk geladen is om in één schema te vatten.
Jan Schoolmeester (Spiegel der letteren: 19 (1977) 1 (juni) p. 75-79) noemt de samenvatting door Dupuis van de door hem behandelde problematiek met behulp van wat hij het Empedocles-, het Damokles- en het Ixionmotief noemt, enigszins overbodig. Schoolmeesters noemt de studie coherent en overtuigend, al krijgen de laatste teksten uit de behandeld periode wat te weinig aandacht.
Nog een kanttekening van Schoolmeesters: Dupuis plaatst Hermans’ literair denken in de lijn van Freud, maar Hermans‘ receptie van Freud blijft beperkt tot de deterministisch-pessimistische aspecten. Dit nu wordt door Dupuis met te weinig nuances afgedaan. Bovendien is Dupuis’ gebruik van termen uit de Freudiaanse psychoanalyse niet steeds erg precies. Toch levert hij heel wat materiaal dat voor een psychoanalytische duiding in aanmerking zou kunnen komen. Al met al heeft Dupuis met dit boek de Hermansstudie een heel eind vooruit gebracht, meent Schoolmeesters.
De met een hoofdstuk uitgebreide studie uit 1985 is besproken door Ruud A. Kraaijeveld in Ons erfdeel, opnieuw door Frans A. Janssen, nu in Literatuur, terwijl Freddy de Vree er in het kader van een overzichtsartikel van enkele studies over Hermans in Bzzlletin aandacht aan besteedt.
Ruud Kraaijeveld (Ons erfdeel: 29 (1986) 1 (jan-feb) p. 115-117) noemt de poging van Dupuis om een allesomvattende greep te krijgen op het zo uiteenlopende proza van Hermans slechts gedeeltelijk geslaagd. Hij noemt de verbanden die Dupuis signaleert soms tamelijk willekeurig of gezocht. Een algemeen bezwaar noemt hij de onoverzichtelijkheid van het boek. Volgens Kraaijeveld wil Dupuis te veel en te uitvoerig zijn visie geven waardoor het boek moeilijk toegankelijk wordt.
Het aan de uitgave toegevoegde nieuwe, uitvoerige, hoofdstuk dat een overzicht geeft van het werk van Hermans van de laatste jaren, verschilt in een paar opzichten met het voorgaande. De auteur brengt hierin enige systematiek en overzichtelijkheid aan in de ontwikkeling van Hermans, mede omdat hij een verhelderend onderscheid maakt tussen thematiek en romantechniek. Daarnaast werkt hij de laatste boeken van Hermans in chronologische volgorde af, een opvallend verschil met de rest van zijn studie. Maar ook laat hij zich in dit hoofdstuk verleiden tot discussie en polemische uitspraken (niet altijd even fijnzinnig, bijvoorbeeld tegenover Frans A. Janssen) die in het eerste deel vrijwel ontbreken.
Uit het geheel van de studie blijkt volgens Kraaijeveld Dupuis’ enorme kennis van het werk van Hermans. Dat levert scherpzinnige interpretaties en ontledingen van de romanpersonages op, ook al overtuigen ze lang niet altijd. De neiging om een motief of thema tot het bot af te kluiven wekt wel eens irritatie maar geeft ook nieuwe gezichtspunten. Dupuis laat duidelijk zien dat een psychologische benadering tot interessante resultaten kan leiden.
In zijn bespreking van de nieuwe uitgave uit 1985 (Literatuur: 2 (1985) 3 (mei-juni) p. 168-169) berekent Frans A. Janssen dat we voor 80% een absoluut ongewijzigde tekst te lezen krijgen uit 1969-1972 . Dit zijn de jaren waarin Dupuis zijn proefschrift schreef. Het proefschrift werd in 1973 gestencild uitgegeven, in 1976 ongewijzigd herdrukt en nu opnieuw ongewijzigd herdrukt met de toevoeging van een hoofdstuk. Dupuis schreef in zijn ‘Vooraf’ dat hij tot deze herdruk had besloten omdat er nog steeds geen andere studie bestaat over het gehele romanwerk van Hermans én omdat de vorige druk in Nederland nauwelijks gelezen is.
Bij dit laatste feit moet volgens Janssen toch aangetekend worden dat het kan samenhangen
met de mate van waardering die men in Nederland heeft voor de kwaliteiten van zijn boek.
De kwaliteiten die Janssen noemt zijn voornamelijk negatief:
Dupuis verantwoordt nauwelijks zijn methode, zijn boek is een caleidoscoop van waarnemingen en citaten uit alle werken van Hermans, en de analyse van de individuele werken en het functioneren van de waargenomen elementen binnen een werk worden nauwelijks ter hand genomen. Het overzicht, waar Dupuis al op de eerste bladzijde mee begint, heeft iets krampachtigs.
De dwarsdoorsnede door het verhalend werk van Hermans geeft volgens Janssen hier en daar een verhelderende kijk op de complexiteit van thema’s en motieven, maar aan de andere kant is de gehanteerde methode er de oorzaak van dat elementen uit Hermans’ werken op discutabele wijze met elkaar in verband worden gebracht. Als voorbeeld hiervan noemt Janssen de manier waarop Dupuis tot de conclusie komt dat De donkere kamer van Damokles als een droomverhaal gelezen moet worden, “een opvatting die door niemand gedeeld wordt en die alleen op verkeerd lezen gebaseerd is”.
Janssen herhaalt zijn kritiek op de eerdere uitgave, bijvoorbeeld dat één van de argumenten die Dupuis gebruikt, berust op onvoldoende kennis van de Nederlandse taal. In deze eerdere kritiek noemde Janssen ook andere feitelijke fouten. Dupuis heeft echter zijn boek ongewijzigd laten herdrukken. In het nieuw toegevoegde hoofdstuk keert Dupuis zich bovendien tegen de denkbeelden van Janssen wat betreft de ontstaansgeschiedenis van, en de verteltechniek in De donkere kamer van Damokles. Janssen heeft met verbazing gelezen dat hij een ruimere benadering vanuit de door Dupuis voorgestane standpunten in de weg zou staan.
De recensent heeft er niet alleen bezwaar tegen dat het nieuwe hoofdstuk polemiek bevat en in herhalingen vervalt. Ook een bezwaar is dat dit hoofdstuk recensies bevat van het werk van Hermans na 1972 en diachronisch is opgezet, terwijl het corpus van het boek louter beschrijvend is en een totaalblik op al het verhalend werk vertegenwoordigt. De nieuwe titel moet in verband worden gebracht met het nieuwe diachronische standpunt: Hermans dynamiek blijkt uit zijn ontwikkelingsgang en juist in zeer recent werk zoals (Uit talloos veel miljoenen, Homme’s hoest, Geyerstein’s dynamiek). Hierin ziet Dupuis een terugkeer naar vroegere verhaaltechnische en –esthetische opvattingen.
Ondanks alle bezwaren noemt Janssen het werk van Dupuis een bijdrage tot de studie van het werk van Hermans. Bovendien komt hij in de zeldzame gevallen waarin hij de te bestuderen elementen binnen de context van het betreffende verhaal of roman bekijkt tot heel zinvolle beschouwingen. Dat geldt volgens Janssen in het bijzonder voor de roman Uit talloos veel miljoenen, waarvan Dupuis het psychologisch schema blootlegt.
Freddy de Vree geeft in het nawoord van het door hem samengestelde speciale nummer van Bzzlletin (13 (1984-1985) 126 (mei 1985) 71-74) zijn mening over een aantal onlangs verschenen publicaties over Hermans. Allereerst merkt hij op, dat het laatste hoofdstuk van Dupuis zoveel verschrijvingen bevat. Het hele boek noemt hij zwaar van toon. De “op het structuralisme geïnspireerde knutseltechniek” die Dupuis hanteert, vergt volgens De Vree van de gewone lezer te veel gedachtengehuppel, en van de specialist veel geknoei met de te talrijke voetnoten. Hij vindt echter wel dat het boek, ontdaan van zijn aanvechtbare bewijsvoering, heel wat zinvolle passages bevat zoals over de parallellen tussen het oeuvre van Hermans en dat van bijvoorbeeld Kleist of Schopenhauer.
Michel Dupuis
,
Een post-surrealistisch romantweeluik van W.F. Hermans : 'De god Denkbaar Denkbaar de god' [Amsterdam] (1956) en 'Het evangelie van O Dapper Dapper' [Amsterdam] (1973)
In:
Spiegel der letteren : tijdschrift voor Nederlandse literatuurgeschiedenis en voor literatuurwetenschap
, 23 (1981) 1 (januari) 27-53
, 1981
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Michel Dupuis
,
De beneveling van de menselijke geest door de taal : enkele beschouwingen over het thema van het taaldenken in Hermans' romanwereld
In:
Impuls : driemaandelijks tijdschrift voor kunst en literatuur
, 4 (1972-1973) 3-4 () 65-89
, 1972
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - taaldenken
Michel Dupuis
,
Nederlandse letteren : W.F. Hermans: Herinneringen van een engelbewaarder
In:
Revue des langues vivantes = Tijdschrift voor levende talen
, 38 (1972) 2 () 194-204
, 1972
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Dutch comfort
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Michel Dupuis
,
Aspects de la nouvelle chez Willem Frederik Hermans
In:
Etudes germaniques : Allemagne - Autriche - Suisse - pays scandinaves et néerlandais : revue trimestrielle de la Société des Etudes Germaniques
, 27 (1972) 4 (oktober-december) 566-579
, 1972
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Dutch comfort
Gaston Durnez
,
Mijnheer Vroegindewey heet straks Early in the Meadow : W.F. Hermans viert zeventigste verjaardag met verhalenbundel
In:
De Standaard
, (1991) (3 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Steye Raviez
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Ook vermelding van het verschijnen van de als jubileumeditie uitgekomen 22e dr. van Nooit meer slapen.
Lizet Duyvendak, Gonneke Verschoor
,
'Ja, dit zal wel weer een twistappel worden': Hermans en het Damesleesmuseum
In:
Juffrouw Ida
, 17 (1991-1992) 2 (oktober 1991) 19-24
, 1991
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs., ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Damesleesmuseum (leesgezelschap; Den Haag)
B. van E.
,
Hermans (boeken) aan het woord : Hoe het niet moet!
In:
Haagsche courant
, (1962) (9 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
E.B.
,
Omstreden biografie W.F. Hermans verschijnt in maart
In:
De Morgen
, (1999) (9 januari)
Vorm:
Boekaankondiging
illustraties:
portr. Hermans door Patrick De Spiegelaere
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
E.B.
,
Hermans-fan klampt zich vast aan 'Sterfboek 2'
In:
De Morgen
, (1999) (9 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Luiken, Tonnie (red). Sterfboek 2 : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1999.
E.C.
,
Zemelen en zaniken als geen ander
In:
De Nieuwe : onafhankelijk Vlaams weekblad
, (1984) (12 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur, supplement. Parijs, 1983.
E.E.
,
Een beslagen spiegeltje in een apenhok
In:
De Waarheid
, (1976) (29 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Mieske van Eck
,
Werkkamer te zien in Scryption Tilburg : De ongemakkelijke stoel van Hermans
In:
De Stem
, (1998) (16 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto 'werkkamer' door Jan Stads
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reconstructie werkkamer Hermans te zien in Scryption Tilburg.
Ook in: Eindhovens Dagblad, 17 februari 1998 (W.F. Hermans in Scyption : 'Samengebald geweld van stalen hefbomen') [foto: Van Eijdhoven].
Gerard van Eckeren
,
Gekwetst idealisme
In:
Het boek van nu : maandblad voor boekenvrienden
, 3 (1950) 6 (februari) 101-103
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Gerard van Eckeren
,
Gekwetst idealisme
In:
Het boek van nu : maandblad voor boekenvrienden
, 3 (1949-1950) 6 (februari 1950) 101-103
, 1950
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Gerard van Eckeren
,
Peilingen in den afgrond
In:
Het boek van nu : maandblad voor boekenvrienden
, 2 (1948-1949) 5 (januari 1949) 82-83
, 1949
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Amsterdam, 1948.
Lennart Edgren
,
Berättelser om världens färglöset
In:
Bohuslänningen
, (1969) (10 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Den blinden fotografen (Moderna Holländska berättare, p. 42-68)
Edw.
,
Hermans : even lezen
In:
Het Vrije Volk
, (1967) (18 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie melodrama’s. Amsterdam, 1957.
Ed van Eeden
,
Hermans blijft uiteindelijk wel degelijk een aforismenschrijver
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1988) (4 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dinky Toys. Amsterdam, 1988.
Ed van Eeden
,
Literaire straatvechter Hermans door gevaarlijke gekken omringd
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1988) (1 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988.
Ed van Eeden
,
Vreemd transparante stijl in heilige van de horlogerie : Hermans op eigen niveau
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1987) (6 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Ed van Eeden
,
Verspreid werk van W.F. Hermans gebundeld in De laatste roker... : de grootmeester van de wrange glimlach
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1991) (30 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Ed van Eeden
,
Twee goede en twee minder goede lezingen : W.F. Hermans
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1987) (7 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mondelinge mededelingen. Amsterdam, 1987.
Ed van Eeden
,
W.F. rijmt op lef
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1990) (23 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Naar Magnitogorsk. Amsterdam, 1990.
Ed van Eeden
,
De zegelring : slap verhaal knap verteld : een sprookje van W.F. Hermans
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1984) (9 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
Ed van Eeden
,
Bij de dood van W.F. Hermans : diepe, existentiële wanhoop
In:
Amersfoortse Courant
, (1995) (29 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Ed van Eeden, Willem Frederik Hermans
,
'Schrijver in Nederland te zijn is al een avontuur op zichzelf'
In:
Leidsch Dagblad
, (1985) (26 juli)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Tubantia, 16 november 1985; Utrechts Nieuwsblad, 2 augustus 1985; Haarlems Dagblad, 10 augustus 1985; Nieuwsblad van het Noorden, 26 juli 1985; De Gooi- en Eemlander, 23 juli 1985; Provinciale Zeeuwsche Courant; Leeuwarder Courant.
Ed van Eeden
,
'Wittgenstein was hier toch niet zo zeker van' : De enige polemiek die W.F. Hermans overtuigend verloor
In:
De Groene Amsterdammer
, (1989) (26 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Michiel Wijnbergh
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Ed van Eeden
,
Collages en dagboekaantekeningen van W.F. Hermans
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1992) (24 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Het hoedenparadijs : 40 collages van Willem Frederik Hermans. Den Haag, 1991.
Ed van Eeden, René Gude, Ernst Denis, Gabriël Wibier
,
Hermans en Wittgenstein. Wittgenstein en Hermans
In:
Vooys : instituutsblad van het Instituut De Vooys voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
, 7 (1988-1989) 1 (november 1988) 11-20
, 1988
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
filosofie
Annotatie(s):
Reactie: Filosofisch onbenul, door Ed van Eeden. In: Vooys 7 (1988-1989) 3 (mei 1989, p. 20, 22-24, 26, gevolgd door een Reactie van de auteurs op p. 26-27.
Ed van Eeden
,
WF Hermans: 'In Groningen was ik van ellende doodgegaan : Ik wil literatuur als een kerk bouwen of desnoods als een gevangenis'
In:
IJmuider Courant
, (1985) (10 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
R.M. Eerenstein
,
Lawaaischopper no 1
In:
Bourgond : algemeen onafhankelijk Eindhovense studentenperiodiek
, 1 (1961-1962) 10 (15 mei 1962) 13-14
, 1962
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Henk Egbers
,
W.F. Hermans aan de hand van een Zeeuwse schone : nieuwe omvangrijke roman : ‘Au pair’
In:
De Stem
, (1989) (16 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Henk Egbers
,
Nieuwe roman van W.F. Hermans over de tijd : banaler kan het niet, maar verschrikkelijker evenmin
In:
De Stem
, (1987) (7 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Henk Egbers
,
W.F. Hermans als redenaar
In:
De Stem
, (1987) (8 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mondelinge mededelingen. Amsterdam, 1987.
Clara Eggink
,
De ironie ligt in de feiten : een aanloop?
In:
Leidsch Dagblad
, (1971) (2 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
In de rubriek ‘Literaire Kroniek’.
Clara Eggink
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972]
In:
Leidsch Dagblad
, (1972) (25 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
In de rubriek ‘Literaire kroniek’.
Clara Eggink
,
Drie per honderd
In:
Leidsch Dagblad
, (1969) (12 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Ook bespreking van F. ten Harmsen van der Beek (Neerbraak) en Muriel Spark (De image van een filmster).
In de rubriek ‘Literaire kroniek’.
Clara Eggink
,
Nieuw werk van W.F. Hermans
In:
Leidsch Dagblad
, (1954) (22 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953.
In de rubriek 'Een Zoeklicht op de boekenmarkt'.
Clara Eggink
,
De schrijver en zijn onderwerp
In:
De gids : nieuwe vaderlandsche letteroefeningen
, 117 (1954) II () 61-65
, 1954
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953.
Innet Ehrnrooth
,
Aldrig mer sova
In:
Hufvudstadsbladet
, (1968) (14 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Aldrig mera sova [= Nooit meer slapen]. Stockholm, [1968].
Beatrice Eichmann-Leutenegger
,
Professoren, Rehrücken und Schäferstündchen : Willem Frederik Hermans : 'Unter Professoren'
In:
Neue Zürcher Zeitung
, (9186) (30 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Unter Professoren. Zürich, 1986.
Heinz Eickmans
,
W.F. Hermans in Duitsland
In:
Filter : tijdschrift over vertalen
, 9 (2002) 1 (maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Die Dunkelkammer des Damokles. Leipzig, 2001.
Eiliv Eide
,
Sverd i mørket
In:
Bergens Tidende
, (1962) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Noors
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Damokles' mørkerom. Oslo, 1962.
Martina Elisabeth Eidecker
,
On the role of Dorbeck in Willem Frederik Hermans' 'De donkere kamer van Damokles'
In:
Canadian journal of Netherlandic studies
, 16 (1995) 1 (spring) 40-45
, 1995
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
personage - Dorbeck/Osewoudt
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damokles. 31e dr. Amsterdam, 1991.
P. van der Eijk
,
Henri Béraud en de martelgang van papzak, vetbuik en spekbil
In:
De Tijd
, (1982) (26 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Henri Béraud
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Béraud, Henri
Annotatie(s):
Over: Béraud, Henri. De martelgang van de dikzak. Vert. W.F. Hermans. Amsterdam, 1982. (Oorspr. titel: Le martyre de l'obèse).
Eijk
,
Kunst en Vouwwerk 1
In:
Propria Cures
, (1956?)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de tentoonstelling in het Stedelijk Museum 'Tekenaars tekenen tekenaars' t.g.v. het 5-jarig bestaan van het tijdschrift 'Zwart en Wit'. De bijbehorende catalogus is door Hermans van een voorwoord voorzien.
Inez van Eijk, Rudi Wester
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren; met een naw. van B.J.O. Zomerplaag. Amsterdam, 1975]
In:
Eijk, Inez van & Rudi Wester. Honderd helden uit de Nederlandse literatuur; beschreven door Inez van Eijk en Rudi Wester
De Bijenkorf[Amsterdam]
, 1985 (p. 177-180)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
personage - Rufus Dingelam
Inez van Eijk, Rudi Wester
,
[Over: Hermans, W.F. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966]
In:
Eijk, Inez van & Rudi Wester. Honderd helden uit de Nederlandse literatuur; beschreven door Inez van Eijk en Rudi Wester
De Bijenkorf[Amsterdam]
, 1985 (p. 173-176)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
personage - Alfred Issendorf
Inez van Eijk, Rudi Wester
,
[Over: Hermans, W.F. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958]
In:
Eijk, Inez van & Rudi Wester. Honderd helden uit de Nederlandse literatuur; beschreven door Inez van Eijk en Rudi Wester
De Bijenkorf[Amsterdam]
, 1985 (p. 169-172)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
personage - Dorbeck/Osewoudt
Jan Eijking
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Overgebleven gedichten. Amsterdam, 1968]
In:
PRISMA Concept-boekbespreking
, (1968) 1231/68 (9 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Overgebleven gedichten. Amsterdam, 1968.
Siem Eikelenboom
,
Hermans stierf niet toevallig in Utrecht
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1996) (27 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Paul Stolk
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Brouwers, Jeroen
Annotatie(s):
Over: Brouwers, Jeroen. Het aardigste volk ter wereld : Willem Frederik Hermans in Brussel : bijdrage aan zijn biografie. Amsterdam [etc.], 1996.
Jan G. Elburg, F. Sierksma
,
Public scapegoat number one
In:
Podium : literair maandblad
, 10 (1955) 3 (mei-juni) 144-158
, 1955
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Gomperts, H.A.
;
Charles, J.B.
;
Morriën, Adriaan
;
Marja, A.
;
Veen, Adriaan van der
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur 1: Het geweten van de Groene Amsterdammer, of Volg het spoor omhoog. Amsterdam, 1955; en: Morriën, Adriaan. De gruwelkamer van W.F. Hermans, of Ik moet altijd gelijk hebben. Amsterdam, 1955.
Ook over: H. A. Gomperts, A. Marja en Adriaan van der Veen.
Reactie: Aanvullende woordenlijst bij voorgaand opstel, door Jan G. Elburg. In: Podium 10 (1955) 3 (mei-juni), p. 159.
Fons Elders
,
De haat-liefde relatie van W.F. Hermans : van Wittgenstein tot Weinreb
In:
De Volkskrant
, (1970) (12 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb : het sadistische universum 2. Amsterdam, 1970.
Fons Elders, Martin Ruyter
,
Drs Elders : Filosofie als science fiction : De middenlaag deelt de lakens uit
In:
De Volkskrant
, (1968) (19 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over Elders' ontmoeting met Hermans.
Jan Elemans
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966]
In:
Eindhovens Dagblad
, (1967) (25 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Over: Kritisch Akkoord 1967. Brussel, 1967. Dit werk bevat in 1966 verschenen recensies uit Noord- en Zuidnederlandse dag-, week- en maandbladen, w.o. recensies over 'Nooit meer slapen'.
Jan Elemans
,
W.F. Hermans : Wittgenstein in de mode
In:
Brabants Dagblad
, (1967) (8 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Ook in: Eindhovens Dagblad, ? april 1967.
Jan Elemans
,
Nieuw proza van W.F. Hermans
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1967) (2 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag besproken boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Willem Ellenbroek
,
W.F. Hermans was veel, maar vooral fenomenaal auteur
In:
De Volkskrant
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans door Wim Ruigrok
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Ellenbroek
,
Hermans' romans wijzen de weg door Amsterdam in oorlogstijd
In:
De Volkskrant
, (1994) (17 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto gewondentransport in Amsterdam van Ad Windig
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
Annotatie(s):
Over: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994-.
Over: Polak, Bob. Wandelen met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994. (Tocht 1: De Amsterdamse binnenstad in oorlogstijd).
Willem Ellenbroek
,
Sjaalman : Wim Hermans ging vier keer per dag te voet de overtoom af
In:
De Volkskrant
, (1995) (2 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto wachtpost Amsterdam in 1944 door Charles Breijer
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
Annotatie(s):
Over: Polak, Bob. Wandelen met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994. (Tocht 2: Rondom het Vondelpark in oorlogstijd).
Karel Elno
,
De vervoering van W.F. Hermans
In:
De Nieuwe : onafhankelijk Vlaams weekblad
, (1982) (14 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto en tek. van La Sagrada Familia
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Gaudí, Antoni
Annotatie(s):
Over: Gaudí, de grootste architect in tweehonderd jaar (NRC Handelsblad, 17 september 1982).
Ron Elshout
,
Zolang ik vertel is het waar : (naar aanleiding van het werk van Tonnus Oosterhoff)
In:
Tirade
, 40 (1996) 2 [= 363] (maart-april) 198-215
, 1996
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vries, Hendrik de
;
Oosterhoff, Tonnus
;
Nescio
J. van der Elst
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Pretoria [etc.], 1985]
In:
Tydskrif vir geesteswetenskappe
, 26 (1986) 4 (december) 309-312
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Pretoria [etc.], 1985.
Sus van Elzen
,
Een heer moet alles alleen doen : de nieuwe roman van W.F. Hermans vertoont tekenen van metaalmoeheid en onverschilligheid bij de auteur
In:
Knack
, (1989) (29 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Sus van Elzen
,
Chantage op de lezers! : twee Nederlandse novellen
In:
Knack
, (1982) (10 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag novelle 'Mokusei!' van Cees Nooteboom
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Tevens bespreking van de novelle 'Mokusei' van Cees Nooteboom.
Sus van Elzen
,
De horlogemaker met de botte bijl
In:
Knack
, (1988) (17 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Naam auteur geschreven als ‘Sus ven Elzen’.
Sus van Elzen
,
De draak houdt niet van mensen : een novelle van Willem Frederik Hermans
In:
Knack
, (1984) (5 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
Sus van Elzen
,
Een meester in Brussel
In:
Knack
, (1996) (29 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Jeroen Brouwers
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Brouwers, Jeroen
Annotatie(s):
Over: Brouwers, Jeroen. Het aardigste volk ter wereld : Willem Frederik Hermans in Brussel : bijdrage aan zijn biografie. Amsterdam [etc.], 1996.
Sus van Elzen
,
Mandarijn in zoetzuur
In:
Knack
, (1999) (21 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Sus van Elzen
,
Een meester in Brussel : biografie
In:
Knack
, (1996) (29 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Jeroen Brouwers
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Brouwers, Jeroen
Annotatie(s):
Over: Brouwers, Jeroen. Het aardigste volk ter wereld : Willem Frederik Hermans in Brussel : bijdrage aan zijn biografie. Amsterdam [etc.], 1996.
A. van den Enden
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, 1969]
In:
PRISMA Concept-boekbespreking
, (1994) (21 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Getypt, enigszins cataloguskaartjes-achtig. Met vermelding: ‘Publikatie niet toegestaan’.
Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, [1969].
Margot Engelen
,
Wrevel over Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1992) (11 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Henssen, Emile
Annotatie(s):
Over het januari-nummer van het literaire tijdschrift 'Het Oog in 't Zeil', jaargang 1992, met een stuk van Emile Henssen over Hermans werkzaamheden als fysisch geograaf aan de RU Groningen.
Carel Enkelaar
,
'King Kong' en de 'bedrieger' Enkelaar : de literaire hoogstandjes van Willem Frederik Hermans
In:
Enkelaar, Carel. Ooggetuige: achterkanten van de media
Holland Advertising[Den Helder]
, 1992 (p. 333-338)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
Per Olov Enquist
,
Thriller på annat sätt
In:
Uppsala Nya Tidning
, (1963) (7 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mörkrummet. Stockholm, 1962.
Janwillem van der Ent
,
WFH en Multatuli: 'Ik ben wel eens bang geweest dat ook ik het niet zou beleven ...'
In:
WFH-verzamelkrant
In memoriam Willem Frederik Hermans; [red.: Tonnie Luiken ... et al.; met bijdragen van Hans van Straten ... et al.]. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant)
, (1995) 15-16 (zomer) 23-33
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Verslag van de aan Multatuli gewijde avond ter gelegenheid van het gereedkomen van de Volledige Werken, en het optreden van W.F. Hermans op 5 maart 1995 in de Stadsschouwburg te Amsterdam.
Janwillem van der Ent
,
W. F. Hermans is hier geweest : het misdadige universum van Fjodor Klondyke
In:
Het oog in 't zeil
, 7 (1989-1990) 2-3 (december-februari 1990) 1-13
, 1990
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
misdaadroman
Janwillem van der Ent
,
Willem Frederik Hermans' onwettige kinderen : de thrillers van Fjodor Klondyke
In:
Ent][Amsterdam
, 1988 (184 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thriller145Z
Annotatie(s):
Doctoraalscriptie Vrije Universiteit Amsterdam.
P. 163-173 Bijlage 1: Korte inhoud van de vier thrillers van Fjodor Klondyke; p. 174 Bijlage 2: Het supplement van de Hermans-catalogus van Schumacher 1982; p. 175 Bijlage 3: Kaarten; p. 175-184 Bibliografie.
Stephan Enter
,
De eeuwig bedrogen mensheid : W.F. Hermans' mededogen door Stephan Enter
In:
Vrij Nederland
, (2000) (30 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Stephan Enter
,
Marionetten of karakters
In:
Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (p. 248-251)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rosenboom, Thomas
poëtica
Annotatie(s):
Over: Rosenboom, Thomas. Publieke werken. Amsterdam, 1999.
Lezing, uitgesproken tijdens het WFH-festival dat plaatsvond van 29 september tot en met 1 oktober 2000 in Theater De Balie te Amsterdam.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Hans Ester
,
W.F. Hermans in Zuid-Afrikaanse uitgave
In:
Trouw
, (1985) (21 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Pretoria [etc.], 1984.
Over het verschijnen van de zuidafrikaanse vertaling van 'Herinneringen van een engelbewaarder' (Academica/Human & Rousseau in Pretoria).
Hans Ester
,
Een strijdkreet met nuances schijnt niet te klinken
In:
Trouw
, (1983) (23 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Hans Ester
,
W. F. Hermans in Zuid-Afrika
In:
Zuid-Afrika : maandblad voor de culturele en economische betrekkingen tussen Nederland en Zuid-Afrika
, 76 (1999) 7 (juli) 91
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Elsbeth Etty
,
W.F. Hermans van nabij
In:
NRC Handelsblad
, (1999) (1 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994-. (nr. 29).
Over: Delvigne, Rob. Willem Frederik Hermans in de prijzen. Amsterdam, 1998.
Elsbeth Etty
,
De huiselijkheid van de wolkenkrabber
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (8 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. Gemaakt door Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Smulders, Wilbert
;
Ruiter, Frans
Annotatie(s):
Over: De literaire magneet : essays over Willem Frederik Hermans en de moderne tijd. Amsterdam, 1995.
Ev.G.
,
Hermans als dramaturg
In:
De Rotterdammer
, (1962) (24 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
Over: Hermans, Willem Frederik. De woeste wandeling: een scenario. Amsterdam, 1962.
Arend Evenhuis
,
Denk na
In:
Trouw
, (1987) (16 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans, portr. Hugo Brandt Corstius
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Grijs, Piet
Annotatie(s):
Over de polemiek tussen Hermans en Brandt Corstius (Piet Grijs), n.a.v. de bespreking door de laatste van Hermans' boek 'De raadselachtige Multatuli'.
Arend Evenhuis
,
'Er wordt nog steeds lustig op los gelasterd'
In:
Trouw
, (1989) (11 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Fransen, Ad
;
Lieshout, Erik
Annotatie(s):
Over een documentaire over Hermans die op 12 november 1989 door de VPRO werd uitgezonden onder de titel 'Ik verlang naar niets dat voorbij is terug'.
Arend Evenhuis
,
Steeds weer waken
In:
Trouw
, (1991) (28 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de hernieuwde beschouwing in Vrij Nederland 2 maart 1991 (De vele lagen van een meesterwerk) van 'Nooit meer slapen'.
F.B.
,
Driemaal Hermans
In:
De Standaard
, (1967) (17 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
F.B.
,
Willem Frederik Hermans
In:
Kunst & cultuur magazine
, 20 (1986) 1 (september-oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en zoon
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
F.S.
,
Kritiek I
In:
De Volkskrant
, (1965) (7 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het tijdschrift 'Kentering', nr. 5 van jaargang 6 (1966), waarin kritiek van L. Vancrevel op 'Het sadistisch universum'.
In de rubriek 'Langs de leestafel'.
L.E.O. Faes, André Dogger
,
Striphelden : [interview met L.E.O. Faes]
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 28 (september 1998) 122-123
, 1998
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
strip
Kees Fens
,
Hermans herhaalt zich met een mislukt evangelie
In:
De Volkskrant
, (1973) (27 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
Kees Fens
,
Fotobiografie van W.F. Hermans : het verhaal van een jeugd
In:
De Volkskrant
, (1969) (6 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
enkele foto’s uit de Fotobiografie
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, [1969].
Kees Fens
,
‘Herinneringen van een engelbewaarder’ van Willem Frederik Hermans, roman over prietpratende a-helden : de mens als gemeenplaats
In:
De Volkskrant
, (1971) (18 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Kees Fens
,
Hermans in de West
In:
De Volkskrant
, (1969) (25 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Kees Fens
,
Twee werelden van angst : verhalen van Ton van Oudwijk en Willem Frederik Hermans
In:
De Tijd
, (1958) (11 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een landingspoging op Newfoundland en andere verhalen. Amsterdam, 1957.
Bespreking samen met T. van Oudwijk (Mijn dochter doet het goed, misschien...).
Kees Fens
,
Reizen met vader op de rug : stenen uit de kosmos : 'Nooit meer slapen' van Willem Frederik Hermans
In:
De Tijd
, (1966) (19 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Ook in: De Nieuwe Dag, 25 maart 1966.
Kees Fens
,
Hermans laat gekleineerde professoren verdrinken in een glas water
In:
De Volkskrant
, (1975) (4 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Kees Fens
,
Multatuli en de duiten
In:
Standaard der Letteren
, (1976) (2 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Kees Fens
,
Het sadistisch universum van W.F. Hermans
In:
De Tijd De Maasbode
, (1965) (30 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Kees Fens
,
De donkere kamer van Damocles : roman van W.F. Hermans
In:
De Linie
, (1958) (13 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Kees Fens
,
Het oude gruis blijft ruisen
In:
De Volkskrant
, (1998) (6 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Jong, Oek de
Annotatie(s):
Over: Jong, Oek de. Zijn muze was een harpij : over het wereldbeeld van W.F. Hermans. Nijmegen, 1998. (Kellendonklezing 1998).
Kees Fens, G.F.H. Raat
,
De vaste namen : de reputaties van Mulisch, Reve, Hermans en Wolkers
In:
Het literaire klimaat 1970-1985; onder red. van Tom van Deel, Nicolaas Matsier, Cyrille Offermans
De Bezige BijAmsterdam
, 1986 (p. 67-88)
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Wolkers, Jan
waardering
Kees Fens
,
Mandarijnen
In:
Fens, Kees. Loodlijnen
Amsterdam
, 1967 (p. 104-106)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. 1978.
Ook in: De Tijd, 964.
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Amsterdam, 1955.
Kees Fens
,
Reizen met vader op de rug
In:
Kritisch akkoord 1967
Brussel [etc.]
, 1967 (p. 92-96)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: De Tijd, 19 maart 1966.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Kees Fens
,
Conflicten
In:
Fens, Kees. Loodlijnen
Amsterdam
, 1967 (p. 131-133)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Phaff, Johan
;
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
;
Nord, Max
Tirade (tijdschr.)
Annotatie(s):
2e dr. 1978.
Ook in: De Tijd, 1962.
Kees Fens
,
Reduceren en omkeren
In:
Fens, Kees. De gevestigde chaos: opstellen en kritieken
Amsterdam
, 1966 (p. 177-181)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. 1972.
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Kees Fens, J.G.M. Weck
,
Buiten de gevestigde chaos
In:
Merlyn : tweemaandelijks literair tijdschrift
, 2 (1963-1964) 2 (januari 1964) 23-34
, 1964
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Enigszins ingekorte tekst in: Fens, Kees. De gevestigde chaos: opstellen en kritieken. Amsterdam, 1966, p. 85-95 (2e dr. 1972); Fens, Kees. Voetstukken: een keuze uit de essays, 1964-1980. Amsterdam, 1991, p. 130-139, beide onder de titel De gevestigde chaos.
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. (Paranoïa. Amsterdam, 1953, p. 89-132).
Reactie: Het behouden huis van W.F. Hermans, door J.G.M. Weck. In: Levende talen (1972) 284 (januari), p. 27-29.
Rinus Ferdinandusse
,
Paranoia, een niet overal functionele film : Regisseur Ditvoorst : In de huid van Hermans
In:
Vrij Nederland
, (1967) (29 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
scene uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
Louis Ferron
,
Buitenstaander van professie
In:
Vrij Nederland
, (1981) (5 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Betekenis van Hermans voor de schrijver persoonlijk.
Louis Ferron
,
Boze brieven van Bijkaart : het conservatisme van de romanschrijver
In:
Bzzlletin
, 6 (1977-1978) 52 (januari 1978) 54-55
, 1978
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
Louis J.E. Fessard
,
L'oeuvre de W.F. Hermans : une réflexion sur la personne
In:
Etudes germaniques : Allemagne - Autriche - Suisse - pays scandinaves et néerlandais : revue trimestrielle de la Société des Etudes Germaniques
, 33 (1978) 4 (oktober-december) 365-374
, 1978
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Dutch comfort
Evelyn Finger
,
Verzweifle und stirb : ein Doppelgänger-Roman über den Widerstand gegen die Nazis : 'Die Dunkelkammer des Damokles'
In:
Die Zeit
, (2002) 4 (17 januari) 41
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Philip Mechanicus, omslag roman
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Die Dunkelkammer des Damokles. Leipzig, 2001.
Jan Flamend
,
Geyerstein's dynamiek, of Hermans op zijn smalst
In:
R.I.P. : tijdschrift voor literatuur
, [1] ([1982-1983]) 3 ([1983]) 40-42
, 1983
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein's dynamiek. Amsterdam, 1982.
Henk Flap
,
Er is geen hand die ons leidt en geen vinger die wijst
In:
Facta : sociaal-wetenschappelijk magazine
, 5 (1997) 8 (december) 18-19
, 1997
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Flex
,
Hermans in Suriname
In:
Trouw
, (1969) (22 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
In de rubriek ‘Kleinbeeld’.
R.L.K. Fokkema
,
Stevige passen op de plaats
In:
Trouw
, (1969) (3 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Overgebleven gedichten. Amsterdam, 1968.
Tevens besprekingen van 'Het gebruik van een wandspiegel' van Adriaan Morriën, en 'Landschap voor een dode meneer' van Willem van Toorn.
R.L.K. Fokkema
,
Het ene woord het andere proberend : over de kladjes van Gerrit Achterberg
In:
Achterbergkroniek : periodiek van het Genootschap Gerrit Achterberg
, 10 (1991) 1 [= 18] (april) 1-20
, 1991
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Achterberg, Gerrit
;
Ostaijen, Paul van
;
Stakenburg, Joan Th.
;
Dorleijn, G.J.
Editietechniek
;
historisch-kritische editie
;
ontstaansgeschiedenis
Annotatie(s):
P. 16-20 Bijlage: Tekstontwikkeling van 'Optiek' (619).
O.a. over: Achterberg, Gerrit. Optiek. In: Achterberg, Gerrit. Verzamelde gedichten. 10e dr. Amsterdam, 1988, p. 619.
D.W. Fokkema
,
Empirische literatuurwetenschap
In:
Vormen van literatuurwetenschap: moderne richtingen en hun mogelijkheden voor tekstinterpretatie; R.T. Segers (red.)
Wolters-NoordhoffGroningen
, 1985 (p. 249-272)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
surrealisme
;
woordfrequentie
;
existentialisme
;
empirische literatuurwetenschap
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Het lek in de eeuwigheid. In: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand: novellen. [7e dr.]. Amsterdam, 1971, p. 149-160. [Tekst los bijgevoegd].
D.W. Fokkema
,
Literary history, modernism, and postmodernism : (The Harvard University Erasmus Lectures, Spring 1983) (Utrecht publications in general and comparative literature; 19)
In:
BenjaminsAmsterdam [etc.]
, 1984 (viii, 63 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
;
Du Perron, E.
;
Winter, Leon de
postmodernisme
;
modernisme
;
literatuurgeschiedenis
;
code (literaire)
;
periodisering
;
vergelijking met de Europese literatuur
Annotatie(s):
Lezing, gehouden aan de Harvard University op 9, 16 en 23 maart 1983 (Dutch literature in its European context).
P. VII-VIII Preface.
R.L.K. Fokkema
,
Literaire variaties
In:
De nieuwe taalgids : tweemaandelijks tijdschrift
, 67 (1974) 6 (november) 462-474
, 1974
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
literaire kritiek
;
poëzie
;
thema - seksualiteit
;
thema - homoseksualiteit
Annotatie(s):
Ook in: Informatiebulletin over de 'Vijftigers' en Jan G. Elburg: met artikelen, recensies, biografische en bibliografische gegevens; samengest. door Siem Bakker en Jos Versteegen. [Nijmegen], 1980, p. 4-10.
Samenvatting in: Handel. Ned. Philol.congr.: 33 (1974 [versch. 1975]), p. 167-168 (Literaire conventies bij het uitbeelden van liefde en vriendschap in proza en poëzie van na 1945).
Gert Fokkens
,
W.F. Hermans buigt en breekt sleutelfiguren van de universiteit
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1975) (11 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Jan Fontijn
,
Afkeer van nonsens
In:
Het Parool
, (1970) (28 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb : het sadistische universum 2. Amsterdam, 1970.
Jan Fontijn
,
Willem Frederik Hermans : verleden, heden en toekomst
In:
Literair Lustrum 2
Amsterdam
, 1973 (p. 165-176)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. 1973; 3e dr. 1974.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Jan Fontijn
,
Zuster en superego
In:
Raster : driemaandelijks tijdschrift voor literatuur
Willem Frederik Hermans. Speciaal nr. van: Raster
, 5 (1971) 2 (zomer) 280-296
, 1971
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Internet:
/tekst/font014zust01_01/
Jan Fontijn
,
Nooit meer slapen, of Naar het middelpunt der aarde
In:
Tirade
, 14 (1970) 160 () 474-493
, 1970
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Arjen Fortuin
,
Conserve
In:
NRC Handelsblad
, (1998) (11 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. 2e dr. Schoorl, 1998.
Arjen Fortuin
,
Samen in een bedonderd land : de brieven van Geert van Oorschot aan Willem Frederik Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (2003) Boeken (14 november) 6
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Philip Mechanicus, portr. Van Oorschot
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Over: Oorschot, G. van. Hierbij de hele god in proef. Amsterdam, 2003.
Arjen Fortuin
,
Het niet redelijke ik is heel blij : de brieven van Hermans zijn een feest om te lezen
In:
NRC Handelsblad
, (2004) (10 december) 33
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Ed van der Elsken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Je vriendschap is werkelijk onbetaalbaar. Amsterdam, 2004.
Arjen Fortuin
,
Helpen met de scheiding
In:
NRC Handelsblad
, (2005) (4 februari) 29
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Geert Lubberhuizen door Leo van Velzen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Lubberhuizen, G.
Annotatie(s):
Over: Lubberhuizen, Geert. Ik heb er slechts één nul af gedaan. Amsterdam, 2004.
Eep Francken
,
Vijfentwintig jaar 'Nooit meer slapen'
In:
Een boek vol fouten: meningen over, bedenkingen bij en herinneringen aan W.F. Hermans' 'Nooit meer slapen'; verzameld door het gelijknamige dispuut; [red.: Casper Gijzen, Johan den Hartog en Arjan Berben]
Nooit Meer Slapen[Leiden]
, [1992] (p. 25-27)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Emants, Marcellus
normdoorbreking
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
O.a. over: Gerard Reve, Marcellus Emants.
Meggy François-Klasen
,
Ici Paris (2)
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 35 (juni 2000) 86-90
, 2000
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Herman Franke
,
Het donkere bos
In:
Franke, Herman. De tuinman en de dood van Diana: verhalende beschouwingen
PodiumAmsterdam
, 1999 (p. 196-202)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kellendonk, Frans
autobiografisch schrijven
;
literatuur en werkelijkheid
Annotatie(s):
Enigszins gewijzigde tekst van een artikel in NRC Handelsblad, Cultureel Supplement, 12 maart 1999.
Herman Franke
,
Dodelijke romans tegen de hitte
In:
Waarom vrouwen betere lezers zijn: over boeken, lezen en schrijven; Herman Franke.
PodiumAmsterdam
, 2004 (p. 159-161)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ferron, Louis
Annotatie(s):
Gewijzigde tekst van een artikel in De Volkskrant verschenen tussen december 2000 en juli 2004.
Anja Franken
,
Hermans nog immer omstreden
In:
Het Parool
, (1991) (19 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto Hermans tijdens college door M.W. van der Sluis
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Annotatie(s):
Het archief van de RU Groningen over voormalig lector W.F. Hermans.
Anja Franken
,
Delvigne mag bijna alles zien
In:
Het Parool
, (1991) (19 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Annotatie(s):
Het archief van de RU Groningen over voormalig lector W.F. Hermans.
Anja Franken
,
Dossier-Hermans
In:
Het Parool
, (1992) (27 februari)
Vorm:
Advertentie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
;
Henssen, Emile
Annotatie(s):
Over het januari-nummer van het literaire tijdschrift 'Het Oog in 't Zeil', jaargang 1992, met een stuk van Emile Henssen over Hermans werkzaamheden als fysisch geograaf aan de RU Groningen.
Wessel Franken
,
Wessel Franken in gesprek met Willem Frederik Hermans
In:
Eva
, (1966) (19 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Robert Franquinet
,
Een treiterend verhaal : nieuwe roman van schrijfdier W.F. Hermans
In:
Limburgs Dagblad
, (1971) (2 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag 'Herinneringen van een engelbewaarder'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Ad Fransen, H. van Galen Last
,
Jaren met H. van Galen Last : Van Galen Last als intellectueel
In:
Optima : cahier voor literatuur en boekwezen
, 5 (1987) 1 [= 14] (lente) 36-53
, 1987
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Galen Last, H. van
Annotatie(s):
Reactie door H. van Galen Last in: Optima (Amst.): 5 (1987) 2 [= 15], p. 220-221; Antwoord door Ad Fransen op p. 222.
Dick G. Franssen, Andrea Domburg
,
Andrea Domburg en de vette guldens van de film
In:
Vrij Nederland
, (1963) (25 mei)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Andrea Domburg
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
;
Domburg, Andrea
Annotatie(s):
Andrea Domburg over de financiële situatie voor acteurs bij de Nederlandse film, o.a. haar ervaringen bij 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Gaston Franssen
,
De geheime politie van het zwijgen en de zondebok : de literaire politiek van Willem Frederik Hermans
In:
Omwikkel mij met uw verstand: drie beschouwingen over het werk van Willem Frederik Hermans: bekroonde essays naar aanleiding van de door het WFHi uitgeschreven WFH essayprijsvraag
De Bezige Bij [etc.]Amsterdam [etc.]
, 2000 (p. 71-92)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
literatuur en maatschappij
J.A. Frenkel
,
['Literaire ontmoeting']
In:
Rotterdamsch Nieuwsblad
, (1969) (6 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over het AVRO-televisieprogramma 'Literaire ontmoeting', met o.a. interview met Hermans.
Dimitri Frenkel Frank
,
Donkere kamer van Damocles : W.F. Hermans teleurgesteld over draaiboek
In:
Televizier
, (1962) (19 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto's door Jutka Rona
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Kester Freriks
,
Iedereen hunkert
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (8 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de toneelstukken van Hermans.
Philip Freriks
,
W.F. Hermans en echtgenote gewond na hevige schermutseling met indringer
In:
De Volkskrant
, (1988) (7 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Inbraak in Hermans' Parijse appartement.
Kester Freriks
,
'Zonder de minste hoogachting'
In:
Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (p. 224-232)
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
toneel
;
toneelschrijfkunst
Annotatie(s):
Lezing, uitgesproken tijdens het WFH-festival dat plaatsvond van 29 september tot en met 1 oktober 2000 in Theater de Balie te Amsterdam.
I.F.M. Frijns
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode. Amsterdam, 1967]
In:
I.D.I.L.
, (1967) 24.819 (juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Bob Frommé
,
Mandarijnen op zwavelzuur
In:
Het Parool
, (1999) (1 juli)
Vorm:
Artikel
illustraties:
omslag Mandarijnen op zwavelzuur
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In de rubriek 'De mooiste', nummer 76 in reeks over de honderd mooiste boeken van de eeuw. Over: Mandarijnen op zwavelzuur.
Bob Frommé
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur, supplement. Parijs, 1983]
In:
Het Parool
, (1983) (2 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur, supplement. Parijs, 1983.
In de rubriek 'Frommé'.
Bob Frommé
,
Polemiek
In:
Het Parool
, (1987) (18 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Grijs, Piet
Annotatie(s):
Over de polemiek tussen Hermans en Brandt Corstius (Piet Grijs), n.a.v. de bespreking door de laatste van Hermans' boek 'De raadselachtige Multatuli'.
Bob Frommé
,
Kluifjes
In:
Het Parool
, (1988) (21 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
intertekstualiteit
Annotatie(s):
Over professor Sibbelee in 'Nooit meer slapen'.
Bob Frommé
,
Knutten
In:
Het Parool
, (1991) (31 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over 'Nooit meer slapen', met name over de muggen uit het boek.
Bob Frommé
,
Cooper in Brussel
In:
Het Parool
, (1992) (4 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Ftn.
,
'Als twee druppels water' : ambitieuze film van Rademakers geen verantwoorde synthese : echter alle waardering voor zijn vakbekwaamheid
In:
De Tijd De Maasbode
, (1963)
Vorm:
Recensie
illustraties:
scene uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
J.M. Furnée
,
W.F. Hermans : in alle opzichten onaanvaardbaar
In:
Haagse Post
, (1959) (14 maart)
Vorm:
Brief
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
K. d. G.
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Verder van mij. (Hollands Maandblad 8 (1967/68), p. 3-7)]
In:
De Nieuwe Linie
, (1968) (23 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Prudhomme, Anastase
Annotatie(s):
Over: Prudhomme, Anastase. Verder van mij. (Hollands Maandblad 8 (1967/68), p. 3-7).
G.D.
,
Waarom ging W.F. Hermans naar Zuid-Afrika?
In:
De Standaard
, (1983) (15 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dis, Adriaan van
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans in Van Dis' VPRO-praatprogramma.
In de rubriek 'tv-reflektie'.
G.D.
,
[Hermans als lector aan de universiteit van Groningen]
In:
De Standaard
, (1991) (22 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Annotatie(s):
Hermans als lector aan de universiteit van Groningen.
G.L.
,
King Kong en W.F. Hermans’ harde plasser
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1986) (15 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
G.S.
,
W.F. Hermans en zijn motieven
In:
De Volkskrant
, (1971) (13 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dijk, J.J.M. van
Annotatie(s):
Over het jongste nummer van 'Hollands maandblad', waarin J.J.M. van Dijk onder de titel 'W.F. Hermans, de geheimzinnige dorpsgek' over Hermans schrijft.
In de rubriek 'Leestafel'.
Jan Geurt Gaarlandt
,
Achterlopend
In:
De Volkskrant
, (1977) (10 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
In de rubriek ‘Over boeken gesproken’.
Theo Gaasbeek
,
Het nut van een wegenkaart
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 25 (december 1997) 14-15
, 1997
Vorm:
Artikel
illustraties:
krt.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
werkelijkheidsgehalte
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Homme's hoest. Amsterdam, 1980.
Theo Gaasbeek
,
In de Canadese mist van het schimmenrijk
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 15 (juni 1995) 89-90
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een landingspoging op Newfoundland en andere verhalen. Amsterdam, 1957.
Theo Gaasbeek
,
Ferdinand en het Mysterie van de Gouden Hoektand
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 3 (1993-1994) 12 (september 1994) 122-123
, 1994
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve: roman. Amsterdam, 1947.
Steven van Galen
,
Fatalisme van Hermans in afstandelijke roman
In:
De Waarheid
, (1987) (9 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
In de rubriek 'Kunst'.
H. van Galen Last
,
Bok
In:
Hollands maandblad : tijdschrift voor literatuur en politiek
, (1964) (april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
;
Du Perron, E.
;
Weverbergh, Julien
Annotatie(s):
O.a. over de verschijning van een Du Perron-nummer van het Vlaamse eenmans-tijdschrift 'Bok' van Julien Weverbergh, waarin ook Hermans' opvatting over Du Perron in 'Mandarijnen op zwavelzuur' naar voren komt.
H. van Galen Last
,
Hermans' botte bijl
In:
Haagse Post
, (1986) (25 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
getekend portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Voorpublicatie slothoofdstuk van: Galen Last, H. van. De spoken van W. F. Hermans : een kleine bijdrage tot de moderne cultuurgeschiedenis van Nederland. Nijmegen, 1986.
H. van Galen Last
,
Ongemakkelijk antifascisme
In:
NRC Handelsblad
, (1988) (25 juli)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Auteur
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
antifascisme
Annotatie(s):
Reactie op 'Open brief aan Frans Boenders, lid van de AKO-jury' in NRC Handelsblad, 10 juni 1988, geschreven door Hermans.
H. van Galen Last
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand: novellen. Amsterdam, 1948]
In:
Libertinage
, 1 (1948) 6 (november-december) 79
, 1948
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Fred van Garderen
,
Ik verlang naar niets dat voorbij is terug : Documentaire over schrijver W.F. Hermans
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1989) (10 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Ymke Kreiken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Fransen, Ad
;
Lieshout, Erik
Annotatie(s):
Over een documentaire over Hermans die op 12 november 1989 door de VPRO werd uitgezonden onder de titel 'Ik verlang naar niets dat voorbij is terug'.
Leo Geerts
,
W.F. Herman
In:
De Nieuwe : onafhankelijk Vlaams weekblad
, (1980) (13 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. en getekend portr. van Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Janssen, Frans A.
;
Popelier, Ed
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
Uitgebreide bespreking van 3 titels m.b.t. W.F. Hermans. 1. Zakelijke en deskundige informatie (over: ‘Bedriegers en Bedrogenen’ van Frans A. Janssen; 2. Een ‘ontmoeting’ (over: ‘Willem Frederik Hermans’ van Ed Popelier); 3. Een nieuwe novelle van W.F. Hermans (over: Filip’s sonatine).
Leo Geerts
,
[Over: Hermans, Willem Frederik]
In:
De Nieuwe : onafhankelijk Vlaams weekblad
, (1979) (29 juni)
Vorm:
Overzichtsartikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Met korte bibliografie.
Leo Geerts
,
Rancuneuze W.F. Hermans schendt zijn neus bij aanval op het professoraat
In:
De Nieuwe : onafhankelijk Vlaams weekblad
, (1976) (26 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Leo Geerts
,
W.F. Hermans : 'Scheppend nihilisme' : follow-up
In:
De Nieuwe : onafhankelijk Vlaams weekblad
, (1979) (23 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979.
Leo Geerts
,
Een 'ontmoeting'
In:
De Nieuwe : onafhankelijk Vlaams weekblad
, (1980) (13 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Popelier, Ed
Annotatie(s):
Over: Popelier, Ed. Willem Frederik Hermans. Brugge [etc.], 1979.
Leo Geerts
,
Zakelijke en deskundige informatie
In:
De Nieuwe : onafhankelijk Vlaams weekblad
, (1980) (13 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Janssen, Frans A.
Annotatie(s):
Over: Janssen, Frans A. Bedriegers en bedrogenen : opstellen over het werk van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1980.
Leo Geerts
,
Een nieuwe novelle van W.F. Hermans
In:
De Nieuwe : onafhankelijk Vlaams weekblad
, (1980) (13 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. en portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
Leo Geerts
,
[Over: Hermans, W.F. Drie drama's. 2e dr. Amsterdam, 1967]
In:
Dietsche warande en Belfort : tijdschrift voor letterkunde, kunst en geestesleven
, 113 (1968) 6 (augustus) 474-475
, 1968
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jerke van der Geest
,
De wijsgerige wereld van W.F. Hermans : 'De filosofie is op z'n best een denkbeeldige reis uit de alledaagse beslommeringen'
In:
De Groene Amsterdammer
, (1986) (3 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Jutka Rona
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Roelof van Gelder
,
Strip-persiflage op Hermans vernietigd
In:
NRC Handelsblad
, (1981) (14 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
stripplaatje
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Bernards, W.F. De doka van Hercules. Amsterdam, 1981.
Het stripalbum ‘De doka van Hercules’ is persiflage op ‘De donkere kamer van Damokles’.
Henk van Gelder
,
Osewoudt naar de film met Marianne
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 30 (maart 1999) 52-53
, 1999
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
locatie - Amsterdam
Annotatie(s):
Ook in: NRC Handelsblad, 15 oktober 1996.
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Joris Gerits
,
[Over: Hermans, W.F. Homme's hoest. Amsterdam, 1980]
In:
Streven : cultureel maatschappelijk maandblad [Vlaamse editie]
, 48 (1980-1981) 7 [= 8] (mei 1981) 760-761
, 1981
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Joris Gerits
,
Van denkbare heiligen en goden : nieuw werk van en over W.F. Hermans
In:
Boekengids : algemeen Nederlands critisch-bibliografisch tijdschrift
, 66 (1988) 3 (maart) 213-215
, 1988
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
J. Geurts
,
Het kinderstoeltje van WFH
In:
Tilburg Magazine
, (199) (maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Rita Geys
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo. Amsterdam, 1994]
In:
De Standaard
, (1994) (24 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo. Amsterdam, 1994.
Rita Geys
,
Scheppend nihilisme : Willem Frederik Hermans, een literaire magneet
In:
De Standaard
, (1995) (4 mei)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans door Klaas Koppe
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Rita Geys
,
Verliefd op Brussel
In:
De Standaard
, (1996) (23 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans in Brussel door Paul Bolsius
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Brouwers, Jeroen
Annotatie(s):
Over: Brouwers, Jeroen. Het aardigste volk ter wereld : Willem Frederik Hermans in Brussel : bijdrage aan zijn biografie. Amsterdam [etc.], 1996.
Rita Geys
,
[Over: Koopman & Van Ommen. Een ontmoeting met de Tovenaar : over Willem Frederik Hermans in foto's en teksten. Baarn, 1996]
In:
De Standaard
, (1996) (11 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Paul Bolsius
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ommen, Cathrien van
;
Koopman, Ares
Annotatie(s):
Over: Koopman & Van Ommen. Een ontmoeting met de Tovenaar : over Willem Frederik Hermans in foto's en teksten. Baarn, 1996.
Boek betreft de tekst van een vraaggesprek afgenomen op 9 februari 1995.
Rita Geys
,
Hermans' hoest : Openhartige gesprekken uit 1962
In:
De Standaard
, (1996) (1 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Firmin De Maître
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Ze zullen eikels zaaien op mijn graf : teruggevonden gesprekken met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1995.
Rita Geys
,
Hermans' Sterfboek voor de rechter
In:
De Standaard
, (1996) (8 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
Rita Ghesquiere
,
[Over: Hermans, W.F. Onder professoren. Amsterdam, 1975]
In:
Dietsche warande en Belfort : tijdschrift voor letterkunde, kunst en geestesleven
, 121 (1976) 3 (maart) 217-221
, 1976
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Inge Ghijs
,
'Hier is het nog mogelijk dromen te koesteren' : Kulturele buitenlanders over de hoofdstad Brussel na de schok
In:
De Standaard
, (1994) (29 april)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans, Sack, Turbiasz, Scott door Lieve Blancquaert
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Brussel - cultureel leven in
Annotatie(s):
Naast Hermans, gesprekken met Stephen Sack, Ryszard Turbiasz en Beverly Joe Scott.
J. de Gier
,
Chaotische uitgave over Willem Frederik Hermans loopt over van bewondering : aardig en meedogenloos
In:
Reformatorisch Dagblad
, (2002) (23 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Annotatie(s):
Over: Vree, Freddy de. De aardigste man ter wereld. Amsterdam, 2002.
Casper Gijzen
,
Een boek vol fouten: meningen over, bedenkingen bij en herinneringen aan W.F. Hermans' 'Nooit meer slapen'; verzameld door het gelijknamige dispuut; [red.: Casper Gijzen, Johan den Hartog en Arjan Berben]
In:
Nooit Meer Slapen[Leiden]
, [1992] (44 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 7-8 Woord vooraf.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Casper Gijzen
,
Manuscript Hermans toch naar museum
In:
De Volkskrant
, (2004) (28 mei) 16
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Het manuscript 'Een overgevoelige natuur' van Willem Frederik Hermans is voor een minimaal bedrag in handen gekomen van het Letterkundig Museum in Den Haag.
Lesley Gilbert
,
A study of the textual variants in the 1966-1, 1977 and 1981 editions of W.F. Hermans' Nooit meer slapen
In:
Dutch crossing : a journal for students of Dutch in Britain
, (1985) 27 (december) 52-94
, 1985
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
variantenonderzoek
Annotatie(s):
P. 93-94 Bibliography.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Gust Gils
,
Hermans is hier geweest
In:
Vooruit
, (1958) (22 februari)
Vorm:
Overzichtsartikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans als het slechte geweten van de Nederlandse literatuur.
Gust Gils
,
'I remember WFH'
In:
Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (p. 104-107)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Gils, Gust
Arjen van Ginkel
,
'Ik zal W.F. Hermans met veel bewondering niet meer lezen'
In:
Rotterdams Dagblad
, (2000) (2 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het WFH-festival in De Balie te Amsterdam.
Ronald Giphart
,
Hermans
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1995) (9 mei)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Ronald Giphart
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In de rubriek 'Giphart'.
Willem Glaudemans
,
Willem Frederik Hermans
In:
Kritisch lexicon van de Nederlandstalige literatuur na 1945; onder red. van Ad Zuiderent, Hugo Brems, Tom van Deel. 10e aanvulling (mei 1983)
Samsom [etc.]Alphen aan den Rijn [etc.]
, 1983 (p. 1-23; A1-A5; B1-B8)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Losbladige uitgave.
31e aanvulling (november 1988): p. 1-3 vervangen door p. 1-3; p. 15-20 vervangen door p. 15-23; p. A-D vervangen door p. A1-A5; p. E-I vervangen door p. B1-B8.
P. A1-A5 Primaire bibliografie; p. B1-B8 Secundaire bibliografie.
Willem Glaudemans
,
Het lezen van de hollerithkaart : over de ontwikkeling en samenhang van Hermans' poëtica (BBLiterair)
In:
Verboden toegang: essays over het werk van Willem Frederik Hermans, gevolgd door een vraaggesprek met de schrijver; bezorgd door Wilbert Smulders; [met bijdragen van] Michel Dupuis ... [et al.]
De Bezige BijAmsterdam
, 1989 (p. 9-48)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
poëtica
Annotatie(s):
Lezing, gehouden in het kader van een nascholingscursus voor neerlandici, in 1987-1988 georganiseerd door de SOL/COCMA te Utrecht.
Samenvatting:
De auteur verwijst aan het slot van zijn bijdrage naar zijn binnenkort te verschijnen dissertatie ‘De mythe van het tweede hoofd: de literatuuropvattingen van W.F. Hermans, 1945-1964. Utrecht, 1990’. [zie NIWI-samenvatting]. In dit artikel geeft hij enkele hoofdpunten weer.
Glaudemans interpreteert enkele geïsoleerde en veel geciteerde uitspraken van Hermans over literatuur (voornamelijk afkomstig uit Het sadistische universum 1) en geeft ze een plaats in het totaal van Hermans’ poëtica. In het eerste deel laat hij enkele aspecten van de ontwikkeling van Hermans’ poëtica zien, in het tweede deel onderzoekt hij de interne samenhang van de poëtica zoals Hermans die in de essays in Het sadistische universum 1 presenteert. Onder poëtica verstaat de auteur: het geheel van opvattingen van een auteur over doel, aard, functie, middelen en ontstaan van literatuur. De uitspraken van een schrijver, in en buiten het literaire werk gedaan, vormen het materiaal, maar het gaat hem vooral om het beeld zoals dat uit de publicaties van de auteur kan worden afgeleid.
Glaudemans verdeelt het materiaal bij Hermans tot 1964 in vier periodes, waarin verschillende functies van zijn poëtica te onderscheiden zijn. De periodes zijn vernoemd naar de literaire tijdschriften die voor Hermans op dat moment zijn belangrijkste publicatiemogelijkheid vormden:
1945-1948, de Criterium-periode
In deze jaren bepaalt de jonge Hermans op polemische wijze zijn positie tegenover de vigerende literatuuropvattingen. Hij onderscheidt twee stromingen in de na-oorlogse Nederlandse literatuur: een irrationeel-fantastische en een rationeel-realistische. Bij de eerste richting plaatst hij F. Kafka (als buitenlandse voorloper), F. Bordewijk, S. Vestdijk, Hendrik de Vries, Paul Rodenko en zichzelf. Bij de realistische stroming noemt hij Paul Léautaud (als buitenlands voorbeeld), E. Du Perron en Jan Greshoff. Hiermee zijn wat hem betreft de kampen verdeeld. Hermans zal zich gaan afzetten tegen de navolgers van Du Perron, die de opvattingen van de Forum-generatie na de oorlog met kracht gingen uitdragen. Deze navolgers, egotisten, zoals Hermans ze noemde, stonden een literatuur voor die de persoonlijkheid van de auteur centraal stelde en deze wilde uitdrukken in dagboeken, autobiografieën, brievenbundels en andere egodocumenten.
Hermans ontkent niet het noodzakelijk aandeel van de persoonlijkheid van de auteur in diens werk, maar hij is het niet eens met Du Perrons navolgers (H.A. Gomperts, W.F. van Leeuwen en H. van Galen Last) over de wijze waarop die persoonlijkheid zich het best in literatuur kan uitdrukken.
1949-1951, de Litterair-Paspoort-periode
Los van de polemiek tegen de Forum-epigonen ontwikkelt Hermans zijn eigen termen, vormt en toetst hij zijn opvattingen over literatuur door te schrijven over buitenlandse letterkunde. Het bestaan van Criterium, dat de belangrijkste publicatiemogelijkheid voor Hermans was, is ten einde; Litterair Paspoort is geheel gewijd aan buitenlandse literatuur. Maar ook in ander periodieken en kranten zwijgt hij over de nieuwste Nederlandse literatuur. In talrijke artikelen in Litterair Paspoort onderzoekt hij de verhouding tussen en auteur en diens werk. Zo ontdekt hij in 1951 het boek ‘The writer and psychoanalysis’ van de Amerikaanse psychiater Edmund Bergler. Het boek behandelt onder meer het verband tussen de psychische problemen van een auteur en de wijze waarop deze in zijn werk tot uitdrukking zouden worden gebracht. Hermans gebruikt Berglers boek om te waarschuwen tegen het leggen van rechtstreekse verbanden tussen persoon en werk van een schrijver. Volgens Glaudemans zou dit wel eens verband kunnen houden met het feit dat Hermans in deze tijd schrijft aan Ik heb altijd gelijk. De autobiografische component van deze roman is nogal groot.
1952-1957, de eerste Podium-periode
Waarschijnlijk is deze roman, en het proces dat naar aanleiding hiervan wordt gevoerd, de belangrijkste reden waarom Hermans zich na de Litterair-Paspoort-jaren weer gaat bezighouden met de Nederlandse literatuur. Door alle commotie die ontstaat rond een passage die voor de katholieken beledigend wordt geacht, voelt Hermans zich genoodzaakt zich te verdedigen. Hij doet dat onder andere door in het essay Polemisch mengelwerk een toelichting te geven op de bedoelingen die hij met deze roman heeft gehad. Hij geeft een interpretatie van de roman waarin hij met Freud (en Bergler) in de hand inzicht geeft in de psychologie van zijn personage. Opnieuw waarschuwt hij voor een te gemakkelijke identificatie van schrijver en hoofdpersoon. Wat betreft de Nederlandse literatuur grijpt hij terug op kwesties die hem in de periode 1945-1948 hebben beziggehouden. Vijf schrijvers van wie hij in die periode het werk positief heeft besproken, beschrijft hij nu als karikaturen, als mandarijnen: Jacques Gans, Adriaan van der Veen, H.A. Gomperts, Adriaan Morriën en Paul Rodenko. Daarnaast rekent hij nu ook auteurs die hij nog niet eerder had besproken tot de mandarijnen: Theun de Vries, J.B. Charles, Victor van Vriesland en Esteban Lopez .
Al deze karikaturale types personifiëren ieder voor zich één specifieke eigenschap van de mandarijn: een epigoon (Gomperts), iemand die zijn eigen woorden en idealen verloochent (Gans), iemand die iedereen te vriend wil houden (Morriën), de auteur die zijn pen verkoopt aan een ideologie (De Vries), een valse profeet die de zedenmeester wil spelen (Charles), een corrupte prijzenuitdeler (Van Vriesland) en een essayist die semi-wetenschappelijke taal hanteert (Rodenko). Van Veen staat niet zozeer te kijk als personage, zoals de anderen, maar zijn proza wordt in losse zinnetjes uiteen gehaald om te demonstreren dat daarmee nog andere teksten gemaakt kunnen worden. Hermans verbindt daaraan de – volgens Glaudemans onlogische – conclusie dat deze zinnen dus gemist hadden kunnen worden. Glaudemans noemt deze Mandarijnen-hoofdstukken vooral reclame voor Hermans zelf door anti-reclame te maken voor collega-auteurs.
De tweede Podium-periode (1960-1964) is de vierde onderscheiden periode
Na het succes van De donkere kamer van Damokles (1958) stelt Hermans in verschillende essays het lezen zelf aan de orde en richt zich, meer dan voorheen, rechtstreeks tot de lezers van zijn roman. Met de bundeling van deze essays in Het sadistische universum 1 zet Hermans, zo stelt Glaudemans, de kroon op het consolideren van zijn poetica. Glaudemans noemt het conditioneren van de lezer de meest opvallende functie die de poëtica in deze periode heeft.
Vervolgens onderscheidt Glaudemans, in navolging van M.H. Abrams, vier poëtica’s: de mimetische (verwijst naar de werkelijkheid), de personalistische (auteur staat centraal), de pragmatische (literair werk staat in functie van het publiek en het overbrengen van een boodschap) en de autonomistische (nadruk op het literaire werk zelf). Na de vraag te hebben behandeld of en in hoeverre Hermans’ poëtica bij een of meerdere van deze poëtica’s kan worden ondergebracht, komt hij tot de conclusie dat het pragmatisme de sluitsteen is geworden van Hermans’ poëticale denksysteem, zoals dit uit de essays in Het sadistische universum 1 valt af te leiden. Omdat Hermans poëtica volgens Glaudemans wordt gevormd door een onderling sterk op elkaar betrokken geheel van opvattingen die te samen een in zichzelf gesloten denksysteem vormen, moet die poëtica beschouwd worden als een afzonderlijke literaire creatie naast het eigenlijke creatieve werk.
Frans A. Janssen (Literatuur: 7 (1990) 6 (nov-dec) 391-393) noemt de lezing van Glaudemans een gevaarlijke onderneming, in de eerste plaats omdat hij hier zijn op dat moment nog te verschijnen proefschrift samenvat. [Overigens vond een van de recensenten van het proefschrift, Cor Hospes, de samenvatting ervan die de auteur hier geeft, juist weer reuze verhelderend].
Janssen vindt de lezing ook een gevaarlijke onderneming van Glaudemans, omdat hij in Hermans’ poëtica voor 1964 aspecten ziet van realisme en van personalisme; gevaarlijk omdat we de afkeer van Hermans kennen van literatuur als afspiegeling van de werkelijkheid en van de persoonlijkheidscultus van de schrijvers rond om het tijdschrift Forum. Janssen vindt de waarnemingen van Glaudemans op zichzelf niet onjuist, maar ze mogen volgens hem niet verbonden worden met de noties realisme en personalisme.
Ineke Bulte (Nieuwe taalgids: 84 (1991) 2 (mrt) 169-171) noemt het idee van Glaudemans dat de poëticale uitspraken van Hermans te samen de status hebben van een roman met een schrijverspersonage dat zich als schrijver steeds anders voordoet, een aardige stelling.
Ruud Kraaijeveld (Dietsche warande en Belfort: 135 (1990) 4 (aug) 494-496) vindt dat Glaudemans nauwgezet heeft beschreven hoe Hermans’ literatuuropvatting in de loop der jaren vorm heeft gekregen. Hij noemt echter de conclusie die Glaudemans op grond van deze beschrijving trekt, namelijk dat bij Hermans personalisme en meta-realisme ondersteund worden door pragmatisme, voor een deel toch verrassend.
Eric Gobbers
,
De oorlogssituatie rond W.F. Hermans
In:
De Morgen
, (1985) (12 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: W.F. Hermans. Den Haag, 1985. (Bzzlletin nr. 126).
Wouter Godijn
,
Teleurstellende Hermans-biografie : zwaar bevochten overwinningen op de leegte
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1999) (19 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en zijn vader
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Anton de Goede
,
Met W.F. Hermans op de set : 'We zijn hier niet in Lutjebroek'
In:
VPRO-gids
, (1989) 45 (11-17 november) 3-7
Vorm:
Interview
illustraties:
div. portr. van Hermans door Ymke Kreiken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jaap Goedegebuure
,
Wrakke compositie
In:
Haagse Post
, (1989) (16 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
getekend portr. Hermans door Malsen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Jaap Goedegebuure
,
Ambachtsman : Dinky Toys
In:
Haagse Post
, (1988) (27 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
afb. speelgoedautootje (van de omslag?)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dinky Toys. Amsterdam, 1988.
In de rubriek ‘Non-fictie’.
Jaap Goedegebuure
,
Hermans’ wraak op de critici
In:
Haagse Post
, (1982) (4 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Jaap Goedegebuure, Bob Lagaaij
,
Hermans’ wraak op de critici
In:
Haagse Post
, (1982) (25 september)
Trefwoord(en):
Goedegebuure, Jaap
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Ingezonden brief met naschrift.
Reactie op Goedegebuure’s bespreking van Geyerstein’s dynamiek in de Haagse Post, 4 september 1982.
Jaap Goedegebuure
,
Bedriegers en bedrogenen
In:
Haagse Post
, (1987) (31 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Jaap Goedegebuure
,
Zoethoudertjes van Hermans
In:
De Volkskrant
, (1981) (10 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Homme’s hoest. Amsterdam, 1980.
Jaap Goedegebuure
,
De smaak van biefstuk
In:
HP/De Tijd
, (1991) (6 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
2 portr. Hermans, omslag boek De laatste roker
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Ook vermelding van het verschijnen van de als jubileumeditie uitgekomen 22e dr. van Nooit meer slapen.
Jaap Goedegebuure
,
Een hol, tochtig brok steen
In:
HP/De Tijd
, (1995) (15 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
Jaap Goedegebuure
,
Terug naar Groningen
In:
Haagse Post
, (1981) (6 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Philip Mechanicus
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Jaap Goedegebuure
,
Boekhoudend commentaar
In:
De Volkskrant
, (1980) (19 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Janssen, Frans A.
Annotatie(s):
Over: Janssen, Frans A. Bedriegers en bedrogenen : opstellen over het werk van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1980.
Jaap Goedegebuure
,
De handzame Hermans
In:
HP/De Tijd
, (1995) (12 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Korte beschrijvingen van Hermans belangrijkste werken.
Jaap Goedegebuure
,
L'œuvre de Willem Frederik Hermans; trad. du néerlandais par Jean-Marie Jacquet
In:
Septentrion : revue de culture néerlandaise
, 21 (1992) 3 () 2-13
, 1992
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 6-13 'Préambule', extrait de 'Paranoia'; trad. du néerlandais par Jean-Marie Jacquet.
Jaap Goedegebuure
,
De actualiteit van Ter Braak
In:
Kohelet : faculteitsblad van de Theologische Faculteit Tilburg
, 6 (1989-1990) 4 (november 1989) 8-11
, 1989
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
Jaap Goedegebuure
,
Het satirische universum
In:
NWT : nieuw wereldtijdschrift
, 6 (1989) 2 (april-mei) 60-65, 67-68
, 1989
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Goedegebuure, Jaap. Nederlandse literatuur 1960-1988. Amsterdam, 1989, p. 38-55.
Jaap Goedegebuure
,
G. A. van Oorschot - uitgever (1909-1987)
In:
Tirade
, 32 (1988) 314 (januari-februari) 3-15
, 1988
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Oorschot, G.A. van
Tirade (tijdschr.)
Annotatie(s):
Ook in: Goedegebuure, Jaap. Nederlandse literatuur 1960-1988. Amsterdam, 1989, p. 264-277.
Jaap Goedegebuure, Carel Peeters, Huug Kaleis
,
Vijfendertig jaar W.F. Hermans, of Forum overtroffen (Synopsis)
In:
Kaleis, Huug. De God Denkbaar verklaard: essays over W.F. Hermans
De ArbeiderspersAmsterdam
, 1987 (p. 74-91, 185-191)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Forum (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein's dynamiek. Amsterdam, 1982.
P. 185-191 Noten.
Gewijzigde tekst van een artikel in Het Parool, 12 juni 1981.
Ook in: Over W.F. Hermans; [red.: Jaap Goedegebuure en Herman Verhaar; met bijdr. van: Raymond J. Benders ... et al.]. Speciaal nr. van: Tirade 25 (1981) 271 (december), p. 669-684 (gevolgd door de reacties: Getrouwd of niet getrouwd met W.F. Hermans, door Carel Peeters (p. 685-688); Iets over de moraal van het cynisme, door Jaap Goedegebuure (p. 689-693)).
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Samenvatting:
Dit artikel vormt hoofdstuk 3 van de bundel ‘De God Denkbaar verklaard’. Het verscheen oorspronkelijk in Het Parool van 12 juni 1981, in gewijzigde vorm in een speciaal nummer van Tirade dat aan Hermans is gewijd (Over W.F. Hermans. Speciaal nr. van Tirade: 25 (1981) 271 (dec) 669-684, zie NIWI-samenvatting). In zijn bundel heeft hij zijn Tirade-artikel aangevuld met noten.
Kaleis opent het artikel met de opmerking dat in Periander uit 1974 Willem Frederik Hermans, schepper van zovele vaderzoekende en autoriteiten bestrijdende figuren, voor het eerst zelf de vader is. Daarvoor was het werk van Hermans geschreven vanuit de zoon-optiek. Het laatste grote werk vanuit die optiek geschreven is Nooit meer slapen uit 1966, een roman die Kaleis een apotheose in de carrière van Hermans noemt, een afsluitingsroman waarin alle hermansiaanse thema’s verwerkt zijn. Herinneringen van een engelbewaarder uit 1971 noemt hij een overgangsroman. Toch zijn er een paar spanningsbepalende thema’s in dit boek, zoals de nutteloze zelfmoord van Rense waarin de zelfmoord van Menno ter Braak polemisch nagalmt. Via een anekdotische uitweiding over een gesprek van Kaleis met Hermans en over de zelfmoord van ter Braak, komt Kaleis op het zustermotief bij Hermans, verbonden met het incestmotief. Het wemelt van de zusters in het werk van Hermans, volgens Kaleis.
Sinds Nooit meer slapen schrijft Hermans niet meer vanuit het broer- of zoon-standpunt. In Periander stelt hij zich voor het eerst duidelijk op als volwassene. In Uit talloos veel miljoenen uit 1981 komt Ter Braak niet meer voor, wel de filosoof Nietzsche. Kaleis vindt dat deze roman onbeschrijfelijk knap in elkaar zit en het verbaast hem dan ook dat Carel Peeters, die steeds heeft geroepen om intellectuele visies in de Nederlandse roman, deze roman van Hermans niet de hemel heeft ingeprezen. Kaleis meent dat Hermans zich in deze roman het meest heeft vereenzelvigd met Sita. Met haar heeft hij het meest medelijden. Ze behoort tot de speciale afdeling ‘slachtoffervrouwen’ bij Hermans, personages die ontwikkeld worden vanuit één aspect van zuster Cornelia: het verwaarloosde en gekrenkte vrouwelijk narcisme. Zij doen hun best, offeren zich op, maar worden toch het slachtoffer van mannen: Anna uit Paranoia, Dina uit Het lek in de eeuwigheid, Thabor uit De psychologische test, wellicht ook Gaby uit De tranen der acacia’s en Monique de Santiago uit De God Denkbaar Denkbaar de God. Uit talloos veel miljoenen noemt Kaleis een briljant geschreven, ontroerend boek. Hij vindt het merkwaardig dat de auteur als een debutant wordt behandeld, of hoogstens als de auteur van één roman, namelijk Onder professoren. Willem Kuipers in de Volkskrant en Carel Peeters in Vrij Nederland zijn buitengewoon negatief: ‘melig en afgezaagd’, ‘voorspelbaar’, ‘ál te kinderachtig’ is de kritiek. De Nederlandse recensenten zagen niet dat Hermans uit oude bronnen putte, in deze roman galmen zijn vorige boeken na. Er is verschil met vorige romans: het lijkt alsof er in Onder professoren en Uit talloos veel miljoenen in de schrijver Hermans een definitieve intergratie tot stand is gekomen tussen essayist, satiricus en romancier. Kaleis noemt de uitspraken die Hermans doet in interviews niet minder behartenswaardig dan zijn geschreven creaties. “Is dit nu niet precies wat Forum wilde?”, vraagt Kaleis zich af. Hij verbaast zich erover dat Carel Peeters, een nazaat (derde generatie) van Forum, zo achterbaks afkrakerig over Uit talloos veel miljoenen schrijft. Hij noemt de roman ontluisterend. Alsof je pater Van Heugten hoort spreken, begin jaren dertig, over Ter Braak en Du Perron. Terwijl er niemand de idealen van Forum zo perfect realiseert als W.F. Hermans, meent Kaleis. Sterker nog: Hermans overtrof zijn Forumse vaders.
Carel Peeters heeft onder de titel ‘Getrouwd of niet getrouwd met W.F. Hermans’ in het bovengenoemde speciale nummer van Tirade gereageerd (p. 685-688). Hij schrijft dat de verongelijktheid van Kaleis, als hij niet gevolgd wordt in zijn absolute bewondering voor Hermans, hem danig de keel begint uit te hangen. Hij had in zijn recensie van Uit talloos veel miljoenen geschreven dat deze roman in het licht van de eeuwigheid niet zijn beste genoemd kan worden. Peeters noemt zijn eigen stuk voornamelijk analyserend en interpreterend. Hij plaatste de roman in de traditie van de ‘comedy of manners and morals’. Zijn liefde voor Hermans is niet totaal, zoals bij Kaleis, schrijft hij. Wat hem betreft geldt Hermans nog altijd als een gewichtig criterium: schrijven en denken als W.F. Hermans, dát is schrijven en denken. Het probleem ontstaat zodra men het gebiedende karakter van Hermans’ negativistische visie ontdekt. Men moet zich met Hermans’ ‘filosofie’ identificeren. Als men dat niet doet, dan heeft men op slag ‘ongelijk’. Peeters wil niet in deze val trappen, en blijkens de artikelen die ter gelegenheid van zijn zestigste verjaardag in Vrij Nederland verschenen, een deel van de nieuwe generatie schrijvers evenmin. Men wil misschien wel ‘negativistisch’ of ‘nihilistisch’ denken, maar dan uit eigen ondervinding en op eigen kracht, stelt Peeters. En dat volgens Uit talloos veel miljoenen beheerst wordt door een ‘ontmoedigende toon’ “was slechts een klinische, een analytische, een diagnosticerende opmerking waarmee geen waardeoordeel werd uitgesproken.” Hij noemt het ook een dwaling van Kaleis om Hermans zo graag te willen zien als de vervolmaking van de ideeën van Forum.
Jaap Goedegebuure, ‘Iets over de moraal van het cynisme’ (p. 689-693 in het speciale nummer van Tirade) gaat uitgebreid in op de hoofdpersoon (Schedoni) van een roman van Ann Radcliffe uit 1797. Hij moet bij de beschrijving van de wraakzuchtige Schedoni denken aan Hermans. Ook verwijst hij naar De Sade, en zijn wereld die bestaat uit slachters en slachtoffers, zoals Hermans het zelf omschrijft in Het sadistische universum. De aandacht van Hermans gaat, in tegenstelling tot De Sade, altijd uit naar de slachtoffers, stelt Goedegebuure. Hij noemt drie voorbeelden uit de romansDe donkere kamer van Damokles, Nooit meer slapen en Herinneringen van een engelbewaarder van een ‘masochistisch delirium’ waarin Hermans zijn romans zo graag laat eindigen. In het latere werk van Hermans is dat barre landschap afgevlakt tot de heuvelrug van een satire. Op Uit talloos veel miljoenen kan men tegen hebben, dat het boek door de banaliteit van het onderwerp naar beneden wordt getrokken, meent Goedegebuure. “Een Hermans in de volle kracht van zijn schrijverschap zou zich aan een dergelijke zedenschets niet gewaagd hebben; de Hermans wier cynisme, met alle gevoel voor tragiek dat er in besloten lag, is verschraald tot een zurige wrok, doet het wel.” Als criticus kon hij moeilijk anders dan het oude en het nieuwe werk tegen elkaar afzetten in zijn recensie van Hermans’ laatste boek (Haagse Post van 6 juni 1981), meent Goedegebuure. Maar het moraliseren waar Kaleis hem van beschuldigde, is een open deur: ieder mens, iedere criticus is een moralist, meent Goedegebuure. Zijn moraal is analytisch, zoals die van Sade, Nietzsche, Ter Braak en Hermans en niet regulatief, zoals in het geval van Anton van Duinkerken en pater Van Heugten, die aan de katholieke dogma’s hun eeuwig-geldende en onveranderlijke normen ontleenden. De vergissing van Kaleis, door Goedegebuure een slippendrager van Hermans genoemd, gaat volgens de criticus terug op Kaleis’ onvermogen om in te zien dat moraal niet éénduidig, zelfs niet dubbel, maar veelkoppig is.
In Kaleis’ artikel ‘Vade retro Satanas!’, opgenomen als hoofdstuk 4 in de bundel ‘De God Denkbaar verklaard’ reageert hij op zijn beurt weer op Carel Peeters en Jaap Goedegebuure.
Jaap Goedegebuure
,
Dan moet hij er toch zijn als ik hem zoek
In:
Tirade
Tirade 300; [red. H.F. Cohen ... et al.]. Speciaal nr. van: Tirade
, 29 (1985) 300 (september-december) 704-721
, 1985
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Burnier, Andreas
;
Jong, Oek de
;
Kellendonk, Frans
;
Vestdijk, S.
religie
Annotatie(s):
Ook in: Goedegebuure, Jaap. Nederlandse literatuur 1960-1988. Amsterdam, 1989, p. 223-244.
Jaap Goedegebuure, Willem Frederik Hermans, Wim van der Beek
,
Kraken in De Krakeling : het Hermans - Goedegebuuredebat van 7 juni 1981 in 'De Krakeling'
In:
New Found Land : NFL
, 1 (1981) 2 (november) 80-99
, 1981
Trefwoord(en):
Goedegebuure, Jaap
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Tirade 25 (1981) 268 (september), p. 451-464 (In gesprek met W.F. Hermans) [Gedeeltelijk].
Het interview werd uitgezonden in het VARA-radioprogramma van 10 juni 1981.
Reactie: Slechtgebeure, door Wim van der Beek. In: In memoriam Willem Frederik Hermans; [red.: Tonnie Luiken ... et al.; met bijdragen van Hans van Straten ... et al.]. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant: (1995) 15-16 (zomer), p. 47-48.
Jaap Goedegebuure, Huug Kaleis, Herman Verhaar
,
Over W.F. Hermans; [red.: Jaap Goedegebuure en Herman Verhaar; met bijdr. van: Raymond J. Benders ... et al.] (Speciaal nr. van: Tirade 25 (1981) 271 (december))
In:
Themanr
G.A. van OorschotAmsterdam
, 1981 (P. 594-721)
Vorm:
Speciale tijdschriftaflevering/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reactie: Vade retro Satanas!, door Huug Kaleis in: New Found Land NFL: 2 (1982-1983) 3 (juni 1982), p. 58-63, in uitgebreide vorm in: Kaleis, Huug. De God Denkbaar verklaard: essays over W.F. Hermans. Amsterdam, 1987, p. 92-148, 192-199.
Samenvatting:
Dit speciale nummer bevat de volgende bijdragen:
In gesprek met W.F. Hermans; interview door Raymond J. Benders (p. 594-607)
Reve, Gerard. Veel genoegen (p. 608-610)
Vree, Freddy de. Over verbindbaarheid (p. 611-623)
Veen, Adriaan van der. Zijn eigen bondgenoot, maar niet door dik en dun (p. 624-631)
Cumps, Dorian. Een voorproefje van ‘De God Denkbaar’: ‘De teddybeer’ (p. 632-642)
Raat, G.F.H. De verstandhouding met de lezer (p. 643-655), aangevuld en herzien in: Over Conserve: de eerste roman van Willem Frederik Hermans; Ton Anbeek …[et al.]; kritieken en essays samengest. door Kees de Bakker. 2e, [verm] dr. Schhoorl, 1998, p. 93-121 o.d.t.: Conserve: poëtiek, techniek en thematiek [zie NIWI-samenvatting]
Morriën, Adriaan. Een hangertje met een gevoel van eerbied (p. 656-668)
Kaleis, Huug. Vijf en dertig jaar W.F. Hermans, of Forum overtroffen (p. 669-684), gevolgd door: Peeters, Carel. Getrouwd of niet getrouwd met W.F. Hermans (p. 685-688) en: Goedegebuure, Jaap. Iets over de moraal van het cynisme (p. 689-693). Het artikel van Kaleis is – met aanvullingen – verschenen in: Kaleis, Huug. De God Denkbaar verklaard: essays over W.F. Hermans. Amsterdam, 1987, p. 74-91, 185-191 [zie NIWI-samenvatting]
Hermus, Anton. Hermans met een Kuifje, heel uit de verte (p. 694-700)
Verhaar, Hermans. Het gelijk van de fotograaf (p. 701-721)
Op dit nummer verscheen een reactie van de hand van Huug Kaleis, oorspronkelijk in: New Found Land: 2 (1982-1983) 3 (juni 1982) 58-63, later uitgebreid als: ‘Vade retro Satanas! [zie NIWI-samenvatting], waarin hij niet alleen de bijdragen uit het Tiradenummer maar ook andere kritische stukken – en andere critici – onder de loep neemt. In het Tiradenummer blijkt de bijdrage van Kaleis zelf, namelijk ‘Vijf en dertig jaar W.F. Hermans, of: Forum overtroffen’, gevolgd te worden door “tweemaal vier stinkbombladzijden” van de hand van Carel Peeters en Jaap Goedegebuure. Daarin wordt Kaleis aangevallen, die vervolgens antwoordde met ‘Vade retro Satanas!’ dat volgens de redacteuren van Tirade niet voor publicatie in aanmerking kwam. Daarop publiceerde Kaleis het in New Found Land (2 (1982-1983) 3 (juni 1982) 58-63). In deze repliek, in zijn bundel ‘De God Denkbaar verklaard’ aangevuld met vele noten, kritiseert hij de bijdragen van Carel Peeters en Jaap Goedegebuure in het speciale Tiradenummer.
Kaleis meent dat Peeters, Goedegebuure en Gerard Reve zich verhouden tot W.F. Hermans als Luther tot de duivel, die bij een dreigende verlokking een inktpot naar hem gooide onder het uitspreken van de bezweringsformule: Vade retro Satanas! Zij vrezen en bewonderen Hermans, met nauwelijks te verhullen vrees en bewondering, meent Kaleis, die zelf onbeschoft behandeld wordt door Goedegebuure. Kaleis ageert tegen de genoemde recensenten, hij noemt het Forumpje spelen. Ook uit hij kritiek op Tirade-redactielid Herman Verhaar naar aanleiding van diens recensie (verschenen in De nieuwe linie van 9 juni 1976) van Hermans’ De raadselachtige Multatuli. Kaleis vermoedt invloed van criticus Aad Nuis, ‘de doortrapte bronnenvervalser’ in de Weinreb-affaire.
Jaap Goedegebuure
,
Literaire gedrevenheid en rancuneuze drift bij W.F. Hermans
In:
Leidsch Dagblad
, (2003) (10 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
Annotatie(s):
Over: Havenaar, Ronald. Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
Ook in: Rotterdams Dagblad, 6 juni 2003.
Jaap Goedegebuure
,
Kampioen van de wraakzucht
In:
Eindhovens Dagblad
, (2003) (31 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
Annotatie(s):
Over: Havenaar, Ronald. Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
Jaap Goedegebuure
,
Brieven van een aasgier aan een rotjongen
In:
Haagsche courant
, (2003) (14 november) C2
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, portr. Van Oorschot
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Over: Oorschot, G. van. Hierbij de hele god in proef. Amsterdam, 2003.
Jaap Goedegebuure
,
Wraakzucht sleep Hermans' pen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
Annotatie(s):
Over: Havenaar, Ronald. Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
Luc Guido Goedemé
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962]
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
Theo van Gogh
,
Een beetje zielig
In:
HP/De Tijd
, (1994) (16 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Brandt Corstius, Hugo
Annotatie(s):
Over Van Gogh's interview met Hermans.
Theo van Gogh, Jan Lamboo
,
Een prettig gesprek
In:
WFH-verzamelkrant
, (1995) 14 (maart) 13-15
, 1995
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Verslag van een vraaggesprek door Theo van Gogh met W.F. Hermans op 9 december 1994 in de Nassaukerk te Amsterdam.
Theo van Gogh, H.J. Houthoff
,
Een monoloog voor twee heren
In:
De gids : nieuwe vaderlandsche letteroefeningen
, 158 (1995) 3 (maart) 238-240
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Gogh, Theo van
Annotatie(s):
Over een interview met W.F. Hermans door Theo van Gogh op 9 december 1994 in de Nassaukerk te Amsterdam.
H.A. Gomperts
,
W.F. Hermans : fantasie van juffrouw Kruivedons bij ‘De god denkbaar, denkbaar de god’
In:
Het Parool
, (1957) (9 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar Denkbaar de God. Amsterdam, 1956.
H.A. Gomperts
,
‘Ik heb altijd gelijk’ de nieuwe roman van W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (1951) (15 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
H.A. Gomperts
,
Aanval van W.F. Hermans in insinuerend pamflet : rancuneuze beledigingen, fascistische mentaliteit : 'Het geweten van De Groene Amsterdammer'
In:
Het Parool
, (1955) (10 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
Annotatie(s):
Over 'Volg het spoor terug' van J.B. Charles.
H.A. Gomperts
,
Het pamflet als literair genre : Adriaan Morrien antwoordt W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (1955) (19 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Morriën, Adriaan
Annotatie(s):
Over: De gruwelkamer van W.F. Hermans of ik moet altijd gelijk hebben. Amsterdam, 1955. Dit geschrift is een antwoord op twee fragmenten (In Podium, dec. 1954 en het pamflet 'Het geweten van De Groene Amsterdammer of Volg het spoor omhoog') uit Hermans' nog te publiceren 'mandarijnen op zwavelzuur'.
H.A. Gomperts
,
'Paranoia' : achterdochtige verongelijktheid : bij het laatste boek van W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (1954) (17 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953.
H.A. Gomperts
,
'Tranen der Acacia's, roman van W.F. Hermans : harteloos, larmoyant en subliem
In:
Het Parool
, (1949) (10 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
H.A. Gomperts
,
Aanval van W.F. Hermans op J.B. Charles
In:
Het Parool
, (1955) (10 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
Annotatie(s):
Over het eerste nummer van 'Mandarijnen op zwavelzuur', een veertiendaags tijdschrift van W.F. Hermans. Dit nummer is getiteld 'Het geweten van de Groene Amsterdammer, of Volg het spoor omhoog', over 'Volg het spoor terug' van J.B. Charles.
H.A. Gomperts
,
Zonder diepe vriendschap
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 18 (maart 1996) 40-42
, 1996
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Gomperts, H.A.
Annotatie(s):
Samengesteld uit de correspondentie van H.A. Gomperts met de redactie in 1995.
H.A. Gomperts
,
De dubbele wereld van W.F. Hermans
In:
Gomperts, H.A. Intenties, 2: Terug tot Simon Vestdijk en andere essays
Amsterdam
, 1981 (p. 154-165)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 154-158 ook in Het Parool, 17 april 1954 en 15 januari 1952; p. 159-161 in Het Parool, 17 april 1954; p. 161-165 in Het Parool, 6 december 1958.
Jef van Gool
,
Willem Frederik Hermans
Vorm:
Folder
illustraties:
portr. Hermans door Patrick Forestier
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Folder behorende bij de tentoonstelling 'Willem Frederik Hermans'
A.A.F. Goossen
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Hermans is hier geweest. Amsterdam, 1967]
In:
I.D.I.L.
, (1967) (juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Hermans is hier geweest. Amsterdam, 1967.
A.A.F. Goossen
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. 6e dr. Amsterdam, 1969]
In:
I.D.I.L.
, (1970) 4347 (maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. 6e dr. Amsterdam, 1969.
Gossipier
,
De nieuwste ruzies en roddels : Nieuws van achter de schermen
In:
Vrij Nederland
, (1962) (7 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Met wie heeft Hermans nu weer ruzie?.
Katrien Gottlieb
,
Hermans niet op Boekenbal na ongeval
In:
Het Parool
, (1993) (25 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Th. Govaart
,
W.F. Hermans : ‘Drie melodrama’s’ : een boeiende en raadselachtige figuur
In:
De nieuwe eeuw
, (1957) (23 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie melodrama’s. Amsterdam, 1957.
Th. Govaart
,
Theologie en ethiek van W.F. Hermans en Hans Koningsberger
In:
De nieuwe eeuw
, (1957) (23 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar Denkbaar de God. Amsterdam, 1956.
Bespreking ook van Hans Koningsberger (De laatste vrouw) in de ‘Literaire kroniek door Th. Govaart’.
Th. Govaart
,
Waan en tucht : W.F. Hermans 'Paranoia'
In:
De nieuwe eeuw
, (1954) (27 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953.
In de rubriek 'Literaire kroniek'.
Th. Govaart
,
'De verkeerde muze'? : Over W.F. Hermans
In:
De nieuwe eeuw
, (1952) (22 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
A.J. Govers
,
De agressiviteit van A. Marja en W.F. Hermans
In:
Maatstaf : maandblad voor letteren
, 21 [=20] (1972-1973) 10 (februari 1973) 637-654
, 1973
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Marja, A.
Malvine Gradinger
,
1,92 Meter groß und blond : 'Au pair': Willem Frederik Hermans' Holländerin in Paris
In:
Münchner Merkur
, (2004) (5 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Leipzig, 2003.
Tom Graftdijk, D.A. Kooiman
,
Hermans' grote medelijden
In:
Soma : literair magazine
, 3 (1971-1972) 17 (september 1971) 6-7
, 1971
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Tom Graftdijk, Roel Bentz van den Berg
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb. Amsterdam, 1970]
In:
Soma : literair magazine
, 2 (1970) 12 (december) 46-47
, 1970
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Bjarne Granhus
,
Mennesker under en okkupasjon
In:
Trønder-Avisa
, (1962) (10 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Damokles' mørkerom. Oslo, 1962.
Peter de Greef, Marc Kruyswijk
,
Hermans-beeld?
In:
De Volkskrant
, (1999) (1 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Moet Hermans een beeld in Groningen krijgen? Meningen worden gepeild.
Jan Greshoff
,
Een boek van een jong en sterk talent : 'Moedwil en misverstand' van W.F. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Amsterdam, 1948.
In de rubriek 'Kritische aantekeningen' (LXXVII).
Jan Greshoff
,
W.F. Hermans kan een groot romancier worden : 'De Tranen der Acacia's' fascineert de lezer
In:
Het Vaderland
, (1950) (15 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
In de rubriek 'Kritische aantekeningen' (CXXVIII).
Jan Greshoff
,
Het werk en de schrijver
In:
Het Vaderland
, (1955) (29 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In de rubriek 'Mensen en Meningen'.
Hendrik Greven
,
Bericht aan W.F. Hermans : 'De Loo-Lee is schoon!
In:
Haarlems Dagblad
, (1977) (19 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het verhaal 'Loo-Lee' in de bundel 'Moedwil en misverstand' dat de rivieren in Twente weer schoon zijn.
Piet Grijs
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973]
In:
Vrij Nederland
, (1973) (13 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
Piet Grijs
,
Bronzen médaille banaliteit
In:
Vrij Nederland
, (1971) (25 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Grijs gaat ook in op recensies over ‘Herinneringen van een engelbewaarder’.
Piet Grijs
,
De kunst van de polemiek
In:
De Volkskrant
, (1987) (17 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. 2e dr. Amsterdam, 1987.
Piet Grijs
,
[W.F. Hermans]
In:
Vrij Nederland
, (1995) (20 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Piet Grijs
,
[Over openbaar vraaggesprek met Jaap Goedegebuure]
In:
Vrij Nederland
, (1981) (20 juni)
Trefwoord(en):
Goedegebuure, Jaap
;
Hermans, Willem Frederik
;
Abrahams, Frits
;
Jansen van Galen, John
Annotatie(s):
Over de artikelen van Frits Abrahams en John Jansen van Galen over het openbaar vraaggesprek met Jaap Goedegebuure.
Rolf Grimminger
,
Nobelpreis für Professor Dingelam : der Niederländer W.F. Hermans rechnet mit der Universität ab : 'Unter Professoren'
In:
Süddeutsche Zeitung
, (1987) (21 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Unter Professoren. Zürich, 1986.
A. Groen
,
Hermans
In:
Elsevier
, (1988) (10 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. 'Uit de leerschool van Madame Renard (Elsevier, 6 augustus 1988).
Nico Groen, Kester Freriks
,
Is 'Nooit meer slapen' spannend?: over boeken met rampzalig verlopen expedities, graalridders en uitsteekselloze rotsblokken
In:
Algemeen Handelsblad
, (1999) 2 (najaar) 73-76
, 1999
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Krabbé, Tim
;
Brink, Hans Maarten van den
thema - avontuur
Annotatie(s):
Over een artikel van Kester Freriks in het NRC Handelsblad, 4 september 1998 [Cultureel Supplement].
Ev. Grolle
,
Als twee druppels water : tragische levenssituatie gereduceerd tot ... een thriller
In:
Hervormd Amsterdam
, (1963) (2 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
scenes uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Ev. Grolle
,
Als twee druppels water - thriller van het verzet
In:
Nieuwe Haagsche Courant
, (1963)
Vorm:
Recensie
illustraties:
scene uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Joris van Groningen
,
De tijdmachine van W. F. Hermans : het raderwerk van Een heilige van de horlogerie
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 16 (1999) 5 (september-oktober) 284-291
, 1999
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
K. de Groot, Rein Bloem
,
Hermans
In:
Vrij Nederland
, (1967) (9 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Brief met naschrift van Rein Bloem.
Pieter de Groot
,
Hermans misantroop en koppensneller van formaat
In:
Leeuwarder Courant
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans door Paul Janssen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Pieter de Groot
,
Twa dwerse apen : P. Bergmans kontra W.F. Hermans
In:
Leeuwarder Courant
, (1994) (14 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Zeeman, Michaël
Annotatie(s):
Op uitnodiging van de Stichting Litteraire Activiteiten Leeuwarden (SLAL) komt Hermans naar Leeuwarden.
In de rubriek 'Dwers'.
Jacob Groot
,
Blijvende verleiding
In:
De revisor
Hoe de wereld beschreven moet worden; [bedacht en samengesteld door Jacob Groot]. Speciaal nr. van: Revisor
, 26 (1999) 3-4 () 5-17
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
filosofie
Ted Groothedde
,
W. F. Hermans: Literama-kwis 'Vondel had een kousenwinkel'; [samengest. door] Ted Groothedde ... [et al.]
In:
Literama : kroniek over boeken, schrijvers en toneel
, 18 (1983-1984) 11 (maart 1984) 552-556
, 1984
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Tekst van het radioprogramma Literama, uitgezonden door de N.C.R.V. op 27 maart 1984.
A.P. Grové
,
Twee dramas : 'n vergelyking
In:
Beeld van waarheid: 'n bundel saamgestel ter geleentheid van Etienne Leroux se sestigste verjaardag; deur A.P. Grové
Human & RousseauKaapstad [etc.]
, 1982 (p. 49-62)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Opperman, D.J.
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Periander. Amsterdam, 1974.
Ralf Grüttemeier
,
'De Schriftuure bewijst niets met zeekerheid': botsingen tussen literatuur en recht vóór 1800
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 18 (2001) 1 (januari-februari) 10-18
, 2001
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Waterdrinker, Pieter
;
Smeeks, Hendrik
;
Vondel, Joost van den
literaire processen
;
autonomie
;
literatuur en recht
;
auteursintentie
Ralf Grüttemeier
,
Bachtin en de narratologie : een aanzet tot kruisbestuiving
In:
Literatuurwetenschap tussen betrokkenheid en distantie; Liesbeth Korthals Altes, Dick Schram (red.)
Van GorcumAssen
, 2000 (p. 145-156)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
narratologie
;
vertelinstantie
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve: roman. Amsterdam, 1947.
Ralf Grüttemeier
,
Was will der Autor damit sagen?: Prozesse gegen Schriftsteller in einer literaturdidaktischen Perspektive
In:
Nachbarsprache Niederländisch : Zeitschrift der Fachvereinigung Niederländisch
, 14 (1999) 2 () 132-144
, 1999
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Aalberse, Han B.
literaire processen
;
literatuurwetenschap en literatuuronderwijs
;
identificatie van auteur met personage
Annotatie(s):
Tevens de tekst van een voordracht, gehouden op het Kongreß des Fachverbands Moderne Fremdsprachen, 16-19 april 1998 te Luxemburg.
In het Nederlands in: Nederlandse taal-, vertaal- en letterkunde: colloquium van docenten in de Neerlandistiek in Zuid-Europa, 1-2 april 1996; bijeengebracht door Arie Pos [en] Antoinet Brink. [S.l.], 1998, p. 101-109.
Ralf Grüttemeier
,
Het œuvre van Willem Frederik Hermans : gelijk hebben in een chaotische werkelijkheid
In:
Neerlandica extra muros : contact- en inlichtingenblad van de Werkcommissie van Hoogleraren en Lectoren in de Neerlandistiek aan Buitenlandse Universiteiten
, 36 (1998) 2 (mei) 7-16
, 1998
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Gündoÿégan Edebiyat, eerste helft 1998 [mededeling in publicatie].
Ralf Grüttemeier
,
Voor de wet : over de interpretatie van literatuur in de rechtspraak
In:
TvL : tijdschrift voor literatuurwetenschap
, 2 (1997) 1 (maart) 40-52
, 1997
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Aalberse, Han B.
literaire processen
;
rechtswetenschap
Ralf Grüttemeier, G.F.H. Raat
,
Is W. F. Hermans' 'Conserve' inderdaad 'hetzelfde'?
In:
Spiegel der letteren : tijdschrift voor Nederlandse literatuurgeschiedenis en voor literatuurwetenschap
, 38 (1996) 1 () 1-14
, 1996
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Over Conserve: de eerste roman van Willem Frederik Hermans; Ton Anbeek ... [et al.]; kritieken en essays samengest. door Kees de Bakker. 2e, [verm.] dr. Schoorl, 1998, p 125-143.
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve: roman. Amsterdam, 1947.
Reactie: Naschrift, door G.F.H. Raat. In: Over Conserve: de eerste roman van Willem Frederik Hermans; Ton Anbeek ... [et al.]; kritieken en essays samengest. door Kees de Bakker. 2e, [verm.] dr. Schoorl, 1998, p. 118-121.
Samenvatting:
R. Grüttemeier vraagt zich af, in een artikel dat eerder verscheen in 1996 (Spiegel der letteren: 38 (1996) 1, 1-14 ): ‘Is W.F. Hermans’ Conserve inderdaad ‘hetzelfde’?’.
Op zoek naar een verklaring voor de waardering voor het werk van Hermans moet men, gezien Hermans’ wereldbeeld, serieus rekening houden met ‘epistemologisch masochisme’. Want binnen zijn werk is er geen hoop, er is maar één werkelijk woord: chaos. Daartegenover staat als paradox de veel geciteerde uitspraak van Hermans dat hij tot de schrijvers behoort die altijd hetzelfde boek schrijven. Dit zou men als de ontkenning van chaos kunnen beschouwen.
De literatuurwetenschappers en critici lijken het unaniem met deze opvattingen van Hermans eens te zijn, meent Grüttemeier. Want steeds weer wordt uit Hermans’ werk de boodschap gehaald dat de wereld onkenbaar is. De donkere kamer van Damokles uit 1958 wordt daarbij als exemplarisch gezien voor deze visie op de wereld.
Als mogelijke verklaring voor deze eensgezindheid noemt Grüttemeier de bedoelingen van Hermans zelf, de auteursintentie, die wellicht te klakkeloos wordt overgenomen. Hij noemt in dit verband Hermans’ onmiskenbare pogingen tot poëticale zelfstilering, met als fundament Mandarijnen op zwavelzuur en Het sadistische universum uit 1964. Om te kijken of er iets valt af te dingen aan de consensus, analyseert hij de eerste roman van Hermans, Conserve, en wel omdat de kans om een boek van Hermans te vinden is dat ‘niet hetzelfde’ is, groter is naarmate dit boek verder verwijderd is van de kroon op Hermans’ poëticale zelfstilering uit 1964. Maar volgens de bestaande interpretaties sluit reeds deze roman klakkeloos aan bij de rest van Hermans’ werk. Volgens J.J. Oversteegen loopt Conserve uit op waar alles op uitloopt bij Hermans, namelijk dat er geen waarheid is over de wereld om ons heen. Maar tegelijk wijst hij op een zekere spanning tussen deze boodschap en het feit dat de externe verteller boven het verhaal staat en daardoor iets als een objectieve waarheid in het geding brengt. In de narratologische analyses van Ton Anbeek en Gerard Raat wordt deze tegenstelling echter opgeheven. Volgens Anbeek is de boodschap van Conserve niet zozeer het aantonen dat er geen waarheid is, maar dat die waarheid voor elk individu afzonderlijk vrijwel onachterhaalbaar is. En Gerard Raat leest Conserve als een kennistheoretische stellingname die neerkomt op epistemologisch nihilisme, omdat de werkelijkheid immers principieel onkenbaar is.
Volgens Grüttemeier is dit oordeel over Conserve aan herziening toe. Hij wil aantonen dat de wereld van Conserve niet onkenbaar is, aan de hand van de roman zelf (1), en vervolgens door de belangrijkste argumenten vóór de stelling van de onkenbaarheid te bespreken (2). Tenslotte zal hij proberen te formuleren wat volgens hem de kern van Conserve vormt (3).
1. Het verhaal stemt weinig hoopvol over het menselijk geluk en wordt daardoor vaak gezien als uiting van ‘epistemologisch nihilisme’. Niet terecht, meent Grüttemeier. In de roman is het mogelijk op basis van kennis juiste uitspraken over de wereld te doen. Op basis van rudimentaire informatie zijn personages vaak in staat om de juiste conclusies te trekken. Zo wekt het verbazing hoe vaak Ferdinand het bij het juiste eind heeft. En ook Isabel is in staat de felle verwijten te doorzien van Naomi aan haar, na het verwijderen van Onitah.
Het grote aantal veronderstellingen dat juist blijkt, maakt het moeilijk te geloven dat we te maken hebben met een wereld die onkenbaar is. Bovendien vindt in de roman een aantal geslaagde gesprekken over belangrijke kwesties plaats. Tussen Jerobeam en Onitah verloopt de communicatie niet vlekkeloos, maar het blijkt wel mogelijk elkaar tot op zeker hoogte te begrijpen. Er is in ieder geval geen sprake van misverstand. Dit geldt ook voor het lange gesprek tussen Jerobeam en Isabel. Grüttemeier vindt het dan ook vreemd dat Ton Anbeek het misverstand het centrale idee van Conserve noemt. De wereld van Conserve is niet onkenbaar maar kan, ten minste gedeeltelijk, van idealiseringen en vooroordelen worden ontdaan, zo blijkt uit de roman.
2. Grüttemeier gaat in op de argumenten voor de opvatting dat in Conserve het misverstand centraal staat en dat alle wereldbeschouwingen in wezen hetzelfde zijn omdat de wereld onkenbaar is. Hij betrekt daarbij de interpretaties van Anbeek, Vermeiren, Raat, Dupuis en Yans die er op neerkomen dat wereldbeelden en godsdienstige ideeën met geen enkel verifieerbaar feit kunnen worden verbonden, waardoor er geen maatstaven zijn om het ware (of het niet-krankzinnige) van het onware (het krankzinnige) te onderscheiden. Daardoor kan de ene levensbeschouwing worden vervangen door de ander. Dit klinkt plausibel, maar getuigt volgens Grüttemeier toch van een te grote gretigheid om uit te komen bij het ‘epistemologisch nihilisme’ van Hermans.
Yans schrijft Hermans de mening toe dat godsdiensten gevaarlijke machtsinstellingen zouden zijn, net als totalitaire stelsels. Er is echter een verschil tussen de eerste en de tweede druk. In de tweede druk uit 1957 heeft Hermans volgens Grüttemeier geprobeerd de gelijkwaardigheid van alle waardencombinaties sterker te beklemtonen dan in de eerste druk, om zo Conserve in overeenstemming te brengen met de rest van zijn verhalend werk en zijn poëticale geschriften. In ieder geval zijn in de eerste druk christendom en mormonisme niet gelijkwaardig.
3. Grüttemeier wil niet beweren dat de wereld van Conserve volkomen kenbaar is. Hermans kan geen ‘epistemologische naïviteit’ worden verweten. Uit de roman spreekt een sceptische blik. Maar het gaat erom te laten zien dat absolutistische ideologieën verkeerd zijn. Dit absolutisme onderscheidt het mormonisme van het christendom. Tenslotte haalt Grüttemeier een uitspraak van Hermans uit 1971 aan, over de vraag hoe hij ertoe kwam in de jaren veertig een roman over de mormonen te schrijven. Hermans zag zekere overeenkomsten tussen de mormonen en de nationaal-socialisten. Net als Hitler verkondigen de mormonen een totalitaire wereldbeschouwing, geheel gebaseerd op ‘waarheden’ die elk wetenschappelijk onderzoek tarten en geheel in strijd zijn met ervaring en gezond verstand. Er is, zo vervolgt Hermans, wel enige overeenkomst met andere kerken, maar het verschil is het absolutisme van de mormonen. Zij geloven letterlijk, en elke dag, wat andere gelovigen toch eigenlijk als een soort sprookje beschouwen, of als waarheden alleen in symbolische zin.
Het bovenstaande toont volgens Grüttemeier één van de problemen in verband met de auteursintentie: op welke auteursintentie moet men zich beroepen? In dit geval: op de met betrekking tot het hele werk van Hermans geformuleerde uitspraken of op datgene wat Hermans over Conserve heeft gezegd? In ieder geval kan volgens hem de auteursintentie niet meer zijn dan één van vele argumenten.
De conclusie van Grüttemeier is dat Conserve een dissonant is in de vermeende homogeniteit van Hermans’ werk. De wereld van Conserve is niet onkenbaar en de bestaande interpretaties hebben zich al te gemakkelijk laten meeslepen door Hermans’ ‘poëticale zelfstilering’. Hermans heeft met Conserve een boek geschreven dat niet ‘hetzelfde’ is als zijn later werk. Vermoedelijk zal Conserve niet de enige uitzondering op de regel blijven, zo besluit Grüttemeier.
In een naschrift bij zijn artikel ‘Conserve: poëtiek, techniek en thematiek’ maakt Raat enkele kanttekeningen bij het betoog van Grüttemeier.
De conclusie van Grüttemeier dat het verhaal van Conserve weinig hoopvol stemt en dus over het algemeen geïnterpreteerd wordt als ‘epistemologisch nihilisme’ , noemt Raat misleidend. Het predikaat ‘epistemologisch nihilisme’ wordt doorgaans niet verleend door het ontbreken van het uitzicht op menselijk geluk, zoals Grüttemeier suggereert. Belangrijker is dat op cruciale punten misverstand en begoocheling optreden. Er zijn zeker gevallen in Conserve waarin de personages juiste conclusies trekken, maar daar staan veel voorbeelden tegenover van gebrek aan inzicht in anderen en zichzelf.
De argumenten van Grüttemeier voor zijn bewering dat met feitenkennis en waarschijnlijkheidsredeneringen religieus absolutisme bestreden kan worden, noemt Raat niet overtuigend. En Grüttemeiers interpretatie dat absolutistische ideologieën verkeerd zijn, reden waarom het mormoonse geloof zich ongunstig onderscheidt van het christendom, noemt hij een te zonnige voorstelling van zaken. Hij vindt het verschil tussen een absolutistische ideologie en een ideologie die aanspraak maakt op een relatieve waarheid in Conserve niet relevant, ook omdat de verschillende godsdiensten in Conserve via de metaforiek en doordat bepaalde personages meer dan één religie belichamen, onontwarbaar met elkaar zijn verstrengeld.
René Gude
,
Taal na W. F. Hermans
In:
Filosofie magazine
, 4 (1995) 5 (juni) 46
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
taalfilosofie
Hans Gulpen
,
Buien van aardigheid : Hans van Straten schreef de eerste grote biografie van W.F. Hermans
In:
Eindhovens Dagblad
, (1999) (18 maart)
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Hans Gulpen
,
Een naslagwerk over W.F. Hermans
In:
De Limburger
, (1999) (19 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hans van Straten door Rianne den Balvert
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Ook in: De Gelderlander, 16 maart 1999 (W.F. Hermans-biografie vooral naslagwerk) [met portret van Hermans door Flip Franssen].
Hans Gulpen
,
Thriller Hermans / Reve nooit geschreven
In:
De Gelderlander
, (1998) (16 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans met Reve door Cas Oorthuys
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Ook in: De Stem, 17 oktober 1998 (Thriller over lesbische vrouw : Plan Reve en Hermans ontdekt) [verkort].
Lars Gustafsson
,
Snaran väntar i mörkret : W.F. Hermans i klass med Günther Grass
In:
Expressen
, (1962) (27 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Grass, Günter
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mörkrummet. Stockholm, 1962.
René Gysen
,
W.F. Hermans : verzet en weerzin : zegen voor ons taalgebied
In:
De Nieuwe Gazet
, (1966) (14 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Leo H.
,
Hermans schreef persiflage
In:
De Limburger
, (1982) (5 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
J. van H.
,
Onnavolgbaar
In:
Algemeen Handelsblad
, (1966) (12 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het literaire televisieprogramma 'Literair kijkschrift', waarin de nog te verschijnen roman 'Nooit meer slapen' wordt besproken, o.a. aan de hand van een interview met Hermans.
H.A.
,
Gedachten op dinsdagochtend : W.F. Hermans en de voorbestemming
In:
Vrij Nederland
, (1983) (16 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Kippa
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
H.H.
,
Zuur
In:
Het Woord van de week
, (1967) (22 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
H.H.
,
Cadeau
In:
Humanistisch Verbond
, (1964)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Cremer, Jan. Ik Jan Cremer. Amsterdam, 1964.
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
H.Hn.
,
Willem Frederik Hermans
In:
De Tijd
, (1969) (6 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over het AVRO-televisieprogramma 'Literaire ontmoeting', met o.a. interview met Hermans.
In de rubriek 'Gezien'.
H.J.
,
Alles wordt toch verkeerd uitgelegd
In:
Eindhovens Dagblad
, (1959) (17 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
H.J.
,
Hermans en zijn boosheid : de auteur die eens wat anders wil
In:
Eindhovens Dagblad
, (1958) (12 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie melodrama’s. Amsterdam, 1957.
H.J.
,
De krenten uit Herman’s brood
In:
De Gelderlander
, (1972) (6 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Hellebaarden: citaten uit het werk van Willem Frederik Hermans; verz. en ingel. door Frans Anton Jansen. Utrecht [etc.], 1972.
H.J.
,
Schimpscheuten van W.F. Hermans niet meer dan schampschoten
In:
Eindhovens Dagblad
, (1955) (5 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
Annotatie(s):
Over deel I van Mandarijnen op zwavelzuur.
H.J.
,
Bewijzen van literaire wil : herduk van W.F. Hermans, nieuw werk van A.L. Schneiders en Ellen Warmond
In:
Eindhovens Dagblad
, (1961) (23 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Rotterdam, 1961.
Tevens bespreking van 'Langs het schrikdraad' (A.L. Schneiders) en 'Eeuwig duurt het langst' (Ellen Warmond).
H.J.
,
Hermans in De Wintertuin
In:
De Morgen
, (1996) (17 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ommen, Cathrien van
;
Koopman, Ares
Annotatie(s):
Over: Koopman & Van Ommen. Een ontmoeting met de Tovenaar : over Willem Frederik Hermans in foto's en teksten. Baarn, 1996.
Boek betreft de tekst van een vraaggesprek afgenomen op 9 februari 1995.
H.J.
,
Willem Frederik Hermans, op band en op de planken
In:
De Morgen
, (1995) (8 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
Hermans op rommelmarkt
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Ze zullen eikels zaaien op mijn graf : teruggevonden gesprekken met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1995.
Tevens kort over het muziektheaterstuk 'Hermans' Hand'.
H.S.
,
Moedig
In:
Algemeen Handelsblad
, (1962) (8 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
In de rubriek Ether-meter.
H.S.V.
,
'Als twee druppels water' : voortreffelijke film van Rademakers
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
H.T.B.
,
W.F. Hermans - Het sadistische universum
In:
De Waarheid
, (1965) (8 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Anton Haakman
,
De antikrist, De blinde fotograaf, De samenhang der dingen
In:
Skoop : tweemaandelijks filmblad
, 9 (1973-1974) 8 (januari 1974) 2-3
, 1974
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Heeresma, Heere
Annotatie(s):
Over de verfilming van: Heeresma, Heere. Hip hip hip voor de Antikrist. Amsterdam, [1969]; Hermans, Willem Frederik. De blinde fotograaf. In: Podium 12 (1957) 3 (mei-juni), p. 160-184, Een landingspoging op Newfoundland en andere verhalen. Amsterdam, 1957, p. 167-197.
Jacques den Haan
,
Haarscherp beeld van een nachtzwarte tijd : een moderne Camera obscura
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1959) (4 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Jacques den Haan
,
W.F. Hermans steekt weer de draak met allerlei heiligs
In:
Het Parool
, (1973) (29 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
Renée de Haan
,
Croiset heeft het dik voor elkaar
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1986) (28 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. acteur Jules Croiset in toneelscène
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Béraud, Henri
;
Croiset, Jules
Annotatie(s):
Over: Béraud, Henri. De martelgang van de dikzak. Vert. W.F. Hermans. Amsterdam, 1982. (Oorspr. titel: Le martyre de l'obèse).
Over de solovoorstelling 'De martelgang van de dikzak' van Jules Croiset naar het gelijknamige boek van Henri Béraud.
Jacques den Haan
,
Oordeel te Formentor : Spaanse gastvrijheid brengt auteurs en uitgevers bijeen
In:
Het Vaderland
, (1960) (12 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Bijeenkomst op Mallorca van schrijver en uitgevers voor de Prix International des Editeurs. Hermans is er ook.
Jacques den Haan
,
Formentor
In:
De syllabus : weekbericht van de Radio-volksuniversiteit Holland
, (1962) () 122-124
, 1962
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Verkorte tekst van een radiolezing, gehouden in samenwerking met de Wereldbibliotheekvereniging op 22 mei 1962.
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Tristan Haan
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958]
In:
De nieuwe stem : maandblad voor cultuur en politiek
, 14 (1959) () 311-316
, 1959
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hella S. Haasse
,
Inzake Paulina (over 'Au pair')
In:
Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (p. 130-147)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Baudelaire, Charles
personage - Paulina
;
vrouwelijke personages
Annotatie(s):
Lezing, uitgesproken tijdens het WFH-festival dat plaatsvond van 29 september tot en met 1 oktober 2000 in Theater de Balie te Amsterdam.
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Hella S. Haasse
,
Het ondenkbare verhaal
In:
Haasse, Hella S. Lezen achter de letters
QueridoAmsterdam
, 2000 (p. 126-139)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Internet:
/tekst/haas013onde01_01/
Annotatie(s):
Herziene tekst van: Haasse, Hella S. Het ondenkbare verhaal. In: W.F. Hermans; red.: Daan Cartens ... [et al.]; met bijdragen van: Frans A. Janssen ... [et al.] Speciaal nr. van: Bzzlletin 13 (1984-1985), p. 126 (mei 1985) 29-32.
Over: Hermans, Willem Frederik. Manuscript in een kliniek gevonden. (Paranoia. Amsterdam, 1953, p. 17-39).
Hella S. Haasse
,
Doodijs en hemelsteen
In:
Haasse, Hella S. Lezen achter de letters
QueridoAmsterdam
, 2000 (p. 153-182)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Internet:
tekst/haas013dood01_01/
Annotatie(s):
Herziene tekst van: Haasse, Hella S. Doodijs en hemelsteen (op het spoor van een woeste wandeling). In: Willem Frederik Hermans. Speciaal nr. van: Raster 5 (1971) 2 (zomer), p. 177-206.
Ook in: Haasse, Hella S. Zelfstandig, bijvoeglijk: zeven essays over schrijvers, schrijfsters en hun personages. Amsterdam, 1972, p. 119-158.
Hella S. Haasse
,
Een paar herinneringen aan W.F. Hermans
In:
WFH-verzamelkrant
In memoriam Willem Frederik Hermans; [red.: Tonnie Luiken ... et al.; met bijdragen van Hans van Straten ... et al.]. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant)
, (1995) 15-16 (zomer) 21-22
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hella S. Haasse
,
Ronddwalen in de Fabuloserie van Willem Frederik Hermans
In:
Juffrouw Ida
, 17 (1991-1992) 3 (maart 1992) 4-7
, 1992
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Toespraak, gehouden bij de opening van de tentoonstelling 'Hermans is hier geweest' op 12 december 1991 in het Letterkundig Museum te Den Haag.
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Hella S. Haasse
,
Het 'vrouwelijk niemandsland'
In:
Verboden toegang: essays over het werk van Willem Frederik Hermans, gevolgd door een vraaggesprek met de schrijver; bezorgd door Wilbert Smulders; [met bijdragen van] Michel Dupuis ... [et al.]
De Bezige BijAmsterdam
, 1989 (p. 155-169)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - vrouw
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen: roman. Amsterdam, 1981.
Lezing, gehouden in het kader van een nascholingscursus voor neerlandici, in 1987-1988 georganiseerd door de SOL/COCMA te Utrecht.
Ook in: Haasse, Hella S. Lezen achter de letters. Amsterdam, 2000, p. 140-152.
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Samenvatting:
In 1978 schreef Hella Haasse een opstel ‘Afnemende maan’ over het beeld van de ouder wordende vrouw in de westerse literatuur. Het viel haar op dat vrouwen in de overgang met name in de Nederlandse literatuur nauwelijks voorkomen. Als ze dat essay nu, in 1987, opnieuw moest schrijven, dan zou ze wijzen op twee vrouwen in het werk van Willem Frederik Hermans: Gré Dingelam in Onder professoren (1975) en Sita van de Wissel in Uit talloos veel miljoenen (1981). Deze ogenschijnlijk banale personages worden belangrijk door de aard van de representatie. “De blik van de waarnemer is genadeloos scherp, maar zijn voorstelling van zaken is gebaseerd op medelijden.” De literaire kritiek heeft met teleurstelling gereageerd op deze romans van Hermans, die zich afspelen in een academisch milieu in de late jaren zestig, begin jaren zeventig. Volgens Haasse heeft men geen oog gehad voor de dimensies die de auteur heeft aangebracht. Ze noemt het een hoogst opmerkelijk verschijnsel dat Hermans de moed heeft opgebracht om zijn oorspronkelijke egocentrische creatieve vorm waarin hij zich altijd verschanst heeft (“het in verbittering, eenzaamheid en frustraties wortelende dichterlijke vermogen van zijn jeugd”) te verlaten om een standpunt in te nemen dat dichter bij de ‘gewone’ werkelijkheid ligt.
De satire in Onder professoren en Uit talloos veel miljoenen heeft banaal menselijke proporties, maar wordt daardoor niet minder trefzeker. Er is ook sprake van een nieuwe behandeling van vrouwelijke personages, meent Haasse. Vrouwen zijn in Hermans’ werk altijd belangrijk geweest, ook als ze nauwelijks een rol schenen te vervullen. Ze maakten in zijn vroegere romans en verhalen, ondanks de soms realistische typering, een mythische indruk: verschillende verschijningsvormen van de castrerende moeder, van de zuster, van de verleidster. Ook een als volwaardige tegenspeelster bedoelde vrouw als Marianne in De donkere kamer van Damokles blijft ondoorzichtig, onaf, meent Haasse. Alice in De tranen der acacia’s is nog het meest een herkenbaar mens, maar een lijdende, machteloze, en daardoor een symbool dat Arthur Muttah uit zelfbehoud verdringen moest.
Ook Gré Dingelam en Sita van de Wissel remmen of belemmeren de “mannelijke” geestelijke ontwikkeling en seksuele vrijheid, maar belichamen aan de andere kant morele en praktische waarden die een tegenkracht vormen in de sfeer van kleinzielige rivaliteit en platvoerse afgunst, “de territoriumstrijd van academici in een provinciestad.”
Zij oefenen op een indirecte manier kritiek op hun echtgenoten via de geliefde haan (het ongebruikelijke huisdier van Gré) en Beertje Bombazijn (de door Sita bedachte sprookjesfiguur).
Hun mannen, Roef Dingelam en Clemens van de Wissel, beschouwen hun vrouwen als beperkt, maar zijn dat op hun eigen intellectuele niveau ook. Ze voelen zich niet begrepen door hun vrouwen, noch als persoon, noch waar het hun werk betreft. Ze hunkeren heimelijk naar avonturen met enigszins vulgaire, zinnelijke vrouwen die bij Hermans vaak met het dragen van bont worden geassocieerd. Gré en Sita zijn officieel afhankelijk van hun man, maar au fond op zichzelf aangewezen, en ze weten dat. Hermans laat hen zien in hun eenzaamheid. Toch zijn de echtelieden met elkaar verbonden. Bij Gré en Roef is de verhouding statisch, gestold, de wederzijdse frustraties inbegrepen. Heel veel zal nooit meer iets worden: het koken van Gré, de seksualiteit. De relatie tussen Sita en Clemens is nog in ontwikkeling. Clemens is een door emoties bewogen mens (zijn trouwen met Sita, die een voorkind, Parel, heeft, zijn gevoelens voor deze stiefdochter, zijn politieke engagement en zijn afgunst op collega’s) die zijn vrouw aanvankelijk vaak dood en ver weg heeft gewenst, maar haar tenslotte aanvaardt zoals ze is. Sita heeft in het huwelijk met Clemens een miskraam gekregen en is daarna onvruchtbaar gebleven. Haar dochter Parel is het type van de fatale vrouw, gehuld in bont en strakke broeken die genegenheid uitgedrukt wil zien in de vorm van geld en geschenken. Haasse verwijst in verband met Parel naar het middeleeuwse geschrift ‘Pearl, Patience and Purity’ dat Clemens in handen van een collega, VanHomburgh, ziet. Dit verhaal geeft de geschiedenis van een mislukking, de hoofdpersoon zoekt zijn dode dochtertje, zijn parel. In een interview uit 1981 geeft Hermans aan dat hij de naam VanHomburgh niet zomaar heeft gebruikt. Het was de familienaam van Jonathan Swifts vriendin Vanessa, geheten Esther VanHomrigh. Haasse meent dat het gebruik van de naam VanHomburgh, en de associatie met Swift, nog meer verraadt. Esther VanHomrigh was meer dan twintig jaar jonger dan Swift, en haar verhouding tot hem was die van een dochter of aangenomen dochter. Swift hield van haar met deels vaderlijke, deels erotische gevoelens, maar bewaarde zijn leven lang afstand ten opzicht van haar duidelijke toenaderingspogingen. De verhouding tussen de bittere satirist Swift en Esther-Vanessa lijkt in bepaalde opzichten op die tussen Clemens en Parel. Haasse verwijst ook naar de roman ‘The scarlet letter’ van Nathaniel Hawthorne. De hoofdpersoon, Hester, heeft ongehuwd een kind gekregen en moet vanwege de schande haar hele leven een A (van Adultery) op haar kleren dragen. Het dochtertje heet Paerl. Ook Sita is een ‘gevallen’ vrouw geweest, gered door Clemens.
Haasse besluit haar essay met de stelling dat de wijze waarop Hermans de in wezen tragische misverstanden en wisselwerking tussen deze mannen en hun vrouwen van middelbare leeftijd onder woorden heeft gebracht, binnen het kader van een eigentijds kleinsteeds maar met pretenties geladen milieu, aan Onder professoren en Uit talloos veel miljoenen de dimensie geeft “die deze romans verre doet uitstijgen boven de komische genrestukken waarvoor zij tot mijn verbazing door sommigen versleten worden.”
Ruud A.J. Kraaijeveld (Dietsche warande en Belfort: 135 (1990) 4 (aug) 494-496) noemt het een verademing dat Hella Haasse in haar essay laat zien dat je heel goed zinvolle dingen kan zeggen over literatuur zonder een enkele vakterm.
Frans A. Janssen ((Literatuur: 7 (1990) 6 (nov-dec) 391-393) noemt de enige bijdrage die in zijn geheel aan het – over het algemeen verwaarloosde – latere werk van Hermans is gewijd, namelijk de bijdrage van Hella Haasse, ook tegelijk het hoogtepunt van de bundel. Ze heeft zich ook al in eerder gepubliceerde bijdragen een zeer goed lezer van het werk van Hermans getoond.
Ineke Bulte (Nieuwe taalgids: 84 (1991) 2 (mrt) 169-171), die kritiek heeft op het feit dat de verschillende essays in de bundel niet met elkaar in verband zijn gebracht, meent dat de observaties van Hella Haasse probleemloos in te passen zijn in de beschouwingen over de verhouding tussen droom en realisme, levensvorm en taalspel, modernisme en postmodernisme, psychomachie (Dupuis) en psychokritiek (Kaleis).
Hella S. Haasse
,
Toekomst zonder gezicht : enkele kanttekeningen bij een hedendaags roman-thema
In:
Toekomst zonder gezicht; [door] A. Hulsbosch, Hella S. Haasse, F.Ph.A. Tellegen ... [et al.]. Verslagboek van de Katholieke Studentendagen 1966, Nijmegen 3-6 februari
Paul BrandHilversum [etc.]
, [1966] (p. 25-37)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - toekomstverwachting
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Hella S. Haasse
,
De jonge mens in de literatuur
In:
Karakter : tijdschrift van het Nationaal Centrum Vorming Bedrijfsjeugd
, 7 (1961) 5 (september-oktober) 2-8
, 1961
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Schierbeek, Bert
thema - jeugd
Hella S. Haasse
,
Hermans' 'Donkere kamer' en Mulisch' 'Bruidsbed'
In:
Mens en wereld : maandblad voor buitenkerkelijken
, 15 (1960) 6 (26 maart) 4-5
, 1960
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Over: Mulisch, Harry. Het stenen bruidsbed. Amsterdam, 1959.
Haavard Haavardsholm
,
Ny 'gul' fra Nederland
In:
Arbeiderbladet
, (1962) (26 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Noors
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Damokles' mørkerom. Oslo, 1962.
Hendrik Hagenaar
,
[Over: Mandarijnen op zwavelzuur]
In:
Het Vaderland
, (1955) (22 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reactie op Pierre H. Dubois' bespreking van de eerste aflevering van 'Mandarijnen op zwavelzuur' in Het Vaderland.
In de rubriek 'Hendrik Hagenaars Hoek'.
Hendrik Hagenaar
,
[Over het april-nummer van 'Podium']
In:
Het Vaderland
, (1955) (13 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Morriën, Adriaan
Annotatie(s):
Over het april-nummer van 'Podium' waarin Hermans A. Morriën over de knie legt.
Hendrik Hagenaar
,
[Vraaggesprek tussen Hermans en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers]
In:
Het Vaderland
, (1962) (29 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
Koos Hageraats
,
W.F. Hermans als duivelse beschermheer
In:
De Morgen
, (1989) (8 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Ook in: De Tijd, 8 september 1989.
Koos Hageraats
,
Hermans als duivelse beschermheer : een onderzoek naar het vermogen van de taal
In:
De Tijd
, (1989) (8 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
2 portr. van Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Koos Hageraats
,
De wanhopige waarheid van W.F. Hermans : triomf betekent absolute eenzaamheid
In:
De Tijd
, (1987) (13 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
2 portr. van Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kaleis, Huug
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Tevens bespreking van boek over Hermans van Huug Kaleis (De God Denkbaar verklaard).
Koos Hageraats
,
W.F. Hermans
In:
Elseviers Magazine
, (1986) (24 mei)
Vorm:
Brief
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over Hermans' bespreking van 'Hij is reeds aan de overzijde', samengesteld door Jeroen Brouwers in het artikel 'Tranen storten aan de groeve'.
Jos Hagers
,
Reve en W.F. Hermans door kranteknipsels op zwarte lijst VN
In:
De Telegraaf
, (1986) (31 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en Gerard Reve
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Komitee Zuidelijk Afrika heeft W.F. Hermans op zwarte lijst van Verenigde Naties laten plaatsen vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
Paul Haimon
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Horror coeli en andere gedichten. [Amsterdam], 1946]
In:
Roeping : cultureel maandblad
, 24 (1947) () 400-404
, 1947
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hajo
,
Hermans en de prijs : 'Voor zo'n bedragje naar Den Haag, kom nou...'
In:
Elseviers Weekblad
, (1967) (14 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans verzoekt in een brief aan de Jan Campertstichting het geld van de Vijverberg-prijs te doneren aan de actie 'Eten voor India'.
Theo Hakkert
,
Schrijver W.F. Hermans overleden
Vorm:
In memoriam
illustraties:
2 portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Theo Hakkert
,
Komrij en Hermans bleven toeristen
In:
Tubantia
, (1996) (30 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, Jeroen Brouwers, Gerrit Komrij
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Brouwers, Jeroen
Annotatie(s):
Over: Brouwers, Jeroen. Het aardigste volk ter wereld : Willem Frederik Hermans in Brussel : bijdrage aan zijn biografie. Amsterdam [etc.], 1996.
Ook bespreking van Gerrit Komrij (Een zakenlunch in Sintra en andere Portugese verhalen).
Theo Hakkert
,
Willem Frederik Hermans leerde Multatuli lezen in Almelo : Hans van Straten geeft W.F. Hermans in biografie niet altijd gelijk
In:
Tubantia
, (1999) (12 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag besproken boek
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Theo Hakkert
,
Herboren W.F. Hermans zet de wereld naar zijn hand : Veel gedoe rond een literair prul
In:
Tubantia
, (1993) (2 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans tijden spresentatie
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de presentatie van: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Camiel Hamans
,
Kapitein Haddock op oorlogspad
In:
NRC Handelsblad
, (1985) (4 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reactie op artikel van Hermans (De pub van Camiel) uit NRC Handelsblad, 20 september 1985 o.a. over het gebruik van apocope.
In dezelfde NRC Handelsblad ook een artikel van Hermans (Camiel geeft geen krimp en ook verder niets).
Robin Hannelore
,
Het kiekeboespelletje van de ironie
In:
Heibel : tweemaandelijks kritisch tijdschrift
, 4 (1968-1969) 2-3 33-35
, 1968
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Arne Hannevik
,
Hvem var Henri Osewoudt?
In:
Verdens Gang
, (1962) (28 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Noors
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Damokles' mørkerom. Oslo, 1962.
Hannibal
,
Watjekou
In:
Televizier
, (1962) (24 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
Paul Hardy
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966]
In:
Boekengids : algemeen Nederlands critisch-bibliografisch tijdschrift
, (1966) (september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Paul Hardy
,
Willem Frederik Hermans : Nooit meer slapen : de tocht naar de stenen
In:
Gazet van Antwerpen
, (1966) (5 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Ton Harmsen
,
'Nooit meer slapen', nooit minder ook
In:
Een boek vol fouten: meningen over, bedenkingen bij en herinneringen aan W.F. Hermans' 'Nooit meer slapen'; verzameld door het gelijknamige dispuut; [red.: Casper Gijzen, Johan den Hartog en Arjan Berben]
Nooit Meer Slapen[Leiden]
, [1992] (p. 14-15)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Anderz Harning
,
Holländare utan vingar
In:
Göteborgs-Tidningen
, (1968) (14 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Aldrig mera sova [= Nooit meer slapen]. Stockholm, [1968].
Jaap Harskamp
,
Literatuur en een medische dienst
In:
Algemeen Handelsblad
, 7 (1989-1990) 5-6 (juni-augustus 1990) 52-57
, 1990
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Lawrence, D.H.
Annotatie(s):
Met name p. 57.
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein's dynamiek. Amsterdam, 1982.
Maarten 't Hart
,
Vriendelijke brieven van Bijkaart : Willem Frederik Hermans’ essays gebundeld
In:
NRC Handelsblad
, (1988) (14 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988.
Maarten 't Hart
,
De schooljongensmentaliteit
In:
Vrij Nederland
, (1979) (28 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
Willem Hartering
,
Experimentele toneeldag met drie premières : geestdriftige deelnemers uit België en Nederland
In:
De Telegraaf
, (1960) (28 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
scene uit De psychologische test
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de Vlaams-Nederlandse Toneeldag 1960 in Rotterdam, waarop 'De psychologische test' werd uitgevoerd.
Martin Hartkamp
,
Een literair-grafische speurtocht naar de werkelijkheid
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1969) (15 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, [1969].
Martin Hartkamp
,
De tranen der acacia's : in Duitse versie
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1968) (30 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Die Tränen der Akazien. Darmstadt, 1968.
Hans den Hartog Jager
,
Richard Simmillion en de dommen : het alter ego van wrokkig schrijver
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (8 september)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
familieportr. gezin Hermans, met nog jonge WFH
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hans den Hartog Jager
,
De krant van Hermans' oma
In:
NRC Handelsblad
, (1998) (17 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994-. (Nr. 27).
Hans den Hartog Jager
,
Boeken uit bezit van W.F. Hermans op de veiling
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (16 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hans den Hartog Jager
,
Het manco van W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1998) (9 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: De Revisor 25 (1998) nr 4.
Max Hattinga Verschure
,
[Over: Hermans, W.F. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966]
In:
Blauwdruk. Amsterdam, [Eigen beheer]
, 1 (1967) 2 (maart) [3-4]
, 1967
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Mariette Haveman
,
De foto die zichzelf maakt : Koningin Eenoog : de foto’s van de schrijver Willem Frederik Hermans
In:
Vrij Nederland
, (1986) (6 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto’s uit besproken boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
Mariette Haveman
,
Honderd jaar oude regen
In:
Kunstschrift
, 38 (1994) 1 (januari-februari) 8-14
, 1994
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Breitner, George
;
Haan, Jacob Israël de
kunstgeschiedenis
Ronald Havenaar
,
Zich voor altijd vastgebeten : W.F. Hermans hield heus wel van Nederland
In:
NRC Handelsblad
, 31 (2001) 281 (31 augustus) 31
Vorm:
Recensie
illustraties:
Hermans en Cees Nooteboom in Parijs door Pieter van de Acker/Spaarnestad
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Apollo in Brasserie Lipp : bespiegelingen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam [etc.], 2001.
Ronald Havenaar
,
W.F. Hermans over de Nederlandse zeden
In:
Tirade
, 46 (2002) 4 [= 396] (november) 352-374
, 2002
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
wereldoorlog II
;
religie
;
nationale identiteit
;
volkskarakter
;
cultuurkritiek
;
culturele identiteit
;
moraal
Ronald Havenaar
,
Haat is het enige dat hier helpt : Nederland in 'Ik heb altijd gelijk' van W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (2005) (8 april) 27
Vorm:
Artikel
illustraties:
omslagen div. boeken, w.o. 'Ik heb altijd gelijk'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Nederland
Annotatie(s):
In de rubriek 'Leesclub'.
Ronald Havenaar
,
Een nobel leger van dienstweigeraars in uniform
In:
NRC Handelsblad
, (2001) (29 juni) 34
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Ronald Havenaar
,
Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans
In:
Van OorschotAmsterdam
, 2003 (214 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Wim Hazeu
,
Hermans schrijft over Hermans en Multatuli
In:
Rotterdamsch Nieuwsblad
, (1976) (24 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Wim Hazeu
,
Veel herkenning, maar de schok ontbreekt
In:
Hervormd Nederland
, (1981) (20 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Wim Hazeu
,
W.F. Hermans trekt weer hard van leer : een wonderkind of een total loss?, knap maar intrigerend boek
In:
Delftsche Courant
, (1968) (19 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Wim Hazeu
,
W.F. Hermans - John Carlino - Jean Claude van Italië.
In:
NCRV-gids
, (1968) (13 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en Andrea Domburg
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de inhoud van het radioprogramma 'Literama', waarin o.a. aandacht voor Hermans en diens onlangs verschenen 'Een wonderkind of een total loss'.
Wim Hazeu
,
Een wandeling door de tijdschriften : W.F. Hermans in drie letterkundige tijdschriften geanalyseerd
In:
Delftsche Courant
, (1965) (7 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
;
Vancrevel, Laurens
;
Leus, Herwig
Annotatie(s):
Over het tijdschrift 'Kentering', nr. 5 van jaargang 6 (1966), waarin kritiek van L. Vancrevel op 'Het sadistisch universum'; Herwig Leus schrijft hier in het tijdschrift 'Mep' eveneens over. In het tijdschrift 'Nul' schrijft Freddy De Vree over Hermans.
In de rubriek 'Literaire kroniek'.
Wim Hazeu
,
Godslastering of de dis-sonanten onder ons
In:
Kentering : tweemaandelijks literair tijdschrift
, 8 (1966-1967) 1 (december 1966-januari 1967) 18-29
, 1966
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
thema - godslastering
Birger Hedén
,
Att leva i blindo
In:
Helsingborgs Dagblad
, (1968) (21 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tekening
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Aldrig mera sova [= Nooit meer slapen]. Stockholm, [1968].
Magnus Hedlund
,
Försök till dykningar
In:
Götenborgs handels- och sjöfarts Tidning
, (1965) (1 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Stockholm, 1965.
J. van Heerden
,
W.F. Hermans heeft in grote lijnen gelijk : Wittgenstein in de mode
In:
Vrij Nederland
, (1967) (8 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Peursen, C.A. van
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
F.W. van Heerikhuizen
,
De jongsten
In:
Heerikhuizen, F.W. van. In het kielzog van de Romantiek: studies over nieuwe Nederlandse poëzie
F.G. KroonderBussum
, 1948 (p. 104-117)
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
;
Spierdijk, Jan
;
Rodenko, Paul
;
Elburg, Jan G.
;
Deak, Michael
;
Graft, Guillaume van der
;
Molen, W.J. van der
;
Pieters, L.J.
;
Schuchart, Max
;
Scheepmaker, H.J.
;
Stip, Kees
;
Voeten, Bert
;
Vermeulen, Jan
poëzie
Annotatie(s):
Ook over: Michael Deak, Jan G. Elburg, Guillaume van der Graft, W. J. van der Molen, Ludo Pieters, Paul Rodenko, Max Schuchart, H. J. Scheepmaker, Jan Spierdijk, Kees Stip, Hans van Straten en Jan Vermeulen.
Marcus van der Heide
,
[Over: Valk, Arno van der. Hermans : het grootste gelijk buiten Nederland. Soesterberg, 2002]
In:
Concept
, 17 (2003) 4 (december) 295
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Valk, Arno van der
Annotatie(s):
Over: Valk, Arno van der. Hermans : het grootste gelijk buiten Nederland. Soesterberg, 2002.
Jac Heijer
,
Democratie is beter dan tirannie, maar Hermans gelooft er niet in
In:
Haarlems Dagblad
, (1975) (4 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Harry Mulisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de op 21 januari 1975 door de VPRO-televisie uit te zenden vertolking van het toneelstuk 'Periander' van Hermans, gebaseerd op gegevens van Herodotus en Diogenes Laërtius.
Jac Heijer
,
Hermans' aanklacht King Kong zorgt voor gezellige puinhoop in Paradiso
In:
Heijer, Jac. Jac Heijer: een keuze uit zijn artikelen; gesel. door Judith Herzberg ... [et al.]
International Theatre & Film BooksAmsterdam
, 1994 (p. 410-411)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: NRC Handelsblad, 5 mei 1981.
Over de opvoering in regie van Anne Marie Prins in Paradiso te Amsterdam op 4 mei 1981 van: Hermans, Willem Frederik. King Kong. In: Hermans, Willem Frederik. King Kong: gevolgd door: Wat Nederland niet op de televisie mocht zien. Amsterdam, 1972, p. 5-94.
Jac Heijer
,
King Kong toont Hermans' visie op zaak-Lindemans
In:
Heijer, Jac. Jac Heijer: een keuze uit zijn artikelen; gesel. door Judith Herzberg ... [et al.]
International Theatre & Film BooksAmsterdam
, 1994 (p. 403-405)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: NRC Handelsblad, 28 april 1981.
Voorbeschouwing over de opvoering in regie van Anne Marie Prins in Paradiso te Amsterdam op 4 mei 1981 van: Hermans, Willem Frederik. King Kong. In: Hermans, Willem Frederik. King Kong: gevolgd door: Wat Nederland niet op de televisie mocht zien. Amsterdam, 1972, p. 5-94.
Jac Heijer
,
Ons landje in vitriool van Hermans : 'Dutch comfort'
In:
Heijer, Jac. Jac Heijer: een keuze uit zijn artikelen; gesel. door Judith Herzberg ... [et al.]
International Theatre & Film BooksAmsterdam
, 1994 (p. 33-34)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Haarlems Dagblad, 14 december 1971.
Over de opvoering door het Brussels Kamertoneel in de Brakke Grond te Amsterdam op 13 december 1971 van: Hermans, Willem Frederik. Dutch comfort. In: Hermans, Willem Frederik. Drie drama's. Amsterdam, 1962, p. 25-78.
Erik Heijerman
,
Waarheid en realisme in verband met literatuur
In:
VTI mededelingen : contactblad Vereniging tot Instandhouding van de Internationale School voor Wijsbegeerte
, (1990) 23 (april) 5-17
, 1990
Trefwoord(en):
Phaff, Johan
;
Hermans, Willem Frederik
werkelijkheidsgehalte
;
waarheidsbegrip
;
realisme
Gerard Heijnen
,
Willem Frederik Hermans per ongeluk : een werkverhaal
In:
Diepzee : tijdschrift voor het literatuuronderwijs
, 1 (1983-1984) 1 28-31
, 1983
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Piet Heil
,
Een woordspelige kardinaal en een onmogelijk debat : twee schrijvers in de greep van Wittgenstein
In:
Het Vrije Volk
, (1967) (13 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Stefan Themerson, omslag 'Het gemilimeterde hoofd'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Themerson, Stefan
Annotatie(s):
Over: Themerson, Stefan. Kardinaal Pölätüo. Amsterdam, 1967.
Ook bespreking van Gerrit Krol (Het gemilimeterde hoofd).
E.G. Heineken
,
In een tijd als deze
In:
Haagse Post
, (1963) (2 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Willem Frederik Heinemeijer
,
Clandestien
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 17 (december 1995) 19
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
wereldoorlog II
P.A. Hekstra
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand: novellen. Amsterdam, 1948]
In:
Ontmoeting : letterkundig en algemeen-cultureel maandblad
, 3 (1948-1949) 3-4 (december 1948-januari 1949) 186-187
, 1948
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
P.A. Hekstra
,
Poëzie
In:
Ontmoeting : letterkundig en algemeen-cultureel maandblad
, 2 (1947-1948) () 180-181
, 1948
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Elburg, Jan G.
;
Molen, W.J. van der
;
Schuchart, Max
;
Diels, Gerard
poëzie
Annotatie(s):
Over: Elburg, Jan G. Serenade voor Lena. Amsterdam, 1941; Schuchart, Max. Sprekend mijzelf: gedichten. Amsterdam, 1945; Molen, W.J. van der. Gered voor vannacht. Amsterdam, 1946; Hermans, Willem Frederik. Horror coeli en andere gedichten. [Amsterdam], 1946; en: Diels, Gerard. Het doornen zeel: gedichten. Amsterdam, 1946.
Frank Hellemans
,
Veel rozijnen maar geen koek : 'Onbanaal geformuleerde banaliteiten of een in klare taal gestelde sibillijnse boodschap?' : Ludwig Wittgenstein blijft fascineren
In:
Knack
, (1991) (28 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag boek 'Ludwig Wittgenstein' van Christiane Chauviré
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein. Amsterdam, 1990.
Tevens over 'Ludwig Wittgenstein : de filosoof van de anti-theorie' van Christiane Chauviré.
Paul Hellmann
,
Brouwer heeft van filmbemoeienissen geen berouw : 'Met mijn ogen dicht en mijn blote voeten ben ik er in gestapt'
In:
Het Parool
, (1966) (12 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
;
Heineken, Alfred Henry
Annotatie(s):
Over de financiële bemoeienissen van Heineken met Nederlandse speelfilms als 'Een ochtend van zes weken' en 'Als twee druppels water', de film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Kees Helsloot
,
De maat is vol : W.F. Hermans en zijn critici
In:
De BeukAmsterdam
, 1990 (55 p.)
Vorm:
Monografie/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Kees Helsloot
,
Van enige afstand
In:
Helsloot, Kees. Grondwerk: essays en polemieken
Amsterdam
, 1984 (p. 129-141)
Trefwoord(en):
Goedegebuure, Jaap
;
Peeters, Carel
;
Hermans, Willem Frederik
literaire kritiek
Annotatie(s):
P. 129-134 ook in: Overmaat: (1982) 0 (februari) [2-3] [met portr., ill.]; p. 134-141 ook in: New Found Land: 2 (1982-1983) 7 (maart 1983), p. 55-57.
Pamela Hemelrijk
,
De zwarte lijst van W.F. Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1993) (30 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Freddy Rikken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans, Amsterdam en Zuid-Afrika.
Richard Hendrickx
,
Ik zie, ik zie wat jij niet ziet
In:
Skoop : tweemaandelijks filmblad
, 1 (1963) 2 () 8, 11
, 1963
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
film
Annotatie(s):
Over de verfilming in 1963 door Fons Rademakers van: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958, onder de titel 'Als twee druppels water'.
Wilfried Hendrickx
,
Humo sprak met Willem Frederik Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Kees Hendrikse
,
Pennestreekjes van Hermans
In:
Boekenpost : tijdschrift voor de liefhebber van boeken, strips en boekencuriosa
, 4 (1995-1996) 22 (maart-april 1996) 16-17
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
collectie - W.F. Hermans
Roger Henrard
,
Willem Frederik Hermans, de vervloekte dichter
In:
Mélanges de linguistique et de littérature offerts au Professeur Henri Draye à l'occasion de son éméritat; éd. par Jacques Lerot et Rudolf Kern
Louvain
, 1978 (p. 185-189)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Emile Henssen
,
Politiek en wetenschap waren niet bestand tegen Hermans' gelijk
In:
NRC Handelsblad
, (1989) (20 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans aan de RU Groningen.
Emile Henssen
,
Over W.F. Hermans alles openbaar
In:
NRC Handelsblad
, (1991) (31 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Annotatie(s):
Het archief van de RU Groningen over voormalig lector W.F. Hermans.
Emile Henssen
,
Het verleden van W.F. Hermans
In:
De Volkskrant
, (1992) (29 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Henssen, Emile
Annotatie(s):
Over het januari-nummer van het literaire tijdschrift 'Het Oog in 't Zeil', jaargang 1992, met een stuk van Emile Henssen over Hermans werkzaamheden als fysisch geograaf aan de RU Groningen.
Emile Henssen
,
Het orchideeënvak en de schrijver (Hoger onderwijs reeks)
In:
Het heilig vuur: de kern van het universitaire bestaan; Kees Willemen, Gerard Heijnen, Guus Termeer (red.)
Wolters-NoordhoffGroningen
, 1998 (p. 146-153)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Pareau, N.E.M.
wetenschap
Emile Henssen
,
'Geen van mijn vijanden heb ik ooit zo bewonderd als deze': Willem Frederik Hermans en Philip Henry Kuenen
In:
Maatstaf : maandblad voor letteren
Groningen uit de kunst; [gastred. Gerlof Leistra; met bijdragen van Gertjan van Schoonhoven ... et al.]. Speciaal nr. van: Maatstaf
, 42 (1994) 11-12 (november-december) 39-43
, 1994
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuenen, P.H.
Emile Henssen
,
De Faculteit der Ruimtelijke Wetenschappen
In:
Henssen, E.W.A. Rijksuniversiteit Groningen 1964-1989
Wolters-Noordhoff/ForstenGroningen
, 1989 (p. 364-382)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Rijksuniversiteit Groningen
Annotatie(s):
Register op het boek in: Rijksuniversiteit Groningen 1964-1989. [2]: Verslag van de lustrumviering; A. Sassen [red.]. Groningen, 1991, p. 98-107.
Met name p. 367-371, 380-381; ook: p. 260-261, 267 en 288.
Luc Herman, Bart Vervaeck
,
De kunst te kijk gezet : een narratologische blik op De blinde fotograaf van Willem Frederik Hermans
In:
Nederlandse letterkunde : driemaandelijks tijdschrift
, 8 (2003) 2 (juni) 159-179
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De blinde fotograaf. (Een landingspoging op Newfoundland en andere verhalen. Amsterdam, 1957).
Willem Frederik Hermans
,
Salamanders
In:
Algemeen Dagblad
, (1986) (9 augustus)
Vorm:
Rede
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Salamanderreeks
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het boek der boeken, bij uitstek. Amsterdam, 1986
Toespraak van Hermans op 8 maart 1986 bij het ten doop houden van het eerste exemplaar van het Winkler Prins Lexicon van de Nederlandse Letterkunde.
Willem Frederik Hermans
,
Willem Frederik Hermans : De donkere kamer van Damocles : het boek van de maand
In:
De Groene Amsterdammer
, (1959) (20 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
De Commissie voor het boek van de Maand (Jeanne van Schaik-Willing, G.J. Ammerlaan, C.J. Kelk, Sjoerd Leiker, prof. Dr. P. Minderaa, Jan Nieuwenhuis, Paul Rodenko, Dr. Victor E. van Vriesland) kozen De donkere kamer van Damocles als boek van de maand. Het merendeel van het artikel bestaat uit een fragment van deze roman.
Willem Frederik Hermans
,
Fragment : Het evangelie van O. Dapper Dapper
In:
Het Parool
, (1973) (29 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
omslag van het boek 'Het evangelie van O. Dapper Dapper’
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
Willem Frederik Hermans, Hugo Blom
,
W.F. Hermans leest in stereo voor op radio 5 : De god denkbaar, denkbaar de god
In:
VPRO-gids
, (1994) (31 december)
Vorm:
Interview
illustraties:
2 portr. van Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans leest voor VPRO-radio voor uit 'De God Denkbaar, Denkbaar de God'.
Willem Frederik Hermans
,
De heilige Idil en haar nar
In:
Podium : literair maandblad
, (1950) (december) 636-641
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Verbiest, Gerard C.J.M.
IDIL (Informatie Dienst Inzake Lectuur)
Annotatie(s):
Tevens reactie in extenso van Gerard C.J.M. Verbiest op kwalificatie van Hermans in Podium 8/9 (Aug./Sept. ’50) van I.D.I.L. (Informatie-Dienst Inzake Lectuur).
Willem Frederik Hermans
,
Rede van Hermans bij Amsterdamse Rechtbank
In:
Het Parool
, (1952) (maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
In de rubriek ‘Parool kunst’.
Willem Frederik Hermans
,
W.F. Hermans en de 'volstrekt onware verzinsels'
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1955) (8 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Reactie van W.F. Hermans op bespreking van de ‘litteraire medewerker’ van de NRC, alsmede het antwoord hierop van de redactie. Over het proces over een fragment uit ‘Ik heb altijd gelijk’.
Willem Frederik Hermans
,
Geen alibi voor W.F. Hermans
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1951) (7 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Reactie van W.F. Hermans op de benadering van de diverse bladen, m.n. de NRC, op het proces over een fragment uit ‘Ik heb altijd gelijk’.
Willem Frederik Hermans, Raoul Chapkis
,
Wittgenstein en Pölätüo
In:
Algemeen Handelsblad
, (1967) (17 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Themerson, Stefan
;
Peursen, C.A. van
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Over: Themerson, Stefan. Kardinaal Pölätüo. Amsterdam, 1967.
Hermans reageert op Chapkis’ artikel van 11 maart 1967 (535). Chapkis gaat hier kort op in.
Willem Frederik Hermans, Joop van Tijn, Carel Enkelaar, Jan Venema
,
‘King Kong’ van W.F. Hermans wel geaccepteerd en toch niet
In:
Vrij Nederland
, (1969) (18 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
Briefwisseling tussen Hermans, Enkelaar en Venema m.b.t. uitzending van King Kong op televisie.
Willem Frederik Hermans, Joop van Tijn, J.W. Rengelink
,
Nog eens King Kong, Hermans en de NOS
In:
Vrij Nederland
, (1969) (6 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
Over uitzending van King Kong op televisie. Brieven van Hermans (aan wethouder voor kunstzaken van Amsterdam W. Polak) en van J.W. Rengelink (lid Raad van Beheer voor Programmazaken TV aan Hermans).
Willem Frederik Hermans, Jan van Damme
,
Willem Frederik Hermans viert in woonplaats Parijs 70ste verjaardag .. : 'Het is vreselijk als je in Nederland geboren bent'
In:
Tubantia
, (1991) (31 augustus)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans in uitstalling van boeken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Interview t.g.v. Hermans’ zeventigste verjaardag, de directe aanleiding voor de samenstelling van de expositie ‘In het [voet?]spoor van Willem Frederik Hermans’, op 1 maart in Vlissingen geopend en reizend door Nederland.
Ook in: De Leeuwarder Courant, 9 augustus 1991 met iets afwijkende titel en karikatuur van W.F. Hermans, en in het Leidsch Dagblad, 9 maart 1991 eveneens met iets afwijkende titel, naast een portret van Hermans.
Willem Frederik Hermans, Frank Verkuijl
,
De blinde fotograaf : 'het gaat om een andere, onzichtbare wereld'
In:
De Groene Amsterdammer
, (1993) (19 mei)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans door Roeland Fossen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de verfilming van ‘De blinde fotograaf’ uit ' Een landingspoging op Newfoundland', door Adriaan Ditvoorst.
Willem Frederik Hermans
,
Portret van een mandarijn
In:
Het Vrije Volk
, (1956) (3 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In de rubriek 'Vrij spel'.
Willem Frederik Hermans, Joop van Tijn
,
'Ik heb nooit in de goedheid van de mensen geloofd'
In:
Vrij Nederland
, (1966) (2 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans
,
Gesprek met Hermans
In:
Bourgond : algemeen onafhankelijk Eindhovense studentenperiodiek
, (1962)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans, portr. Gerard van het Reve, cartoon Ton Smits
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Tevens een ongepubliceerd fragment uit: 'Mandarijnen op zwavelzuur'.
Willem Frederik Hermans, Floor Snijders
,
Hermans was hier
In:
Amigoe di Curacao
, (1969) (25-27 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans
,
Willem Frederik Hermans
In:
Elseviers Weekblad
, (1967) (27 mei)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In de rubriek 'In gesprek met mijzelf' interviewt Hermans zichzelf.
Willem Frederik Hermans, Martin Ruyter
,
Bedrag doet niet ter zake : auteur W.F. Hermans weigerde Vijverbergprijs
In:
De Volkskrant
, (1967) (14 maart)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans verzoekt in een brief aan de Jan Campertstichting het geld van de Vijverberg-prijs te doneren aan de actie 'Eten voor India'.
Willem Frederik Hermans, G.H. 's Gravesande
,
Al pratende met Willem Frederik Hermans
In:
Het boek van nu : maandblad voor boekenvrienden
, 5 (1952) 10 (juni) 199-202
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, Magda Oude Stegge
,
Interview met de schrijver W.F. Hermans
In:
De Kloof
, (1969) (december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
'De Kloof' is het schoolblad van scholengemeenschap 'Erasmus' te Almelo. Interview is ruim 7 pagina's.
Willem Frederik Hermans
,
Aanvallen als zelfverdediging
In:
Het Vaderland
, (1966) (7 mei)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, Ben Bos
,
De weerloze mens fascineert : interview met Willem Frederik Hermans
In:
De Nieuwe Linie
, (1965) (20 februari)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans, portr. Ben Bos
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, Jef van Gool
,
De mens als de eeuwig bedrogene van het universum
In:
Lezerskrant
, 5 (1978) 1 (februari)
Vorm:
Interview
illustraties:
4 portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Met korte bibliografie.
Willem Frederik Hermans, Frank van Dijl
,
Ik ben altijd bang dat het niet de moeite waard wordt
In:
Het Vrije Volk
, (1978) (7 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Met korte biografie.
Willem Frederik Hermans, Frans A. Janssen
,
Een kwart eeuw Willem Frederik Hermans
In:
Nieuwsnet
, (1979) (31 maart)
Vorm:
Interview
illustraties:
4 portr. Hermans, 1 door Ph. Mechanicus, 2 door G. Lubberhuizen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, Ischa Meijer
,
'Het enige geluk is geluk in slavernij' : Willem Frederik Hermans in gesprek met Ischa Meijer
In:
Haagse Post
, (1970) (3 november)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, Max van Rooy
,
W.F. Hermans : als ik Den Uyl het woord leefbaarheid hoor uitspreken
In:
NRC Handelsblad
, (1973) (27 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In de rubriek 'Gesprekken in de open lucht'.
Willem Frederik Hermans, Hansmaarten Tromp
,
W.F. Hermans : 'Eerst excuses' : een prijsuitreiking in Brussel
In:
De Tijd
, (1977) (11 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto uitreiking prijs
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Verslag van de toekenning van de Nederlands-Belgische driejaarlijkse Prijs der Nederlandse letteren, alsmede het dankwoord door Hermans bij die gelegenheid uitgesproken.
Willem Frederik Hermans
,
W.F. Hermans heel wel in zijn nopjes met Prijs der Nederlandse letteren
In:
Het Binnenhof
, (1977) (17 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de toekenning van de Nederlands-Belgische driejaarlijkse Prijs der Nederlandse letteren.
Willem Frederik Hermans, Ischa Meijer
,
Ik hoef niet meer zo nodig hard van me af te trappen
In:
Het Parool
, (1970) (7 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, L. van Duinhoven
,
Hermans wil rust op zijn verjaardag : 'Ieder geschrift dat mij niet bevalt, beschouw ik als een persoonlijke belediging'
In:
Algemeen Dagblad
, (1971) (31 augustus)
Vorm:
Overzichtsartikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hierbij uitspraken van Hermans over anderen, en anderen over Hermans.
Willem Frederik Hermans
,
'Heeft U nog altijd gelijk?' vroeg hij : Willem Frederik Hermans over zijn interviewers
In:
Avenue
, (1993) (maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Freddy Rikken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, Jan van Damme
,
Willem Frederik Hermans en zijn haat-liefde verhouding met Nederland : 'Je zult er maar geboren worden : Je bent nog beter af in Vlaanderen'
In:
Leidsch Dagblad
, (1991) (9 maart)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de reizende tentoonstelling over Hermans, die in Vlissingen van start gaat.
Willem Frederik Hermans, Ad Fransen
,
Hermans' hemel
In:
HP/De Tijd
, (1995) (15 september)
Vorm:
Interview
illustraties:
2 portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gesprek uit 1989 voorafgaand aan een tv-portret.
Willem Frederik Hermans
,
Der Keerlen God
In:
Haagse Post
, (1973) (3 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over weigering P.C. Hooftprijs.
Willem Frederik Hermans, Jan Drummen
,
Het loopt met ons allemaal op een dag slecht af
In:
De Gelderlander
, (1977) (15 oktober)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over de Prijs der Nederlandse Letteren, uit te reiken door koning Boudewijn van België.
Ook in: De Limburger, 22 oktober 1977; De Gazet van Antwerpen, 29/30 oktober 1977.
Willem Frederik Hermans, G.A. van Oorschot, Nop Maas
,
'Een harde kei in de Nederlandse fatsoensvyver': brieven van G.A. van Oorschot aan W.F. Hermans
In:
Tirade
, 46 (2002) 4 [= 396] (november) 375-392
, 2002
Vorm:
Artikel/Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Willem Frederik Hermans
,
Ik ben heel zielig : W.F. Hermans en zijn 'Nooit meer slapen'
In:
Haagse Post
, (1966) (12 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Willem Frederik Hermans
,
Fragmenten uit de nieuwe roman van W.F. Hermans : uit hoofdstuk : 'Vele professoren in een seksclub'
In:
De Telegraaf
, (1975) (13 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, Jan Venema
,
King Kong
In:
Vrij Nederland
, (1981) (16 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
Kort interview met televisiemedewerker Jan Venema, die in 'King Kong' speelde.
Willem Frederik Hermans, Freddy de Vree
,
Een paradijsvogel in een kippenhok
In:
Muziek & Woord
, (1987) (juni)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Multatuli
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. 2e dr. Amsterdam, 1987.
Over: Multatuli. Max Havelaar, of De Koffiveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappy. Multatuli ; ingel. en van verklarende noten voorz. door Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1987.
Ook over uitzendingen op BRT 3 onder der titel 'Willem Frederik Hermans over Multatuli'.
Willem Frederik Hermans, Henk ten Berge
,
Hermans lijkt op Multatuli
In:
De Telegraaf
, (1976) (22 mei)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Fons Rademakers
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Tevens over Fons Rademakers' film 'Max Havelaar'.
Willem Frederik Hermans
,
De Bronnen van de Waarheid
In:
Het Parool
, (1976) (26 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
In de rubriek 'Van Age Bijkaart, uit Parijs'.
Willem Frederik Hermans, Herman Verhaar
,
Multatuli
In:
De Nieuwe Linie
, (1976) (7 juli)
Vorm:
Brief
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Lodewijk Jozef Frederik Hermans
,
Pru'dom
In:
Het Parool
, (1966) (11 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Prudhomme, Anastase
Annotatie(s):
Over: Prudhomme, Anastase. Verder van mij. (Hollands Maandblad 8 (1967/68), p. 3-7).
In de brievenrubriek 'Maar meneer…'.
Willem Frederik Hermans
,
Het glas staat op tafel
In:
Het Parool
, (1967) (24 juni)
Vorm:
Polemiek
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
;
Staal, J.F.
;
Kazemier, B.H.
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Ook in: Nieuw Utrechts Dagblad van dezelfde datum.
Willem Frederik Hermans
,
Wittgenstein in de mode
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1967) (3 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
;
Waskowsky, Riekus
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Reactie over wat Waskowsky schrijft op 20 mei 1967 in dezelfde krant.
Willem Frederik Hermans
,
Wittgenstein in de mode
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1967) (27 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
;
Kazemier, B.H.
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
In de rubriek 'Uw mening'.
Hermans reageert op Kazemiers brief van 16 juni 1967.
Willem Frederik Hermans
,
De woeste wandeling, een scenario
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1962) (2 juni)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De woeste wandeling: een scenario. Amsterdam, 1962.
Willem Frederik Hermans, Ad Fransen
,
De schrijver als goochelaar
In:
HP/De Tijd
, (1995) (22 september)
Vorm:
Interview
illustraties:
2 portr. Hermans van Ymke Kreiken en Ad Fransen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gesprek uit 1989 voorafgaand aan een tv-portret.
Willem Frederik Hermans, Max Borka
,
Straks is hij foetsjie
In:
Knack
, (1995) (10 mei)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans door Klaas Koppe
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, Johan Vandenbroucke
,
'Ik ben heel rein' : W.F. Hermans is 70 geworden en kombattiever dan ooit : een gesprek
In:
Knack
, (1991) (6 november)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans door Blancquaert
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, Arjen Schreuder
,
Willem Frederik Hermans zeventig jaar : de Nederlandse taal gaat naar de bliksem
In:
NRC Handelsblad
, (1991) (30 augustus)
Vorm:
Interview
illustraties:
div. portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, Ludo Permentier
,
WF Hermans : niet milder maar wel onverschilliger : na 18 jaar in Frankrijk : Belgische onderscheiding
In:
De Standaard
, (1990) (16 november)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans door Paul Bolsius
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de uitreiking van een ere-doctoraat in de Letter en Wijsbegeerte aan de Universiteit van Luik, op 23 november 1990.
Willem Frederik Hermans, Arjen Schreuder
,
Schrijven is verbluffen
In:
NRC Handelsblad
, (1987) (23 oktober)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans door Freddy Rikken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, Philip Freriks
,
Wierookvatzwaaier van de werkelijkheid
In:
De Volkskrant
, (1986) (16 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over Hermans' liefde voor de camera. Van 6-13 september 1986 is onder de titel 'Koningin Eenoog' in het Stedelijk Museum in Amsterdam een tentoonstelling van het fotografisch werk van W.F. Hermans.
Willem Frederik Hermans, Raymond J. Benders
,
'Ik ben de gids van het gidsland'
In:
Het Parool
, (1981) (12 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, Rein Bloem
,
W.F. Hermans : 'Schrijven vind ik alleen de moeite waard als je de ambitie hebt om iets te schrijven, dat nog niet eerder geschreven is'
In:
Vrij Nederland
, (1969) (8 maart)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans door Ed van der Elsken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans
,
Schichtig en nog luier
In:
Elseviers Magazine
, (1982) (27 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en portr. Oversteegn, cartoon, tekening
Trefwoord(en):
Oversteegen, J.J.
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Oversteegen, J.J. Voetstappen van WFH : essays over Conserve, De tranen der acacia's, De god Denkbaar Denkbaar de god, Mandarijnen op zwavelzuur, Het sadistische universum. Utrecht, 1982.
Willem Frederik Hermans, Pieter Geyl
,
Loutering
In:
Het Vrije Volk
, (1951) (19 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oudshoorn, J. van
Annotatie(s):
Brief Geyl en reactie van Hermans op de bespreking van de laatste van 'Doolhof der zinnen' van J. van Oudshoorn.
Willem Frederik Hermans
,
De tranen van Hermans
In:
Het Parool
, (1950) (22 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de benoeming tot lid van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde.
Willem Frederik Hermans
,
Enkele eigenschappen van het Nederlandse essay : voor negentig procent herkauwen en napraten
In:
Het Vaderland
, (1953) (25 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Drie soorten essayisten [1].
Willem Frederik Hermans
,
De journalistieke essayist wil de wereld niet verbeteren : Huisprediker en hofnar in één persoon
In:
Het Vaderland
, (1953) (2 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Drie soorten essayisten [2].
Willem Frederik Hermans
,
Het litteraire leven in ons land geëindigd? : Waarom tijdschriften in ons land ophielden te bestaan
In:
Het Vaderland
, (1953) (9 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Drie soorten essayisten [3].
Willem Frederik Hermans
,
Blanco strafblad!
In:
Haagsch Dagblad
, (1955) (19 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de bespreking van Hermans' brochure 'Het geweten van de Groene Amsterdammer' op 12 februari 1995 onder de titel 'Literair gerucht' in dit blad.
Tevens ingezonden brief van J.H. Zorn op het zelfde artikel.
Willem Frederik Hermans
,
Slechts twee typen camera's voldoen aan moderne eisen : W.F. Hermans ('Ik heb altijd gelijk') als fotograaf : Afdruk een struikelblok; negatief mag slecht zijn
In:
Het Parool
, (1961) (6 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
zelfportr. Hermans in lachspiegel
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, J.E.
,
Wie liegt?.
In:
Vrij Nederland
, (1962) (12 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Gomperts, H.A.
;
Braak, Menno ter
;
J.E.
Annotatie(s):
Hermans reageert op stuk van J.E. in Vrij Nederland, 4 april 1962. Naschrift van J.E.
Willem Frederik Hermans
,
Eigen boezem
In:
Vrij Nederland
, (1962) (24 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
;
Buijserd, Ria
Annotatie(s):
Reactie op 'Hermans-Van Oorschot' door Ria Buijserd in Vrij Nederland, 27 januari 1962.
Willem Frederik Hermans
,
Repelsteeltje contra Hermans
In:
Vrij Nederland
, (1962) (3 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Hermans conflict met Van Oorschot.
In de rubriek 'Vrije tribune'.
Willem Frederik Hermans, Sybren Polet
,
Romantiek 2
In:
Haagse Post
, (1962) (20 januari)
Vorm:
Brief
illustraties:
portr. Hermans en Gerrit Kouwenaar
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kouwenaar, Gerrit
Annotatie(s):
Twee brieven over de weigering van Gerrit Kouwenaar van de Jan Campert-prijs.
Willem Frederik Hermans
,
W.F. Hermans : Ik zei al : dit muisje krijgt nog een staartje
In:
Het Parool
, (1964) (8 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De mening van Hermans over het VARA-televisieprogramma 'Zo is het toevallig ook nog is een keer'.
Willem Frederik Hermans
,
Oud brood en verse vis
In:
De Tijd De Maasbode
, (1964) (14 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
K.F.
Annotatie(s):
Hermans reactie op de bespreking in deze periodiek van 'Mandarijnen op zwavelzuur'.
Willem Frederik Hermans
,
De 'fascisten' van Nederland
In:
Haagse Post
, (1966) (29 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Galen Last, H. van
Annotatie(s):
Reactie op H. van Galen Last in Haagse Post, 15 oktober 1966.
Willem Frederik Hermans
,
W.F. Hermans en de Vijverberg-prijs
In:
Het Vaderland
, (1967) (11 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans verzoekt in een brief aan de Jan Campertstichting het geld van de Vijverberg-prijs te doneren aan de actie 'Eten voor India'. Met reactie van 'Het Vaderland'.
Willem Frederik Hermans, Kronkel
,
Waar? (II)
In:
Het Parool
, (1971) (24 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans reproduceert in brief aan Simon Carmiggelt een anecdote over Van Oudshoorn en Boutens. In de Haagse Post was deze anecdote afgedrukt met Carmiggelt en Rinus Ferdinandusse in de hoofdrollen.
Willem Frederik Hermans, Renate Rubinstein
,
Razende Renate
In:
Haagse Post
, (1971) (8 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rubinstein, Renate
Annotatie(s):
Willem Frederik Hermans en Renate Rubinstein over de arrestatie van Bep Turksma.
Willem Frederik Hermans
,
Heilig verklaarde fopspenen : W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1971) (20 maart)
Vorm:
Interview
illustraties:
foto van kat door Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans over katten.
Willem Frederik Hermans, Huug Kaleis, Helmut Salden, Renate Rubinstein
,
Brieven aan Tamar
In:
Vrij Nederland
, (1970) (14 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rubinstein, Renate
Annotatie(s):
Weinreb, King Kong, Mevr. Turksma…
Willem Frederik Hermans, Age Bijkaart
,
Droeve tijding?
In:
Het Parool
, (1979) (14 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Bijkaart's afscheidcolumn.
Willem Frederik Hermans, Aad Nuis
,
Het spel van de vermoorde onschuld
In:
NRC Handelsblad
, (1980) (16 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Nuis, Aad
;
Weinreb, Friedrich
Annotatie(s):
De kwestie Weinreb. Met naschrift van Hermans.
Willem Frederik Hermans
,
Schichtig en nog luier
In:
Elseviers Magazine
, (1982) (27 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en J.J. Oversteegen, 2 cartoons
Trefwoord(en):
Oversteegen, J.J.
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Oversteegen, J.J. Voetstappen van WFH : essays over Conserve, De tranen der acacia's, De god Denkbaar Denkbaar de god, Mandarijnen op zwavelzuur, Het sadistische universum. Utrecht, 1982.
Willem Frederik Hermans, I. Schöffer
,
Weinreb
In:
NRC Handelsblad
, (1983) (25 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Nuis, Aad
;
Weinreb, Friedrich
;
Schöffer, I.
Annotatie(s):
Kwestie Weinreb.
Willem Frederik Hermans
,
Zuid-Afrika (4)
In:
Trouw
, (1983) (7 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Met naschrift redactie Trouw.
Willem Frederik Hermans, Max Schuhmacher
,
Hermans-Léautaud
In:
NRC Handelsblad
, (1983) (22 juli)
Vorm:
Brief
illustraties:
fotocopie bestelling Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Schuhmacher, Max
Annotatie(s):
Over een bestelling op Léautaud van Hermans bij antiquaar Schuhmacher.
Willem Frederik Hermans, J.L. Heldring
,
Voordrachtwedstrijd
In:
NRC Handelsblad
, (1983) (16 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reactie op het artikel / verhaal 'Waarom schrijven?' van de hand van Hermans in NRC Handelsblad, 9 september 1983. Inclusief naschrift van Hermans.
Willem Frederik Hermans, Philip Freriks
,
Wierookvatzwaaier van de werkelijkheid : W.F. Hermans zou het liefst modefotograaf zijn
In:
De Volkskrant
, (1986) (16 mei)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans in Lapland door Terbjørn Fjellang, foto uit besproken boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
Willem Frederik Hermans
,
Van duisternis tot licht en terug : Willem Frederik Hermans over fotografie
In:
Elseviers Magazine
, (1986) (20 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto's gemaakt door Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
fotografie
Annotatie(s):
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
Willem Frederik Hermans, E.J. van Ginkel
,
Englandspiel
In:
NRC Handelsblad
, (1987) (24 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Polemiek over Hermans' theorie rond het Englandspiel, eerder in NRC Handelsblad verschenen op 1 mei 1987 en 10 juli 1987. Met naschrift van Hermans.
Willem Frederik Hermans, Eep Francken
,
Multatuli
In:
NRC Handelsblad
, (1988) (4 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Met kort naschrift (één regel) van Hermans.
Willem Frederik Hermans, F. Hartog
,
Revolutie
In:
NRC Handelsblad
, (1989) (14 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Tinbergen, Jan
;
Allais, Maurice
Annotatie(s):
Reactie op 'Tweehonderd jaar bloedvergieten' (NRC Handelsblad, 14 juli 1989). Met naschrift van Hermans.
Willem Frederik Hermans, Mark Schaevers
,
W. F. Hermans : interview
In:
De verdwijning van de schrijver: interviews; [samengest. door] Mark Schaevers
AtlasAmsterdam [etc.]
, 2000 (p. 91-105)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans
,
Schroefjes los
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 34 (maart 2000) 49-50
, 2000
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over het filmscenario van: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958 onder de titel Als twee druppels water.
Willem Frederik Hermans, Ares Koopman
,
Alleen/Met de echo van een naam! : En de angst voor de dag en de angst voor de nacht : het eerste en het laatste vraaggesprek met Willem Frederik Hermans. Nijmegen, 9 februari 1995
In:
Algemeen Handelsblad
Koopman & Van Ommen. Een ontmoeting met de Tovenaar: over Willem Frederik Hermans in foto's en teksten
De PromBaarn
, 1996 (p. 81-120)
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, Karel ter Voorde
,
Beste heer Hermans : interview
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1996) 18-22 () 26
, 1996
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans
,
Openbaar leven
In:
Typewriter Press[S.l.]
, 1996 ([5] bl.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, Bob Polak, Rob Delvigne, Hilda van Assche, Frans A. Janssen
,
Schrijven is verbluffen: bibliografie van de verspreide publicaties van Willem Frederik Hermans; samengest. door Rob Delvigne en Frans A. Janssen; met een inl. van Willem Frederik Hermans
In:
RapAmsterdam
, 1996 (217 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Internet:
/tekst/jans037schr01_01/
Annotatie(s):
P. 7-13 De hollerithkaart: (woord vooraf bij de eerste druk, 1972), door W.F. Hermans; p. 14-17 Verantwoording; p. 155-161 Appendix I: Ingezonden brieven; p. 162-170 Appendix II: Brieven in werk van anderen; p. 171-173 Appendix III: Antwoorden op enquêtes; p. 174-187 Appendix IV: Interviews met W.F. Hermans; p. 188-189 Appendix V: Ongeautoriseerde verspreide publicaties; p. 190-211 Index op de afzonderlijk verschenen werken van W.F. Hermans; p. 212-215 Index op periodieken; p. 216-[218] Index op gerecenseerde auteurs.
Geheel vernieuwde tekst van: Bibliografie van de verspreide publicaties van Willem Frederik Hermans; samengest. door Frans A. Janssen en Rob Delvigne; [met een inl. van Willem Frederik Hermans]. Amsterdam, 1972.
Aanvullingen op de uitgave uit 1972 in: Revisor 1 (1974) 3 (april), p. 36-38 (tot 1 februari 1974); Na de dood van Willem Frederik Hermans. Speciaal nr. van: Klopgeest. 1e-3e oplage: 11 (1976) 22 (december), p. 110.
Recensie van de uitgave uit 1972 door Hilda van Assche in: Spiegel der letteren 15 (1973-1974) 4 (1974), p. 310-312.
Recensie door Bob Polak in: Hermans-magazine 6 (1996-1997) 21 (december 1996), p. 28-29.
Willem Frederik Hermans, Jacob Moerman
,
Oud zeer van W.F. Hermans
In:
Moerman, Jacob. Met andere woorden: interviews met Graa Boomsma, Jeroen Brouwers, Hugo Claus, Jules Deelder, Maarten 't Hart, A.F.Th. van der Heijden, W.F. Hermans, Gerrit Komrij, Rutger Kopland, Gerrit Krol, Marcel Möring, Harry Mulisch, Frans Pointl, Jean Pierre Rawie, Jan Wolkers en Joost Zwagerman; tek.: Dirk Wiarda
PassageGroningen
, 1995 (p. 58-67)
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 67 Over de schrijver.
Willem Frederik Hermans, Wim Noordhoek, Gerard Soeteman, Tonnie Luiken
,
Jurassic Park bestond nog niet : Hermans over Denkbaar
In:
VPROHilversum
, 1995 (11 p.)
Vorm:
Monografie/Interview
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Tekstboekje bij: Willem Frederik Hermans leest De God Denkbaar, Denkbaar de God; prod. Wim Noordhoek en Wim Brands. Hilversum, VPRO, 1995 (4 compact discs in cassette; integrale weergave van: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar, Denkbaar de God. Amsterdam, 1956).
Interview, uitgezonden in het VPRO-programma 'De Avonden' op 2 januari 1995.
Aanvulling op het interview door Tonnie Luiken In: WFH-verzamelkrant (1995) 14 (maart), p. 6-8 (Wat Nederland niet mag weten van de VPRO).
Verslag van de totstandkoming van de CD door Gerard Soeteman In: WFH-verzamelkrant (1995) 15-16 (zomer), p. 40-42 (De God Hoorbaar ....).
Willem Frederik Hermans
,
Ik heb Brussel lief
In:
Brusselse vergezichten; samenst.: Frank de Crits en Geert van Istendael
Standaard Boekhandel BrusselBrussel
, 1995 (p. 37-41)
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hubert J.M. Hermans
,
Het meerstemmige zelf : de verklaring van de psyche
In:
Annalen van het Thijmgenootschap : (Vereniging tot het Bevorderen van de Beoefening der Wetenschap onder de Katholieken in Nederland, waarbij aangesloten de Vereniging voor Thomistische Wijsbegeerte)
De echo van het ego: over het meerstemmige zelf; Hubert J.M. Hermans [tevens] (red.) ... [et al.]. Ann. Thijmgenoot.
, 83 (1995) 2 () 18-48
, 1995
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Claus, Hugo
;
Boon, Louis-Paul
ruimte
;
tijd
;
vertelinstanties (meervoudige)
Annotatie(s):
Met name p. 23-26.
Willem Frederik Hermans, Serge van Duijnhoven
,
[Briefwisseling]
In:
MillenniuM : gevarieerd driemaandelijks tijdschrift van de Kunstgroep Lage Landen
, (1995) 5 (voorjaar) 2-3
, 1995
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Duijnhoven, Serge van
Willem Frederik Hermans, Remco Meijer
,
W. F. Hermans
In:
Oostindisch doof: het Nederlandse debat over de dekolonisatie van Indonesië; Remco Meijer [interviewer]; met foto's van Friso Keuris
BakkerAmsterdam
, 1995 (p. 40-47)
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - politionele acties (1947-1949)
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Willem Frederik Hermans, Wilbert Smulders, Frans Ruiter, Ernst van Alphen, G.F.H. Raat
,
De literaire magneet: essays over Willem Frederik Hermans en de moderne tijd; onder red. van Frans Ruiter en Wilbert Smulders; [bijdragen]: Ernst van Alphen ... [et al.]
In:
De Bezige BijAmsterdam
, 1995 (234 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Bewerkte teksten van lezingen, gehouden op een postacademisch symposium voor neerlandici op 12 en 13 december 1993 te Utrecht.
P. 7-13 Woord vooraf; p. 229-232 Nawoord.
Recensie door G.F.H. Raat in: Literatuur 13 (1996) 5 (september-oktober), p. 315-317.
Samenvatting:
Dit boek is evenals zijn voorloper ‘Verboden toegang’ de neerslag van een symposium op postacademisch niveau, dat georganiseerd werd door de Universiteit Utrecht en dat bestemd was voor leraren Nederlands en andere neerlandici. In het Woord vooraf schetsen de samenstellers kort de wijze waarop de afgelopen veertig jaar over het werk van Hermans is geschreven. Zij concluderen dat de belangstelling zich inmiddels heeft verbreed tot de cultuurhistorische achtergrond van Hermans’ werk. De lezingen die zijn gehouden op het symposium sluiten aan bij deze ontwikkeling: steeds staat de confrontatie tussen Hermans’ werk en een cultureel fenomeen van de moderne tijd centraal. De samenstellers vergelijken de werking van het oeuvre van Hermans met een literaire magneet, die aantrekt wat er binnen zijn krachtenveld komt en die daaraan zijn eigen patroon oplegt. Vervolgens laten zij de verschillende essays kort de revue passeren.
In een nawoord concluderen zij dat de winst van de gekozen benadering tweeërlei is: enerzijds komen allerlei onvermoede aspecten van Hermans’ werk aan het licht als men het met cultuurhistorische vragen tegemoet treedt, anderzijds blijkt Hermans steeds een eigen draai te geven aan ideeën die in het denken van de moderne tijd een centrale rol spelen. Uit de verschillende essays komt, volgens de samenstellers, naar voren dat in Hermans’ denken de tot het extreme opgevoerde tegenstelling een belangrijke rol speelt. Een voorbeeld vormt de spanning tussen rationaliteit en irrationaliteit in Hermans’ werk. Hermans lijkt de spanning tussen beide polen zoveel mogelijk op te voeren, waarna de ontlading alleen nog maar gewelddadig en vernietigend kan zijn. Elk compromis ontbreekt, in Hermans’ universum zal men tevergeefs zoeken naar de nuance en naar een ‘dialoog’. Hermans’ oeuvre is monologisch en apodictisch van aard, stellen de samenstellers. “Het ontleent zijn kracht aan de ongenaakbaarheid waarmee het is vormgegeven en aan de onherroepelijkheid waarmee het leerstuk van de ongerijmdheid gepredikt wordt.” Dit apodictische karakter verklaart volgens Ruiter en Smulders waarom de Nederlandse naoorlogse literaire wereld zo sterk in de ban is geweest van deze schrijver. Het gesloten karakter van het werk zou verklaren waarom Hermans geen navolger heeft. Ter Braak en Du Perron schreven voor vrienden. Het is ondenkbaar dat Hermans zoiets zou zeggen. Zijn werk is, zo besluit het Nawoord, te beschouwen als de toegewijde arbeid aan een artistieke isoleercel. Zijn afzijdigheid is groot, maar “zo fascinerend uitgedrukt dat zij als een versterker door de ruimte loeit.”
G.F.H. Raat (Literatuur: 13 (1996) 5 (sep-okt) 315-317) noemt de cultuurhistorische benadering die door de samenstellers is gekozen om de samenhang tussen de verschillende bijdragen te versterken, een zeer globaal criterium dat niets lijkt uit te sluiten. De belofte die in het ‘Woord vooraf’ wordt gedaan, dat in het nawoord zal worden nagegaan welke nieuwe inzichten de gekozen opzet heeft opgeleverd, wordt dan ook niet ingelost. In het ‘Nawoord’ wordt beweerd dat allerlei onvermoede aspecten van Hermans’ werk aan het licht zijn gekomen, maar nadere adstructie ontbreekt. De rekbaarheid van het ordeningscriterium blijkt volgens Raat ook uit de heterogeniteit van de afzonderlijke artikelen.
De bundel bevat interessante bijdragen, maar maakt vooral het gevaar zichtbaar van de toegenomen aandacht voor contextuele factoren in de literatuurwetenschap: “de literatuur lijkt als het ware op te lossen in globale categorieën”. En tegen deze globalisering, die in sommige gevallen gepaard gaat met interpretatieve geweldpleging, is zelfs een krachtige magneet als het werk van Hermans machteloos, meent Raat.
Willem Frederik Hermans
,
Taboes
In:
Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo: vermaningen en beschouwingen
De Bezige BijAmsterdam
, 1994 (p. 148-185)
Vorm:
Artikel/AutobiografischBiografisch
illustraties:
facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
Annotatie(s):
Lezing, gehouden voor de Stichting Literaire Activiteiten Amsterdam op 16 maart 1994 in De Balie te Amsterdam.
Ook in: Vrij Nederland, 26 maart 1994 (De taboes van W.F. Hermans).
Willem Frederik Hermans
,
Mijn herinneringen aan ruim veertig boekenjaren
In:
Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo: vermaningen en beschouwingen
De Bezige BijAmsterdam
, 1994 (p. 20-28)
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Stichting Collectieve Propaganda voor het Nederlandse Boek (CPNB)
Annotatie(s):
Ook in: Elsevier, 6 maart 1993.
Bewerkte tekst van een toespraak, gehouden op 1 februari 1993 bij de presentatie van het Boekenweekgeschenk 1993 (Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk: fragmenten uit het oorlogsdagboek van de student Karel R. Amsterdam, 1993).
Willem Frederik Hermans, Jacob Moerman
,
In gesprek met WFH
In:
WFH-verzamelkrant
, (1994) 10 (maart) 11-13
, 1994
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Niet eerder gepubliceerde gedeelten van een interview, gehouden in februari 1994 en gedeeltelijk gepubliceerd in de dagbladen van de Drents-Groningse Pers op 5 februari 1994 (Het oud zeer van W.F. Hermans) [mededeling van de redactie].
Willem Frederik Hermans, Pieter Webeling
,
'Er loopt een mier langs het lint. Wat zal er in die mier omgaan, bij al dat samengebalde geweld van stalen hefbomen?': W.F. Hermans over de schrijfmachine
In:
Werktuig: dertien coryfeeën over hun geliefde gereedschap; [interviews Pieter Webeling; fotogr.: Klaas-Jan van der Weij]
NovellaBussum
, 1994 (p. 25-30)
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans
,
Een foto uit eigen doos
In:
RapAmsterdam
, cop. 1994 (7 p., 36 bl. pl.)
Vorm:
Monografie/Biografisch
illustraties:
foto's
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Inleiding los bijgevoegd.
Willem Frederik Hermans
,
'Heeft u nog altijd gelijk?' vroeg hij : Willem Frederik Hermans over zijn interviewers
In:
Avenue
, (1993) 330 (maart) 48-53
, 1993
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, Frits Beerendonk
,
In Luxemburg
In:
WFH-verzamelkrant
, 2 (1992-1993) 5 (december 1992) 10-11
, 1992
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Sierksma, F.
Annotatie(s):
Vervolg: In Luxemburg (2), door Frits Beerendonk. In: WFH-verzamelkrant 3 (1993-1994) 9 (december 1993), p. 18-19.
Willem Frederik Hermans
,
Heb ik het niet gezegd? (BB literair)
In:
Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. 1e-2e dr
Bezige BijAmsterdam
, 1983 (p. 88-91)
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Nieuwsnet, 24 mei 1980.
Willem Frederik Hermans
,
't Is achter de schermen te duister om vast te stellen of het daar interessanter is dan ervóór (BB literair)
In:
Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. 1e-2e dr
Bezige BijAmsterdam
, 1983 (p. 432-443)
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dijl, Frank van
dagboek
Annotatie(s):
Ook in: NRC Handelsblad, 11 mei 1979.
Over de schrijversenquête gehouden door Frank van Dijl die resulteerde in: Dijl, Frank van. 'Opera is hier ook minder populair': op zoek naar het dagboek in de (hedendaagse) Nederlandse literatuur. In: Lit. Paspoort: 30 (1979) 280 (september-oktober), p. 370-375.
Willem Frederik Hermans, Elize Botha, Dineke van der Zwan, Henriëtte Roos
,
In gesprek met Willem Frederik Hermans; getranskribeer deur Dineke van der Zwan
In:
Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. 3e, uitgebr. dr
Amsterdam
, 1983 (p. 367-378)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Tydskr. letterkd.: NR 21 (1983) 2 (mei), p. 45-54.
Willem Frederik Hermans, Kees de Bakker
,
Kussen door een rag van woorden
In:
Bakker, Kees de. Mijn eerste boek: dertig schrijversdebuten
Amsterdam
, 1983 (p. 75-79)
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
auteur en uitgeverij
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Kussen door een rag van woorden. Amsterdam, 1944.
Willem Frederik Hermans, Freddy de Vree
,
Waarom schrijven?
In:
De HarmonieAmsterdam
, [1983] (30 p.)
Vorm:
Monografie/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
schrijverschap
Annotatie(s):
2e-3e dr. 1984.
Korte samenvatting in: Schrijven 1 (1984-1985) 1 (1984) 9.
Recensie door Freddy de Vree in: K & C 17 (1984) 4 (april), p. 26-27.
Willem Frederik Hermans, Frans A. Janssen
,
Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. en ingel. door Frans A. Janssen
In:
Bezige BijAmsterdam3e uitgebr. dr
, 1983 (392 p.)
Vorm:
Monografie/Interview
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Internet:
/tekst/herm014faja01_01/
Annotatie(s):
P. 379-381 Verantwoording; p. 382-387 Bibliografische lijst van interviews met Willem Frederik Hermans; p. 388-392 Register van personen.
Willem Frederik Hermans, Jef van de Sande
,
W. F. Hermans, Nooit meer slapen (Memoreeks; N-2)
In:
Walva-Boek/Van WalravenApeldoorn
, cop. 1983 (37 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 5 Woord vooraf; p. 7-8 Biografie; p. 36-37 Bibliografie.
2e dr. ?; 3e dr. [1988].
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. 7e dr. Amsterdam, 1970.
P. 5 Woord vooraf; p. 7-8 Biografie; p. 36-37 Bibliografie.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. 7e dr. Amsterdam, 1970.
Willem Frederik Hermans, J. Koster, Ariane van Santen
,
Karel, Darwin en Chomsky : over taal en evolutie
In:
Hollands maandblad : tijdschrift voor literatuur en politiek
, 24 (1982-1983) 415-416 (juni-juli 1982) 3-21
, 1982
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Karel van het
taal en evolutie
;
taal en communicatie
Annotatie(s):
Reacties: Taalgebruik: een communicatieve handeling, gericht op een ander, door Ariane van Santen; reactie hierop: Leiden ontzet, door Jan Koster; Open brief, door Willem Frederik Hermans; reactie hierop: Van oude volzinnen de herinnering, door Jan Koster. In: Hollands Maandblad resp. 24 (1982-1983) 421 (december 1982, p. 35-37; 38-39; 423 (februari 1983, p. 35, 36.
Willem Frederik Hermans
,
Niet iedereen is een vechter, niet iedereen kan alleen zijn
In:
Snoecks : literatuur, kunst, toneel, film, foto, reizen
, 59 (1983 [ versch.1982]) () 197-203
, 1982
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans
,
En toch... was de machine goed
In:
Piratenpers[S.l.]
, 1982 ([10] p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Oorspronkelijk gepubliceerd in Algemeen Handelsblad, 6 april 1940 [zaterdagavond-bijvoegsel].
Willem Frederik Hermans
,
Overgebleven gedichten (BB poëzie)
In:
De Bezige BijAmsterdam4e verm. dr
, 1982 (62 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
1e dr. 1968; 2e dr. 1970; 3e dr. 1974.
P. 62 Drukgeschiedenis.
Willem Frederik Hermans
,
De bruine enveloppe
In:
De bruine enveloppe; [Willem Frederik Hermans ... et al.]
De Harmonie][Amsterdam
, 1992 (p. 9-10)
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Groot, Jaco
Willem Frederik Hermans, Rob Delvigne, Emile Henssen
,
Willem Frederik Hermans tussen literatuur en wetenschap
In:
Algemeen Handelsblad
, 9 (1991-1992) 2 (januari 1992) 1-9
, 1992
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
wetenschap
;
Rijksuniversiteit Groningen
Annotatie(s):
Reacties: Het Oog ziende blind, door Rob Delvigne. In: Oog zeil 9 (1991-1992) 3 (april 1992), p. 56; met een Naschrift door Emile Henssen op p. 56-58; Jaarboek en Wittgenstein, door Willem Frederik Hermans. In: Oog zeil 9 (1991-1992) 3 (april 1992), p. 59; met een Naschrift door Emile Henssen op p. 59; reactie hierop: W.F. Hermans en Groningen, door Willem Frederik Hermans. In: Oog zeil: 9 (1991-1992) 4 (juli 1992, p. 54-55; met een Naschrift door Emile Henssen op p. 55.
Willem Frederik Hermans
,
Gitaarvissen en banjoklokken
In:
RapAmsterdam
, 1991 (67 p.)
Vorm:
Monografie/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 14-33, 35-45 ook zelfstandig verschenen. [Amsterdam], 1970, onder de titel Hollywood.
Willem Frederik Hermans, Freddy de Vree
,
Het hoedenparadijs : 40 collages van Willem Frederik Hermans; [keuze door Freddy de Vree ... et al.]
In:
Nederlands Letterkundig Museum en DocumentatiecentrumDen Haag
, cop. 1991 ([48] p.)
Vorm:
Monografie/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
collage
Annotatie(s):
P. [5-8] Het hoedenparadijs: [inleiding].
Willem Frederik Hermans, Ineke Kester
,
'Fransen zijn nog verschrikkelijker kruideniers dan Nederlanders': interview met W.F. Hermans
In:
Het oog in 't zeil
, 7 (1989-1990) 2-3 (december-februari 1990) 20-27
, 1990
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
2 portr. Hermans d. Jutka Rona, omslag VN, scene 'Als twee druppels water'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Willem Frederik Hermans, Everhard Huizing
,
Hermans speciaal; [red. Everhard Huizing ... et al.] (Speciaal nr. van: Diepzee 8 (1990-1991) 3 (november 1990))
In:
Wolters-NoordhoffGroningen
, 1990 (35 p.)
Vorm:
Speciale tijdschriftaflevering/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, Henriëtte Roos
,
Het behouden huis en andere verhalen; met inl. en aant. deur Henriëtte Roos (Literatuur van die Lae Lande)
In:
Human & RousseauKaapstad2e uitg
, 1990 (194 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
1e uitg. 1984. [Mededeling in publikatie].
P. 7-60 Inleiding; p. 165-186 Aantekeninge en woordverklaringe; p. 187-194 Enkele probleme wat uit die Nederlandse grammatika mag ontstaan.
Willem Frederik Hermans, Rob Delvigne
,
Honderd jaar Wittgenstein (BBLiterair)
In:
Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein
De Bezige BijAmsterdam
, 1990 (p. 7-22)
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Aanvulling: Ontdekker van Wittgenstein?, door Rob Delvigne. In: Hermans-magazine 8 (1998-1999) 31 (juni 1999), p. 88.
Willem Frederik Hermans, Camiel Hamans
,
De polemiek
In:
Hamans, Camiel. Over taal: cursiefjes uit NRC Handelsblad+ een polemiek met W.F. Hermans
Nijgh & Van DitmarAmsterdam
, 1989 (p. 145-163)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
spelling
Annotatie(s):
Bevat de replieken van Camiel Hamans op de reacties van W.F. Hermans in NRC Handelsblad, 10 juni 1985, 20 september 1985 en 4 oktober 1985, samen met de stukken van Hermans ook in: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. 2e herz. dr. Amsterdam, 1989, p. 171-185 ( 1e dr. 1988).
Willem Frederik Hermans, Ymke Kreiken
,
Willem Frederik Hermans: 'Ik wil mijn leven beter eindigen dan het ooit begonnen is'
In:
Mens en gevoelens
, 2 (1989-1990) 11 (november-december 1989) 26-27
, 1989
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, Martin Coenen
,
Koorddansen met W.F. Hermans
In:
Snoecks : literatuur, kunst, toneel, film, foto, reizen
Snoecks 90
, 66 (1989) () 102-113
, 1989
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, Wilbert Smulders
,
'Als een kei in je ziel' : Wilbert Smulders in gesprek met Willem Frederik Hermans (BBLiterair)
In:
Verboden toegang: essays over het werk van Willem Frederik Hermans, gevolgd door een vraaggesprek met de schrijver; bezorgd door Wilbert Smulders; [met bijdragen van] Michel Dupuis ... [et al.]
De Bezige BijAmsterdam
, 1989 (p. 229-275)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, Wilbert Smulders, Ineke Bulte, Michel Dupuis, Ruud A.J. Kraaijeveld, Frans A. Janssen
,
Verboden toegang: essays over het werk van Willem Frederik Hermans, gevolgd door een vraaggesprek met de schrijver; bezorgd door Wilbert Smulders; [met bijdragen van] Michel Dupuis ... [et al.] (BBLiterair)
In:
De Bezige BijAmsterdam
, 1989 (275 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Lezingen, gehouden in het kader van een nascholingscursus voor neerlandici, in 1987-1988 georganiseerd door de SOL/COCMA te Utrecht.
P. 7-8 Verantwoording, door Wilbert Smulders.
Recensies door: Ruud A.J. Kraaijeveld in: Dietsche warande Belfort: 135 (1990) 4 (augustus), p. 494-496; Frans A. Janssen in: Literatuur 7 (1990) 6 (november-december), p. 391-393; Ineke Bulte in: Nieuwe taalgids 84 (1991) 2 (maart), p. 169-171.
Samenvatting:
De bijdragen aan deze bundel zijn oorspronkelijk lezingen, gehouden in het kader van een nascholingscursus voor neerlandici. De bundel besluit met een openbaar vraaggesprek met Willem Frederik Hermans. De titel is een toespeling op het verhaal Achter borden Verboden Toegang, een van de Kleine protokollen uit Het sadistische universum 1. Wilbert Smulders noemt het in zijn verantwoording paradoxaal dat het verhaal in bedekte termen een uitnodiging bevat aan het adres van de lezer om het domein van de schrijver te betreden. De bijdragen kunnen in grote lijnen als volgt gegroepeerd worden: vanuit de literatuurgeschiedenis (bijdragen over Hermans’ poëtica door W.G. Glaudemans, over Hermans en het modernisme/postmodernisme door Frans Ruiter en over Hermans en de literaire conventies door Wilbert Smulders). Over de levensbeschouwelijke context van het werk handelen twee andere bijdragen: Hermans en Wittgenstein door Koen Vermeiren, en Hermans en Freud door Huug Kaleis. Hella S. Haasse belicht de rol van de vrouw in het werk van Hermans en Michel Dupuis analyseert Hermans en de psychomachie. G.F.H. Raat tenslotte richt zich op de verteltechniek in Nooit meer slapen.
Het laatste onderdeel in de bundel is een openbaar interview met de auteur door Wilbert Smulders. Daarin komt de ontwikkeling van het werk aan de orde, de menig van de auteur over stijl, literaire kritiek, realisme en surrealisme, Wittgenstein en Freud. De Nederlandse literatuur noemt hij meestal saai. Van buitenlandse auteurs bewondert hij Gustave Flaubert, Guy de Maupassant, Herman Melville en Ernest Hemingway. Hermans gaat vrij uitvoerig in op de paar Nederlandse auteurs die hij wel waardeert, zoals F. Bordewijk, S. Vestdijk en J. Van Oudshoorn. In Bordewijk bewondert hij vooral de durf. Multatuli vindt hij ongelooflijk boeiend als fenomeen, als onbegrijpelijk individu.
Frans A. Janssen schrijft in zijn kritiek (Literatuur: 7 (1990) 6 (nov-dec) 391-393) dat de cursus weliswaar geen thema kende, maar dat achteraf blijkt dat de vraag naar het literaire realisme van de werken van Hermans door tenminste vijf van de acht docenten is gesteld. Ook in het gesprek met de auteur komt de wending naar het realisme die zijn werk na circa 1970 in veler ogen genomen heeft, even ter sprake. Hermans zegt daarin dat de romans Onder professoren (1975) en Uit talloos veel miljoenen (1981) zijn meest realistische boeken zijn.
Janssen betreurt het dat ook deze bundel lijdt onder het verschijnsel dat de literatuuronderzoekers Hermans’ werk na 1970 verwaarlozen, al komt dat latere werk, in het bijzonder de vraag naar het toegenomen realisme daarin, toch af en toe wel aan bod. Hij noemt de enige bijdrage die geheel aan dat latere werk is gewijd – die van Hella Haasse – het hoogtepunt van de bundel. Zij toont zich ook hier een zeer goed lezer van het werk van Hermans. Janssen merkt tenslotte op dat de typografie – helder, mooie letter, brede marges - in overeenstemming is met de kwaliteiten van de teksten.
Ineke Bulte (Nieuwe taalgids: 84 (1991) 2 (mrt) 169-171) is aanzienlijk kritischer. De interessantste uitspraken komen van Hermans zelf, volgens haar. En als hij in het vraaggesprek tot slot zijn “zo intelligent publiek” bedankt voor de “pertinente en goede vragen” heeft de lezer het gevoel dat de literatuurwetenschap op subtiele wijze is ‘getild’. Bulte vindt de stukken die ingaan op de fundamentele rol die de taal speelt in het werk van Hermans de meest interessante. Frans Ruiter doet dit het meest serieus, serieuzer dan W.G. Glaudemans. Zij noemt Ruiters stuk duidelijk en relevant en betreurt het dat de twee artikelen over Hermans’ poëtica (Glaudemans en Ruiter) niet met elkaar in verband worden gebracht.
Ook het essay van Koen Vermeiren over Hermans en Wittgenstein schreeuwt er volgens haar om met de voorgaande – dat van Wilbert Smulders over de omgang van Hermans met de conventies van het droomverhaal en het realistisch verhaal en dat van Michel Dupuis over de betrekkingen tussen De donkere kamer van Damokles en de mimetisch-realistische esthetica – in verband te worden gebracht.
Ook de observaties van Hella Haasse over de vrouwenfiguren bij Hermans zijn volgens haar probleemloos te verbinden met de artikelen over de verhouding tussen droom en realisme, levensvorm en taalspel, modernisme en postmodernisme, psychomachie (Dupuis) en psychokritiek (Huug Kaleis).
Volgens Bulte rijzen uit alle artikelen beelden op van steeds twee Hermansen, maar wordt het aan de lezer overgelaten uit te maken hoe de twee zich tot elkaar verhouden. In een lezingencyclus is het te begrijpen als twee sprekers over een in hoge mate verwant onderwerp niet naar elkaars onderzoek verwijzen, maar volgens Bulte mag men van een latere bundeling en publicatie toch een poging verwachten de bevindingen met elkaar in verband te brengen, “tot wederzijdse verheldering en bevestiging van de resultaten, en tot de broodnodige ijking van het jargon.” Een dergelijke poging dient volgens Bulte bij voorkeur uit te monden in een schets van het geheel als de som der delen – bijvoorbeeld een verhandeling over Hermans’ poëtica als de verdediging van een aparte status voor literatuur en literair taalgebruik. Zij vindt dat tot de taak van de literatuurwetenschap behoren. Ze betreurt ook dat de gebruikswaarde van de publicatie niet verhoogd is door haar van registers te voorzien en de verwijzingen naar de secundaire literatuur bij te werken tot het moment van het ter perse gaan.
Ruud Kraaijeveld tenslotte (Dietsche Warande en Belfort: 135 (1990) 4 (aug) 494-496) noemt het essay van Hella Haasse een verademing en een bewijs dat je heel goed zinvolle dingen kunt zeggen over literatuur zonder een enkele vakterm. Hij stoort zich aan het overdadige gebruik van vakjargon van Dupuis en ook het stuk van Vermeiren vindt hij ten onder gaan aan een zee van specialistische feiten. In tegenstelling tot Ineke Bulte is Kraaijeveld niet erg onder de indruk van het stuk van Frans Ruiter. Deze probeert De God Denkbaar Denkbaar de God te ontcijferen met behulp van de eigenschappen van het modernisme en het postmodernisme, maar de roman wordt er volgens Kraaijeveld niet begrijpelijker van. Kraaijeveld beschouwt de stukken van Haasse, Glaudemans en Smulders als de belangrijkste van de bundel, al zou het hem verbazen als andere literatuurbeoefenaars niet met aanvullingen en correcties op beide laatste artikelen zouden komen. Tenslotte valt het hem op dat de meeste essayisten voortbouwen op eerdere studies van anderen of zichzelf. Alleen het artikel van Hella Haasse biedt totaal nieuwe inzichten.
Willem Frederik Hermans
,
Eerste zinnen van romans (BBLiterair)
In:
Hermans, Willem Frederik. Mondelinge mededelingen over Oorlog en literatuur, Van duisternis tot licht, en terug, Schrijver en auteursrecht, Eerste zinnen van romans
De Bezige BijAmsterdam
, 1987 (p. 61-88)
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Du Perron, E.
;
Eeden, Frederik van
;
Lennep, Jacob van
;
Wolff-Bekker, Betje
;
Vestdijk, S.
openingszin
;
titel
Annotatie(s):
Uitgesproken op 18 januari 1987 bij de feestelijke heropening van het theater 'De Balie' te Amsterdam, op initiatief van de Stichting Literaire Activiteiten Amsterdam (SLAA).
O.a. over: Frederik van Eeden, Jacob van Lennep, Harry Mulisch, E. Du Perron, S. Vestdijk en Betje Wolff-Bekker.
Willem Frederik Hermans
,
In dat geval zou ik niet aarzelen : twee brieven
In:
Er is niets poëtischer dan de waarheid: schrijvers over Multatuli; [F. Springer ... et al.]
ContactAmsterdam
, 1986 (p. 20-24)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Willem Frederik Hermans, Kris Humbeeck
,
Koningin Eenoog
In:
De Bezige BijAmsterdam
, 1986 ([160] p.)
Vorm:
Monografie/Biografisch
illustraties:
hoofdzakelijk ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Eeden, Frederik van
fotografie
Annotatie(s):
Uitgave tegelijkertijd met een expositie van de foto's van W.F. Hermans in het Stedelijk Museum te Amsterdam.
P. [5-7] Inleiding.
Toespraak, gehouden bij de opening van de tentoonstelling op 5 september 1986 in het Stedelijk Museum van Amsterdam: Van duisternis tot licht, en terug, door Willem Frederik Hermans, in: Hermans, Willem Frederik. Mondelinge mededelingen: over Oorlog en literatuur, Van duisternis tot licht, en terug, Schrijver en auteursrecht, Eerste zinnen van romans. Amsterdam, 1987, p. 23-34 (p. 29-30 over Frederik van Eeden).
Recensie door Kris Humbeeck in: Boek bibl.: 4 (1987-1988) 3 (mei-juni 1987), p. 14-18.
Willem Frederik Hermans, Anneke Juffer
,
W. F. Hermans, De donkere kamer van Damokles (Memoreeks)
In:
Walva-Boek/Van WalravenApeldoorn
, cop. 1986 (40 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. [1987].
P. 5-7 Biografie; p. 38-40 Bibliografie.
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damokles. 26e dr. Amsterdam, 1984.
Willem Frederik Hermans, E.C. Britz, J. van der Elst
,
De tranen der acacia's; met inleiding en woordverklaringe deur E.C. Britz (Literatuur van die Lae Lande)
In:
AcademicaPretoria [etc.]
, 1985 (414 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Recensie door J. van der Elst in: Tydskr. geesteswet. 26 (1986) 4 (december), p. 309-312.
Beschrijving berust niet op autopsie. Bron: Suid-Afrikaanse Nasionale Bibliografie 1985.
Willem Frederik Hermans
,
Oorlog en literatuur
In:
1940-1945: onverwerkt verleden?: lezingen van het symposium georganiseerd door het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie, 7 en 8 mei 1985; onder red. van David Barnouw ... [et al.]
HESUtrecht
, 1985 (p. 88-98)
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - oorlog
;
literatuur en maatschappij
Annotatie(s):
Ook in: Hermans, Willem Frederik. Mondelinge mededelingen: over Oorlog en literatuur, Van duisternis tot licht, en terug, Schrijven en auteursrecht, Eerste zinnen van romans. Amsterdam, 1987, p. 7-22.
Willem Frederik Hermans, Freddy de Vree, Frans A. Janssen
,
Vraaggesprek met W.F. Hermans
In:
Bzzlletin
W.F. Hermans; [Frans A. Janssen ... et al.; red.: Freddy de Vree]. Speciaal nr. van: Bzzlletin
, 13 (1984-1985) 126 (mei 1985) 2-11
, 1985
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans
,
Een steek, een degen en (vooral) een jaargeld : een brief aan het bestuur van de Vereniging voor Letterkundigen te Amsterdam
In:
Les Éditions Jean Bart UitgavenDunkerque/Duinkerken
, 1985 ([12] p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Duinkerken, Anton van
Vereniging van Letterkundigen
Annotatie(s):
Brief d.d. 8 juli 1952.
P. [10] Verantwoording.
Willem Frederik Hermans, Dorothee Verdaasdonk
,
Een fantasie waar geen romancier tegenop kan : W.F. Hermans (in een interview met D. Verdaasdonk) (Gouden kalf reeks; 4)
In:
Fons Rademakers: literatuur als film; W.F. Hermans ... [et al.]; red. Dorothee Verdaasdonk
CambiumUtrecht [i.e. Laren N.-H.]
, 1984 (p. 8-21)
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
;
Claus, Hugo
film
Annotatie(s):
Ook over: Hugo Claus en Multatuli.
Willem Frederik Hermans, J. van der Elst, Henriëtte Roos
,
Het behouden huis en andere verhalen; met inleiding en aantekeninge deur Henriëtte Roos (Literatuur van die Lae lande)
In:
AcademicaPretoria
, 1984 (194 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Recensie door J. van der Elst in: Tydskr. geesteswet. 26 (1986) 4 (december), p. 309-312.
Beschrijving berust niet op autopsie. Bron: Suid-Afrikaanse Nasionale Bibliografie 1985.
Willem Frederik Hermans, Jan Blokker
,
Hermans - Rademakers
In:
Skoop : tweemaandelijks filmblad
, 20 (1984) 1-2 (februari-maart) 21
, 1984
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'De donkere kamer van Damocles' door Fons Rademakers onder de titel 'Als twee druppels water'.
Reactie door W.F. Hermans in: Skoop (Amst.): 20 (1984) 1-2 (februari-maart), p. 23-26.
Willem Frederik Hermans, Gerrit Olivier, Henriëtte Roos
,
Herinneringen van een engelbewaarder; met inl. en woordverklaringe deur Gerrit Olivier (Literatuur van die Lae Lande)
In:
AcademicaPretoria [etc.]
, 1984 (344 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 7-33 Inleiding; p. 311-336 Aantekeninge en woordverklaringe; p. 337-343 Enkele probleme wat uit die Nederlandse grammatika mag ontstaan.
Recensie door Henriëtte Roos in: Tydskr. geesteswet. 26 (1986) 1 (maart), p. 76-77.
Willem Frederik Hermans, Raymond J. Benders
,
In gesprek met W.F. Hermans
In:
Tirade
Over W.F. Hermans. Speciaal nr. van: Tirade; [red.: Jaap Goedegebuure en Herman Verhaar ; met bijdr. van: Raymond J. Benders ... et al.]
, 25 (1981) 271 (december) 594-607
, 1981
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gewijzigde tekst van een interview in Het Parool, 12 juni 1981.
Samenvatting:
Het speciale nummer van Tirade opent met een interview van W.F. Hermans door Raymond J. Benders, ‘In gesprek met W.F. Hermans’ ( p. 594-607). Het is de gewijzigde tekst van een interview, gepubliceerd in Het Parool van 12 juni 1981.
Aanleiding is het verschijnen van Uit talloos veel miljoenen. Deze roman gaat volgens de auteur in feite over gebrek aan talent en staat geheel in het teken van het medelijden. Over de namen in de roman merkt Hermans op, dat hij groot belang aan naamgeving hecht. Een goede bron van voornamen vindt hij het boek van Van der Schaar in de prismareeks. Soms doet hij op dat gebied een bijzondere vondst. Zo had hij al lang het idee dat de dochter van de hoofdpersoon Sita Parel moest heten. Toevallig komt hij een verhaal over de middeleeuwse Pearl tegen, met de titel ‘Pearl, Patience and Purity, or Cleanness’. Het paste perfect in zijn boek. Ook de naam Van Homburgh, hoogleraar Oude engelse letterkunde en haar grondslagen, was de familienaam van Jonathan Swifts vriendin Vanessa (bedoeld is Hester Vanhomrigh, dochter van een Amsterdamse koopman). Na kritiek op de maatschappijwetenschappen komt het gesprek op de beoefenaren van de literatuurwetenschap die zich zullen buigen over de personages in Uit talloos veel miljoenen. Volgens Hermans is het, net als Onder professoren, geen sleutelroman en wordt er vaak veel te ver gezocht door critici en afgestudeerden in de literatuurwetenschap. De critici die uit zijn boeken iets met een vadersymbool willen halen, zijn volgens de auteur niet op de goede weg. Verder komt na de kwestie Weinreb de muziek aan de orde: Hermans houdt van Chopin en Bach en heeft veel aan ze gehad bij het schrijven van zijn romans en novellen. De Mattheuspassion bijvoorbeeld heeft een combinatie van hoogte- en dieptepunten, van uitzinnigheid en resignatie, volgens een bepaald patroon. Zo zit ook een roman in elkaar. Een opvallende uitspraak van de auteur: “Een schrijver kan zich nooit buiten het domein van de moraal bewegen. In zoverre is de kunst een sublimatie van het religieuze gevoel.” Hermans noemt zich de enige Nederlandse dissident. Deze dissident houdt ook een dagboek bij, een dagboek dat hij eigenlijk zou moeten verbranden. Als iemand zijn dagboek of autobiografie tijdens zijn leven laat publiceren, is het eigenlijk geen echt dagboek meer. Overigens gelooft hij dat mensen over hun jeugd eerlijker kunnen zijn dan over hun leven na hun achttiende. “Ik kan me best voorstellen, dat zelfs een man van veertig een geweldige haat tegen zijn vader heeft, maar hij zal zich daarvoor schamen. Het heeft iets penibels. Zo iemand wil zijn ouders op zijn hoogst verwijten, dat hij geestelijk nooit volwassen is geworden. Maar wie, die een autobiografie schrijft, zal van zichzelf durven zeggen: ‘Ik ben geestelijk niet volwassen’.” Hermans is tegen de autobiografie. “Je kunt de waarheid waarschijnlijk veel dichter benaderen als je een roman schrijft”. Tenslotte vertelt Hermans dat hij geen echte schema’s voor een roman maakt, hoogstens een schema van anderhalve bladzijde. Hij heeft altijd het gevoel dat hij een roman in veertien dagen zou moeten schrijven, maar meestal wordt het toch zo’n drie jaar.
Willem Frederik Hermans
,
Willem Frederik Hermans' schrijfmachineverzameling
In:
DrukhuisAmsterdam
, 1980 ([28] p.)
Vorm:
Monografie/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 5 [Voorwoord]; door W.F.H.
Willem Frederik Hermans
,
Dood en weggeraakt
In:
ZigguratAntwerpen
, 1980 ([27] p.)
Vorm:
Monografie/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, John Miles
,
De donkere kamer van Damocles; met inl. en aant. deur John Miles (Literatuur van die Lae Lande)
In:
AcademicaPretoria [etc.]
, 1979 (366 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 7-44 Bespreking van De donkere kamer van Damokles; p. 343-357 Aantekeninge en woordverklarings; p. 359-365 Enkele probleme wat uit die Nederlandse grammatika mag ontstaan.
Willem Frederik Hermans, Cees Nooteboom
,
'Nederland is een stiekem land'
In:
Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. en ingel. door Frans A. Janssen
Amsterdam
, 1979 (p. 282-295)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. 1979; 3e, uitgebr. dr. 1983.
Ook in: Panorama, 6 januari 1978.
Willem Frederik Hermans, Marja Roscam Abbing
,
Heilig verklaarde fopspenen
In:
Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. en ingel. door Frans A. Janssen
Amsterdam
, 1979 (p. 262-264)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. 1979; 3e, uitgebr. dr. 1983.
Ook in: NRC Handelsblad, 20 maart 1971.
Willem Frederik Hermans, Ischa Meijer
,
'Ik hoef niet meer zo nodig hard van me af te trappen'
In:
Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. en ingel. door Frans A. Janssen
Amsterdam
, 1979 (p. 211-222)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. 1979; 3e, uitgebr. dr. 1983.
Ook in: Het Parool, 7 februari 1970.
Willem Frederik Hermans, Adriaan Venema
,
Willem Frederik Hermans
In:
Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. en ingel. door Frans A. Janssen
Amsterdam
, 1979 (p. 205-210)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. 1979; 3e, uitgebr. dr. 1983.
Ook in: Studio : K.R.O.-gids, 1 februari 1970.
Willem Frederik Hermans, Rein Bloem
,
Schrijven vind ik alleen de moeite waard als je de ambitie hebt om iets te schrijven, dat nog niet eerder geschreven is : [interview met Willem Frederik Hermans
In:
Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. en ingel. door Frans A. Janssen
Amsterdam
, 1979 (p. 157-169)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. 1979; 3e, uitgebr. dr. 1983.
Ook in: Vrij Nederland, 8 maart 1969.
Willem Frederik Hermans
,
In gesprek met mijzelf
In:
Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. en ingel. door Frans A. Janssen
Amsterdam
, 1979 (p. 128-131)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. 1979; 3e, uitgebr. dr. 1983.
Ook in: Elseviers Weekblad, 27 mei 1967.
Willem Frederik Hermans, Martin Ruyter
,
Bedrag doet niet terzake : [interview met Willem Frederik Hermans]
In:
Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. en ingel. door Frans A. Janssen
Amsterdam
, 1979 (p. 123-127)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. 1979; 3e, uitgebr. dr. 1983.
Ook in: De Volkskrant, 14 maart 1967.
Willem Frederik Hermans, Trino Flothuis
,
'Nederland gaat ramp tegemoet' : [interview met Willem Frederik Hermans]
In:
Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. en ingel. door Frans A. Janssen
Amsterdam
, 1979 (p. 108-122)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. 1979; 3e, uitgebr. dr. 1983.
Ook in: Haagse Post, 31 december 1966.
Willem Frederik Hermans, Trino Flothuis
,
Interview [met Willem Frederik Hermans
In:
Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. en ingel. door Frans A. Janssen
Amsterdam
, 1979 (p. 101-107)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. 1979; 3e, uitgebr. dr. 1983.
Ook in: Eva, 19 november 1966 onder het pseud. Wessel Franken.
Willem Frederik Hermans, Joop van Tijn
,
'Ik heb nooit in de goedheid van de mensen geloofd'
In:
Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. en ingel. door Frans A. Janssen
Amsterdam
, 1979 (p. 83-100)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. 1979; 3e, uitgebr. dr. 1983.
Ook in: Vrij Nederland, 2 april 1966.
Willem Frederik Hermans, Rem Koolhaas
,
Ik ben heel zielig : [interview met Willem Frederik Hermans]
In:
Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. en ingel. door Frans A. Janssen
Amsterdam
, 1979 (p. 80-82)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. 1979; 3e, uitgebr. dr. 1983.
Ook in: Haagse Post, 12 maart 1966.
Willem Frederik Hermans, Ben Bos
,
De weerloze mens fascineert : [interview met Willem Frederik Hermans]
In:
Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. en ingel. door Frans A. Janssen
Amsterdam
, 1979 (p. 71-79)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. 1979; 3e, uitgebr. dr. 1983.
Ook in: De Nieuwe Linie, 20 februari 1965.
Willem Frederik Hermans, Piet Calis, Hans Sleutelaar
,
H.P.-gesprek met dr. Willem Frederik Hermans
In:
Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. en ingel. door Frans A. Janssen
Amsterdam
, 1979 (p. 40-46)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. 1979; 3e, uitgebr. dr. 1983.
Ook in: Haagse Post, 31 maart 1962.
Willem Frederik Hermans, Frans A. Janssen
,
Interview over interviews
In:
Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. en ingel. door Frans A. Janssen
Amsterdam
, 1979 (p. 9-27)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. 1979; 3e, uitgebr. dr. 1983.
Ook in: Nieuwsnet, 31 maart 1979 [Gedeeltelijk].
Willem Frederik Hermans, Magda Oude Stegge
,
Intervjoe met de schrijver W.F. Hermans
In:
Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. door Frans A. Janssen. 1e-2e dr
Amsterdam
, 1979 (p. 190-204)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Kloof: spreekbuis voor iedereen betrokken bij Rijksscholengemeenschap Erasmus. Almelo: (1969) 4 (december).
2e dr. 1979; 3e, uitgebr. dr. 1983.
Willem Frederik Hermans
,
Een boek der boeken
In:
Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos
Amsterdam
, 1979 (p. 222-238)
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: NRC Handelsblad, 22 december 1978.
Willem Frederik Hermans, Frans A. Janssen
,
Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. door Frans A. Janssen
In:
Loeb en Van der VeldenAmsterdam
, 1979 (346 p.)
Vorm:
Monografie/Interview
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 335-337 Verantwoording; p. 338-342 Bibliografische lijst van interviews met Willem Frederik Hermans; p. 343-346 Register van personen.
Willem Frederik Hermans, E.C. Britz
,
Nooit meer slapen; met inl. en aant. deur E.C. Britz (Literatuur van die Lae Lande)
In:
AcademicaPretoria [etc.]
, 1978 (262 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 7-43 Inleiding; p. 233-254 Aantekeninge en woordverklaringe; p. 255-261 Enkele probleme wat uit die Nederlandse grammatika mag ontstaan.
Willem Frederik Hermans, Willem M. Roggeman
,
Gesprek met Willem Frederik Hermans
In:
De Vlaamsche gids : algemeen tweemaandelijksch tijdschrift
, 62 (1978) 5 (september-oktober) 4-20
, 1978
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979, p. 315-334 (2e dr. 1979; 3e, uitgebr. dr. 1983); Roggeman, Willem M. Beroepsgeheim 3: gesprekken met schrijvers. Antwerpen, 1980, p. 63-80.
Willem Frederik Hermans, Judy van Emmerik
,
Prachtig, prachtig, dat Oedipusverhaal : [interview met Willem Frederik Hermans]
In:
Hollands maandblad : tijdschrift voor literatuur en politiek
, 19 (1977-1978) 365 (april 1978) 17-24
, 1978
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979, p. 296-314 (2e dr. 1979; 3e, uitgebr. dr. 1983).
Correcties in: Hollands Maandblad 20 (1978-1979) 373 (december 1978), p. 22.
Willem Frederik Hermans, Jef van Gool
,
[Interview met Willem Frederik Hermans]
In:
Lezerskrant
, 5 (1978) 1 (februari) 24-27
, 1978
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 27 Bibliografie (een keuze).
Willem Frederik Hermans, Piet Schreuders
,
Furore 'exclusif' présente Piet E. Schreuders met een onderhoudend gesprek avec Anatole Biquart, Age Bijkaart alias de geheimzinnige W.F. Hermans
In:
Furore
, (1977) 7 (juli) 8-11, 34
, 1977
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans
,
Een wonderkind? Een total loss!
In:
Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart
De Bezige BijAmsterdam
, 1977 (p. 315-317)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Het Parool, 10 april 1976.
Over een voorgenomen verfilming van: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Willem Frederik Hermans, Boudewijn, G. Stuiveling
,
Prijs der Nederlandse letteren - 1977 voor Willem Frederik Hermans
In:
Literama : kroniek over boeken, schrijvers en toneel
, 12 (1977-1978) 7 (november 1977) 290-295
, 1977
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Prijs der Nederlandse Letteren 1977
Annotatie(s):
P. 290-293 Juryrapport (ook in: Dietsche warande Belfort 122 (1977) 10 (december), p. 732-735; Gedeeld domein (1977) 31 (december), p. 16-17; p. 293 Toespraak door Koning Boudewijn (ook in: Wij, Boudewijn, Koning der Belgen: het politiek, sociaal en moreel testament van een nobel vorst; onder red. van P.J. Vic Neels. Dl. II. Van 1974 tot 1993. Balen, 1996, p. 903-904); p. 293-295 Dankwoord door Willem Frederik Hermans (ook in De Tijd, 11 november 1977; Gedeeld domein: (1977) 31 (december) 18; Dietsche warande Belf.: 122 (1977) 10 (december), p. 736-738; in: Hollands Maandblad 19 (1977-1978) 362 (januari 1978), p. 45-46; Kritisch akkoord 1979: een keuze uit in 1978 verschenen essays in Noord- en Zuidnederlandse tijdschriften; samengest. door Angenies Brandenburg, Jan Willem Overeem, Willie Verhegghe ... [et al.]. Brussel [etc.], 1979, p. 7-10; en in Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979, p. 114-118).
Gedeeld domein (1977) 31 (december) bevat op p. 16 een inleiding door Garmt Stuiveling.
Willem Frederik Hermans
,
Tamtam
In:
Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart
De Bezige BijAmsterdam
, 1977 (p. 245-248)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Nord, Max
;
Cremer, Jan
Annotatie(s):
Ook in: Het Parool, 1 november 1975.
Over een bespreking door Max Nord van: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975 in Het Parool.
Willem Frederik Hermans
,
Nescio's onvolwassenen
In:
Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart
De Bezige BijAmsterdam
, 1977 (p. 111-115)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Nescio
Annotatie(s):
Ook in: Het Parool, 2 november 1974; Over Nescio: beschouwingen en interviews; red. Lieneke Frerichs. 's-Gravenhage, 1982, p. 115-117.
Over: Nescio. De uitvreter, Titaantjes. Dichtertje. Haarlem, 1918.
Willem Frederik Hermans
,
De grootste schrijfmachine aller tijden
In:
Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart
De Bezige BijAmsterdam
, 1977 (p. 49-52)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Grijs, Piet
literaire kritiek
Annotatie(s):
Ook in: Het Parool, 20 april 1974.
Over kritieken op: Schrijver Dezes. Het evangelie van O. Dapper Dapper: een vervolg op De God Denkbaar Denkbaar de God; voorwoord van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1973.
Willem Frederik Hermans
,
Een geluk dat er nog censuur bestaat
In:
Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart
De Bezige BijAmsterdam
, 1977 (p. 147-149)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Het Parool, 22 februari 1975.
Over de VPRO-televisie opvoering van Hermans W.F. Periander. Amsterdam, 1974.
Willem Frederik Hermans, Rob Delvigne, De neven Kiekebelt, G.L. van Lennep, Frans A. Janssen
,
Na de dood van Willem Frederik Hermans; met bijdr. van Willem Frederik Hermans, Frans A. Janssen, Rob Delvigne ... [et al.]; samengest. door de neven Kiekebelt
In:
AartsAmsterdam
, 1976 ([36] p.)
Vorm:
Monografie/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
necrologie (gefingeerd)
Annotatie(s):
2e-3e dr. 1976.
Ook in: Hij is reeds aan de overzijde: necrologieën van schrijvers; samengest. en ingel. door Jeroen Brouwers. Amsterdam [etc.], 1986, p. 241-245 [Gedeeltelijk].
Over een overlijdensadvertentie van een naamgenoot.
Reactie: Waarin ... Polter, door G.L. van Lennep. In: Na de dood van Willem Frederik Hermans. 3e oplage. Klopgeest: 11 (1976) 22 (december) omslag (ook in NRC Handelsblad, 18 december 1976).
Willem Frederik Hermans, Freddy de Vree
,
De tranen der acacia's anno 1976: [interview met Willem Frederik Hermans]
In:
Muziek & Woord
, 2 (1975-1976) 23 (augustus 1976) 5-8
, 1976
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Tekst van het B.R.T.-3 radioprogramma Dossier-3, uitgezonden op 22 april 1976.
Ook in: Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979, p. 265-281 (2e dr. 1979; 3e, uitgebr. dr. 1983); licht gewijzigd ook in: Vree, Freddy de. De aardigste man ter wereld. Amsterdam, 2002, p. 124-131.
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Willem Frederik Hermans
,
Dinky Toys
In:
MandarijnenpersParijs
, 1976 (63 p.)
Vorm:
Monografie/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, Ischa Meijer
,
Willem Frederik Hermans in gesprek met Ischa Meijer
In:
Garrel, Betty van. Schrijversportretten : Claus, Couperus, Elsschot, Hermans, Mulisch, Vestdijk, Wolkers; [... et al.]; ingel. door W.L. Brugsma
ElsevierAmsterdam [etc.]
, 1974 (p. 69-86)
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Haagse Post, 28 oktober 1970; in: Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. 3e, uitgebr. dr. Amsterdam, 1983, p. 223-234 (Het enige geluk is geluk in slavernij) (1e-2e dr. 1979); in: Meijer, Ischa. De interviewer: 50 interviews uit 25 jaar interviewen. Amsterdam, 1999, p. 50-59 (Willem Frederik Hermans); Meijer, Ischa. De interviewer en de schrijvers: 50 literaire interviews van 1966 tot 1993; [samenst. en verantwoording Connie Palmen]. Amsterdam, 2003, p. 57-66 (Willem Frederik Hermans).
Ook in: Haagse Post, 28 oktober 1970; in: Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. 3e, uitgebr. dr. Amsterdam, 1983, p. 223-234 (Het enige geluk is geluk in slavernij) (1e-2e dr. 1979); in: Meijer, Ischa. De interviewer: 50 interviews uit 25 jaar interviewen. Amsterdam, 1999, p. 50-59 (Willem Frederik Hermans); Meijer, Ischa. De interviewer en de schrijvers: 50 literaire interviews van 1966 tot 1993; [samenst. en verantwoording Connie Palmen]. Amsterdam, 2003, p. 57-66 (Willem Frederik Hermans).
Willem Frederik Hermans
,
[Brief aan Martin Ros, Parijs 20 juli 1974]
In:
Maatstaf : maandblad voor letteren
, 22 (1974) 10 (oktober) 71-72
, 1974
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ros, Martin
Willem Frederik Hermans, Rob Delvigne
,
Een pleidooi van Willem Frederik Hermans
In:
Hollands maandblad : tijdschrift voor literatuur en politiek
, 15 (1973-1974) 306-307 (mei-juni 1973) 21-25
, 1973
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. 4e, gewijzigde dr. Amsterdam, 1973, p. 262-266; Kritisch akkoord 1974. Brussel [etc.], 1974, p. 141-151.
Over de reakties op een fragment van Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk, in: Podium 7 (1951) 3 (mei-juni), p. 184-205.
P. 23-25 Het pleidooi dat Willem Frederik Hermans op 20 maart 1952 voor de rechtbank hield b.g.v. het proces over dit fragment.
Willem Frederik Hermans, Frans A. Janssen
,
Hellebaarden : citaten uit het werk van Willem Frederik Hermans; verz. en ingel. door Frans Anton Janssen (Zwarte beertjes; 1505)
In:
BrunaUtrecht [etc.]
, 1972 (99 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 7-13 Inleiding; p. 15-17 Verantwoording; p. 19-20 Bibliografie; p. 73-99 Bronvermelding.
Willem Frederik Hermans, Tom Graftdijk, Dirk Ayelt Kooiman
,
Willem Frederik Hermans : een vraaggesprek
In:
Soma : literair magazine
, 2 (1970) 10-11 (oktober-november) 4-20
, 1970
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Verkorte tekst in: Literatuurkrant, bijlage van Bulk-boeken (1973) 5 (zomer).
Ook in: Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. door Frans A. Janssen. 3e, uitgebr. dr. Amsterdam, 1983, p. 235-261 (1e-2e dr. 1979).
Willem Frederik Hermans
,
'Van Wittgenstein tot Weinreb'
In:
Soma : literair magazine
, 2 (1970) 9 (september) 18-19
, 1970
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb : het sadistische universum 2. Amsterdam, 1970.
Willem Frederik Hermans, Bob Polak, C. Hartman-Dröge
,
Fotobiografie
In:
Thomas RapAmsterdam
, [1969] (205 p.)
Vorm:
Monografie/Autobiografisch
illustraties:
foto's, facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In september 2003 verscheen in Amsterdam een fotografische herdruk.
Correcties en aanvullingen door Bob Polak in: Hermans-magazine 5 (1995-1996) 19 (juni 1996) p. 73-75 (De Fotobiografie voorbij) (aanvulling hierop door C. Hartman-Dröge in: Hermans-magazine 5 (1995-1996) 20 (september 1996), p. 110-111, (Opnieuw Brielle) [met een correctie door de redactie op p. 111].
Willem Frederik Hermans
,
De laatste resten tropisch Nederland (Literaire reuzenpocket; 306)
In:
De Bezige BijAmsterdam
, 1969 (199 p.)
Vorm:
Monografie/Autobiografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, Fons Elders
,
Dr. W.F. Hermans
In:
Elders, Fons. Filosofie als science-fiction: interviews en een enquête
Polak & Van GennepAmsterdam
, 1968 (p. 110-137)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
filosofie
Annotatie(s):
Ook in: Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979, p. 132-156 (Filosofie als science-fiction) (2e dr. 1979; 3e, uitgebr. dr. 1983).
P. 110 Bio- en bibliografie; p. 111 Inleiding.
Willem Frederik Hermans, Piet Calis
,
Preambule; [uitg. verzorgd door Piet Calis] (Cahiers voor letterkunde voor het voortgezet onderwijs)
In:
MeulenhoffAmsterdam
, 1968 (31 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. [I-III] Inleiding; p. 7-31 Tekst; p. [IV-VII] Over de schrijver en zijn werk.
Willem Frederik Hermans, B.H. Kazemier
,
Wittgenstein in het geding (I) - (II)
In:
Algemeen Nederlandsch tijdschrift voor wijsbegeerte en psychologie
, 58 (1966) 4 () 243-252
, 1966
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode. In: Algemeen Nederlands Tijdschrift voor Wijsbegeerte en Psychologie 58 (1966) 4, 228-242.
Reactie op dl. I: Niet Wittgenstein, maar Kazemier in het geding, door Willem Frederik Hermans. In: Alg. Ned. Tijdschr. Wijsbeg. Psychol.: 59 (1967) 2, p. 91-95, waarop Kazemier reageerde in dl. II, met een Naschrift van de redactie op p. 103.
Willem Frederik Hermans
,
De werkelijkheid van Willem van Genk
In:
Kunst van nu : maandkrant
, 1 (1963-1964) 5 (maart 1964) 8-9
, 1964
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
beeldende kunst
Willem Frederik Hermans
,
Experimentele romans (Literaire reuzenpocket; 122)
In:
Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum
De Bezige BijAmsterdam
, 1964 (p. 106-110)
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
roman
Annotatie(s):
2e dr. 1975.
Willem Frederik Hermans
,
Ingezonden stukjes
In:
Podium : literair maandblad
, 18 (1963-1964) 5-6 (februari-maart 1964) 275-276
, 1964
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Fens, Kees
;
Morriën, Adriaan
Annotatie(s):
Over recensies in Het Parool, 28 maart 1964 door Adriaan Morriën; De Tijd-Maasbode, 8 april 1964 door Kees Fens van: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963.
De ingezonden brief aan De Tijd-Maasbode werd geplaatst op 14 april 1964.
Willem Frederik Hermans, Henk J. Meier
,
Hermans: over honderd jaar worden mijn romans van de kansel voorgelezen
In:
Ratio
, 1 (1964) 5-6 (juni-juli) 26-30
, 1964
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979, p. 63-70 (Interview met een mandarijnenjager) ( 2e dr. 1979; 3e, uitgebr. dr. 1983).
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
Willem Frederik Hermans
,
De Nagel op de kop geslagen
In:
Bourgond : algemeen onafhankelijk Eindhovense studentenperiodiek
, 3 (1963-1964) 3 (24 oktober 1963) 4
, 1963
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
Annotatie(s):
P. 4 Naschrift, [door de redactie].
Over: Gesprek met J.B. Charles, door R. de Boer en G. Luyendijk (Lancet 2 (1962) 1 (2 november) p. 1-2).
Willem Frederik Hermans, W.J. Lichtveld
,
Denno-the-menno
In:
Forum academiale : algemeen Nederlandsch Studentenblad
, 17 (1962-1963) 5 (januari 1963) 1
, 1963
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
;
Galen Last, H. van
Annotatie(s):
P. 1 Appendix.
Over: Hermans, Willem Frederik. Het grote medelijden. (Randstad (1962) 2 (februari) p. 8-35).
Reacties: Antwoord aan Lichtveld, door Willem Frederik Hermans (gevolgd door een repliek van W.J. Lichtveld); en een ingezonden brief van Willem Frederik Hermans (gevolgd door een reactie, vermoedelijk van W.J. Lichtveld). In: Forum acad.: 16 (1962-1963) 6 (28 februari 1963), p. 3.
Willem Frederik Hermans, Hans Sleutelaar, Hans Verhagen, C.B. Vaandrager, G. Luyendijk
,
Zelfportret van Willem Frederik Hermans
In:
Gard-sivik : tijdschrift voor nieuwe lezers
, 7 (1963-1964) 31 (september-oktober 1963) 4-14
, 1963
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979, 47-62 (2e dr. 1979; 3e dr. 1983); Interviews uit Nederland: de beste Nederlandse interviews van de laatste 100 jaar; samenst. en inl. Joris Abeling. Amsterdam, 1994, p. 126-139.
Reactie: Hermans heeft altijd gelijk, door G. Luyendijk. In: Bourgond 3 (1963-1964) 3 (24 oktober 1963), p. 6-8; tevens reactie op: Gesprek met Hermans, door G. Luyendijk en A.G.J. Baeten. In: Bourgond 1 (1961-1962) 8-9 (30 maart 1962, p. 20-30.
Willem Frederik Hermans
,
Blokker en Bommel
In:
Podium : literair maandblad
, 18 (1963-1964) 1 (oktober 1963) 38-48
, 1963
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
;
Blokker, Jan
film
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'De donkere kamer van Damocles' door Fons Rademakers onder de titel 'Als twee druppels water'.
Willem Frederik Hermans
,
W. F. Hermans antwoordt
In:
Kunst van nu : maandkrant
, 1 (1963-1964) 1 (november 1963) 11
, 1963
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de te verschijnen uitgave van: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
Willem Frederik Hermans, A.G.J. Baeten, G. Luyendijk
,
Gesprek met Hermans
In:
Bourgond : algemeen onafhankelijk Eindhovense studentenperiodiek
, 1 (1961-1962) 8-9 (maart 1962) 20-30
, 1962
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans, Gerard Reve, Piet Calis, Hans Sleutelaar
,
Vraaggesprekken
In:
Bourgond : algemeen onafhankelijk Eindhovense studentenperiodiek
, 1 (1961-1962) 11 (30 mei 1962) 10-12
, 1962
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Fragmenten uit interviews met W.F. Hermans door Hans Sleutelaar en Piet Calis in de Haagse Post, 31 maart 1962, en met G.K. van het Reve door Hans Sleutelaar in de Haagse Post, 21 april 1962.
Willem Frederik Hermans
,
Tweede waarschuwing tegen Van Oorschot
In:
Podium : literair maandblad
, 17 (1962-1963) 3 (december 1962) 141-142
, 1962
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. [4-5e dr.]. Amsterdam, 1961-1962.
Bevat lijstje van errata op deze drukken.
Willem Frederik Hermans
,
Toelichting bij een test
In:
Podium 58
, (1960-1961) 4 ([februari-maart 1961]) 241-245
, 1961
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De psychologische test. (Podium 58 [15] (1960-1961) 1-2 (september-november 1960) + Gard Sivik 4 (1959-1960) 17-18 (maart-juni 1960) [58-90]).
Willem Frederik Hermans
,
De Hermansen
In:
Foto : universeel tijdschrift voor fotografie : officieel orgaan van de Bond van Nederlandse Amateur-Fotografen-Verenigingen
, 23 (1961) 220 (januari) 4
, 1961
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
scenario
Annotatie(s):
Over een interview door W. Levie in Het Vrije Volk, 7 januari 1961 n.a.v.: Hermans, Willem Frederik. De woeste wandeling: een scenario. Amsterdam, 1962.
Willem Frederik Hermans
,
[Mijn debuut]
In:
Schrijversdebuten; [met bijdragen van Pierre H. Dubois ... et al.]
StolsDen Haag
, 1960 (p. 89-91)
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
debuut
Willem Frederik Hermans
,
[Ik behoor tot die auteurs die altijd hetzelfde boek schrijven]
In:
Schrijversdebuten: 'Het Vaderland'; [samengest. door Pierre H. Dubois]
Den Haag
, 1960 (p. 89-91)
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
schrijverschap
Annotatie(s):
Ook in: Het Vaderland, 16 october 1954.
Willem Frederik Hermans, Esteban López, Nel Noordzij
,
Het recht van kritiek
In:
Proefschrift : maandblad van de nieuwe generatie
, 1 (1955-1956) 3 (november 1955) 90-93
, 1955
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Morriën, Adriaan
;
Sierksma, F.
Annotatie(s):
Over: Sierksma, Fokke. Public scapegoat number one. (Podium 10 (1955) 3 (mei-juni), p. 144-158).
Reacties door: W.F. Hermans in: Proefschrift 1 (1955-1956) 5 (januari 1956), p. 166 (reactie hierop door Esteban López op p. 166-168); Nel Noordzij in: Proefschrift 1 (1955-1956) 5 (januari 1956), p. 168 (reactie hierop door Esteban López op p. 169-170).
Aanvulling door Esteban López in: Proefschrift 1 (1955-1956) 11-12 (juli-augustus 1956), p. 404.
Willem Frederik Hermans, Louis-Paul Boon
,
Prijsvraagnovelle
In:
Podium : literair maandblad
, 9 (1953-1954) 3 (februari-maart 1954) 186-192
, 1954
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Prijsvraag KLM (1953-1954)
Annotatie(s):
Reactie: Als de luchtvaart zich aan literatuur interesseert, door Louis-Paul Boon. In Vooruit, 24 april 1954; Boon, Louis Paul. Het literatuur- en kunstkritische werk. IV: Vooruit; bezorgd door K. Humbeeck ... [et al.]; m.m.v. D. de Geest ... [et al]. Antwerpen, 1997, p. 515-517.
Reactie: Als de luchtvaart zich aan literatuur interesseert, door Louis-Paul Boon. In Vooruit, 24 april 1954; Boon, Louis Paul. Het literatuur- en kunstkritische werk. IV: Vooruit; bezorgd door K. Humbeeck ... [et al.]; m.m.v. D. de Geest ... [et al]. Antwerpen, 1997, p. 515-517.
Willem Frederik Hermans
,
Het knipselbureau
In:
Podium : literair maandblad
, 8 (1952) 1 (januari-februari) 13-29
, 1952
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Duinkerken, Anton van
IDIL (Informatie Dienst Inzake Lectuur)
;
Podium (tijdschr.)
;
censuur
;
rooms-katholicisme
;
politiek
Willem Frederik Hermans
,
Polemisch mengelwerk
In:
Podium : literair maandblad
, 8 (1952) 2 (maart-april) 103-129
, 1952
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Kelk, C.J.
;
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
;
Multatuli
;
Dinaux, C.J.E.
moralisme
;
literaire kritiek
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Ook over: C. J. E. Dinaux, C. J. Kelk en Multatuli.
Willem Frederik Hermans
,
Emigración
In:
Norte : revista hispánica de Amsterdam
, (1967) (december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Vertaling van: Emigratie (Moedwil en misverstand).
Vertaler: Francisco Carrasquer.
Willem Frederik Hermans
,
Recuerdos de un angel de la guarda
In:
El Urogallo
, (1995) (november) 53-55
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Vertaling van: Herinneringen van een engelbewaarder (fragment).
Vertaler: Ginard y Jilesen
Willem Frederik Hermans
,
Den blinden fotografen
In:
Moderna Holländska berättare; i urval av Sven Delblanc och Marguérite Törnqvist ; till svenska av Marguérite Törnqvist
Stockholm (p. 42-68)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Vert. van: De blinde fotograaf (Een landingspoging op Newfoundland).
Willem Frederik Hermans
,
Gatuscen
In:
Svenska Dagbladet
, (1970) (30 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Vertaald door Nils Magnus Folcker.
Vertaling van: Straattoneel (Hypnodrome).
Willem Frederik Hermans, Arjan Peters
,
De weerspannige slaper : Parijse notities ; gekozen en ingel. door Arjan Peters
In:
De Bezige Bij
Jaar: 2004Amsterdam
, 2004 (366 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 9-17 Inleiding, door Arjan Peeters; p. 365-366 Verantwoording.
Willem Frederik Hermans
,
Het grote medelijden : verzamelde novellen
In:
De Bezige BijAmsterdam
, 2002 (616 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 616 Verantwoording.
Willem Frederik Hermans, Nop Maas
,
Je vriendschap is werkelijk onbetaalbaar : brieven aan Geert van Oorschot ; bezorgd door Nop Maas
In:
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2004 (324 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
John Hermse
,
W.F. Hermans verdient geen standbeeld van universiteit
In:
UK : Universiteitskrant Groningen
, (1999) (15 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
beeld Aletta Jacobs in Groningen door Reyer Boxem
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Anton Hermus
,
Hermans met een Kuifje, heel uit de verte
In:
Tirade
Over W.F. Hermans. Speciaal nr. van: Tirade; [red.: Jaap Goedegebuure en Herman Verhaar ; met bijdr. van: Raymond J. Benders ... et al.]
, 25 (1981) 271 (december) 694-700
, 1981
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
strip
;
Hergé
Samenvatting:
De auteur, Anton Hermus, heeft jarenlang pogingen gedaan Hermans te interesseren voor Kuifje, de strip van Hergé, maar steeds krijgt hij de reactie dat Kuifje commercieel is, niet interessant. Het begint Hermans te ergeren, die pogingen van Hermus. In Uit talloos veel miljoenen wordt afgerekend met Kuifje in de passage waarin Hermans de uitgever Dick Hosselaar (van Oorschot) laat zeggen dat het Nederlandse volk een volk van klootzakken is, dat geen boek leest, geen boek koopt “of het moest een boek van Kuifje wezen”. Volgens Hermus laat de klootzakkerigheid van een schrijver zich het best afmeten aan de mate van ridiculisering van zaken die hij als een bedreiging ondergaat. Hermans is volgens hem bang van Kuifje. Hij stelt voor dat Hergé zich nu snel de finesse van het werk van “een onzer grootste nog levende schrijvers” eigen maakt en een kolossale strip maakt met als figurantje, Kuifje, blozend van bewondering maar ook blazend van woede.
Paul Hesp
,
'Every time I turn around…' : Nooit meer slapen-onnavolgbaar
In:
Op lemen voeten : nieuwsbrief van Pied-à-Terre
, 14 (1992) 4 6-7
Vorm:
Artikel
illustraties:
kaart van het gebied Finnmark
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Paul Hesp
,
'Every time I turn around...': Nooit meer slapen, onnavolgbaar
In:
Op lemen voeten : nieuwsbrief van Pied-à-Terre
, 14 (1992) 4 () 6-7
, 1992
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
personage - Alfred Issendorf
Annotatie(s):
Ook in: Hermans-magazine 4 (1994-1995) 13 (december 1994), p. 12-15 [Gedeeltelijk].
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
René Hesselink
,
Babbelen over Wittgenstein
In:
Hollands maandblad : tijdschrift voor literatuur en politiek
, 42 (2000-2001) 8-9[= 633-634] (augustus-september) 29-31
, 2000
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Giphart, Ronald
;
Groot, Jacob
invloed van Ludwig Wittgenstein
Arnold Heumakers
,
Zeeuws meisje in Parijs
In:
De Volkskrant
, (1989)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Arnold Heumakers
,
Conserve was daad van verzet
In:
NRC Handelsblad
, (1999) (12 februari)
Trefwoord(en):
Heumakers, Arnold
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. 2e dr. Schoorl, 1998.
Over: Over Conserve : de eerste roman van Willem Frederik Hermans’, samengest. Door Kees de Bakker. Schoorl, 1998.
Arnold Heumakers
,
Querulant in de hongerwinter : oorlog haalt het beste in W.F. Hermans naar boven
In:
De Volkskrant
, (1993) (12 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto van De Nes, 1940
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Tevens bespreking van Martin van Amerongen (Mijn leven zijn leven).
Arnold Heumakers
,
De lezer moet getuchtigd worden : genealogie van W.F. Hermans’ pessimisme
In:
De Volkskrant
, (1991) (6 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Wim Ruigrok
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Arnold Heumakers
,
Hermans hamert op het oude aambeeld
In:
De Volkskrant
, (1994) (16 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo. Amsterdam, 1994.
Arnold Heumakers
,
Hermans hamert op het oude aambeeld
In:
De Volkskrant
, (1994) (16 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo. Amsterdam, 1994.
Arnold Heumakers
,
W.F. Hermans : Mandarijnen op zwavelzuur, 1964
In:
NRC Handelsblad
, (1999) (3 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
omslag boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Korte literaire geschiedenis van 'Mandarijnen op zwavelzuur'.
Arnold Heumakers
,
Reduceren wat ten onrechte is opgeblazen : W.F. Hermans laat passend literair testament na
In:
De Volkskrant
, (1995) (8 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Marcel Molle
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
Arnold Heumakers
,
Meer eisend dan op de wereld te vinden is
In:
De Volkskrant
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans door Marcel Molle
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Arnold Heumakers
,
Bohémien op zoek naar respect
In:
NRC Handelsblad
, (1999) (12 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Arnold Heumakers
,
Profeten aller kunsten verenigt u : De literaire machtsgreep van de jaren zestig
In:
NRC Handelsblad
, (1999) (21 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans, Mulisch en Reve; poster Maagdenhuisbezetting
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Hermans, Reve en Mulisch en de (politieke) cultuur van Nederland in de jaren zestig.
Arnold Heumakers
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1964]
In:
De oogst: denkers die ons wereldbeeld veranderden; [red. Staal & De Rijk editors]
Prometheus [etc.]Amsterdam [etc.]
, 2000 (p. 280-283)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Arnold Heumakers
,
Avant-garde of amusement (Bibliofiel; 21)
In:
Heumakers, Arnold. Onleefbare waarheden: drie lezingen over literatuur en literaire kritiek
De PromBaarn
, 1990 (p. 55-75)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kellendonk, Frans
literatuuropvatting
;
literaire kritiek
;
literatuur en maatschappij
Annotatie(s):
Lezing, gehouden in het kader van het gastdocentschap aan de Faculteit der Letteren van de Rijksuniversiteit Groningen, 1990.
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Arnold Heumakers
,
[Over: Hermans, W.F. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987]
In:
Een jaar boek : overzicht van de Nederlandse literatuur
, (1988) () 92-98
, 1988
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: De Volkskrant, 30 november 1987 (Heiligheid en heroïek van een klokkenmaker) [Zonder de aanvullende citaten uit andere recensies].
Arnold Heumakers
,
De grenzen van het spel : kwetsende letteren en de ruimte van de literatuur
In:
NRC Handelsblad
, (2004) (12 november) 25
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Grunberg, Arnon
;
Gogh, Theo van
Arnold Heumakers
,
Nihilisme op een koopje : Erasmus herzien door Arnon Grunberg
In:
NRC Handelsblad
, (2001) (27 april) 35
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Grunberg, Arnon
Annotatie(s):
Over: Grunberg, Arnon. De mensheid zij geprezen. Amsterdam, 2001.
Albert H. van den Heuvel
,
Gevaarlijke borrelpraat
In:
Trouw
, (1983) (26 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Albert H. van den Heuvel
,
De dilemma's van W.F. Hermans
In:
Hervormd Nederland
, (1983) (2 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
In de rubriek 'Van den Heuvel'.
V. Heyman
,
Nätel och datamaskinen
In:
Arbitirin
, (1968) (27 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Aldrig mera sova [= Nooit meer slapen]. Stockholm, [1968].
Odile Heynders
,
Visuele kracht en onmacht : over surrealistische gedichten van W.F. Hermans en Paul Éluard
In:
Omwikkel mij met uw verstand: drie beschouwingen over het werk van Willem Frederik Hermans: bekroonde essays naar aanleiding van de door het WFHi uitgeschreven WFH essayprijsvraag
De Bezige Bij [etc.]Amsterdam [etc.]
, 2000 (p. 9-39)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Éluard, Paul
surrealisme
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Horror coeli en andere gedichten. Amsterdam, 1946.
Odile Heynders, René Hesselink, Raymond J. Benders, Piet Verkruijsse
,
Omwikkel mij met uw verstand : drie beschouwingen over het werk van Willem Frederik Hermans
In:
De Bezige BijAmsterdam
, 2000 (93 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 7-8 Voorwoord, door Raymond J. Benders.
Recensies door: René Hesselink in: Hollands Maandblad 42 (2000-2001) 11 [= 636] (november 2000), p. 8-12; Piet Verkruijsse in: Neder-L 10 (2001-2002) (augustus 2001) 0108.26 (http://listserv.surfnet.nl/scripts/wa.exe?A2=ind0008&L=neder-l&F=&S=&P=153 en http://baserv.uci.kun.nl/~salemans/bulletin/2001/08/010826.html).
Lien Heyting
,
De niemandsvriendin
In:
NRC Handelsblad
, (1985) (22 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto van kat door W.F. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De liefde tussen mens en kat. Amsterdam, 1985.
Lien Heyting
,
Min of meer vriendschappelijk gegroet
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (8 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans doorRonald Sweering, foto's van Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De relatie tussen Hermans en NRC Handelsblad.
Lien Heyting
,
De VPRO maakt spektakels : Krijn ter Braak: Een stuk over een krankzinnige farao is amusanter dan een stuk over generaal Amin
In:
Het toneel teatraal : driemaandelijks tijdschrift voor het Nederlands taalgebied
, 95 (1974) 4 (april) 19-21
, 1974
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Frenkel Frank, Dimitri
toneel
;
televisiespel
Annotatie(s):
Over de Herodotus-serie, waarin o.a.: Frank, Dimitri Frenkel. De steen; en: Herman, Willem Frederik. Periander.
Hfl.
,
[Hermans geïnterviewd door Joop van Tijn]
In:
NRC Handelsblad
, (1972) (3 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Tijn, Joop van
Annotatie(s):
Hermans geïnterviewd door Joop van Tijn op de VPRO tv, op 1 juni 1972.
Koen Hilberdink
,
De draad van Ariadne : een nooit verschenen tijdschrift van Paul Rodenko
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 15 (1998) 5 (september-oktober) 294-300
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rodenko, Paul
Podium (tijdschr.)
;
psychologie
Marijke Hilhorst
,
De Broer als vijand, redder of huwelijksmakelaar : de bloedband in de letteren
In:
Opzij : radikaal feministisch maandblad
, 16 (1988) 2 (februari) 14-16
, 1988
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dis, Adriaan van
;
Bruggen, Carry van
motief - broer-zus-relatie
Wolfgang Höbel
,
Henri, der Held
In:
Der Spiegel
, (2002) 3 (januari) 188-189
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, foto Duitse intocht in mei 1940 in Amsterdam
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Die Dunkelkammer des Damokles. Leipzig, 2001.
Frank Hockx, Gonnie Knoppert
,
De vijftigste mei; samenstelling: Frank Hockx, Gonnie Knoppert, Karin Ottenhof
In:
Stichting NBLCDen Haag
, 1995 (52 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vuyk, Beb
;
Durlacher, G.L.
;
Minco, Marga
;
Armando
thema - Wereldoorlog II
Sietse van der Hoek
,
W.F. Hermans kijkt verlangend uit naar voetbaloorlogsroman : Auteur spreekt op symposium oorlogsdocumentatie
In:
De Volkskrant
, (1985) (8 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans achter katheder door Wim Ruigrok
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans spreekt op 8 mei 1985 op het symposium van het RIOD in de Nieuwe Kerk in Amsterdam.
L.H. Hoek
,
Literatuursemiotiek
In:
Vormen van literatuurwetenschap: moderne richtingen en hun mogelijkheden voor tekstinterpretatie; R.T. Segers (red.)
Wolters-NoordhoffGroningen
, 1985 (p. 137-170)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
semiotiek
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Het lek in de eeuwigheid. In: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand: novellen. [7e dr.]. Amsterdam, 1971, p. 149-160. [Tekst los bijgevoegd].
G.J.P. van Hoek, C.B.M. Wingen
,
De donkere kamer : perspektief en interpretatie van het gebeuren in De donkere kamer van Damocles van Willem Frederik Hermans
In:
De nieuwe taalgids : tweemaandelijks tijdschrift
, 67 (1974) 2 (maart) 89-118
, 1974
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Han G. Hoekstra
,
Pater Prudhomme S.J. wendt zich wederom tot de beminde gelovigen
In:
Het Parool
, (1968) (26 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. 'A. Prudhomme S.J.' (= Mgr. W.H. Nolens)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Prudhomme, Anastase
;
Delfgaauw, Bernard
;
Brugsma, W.L.
Annotatie(s):
Over: Pater Anastase Prudhomme. Annum veritatis. Brugge [Amsterdam], 1968.
Over: Delfgaauw, B.M.I. Sexualiteit, pauselijk gezag, geweten. Baarn, 1968.
Froukje Hoekstra
,
Filip’s sonatine : een vluggertje van W.F. Hermans
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1980) (20 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
Froukje Hoekstra
,
Een droeve dikkerd & ander boekennieuws
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1981) (22 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Béraud, Henri
Annotatie(s):
Over: Béraud, Henri. De martelgang van de dikzak. Vert. W.F. Hermans. Amsterdam, 1982. (Oorspr. titel: Le martyre de l'obèse).
Tevens bespreking van 'Beminnen met verstand' (Lizzy Sara May), 'De roerloze vechter' (Gust Gils), 'De weg naar Kralingen' (Leo Pleysier) e.a.
Froukje Hoekstra
,
Poëzie
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1982) (21 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Overgebleven gedichten. Amsterdam, 1982.
Froukje Hoekstra
,
Belcampo beschouwd & ander boekennieuws
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1984) (24 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. van Eppo Doeve
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. 3e uitgebr. dr. Amsterdam, 1983.
Ook bespreking van andere (literaire) werken.
Han G. Hoekstra
,
'Als twee druppels water' .
In:
Het Parool
, (1963) (21 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Fons Rademakers en Raoul Coutard
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Hans Hoekstra
,
De liefste machine ooit uitgevonden
In:
Het Parool
, (1996) (7 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto Portable Underwood
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Jacobs, Stef
Annotatie(s):
Over de tentoonstelling 'De liefste machine ooit uitgevonden : Willem Frederik Hermans en de typemachine' in Scryption, Tilburg, 1996.
Over: Jacobs, Stef. De liefste machine ooit uitgevonden : Willem Frederik Hermans en de typemachine. Tilburg, 1996.
Hans Hoekstra
,
De rode IBM van Willem Frederik Hermans
In:
Het Parool
, (1995) (23 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Serge Ligtenberg
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans' typemachines worden door Schrift- en schrijfmachinemuseum Scryption in Tilburg in oktober tentoongesteld.
Hans Hoenjet
,
Machteloze woede en keurige gestreken boosheid : de polemiek van Hermans en Van het Reve
In:
De Tijd
, (1980) (21 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en Karel van het Reve
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979.
Tevens bespreking van Karel van het Reve (Een dag uit het leven van een reuzenkoeskoes).
F.H.M. Hoenkamp
,
Tekstvarianten in Willem Frederik Hermans' De donkere kamer van Damocles 1958-1978
In:
[s.n.]Groningen
, 1980 (336 bl.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
varianten
Annotatie(s):
Bl. [1-3 Inleiding].
Herman Hofhuizen
,
Een vriendelijk gesprek met W.F. Hermans
In:
De Tijd
, (1972) (2 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Tijn, Joop van
Annotatie(s):
Hermans geïnterviewd door Joop van Tijn op de VPRO tv, op 1 juni 1972.
In de rubriek 'Gezien'.
Herman Hofhuizen
,
Terugblik
In:
Het Binnenhof
, (1975) (22 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de op 21 januari 1975 door de VPRO-televisie uitgezonden vertolking van het toneelstuk 'Periander' van Hermans, gebaseerd op gegevens van Herodotus en Diogenes Laërtius.
Herman Hofhuizen
,
Beklemmend toneelstuk
In:
De Tijd
, (1970) (3 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de uitvoering van 'De psychologische test' voor de VARA-televisie, op 2 februari 1970.
In de rubriek 'Gezien'.
H.J.A. Hofland
,
Een rock-opera
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (8 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
H.J.A. Hofland
,
Warenhuis vol gedachten
In:
NRC Handelsblad
, (1979) (20 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979.
H.J.A. Hofland
,
[Over: Jacobs, Stef. De liefste machine ooit uitgevonden : Willem Frederik Hermans en de typemachine. Tilburg, 1996]
In:
NRC Handelsblad
, (1996) (22 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Jacobs, Stef
Annotatie(s):
Over: Jacobs, Stef. De liefste machine ooit uitgevonden : Willem Frederik Hermans en de typemachine. Tilburg, 1996.
H.J.A. Hofland
,
Het aardappelpistool
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (20 oktober)
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Ze zullen eikels zaaien op mijn graf : teruggevonden gesprekken met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1995.
H.J.A. Hofland
,
De levenskunstenaar uit de Helmersstraat
In:
Haagse Post
, (1979) (4 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Bijkaart, Age
H.J.A. Hofland
,
W.F. Hermans en de tirannie
In:
Haagse Post
, (1987) (24 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans bij De Balie door Gerrit Serné
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans houdt, ondanks besluit Gemeentebestuur Amsterdam tot boycot van hem, toch een lezing in De Balie in Amsterdam.
H.J.A. Hofland
,
Voetbal Europa!
In:
NRC Handelsblad
, (1996) (16 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over voetbal in de Nederlandse letterkunde; o.a. over 'Ik heb altijd gelijk'.
H.J.A. Hofland
,
Een paar herinneringen
In:
Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (p. 34-39)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hofland, H.J.A.
;
Hermans, Willem Frederik
H.J.A. Hofland, Aad Nuis, H. van Galen Last, M.A. de Jong, O.A.S.
,
Randstedelijk vuilnis - Nog eens naar Randstad
In:
Hollands weekblad : tijdschrift voor litteratuur en politiek
, 3 (1961-1962) 147 (28 maart 1962) 1-4
, 1962
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
;
Vinkenoog, Simon
;
Claus, Hugo
Randstad (tijdschr.)
;
fascisme
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het grote medelijden. (Randstad (1962) 2 (februari) p. 8-35).
Reacties: Vangaalse laster, door M.A. de Jong; [gevolgd door een antwoord van H. van Galen Last]. In: Hollands weekblad 3 (1961-1962) 149 (11 april 1962), p. 14; Ter Braak en de O.A.S., door Henk Hofland. In: Podium 16 (1961-1962) 7 (april 1962), p. 289-297 (ook in: Hofland, H.J.A. Opmerkingen over de chaos. Amsterdam, 1964, p. 40-48. Reactie op deze boekuitgave: Een kankeraar met talent, door Aad Nuis. In: Tirade 8 (1964, p. 92-93 (augustus-september), p. 583-585); Journal intime van generaal Salan, door O.A.S. [pseud. van W.F. Hermans]. In: Podium 16 (1961-1962) 8 (mei 1962), p. 383-384; Fascisme en literatuur, door H. van Galen Last. In: Hollands weekblad 4 (1962-1963), p. 161 (4 juli 1962, p. 9-12.
Beno Hofman
,
Wereldliteratuur uit Gronings zweetkamertje
In:
Hofman, Beno. Daar gebeurde het in ...: Stad-Groninger verhalen
ProfielBedum
, 1998 (p. 44-45)
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Rijksuniversiteit Groningen
Jan Willem Hofstra
,
Hermans : vijf novellen : zij maken de lezer woordblind
In:
Elseviers Weekblad
, (1954) (21 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953.
Dini Hogenelst
,
De steen der wijzen
In:
Een boek vol fouten: meningen over, bedenkingen bij en herinneringen aan W.F. Hermans' 'Nooit meer slapen'; verzameld door het gelijknamige dispuut; [red.: Casper Gijzen, Johan den Hartog en Arjan Berben]
Nooit Meer Slapen[Leiden]
, [1992] (p. 11-13)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
R.J. Hollander
,
Het einde en het begin
In:
Hollander, R.J. King Kong op Crooswijk
DonkerRotterdam
, 1988 (p. 11-42)
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs., ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 28 over: Hermans, Willem Frederik. King Kong: gevolgd door Wat Nederland niet op de televisie mocht zien. Amsterdam, 1972.
Lisbeth Holm
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Aldrig mera sova [= Nooit meer slapen]; overs. av Brita Dahlman. Stockholm, [1968]]
In:
Biblioteksbladet
, (1969) 1 (januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Aldrig mera sova [= Nooit meer slapen]. Stockholm, [1968].
Theodor Holman
,
Meesterwerkje van Hermans
In:
Het Parool
, (1993) (13 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Theodor Holman
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993]
In:
Het Parool
, (1993) (2 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
In de rubriek ‘Holmans hoofdstad’.
Met vraag aan lezers over gebeurtenissen in ‘In de mist van het schimmenrijk’.
Theodor Holman
,
Portret bij de zeventigste verjaardag van W.F. Hermans : een miskend schrijver
In:
Het Parool
, (1991) (31 augustus)
Vorm:
Biografisch
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Theodor Holman
,
De gelijkhebber won vrijwel alles
In:
Het Parool
, (1995) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Theodor Holman
,
[Willem Frederik Hermans]
In:
De Groene Amsterdammer
, (1993) (3 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Karel van het
Theodor Holman
,
Een belangrijk boek
In:
Het Parool
, (2000) (2 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Janssen, Frans A.
;
Stek, Sonja van
Annotatie(s):
Over: Janssen, Frans A. en Sonja van Stek. Het bibliografisch universum van Willem Frederik Hermans : bibliografie van de afzonderlijk verschenen werken. Amsterdam, 2000.
Theodor Holman
,
Elke dag iets over W.F. Hermans : Koopt op Hollywood Boulevard een sweater
In:
Het Parool
, (1996) (6 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
Annotatie(s):
Over: Polak, Bob. Willem Frederik Hermans kalender. Amsterdam, 1996.
Theodor Holman
,
Tocht door Hermans' Amsterdam
In:
Het Parool
, (1994) (14 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
Annotatie(s):
Over: Polak, Bob. Wandelen met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994. (Tocht 1: De Amsterdamse binnenstad in oorlogstijd).
Theodor Holman
,
De wolkenkrabber als erectie
In:
Het Parool
, (1994) (8 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994-. (Nr. 11).
Theodor Holman
,
Wandelen met W.F. Hermans en Multatuli : Osewoudt slaat rechtsaf naar de Overtoom
In:
Het Parool
, (1995) (8 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto Amsterdam jaren veertig van de 20ste eeuw
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
Annotatie(s):
Over: Polak, Bob. Wandelen met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994. (Tocht 2: Rondom het Vondelpark in oorlogstijd).
Theodor Holman
,
Bij de dood van een groot schrijver
In:
Het Parool
, (1995) (9 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
5 portr. van Hermans door Augusta Cosini
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
;
Smulders, Wilbert
;
Ruiter, Frans
Annotatie(s):
Over: De literaire magneet : essays over Willem Frederik Hermans en de moderne tijd. Amsterdam, 1995.
Over: Polak, Bob. Bij de dood van Willem Frederik Hermans (1921-1995). Amsterdam, 1995.
Theodor Holman
,
Wonderkind
In:
De Volkskrant
, (1983) (3 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Theodor Holman
,
Oud papier, zilverlingen en W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (1986) (21 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
twee titelpagina's
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Witt, L.A. de
Annotatie(s):
Over: Priestley, J. B. Zonlicht op zaterdag : een roman over een vliegtuigfabriek. vert. door L.A. de Witt. Amsterdam, 1947.
L.A. de Witt is W.F. Hermans.
In de rubriek 'Doolhof der zinnen'.
Theodor Holman
,
De optimistische leugenaar van W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (1986) (12 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto geschilderd portr. van Hermans, foto van Hans van Straten door Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
In de rubriek 'Doolhof der zinnen'.
Een geschilderd portret van Hermans gemaakt door Eric van Straten, hangt samen met een portretfoto van zijn vader Hans van Straten op de tentoonstelling.
Theodor Holman
,
Is Hermans pro apartheid?
In:
Het Parool
, (1986) (10 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto bronzen beeld Hermans van Sylvia Quiël
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
Theodor Holman
,
[Hoorspel 'Nooit meer slapen']
In:
Het Parool
, (1988) (8 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het hoorspel 'Nooit meer slapen' op 10 april 1988 bij de TROS op Radio 4.
Theodor Holman
,
Ongeschreven
In:
Het Parool
, (1991) (3 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over nr 7, van 31 augustus 1991 van de 'Vlagtwedder grensbode' van Hans van Straten, gewijd aan Hermans.
In de rubriek 'Holmans' hoofdstad'.
Theodor Holman
,
Geen censuur
In:
Het Parool
, (1991) (10 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Wubbo de Jong
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans verhuist van Parijs naar Brussel.
Theodor Holman
,
Einde
In:
Het Parool
, (1991) (12 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Lebensraum : een oorlogsdagboek. Eibergen, 1991.
In de rubriek 'Holmans' hoofdstad'.
Theodor Holman
,
Ernst en Fleur
In:
Het Parool
, (1992) (26 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
;
Henssen, Emile
Annotatie(s):
Over het januari-nummer van het literaire tijdschrift 'Het Oog in 't Zeil', jaargang 1992, met een stuk van Emile Henssen over Hermans werkzaamheden als fysisch geograaf aan de RU Groningen.
In de rubriek 'Holmans' hoofdstad'.
Theodor Holman
,
Onontbeerlijk
In:
Het Parool
, (1992) (2 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: WFH-verzamelkrant, nummer 3.
Theodor Holman
,
W.F. Hermans' bewustzijn
In:
Het Parool
, (1993) (26 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Pang: de oorlogsjaren. Eibergen [i.e. Amsterdam], 1992.
In de rubriek 'Holmans' hoofdstad'.
Theodor Holman
,
Cijfers en letters
In:
Het Parool
, (1993) (11 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
In de rubriek 'Holmans' hoofdstad'.
Theodor Holman
,
[Hermans eist schadevergoeding vanwege de uitgaven 'Pang' en 'Lebensraum']
In:
Het Parool
, (1993) (15 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
Annotatie(s):
Hermans eist schadevergoeding vanwege de uitgaven 'Pang' en 'Lebensraum'.
Theodor Holman
,
De rotte vis mist doel
In:
Het Parool
, (1998) (9 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
div. beledigende ill. uit 'Mandarijnen op zwavelzuur', portr. Hermans e.a.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Rotte vis : een cursus effectief beledigen : een keuze uit Propria Cures. Amersfoort, 1998.
Theodor Holman
,
Het is volstrekt nutteloos wat hier is gebeurd
In:
Het Parool
, (1987) (19 januari) 9
Vorm:
Interview
illustraties:
foto van Hermans met journalisten pratend door Gerrit Senné
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Frans Holwerda
,
Snapshots : oantinkens oan W.F. Hermans as dosint wis- en natuurkundige ierdrykskunde 1956-1960
In:
Het is niet meer wat het nooit geweest is: bijdragen aan 25 jaar gedachtenwisseling in de SSN; red.: Jacques van Gent, Yme Kuiper, Jacob van Sluis ; [foto Klaas Osinga]
KopwitLeiden
, 2000 (p. 39-43)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Joke Holwerda
,
Andere tijden, andere visies : de oorlogsromans van W.F. Hermans (Cah. Ned. lett.kd.: (1997) 1)
In:
PassageGroningen
, 1997 (50 p.)
Vorm:
Speciale tijdschriftaflevering
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Internet:
/tekst/holw004ande01_01/
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damokles. 33e dr. Amsterdam, 1995.
Bewerking van de doctoraalscriptie van de auteur.
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. 18e dr. Amsterdam, 1983.
Carl Johan Holzhausen
,
Forskäre på villoräg
In:
Göteborgs-Posten
, (1968) (30 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Aldrig mera sova [= Nooit meer slapen]. Stockholm, [1968].
Carl Johan Holzhausen
,
Forskare på villoväg
In:
Göteborgs-Posten
, (1968) (30 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Aldrig mera sova [= Nooit meer slapen]. Stockholm, [1968].
Joost van den Hooff
,
Pijnlijke foto's in boekvorm : Reve en Hermans in het urinoir
In:
Het Vrije Volk
, (1988) (11 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over: Antonissen, Bertus G. Reve/Hermans : een anekdote. Rotterdam, 1988. (38 foto's van Gerard Reve en Willem Frederik Hermans, genomen in 1954 door Cas Oorthuys).
Th. Hoogbergen
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958]
In:
I.D.I.L.
, 22 (1959) (28 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Cees van Hoore
,
Hoogspanning in nieuwe roman W.F. Hermans
In:
Leidsch Dagblad
, (1989) (21 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Cees van Hoore
,
Mulisch, Reve en 't Hart over betekenis wijlen W.F. Hermans : 'Groot verlies voor de Nederlandse literatuur'
In:
Drentse Courant
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
foto Hermans en zijn vrouw en Anton Korteweg
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Cees van Hoore, Willem van der Velden
,
Mulisch, Reve en andere auteurs over dood W.F. Hermans : hij bleef weerbarstig tot de laatste snik
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1995) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: De Provinciale Zeeuwse Courant, 28 april 1995; Amersfoortse Courant, 28 april 1995.
Cees van Hoore, Eric van der Velde
,
Mulisch, Reve en andere auteurs over dood W.F. Hermans : hij bleef weerbarstig tot de laatste snik
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans door Jutka Rona
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: De Provinciale Zeeuwse Courant, 28 april 1995; Amersfoortse Courant, 28 april 1995.
Cees van Hoore
,
Expositie rond W.F. Hermans
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1991) (13 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans met Hella Haasse bij de opening door Paul Stolk
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
T.g.v. de zeventigste verjaardag van W.F. Hermans organiseerde het Letterkundig Museum een tentoonstelling over hem onder de titel 'Hermans is hier geweest', die te zien was van 13 december 1991 t/m 23 februari 1992.
Cees van Hoore
,
Expositie W.F. Hermans in Letterkundig Museum : Top van WVC laat verstek gaan bij opening
In:
Leeuwarder Courant
, (1991) (13 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto Hermans en Hella Haase bij opening door Paul Stolk
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
T.g.v. de zeventigste verjaardag van W.F. Hermans organiseerde het Letterkundig Museum een tentoonstelling over hem onder de titel 'Hermans is hier geweest', die te zien was van 13 december 1991 t/m 23 februari 1992.
Ook in: Leidsch Dagblad, 13 december 1991.
Cees van Hoore
,
Leids antiquariaat Aioloz ontdekt onbekende brieven W.F. Hermans
In:
Leidsch Dagblad
, (1992) (24 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Morriën, Adriaan
Annotatie(s):
Leids antiquariaat Aioloz zal 10 brieven en 2 ansichtkaarten van Hermans aan Morriën te koop aanbieden.
Ook in: Nieuwsblad van het Noorden, 27 januari 1992 [verkort].
Francis Hope
,
Good clean blood
In:
The Spectator
, (1962) (11 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. The dark room of Damocles. London [etc.], 1962.
Hopper
,
Zeg er 'ns wat van…
In:
De Volkskrant
, (1973) (29 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over weigering P.C. Hooftprijs.
Jan Horstink
,
Hermans gelooid
In:
HageboekSpijkenisse2e, bijgew. dr
, 1980 (43 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Dutch comfort
Annotatie(s):
1e dr. 1978.
Ondertitel op omslag: Onderzoek naar de thema's en motieven in 'Overgebleven gedichten' van Willem Frederik Hermans in relatie tot zijn fictionele proza.
P. 31-34 Bijlage I. De Varianten; p. 35-37 Bijlage II. Over de vorm van de Overgebleven gedichten en Hermans' persoonlijke keuze; p. 38-43 Bijlage III. Bibliografie.
Over: Hermans, Willem Frederik. Overgebleven gedichten. Amsterdam, 1968.
Cor Hospes
,
De komedie van Hermans
In:
Vooys : instituutsblad van het Instituut De Vooys voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
, 8 (1989-1990) 2 (maart-april 1990) 28-37
, 1990
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vergilius Maro, Publius
;
Dante Alighieri
klassieke mythologie
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Philip Houm
,
En bok av usedvanlig slagkraft?
In:
Dagbladet
, (1962) (20 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Noors
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Damokles' mørkerom. Oslo, 1962.
Boudewijn van Houten, Henrik Tijmes
,
Interview met Boudewijn van Houten
In:
Lava : literair tijdschrift
, 1 (1993-1994) 2 ([1994]) 6-11
, 1994
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Houten, Boudewijn van
Annotatie(s):
Correctie en aanvulling in: Lava 1 (1993-1994) 3 ([1994]), p. 23.
P. 11 Bibliografie Boudewijn van Houten.
Arie van Houwelingen
,
De topervaring op de Vuorje
In:
Woordwerk : christelijk literair tijdschrift
, 9 (1991) 36 (december) 39-44
, 1991
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Deel, Tom van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Deel, T. van. Oceaan van de waarheid, ondoorvorst, W.F. Hermans' Nooit meer slapen. In de kunstbijlage van Trouw, 29 augustus 1991.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Henk Hovinga
,
De illegaliteit in discussie bij Hermans’ ‘Donkere kamer van Damocles’
In:
Dagblad voor de Zaanstreek
, (1959) (17 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Henk Hovinga
,
Landingspoging op New Foundland door W.F. Hermans
In:
De Typhoon
, (1958) (3 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een landingspoging op Newfoundland en andere verhalen. Amsterdam, 1957.
In de rubriek ‘Het boek’.
Bob van Huët
,
W.F. Hermans gewond na aanslag : Verdachte beschuldigt schrijver van plagiaat
In:
De Limburger
, (1988) (7 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Inbraak in Hermans' Parijse appartement.
Bob van Huët
,
Aanslag op schrijver W.F. Hermans : Uit woede over 'plagiaat'
In:
Het Binnenhof
, (1988) (7 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Inbraak in Hermans' Parijse appartement.
Bob van Huët
,
W.F. Hermans hekelt Nederland na Belgisch eredoctoraat
In:
Het Binnenhof
, (1990) (16 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Eredoctoraat in de letteren en filosofie voor Hermans aan de universiteit van Luik.
Agnes Hüfner
,
Verblichene Reizworte : der Roman 'Unter Professoren' des Holländers W.F. Hermans
In:
Frankfurter Algemeine Zeitung
, (1987) (6 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Unter Professoren. Zürich, 1986.
Peter Huijsman
,
Hermans, de zwarte lijst en het ingebeelde schuldgevoel
In:
Tubantia
, (1986) (24 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Komitee Zuidelijk Afrika heeft W.F. Hermans op zwarte lijst van Verenigde Naties laten plaatsen vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
Ook in: Utrechts Nieuwsblad, 27 oktober 1986 (Hoe W.F. Hermans toevallig op de zwarte lijst kwam) [verkort, met portret van Hermans, Hein(tje) en Paul Simon].
Jan Huisman
,
Een roman als een doolhof
In:
Algemeen Dagblad
, (1989) (14 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Jan Huisman
,
Een sombere jeugd in woord en beeld
In:
Trouw
, (1969) (6 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans uit Fotobiografie
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, [1969].
Jan Huisman
,
Een roman als een tijdbom
In:
Algemeen Dagblad
, (1987) (31 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Jan Huisman
,
Nieuwe roman van W.F. Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1987) (5 september)
Vorm:
Boekaankondiging
illustraties:
portr. Marilyn French, Annie M.G. Schmidt, J.M.A. Biesheuvel
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Grote hoeveelheid boekaankondigingen, waaronder 'Een heilige van de horlogerie'.
Jan Huisman
,
Nog meer teksten van Elsschot
In:
Algemeen Dagblad
, (1979) (24 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979.
Overzicht van nieuwe boeken in 1979.
Jan Huisman
,
De plezierige dreunen van Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1979) (27 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
Jan Huisman
,
Een ware bandjir
In:
Algemeen Dagblad
, (1979) (1 december)
Vorm:
Boekaankondiging
illustraties:
portr. Salvador Dali, Gerard Walschap en Marnix Gijsen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979.
Opsomming van nieuw te verschijnen boeken.
Jan Huisman
,
Hermans als fotograaf
In:
Algemeen Dagblad
, (1986) (6 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Bespreking samen met Martien J.G. de Jong (De waarheid (?) omtrent Richard Simmillion of de onvoltooide autobiografie van Willem Frederik Hermans).
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
Jan Huisman
,
W.F. Hermans wil teveel zeggen
In:
Algemeen Dagblad
, (1975) (7 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans in Parijs
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jan Huisman
,
Excentrieke mensen krijgen geen been aan de grond
In:
Algemeen Dagblad
, (1976) (3 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Op zelfde datum verschenen in Het Vaderland (Vreemde mensen krijgen geen been aan de grond).
Jan Huisman
,
Uitgebreidere W.F. Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1983) (10 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. 3e uitgebr. dr. Amsterdam, 1983.
Jan Huisman
,
Pech, doem en toeval
In:
Algemeen Dagblad
, (1984) (10 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
Jan Huisman
,
Portret Tachtigers in Schrijvers Prentenboek : Carmiggelt ontbreekt in boek over Elsschot
In:
Algemeen Dagblad
, (1982) (12 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hugo Claus
Trefwoord(en):
Oversteegen, J.J.
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Oversteegen, J.J. Voetstappen van WFH : essays over Conserve, De tranen der acacia's, De god Denkbaar Denkbaar de god, Mandarijnen op zwavelzuur, Het sadistische universum. Utrecht, 1982.
In reeks van besprekingen van werken over schrijvers.
N.S. Huisman
,
Hermans en Bijkaart
In:
Zebra : tijdschrift om de letteren mee over te steken
, 1 (1977-1978) 2 (februari 1978) 10
, 1978
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
Everhard Huizing
,
‘Geyerstein’s dynamiek’ van W.F. Hermans : De nieuwe kleren van de keizer
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1982) (13 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Everhard Huizing
,
Groningen opnieuw decor voor Hermans : teleurstellende 'Uit talloos veel miljoenen'
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1981) (9 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Harry Huizing
,
Over kersen en gerookte paling
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1978) (7 juli)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Harry Huizing
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Jaap de Hullu, Dylan van Eijkeren
,
Jaap de Hullu: het Europees hof geeft grote schokken aan het vertrouwde Nederlandse stelsel
In:
Kunst en wetenschap
, 1 (1992) 2 (zomer) 6-8, 33
, 1992
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
literaire processen
;
rechtswetenschap
Jaap de Hullu
,
Strafrecht en literatuur
In:
Ars aequi : juridisch studentenblad : onder auspiciën van de Vereniging van Juridische Faculteiten in Nederland
Literatuur en recht; red.kommissie Arent van der Feltz ... [et al.]; met bijdragen van J.M.A. Biesheuvel ... [et al.]. Speciaal nr. van: Ars aequi
, 33 (1984) 12 (december) 752-761
, 1984
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Aalberse, Han B.
literaire processen
;
rechtswetenschap
Ber Hulsing
,
Ditvoorst maakt zichtbaar wat W.F. Hermans schreef
In:
Trouw
, (1973) (14 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de verfilming van ‘De blinde fotograaf’ uit ' Een landingspoging op Newfoundland', door Adriaan Ditvoorst.
In de rubriek 'Filmpremieres van deze week'.
Ber Hulsing
,
Als twee druppels water : een knap verfilmd verhaal : maar er is moeilijk in te komen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Ber Hulsing
,
Podium vervult ons met zorg
In:
De Waarheid
, (1955) (22 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over 'Podium' nr 6 van de 9e jaargang. Hierin Hermans' 'Mandarijnen op zwavelzuur'.
H. van Hulst
,
Gelijk
In:
Het Vrije Volk
, (1960) (24 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Fokko van Hulten
,
W.F Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (2003) (3 mei) 6
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Huygen, Maarten
Annotatie(s):
Reactie op artikel 'De ontmaskeraar ontmaskerd', van 23 april 2003.
Bram Hulzebos
,
W.F. Hermans haatte Groningen, maar schreef er zijn beste werk
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
foto woonhuis Hermans in Haren
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Bram Hulzebos
,
Illegaal afgedrukte brieven Hermans uit Groninger UB
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1996) (7 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
Bram Hulzebos
,
[Op uitnodiging van de Stichting Litteraire Activiteiten Leeuwarden (SLAL) komt Hermans naar Leeuwarden]
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1994) (10 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans tijdens interview met Michaël Zeeman door Hans Slotboom
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Zeeman, Michaël
Annotatie(s):
Op uitnodiging van de Stichting Litteraire Activiteiten Leeuwarden (SLAL) komt Hermans naar Leeuwarden.
Bram Hulzebos
,
Surprises van W.F. Hermans
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1996) (5 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Universiteitsbibliotheek Groningen kocht veertig boeken uit de verzameling van W.F. Hermans op de veiling van Van Gendt.
Kris Humbeeck
,
Hermans' donkere kamer : het verhaal van Koningin Eenoog
In:
Boek en bibliotheek : tijdschrift van de Bibliotheekvereniging van het Willemsfonds
, (1987) 3 (mei-juni) 14-18
, 1987
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
H.J. Huning Veringa
,
Interpretatie
In:
Elsevier
, (1988) (16 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Anbeek, Ton
IDIL (Informatie Dienst Inzake Lectuur)
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Over portret op omslag van Een heilige van de horlogerie (niet van Louise Brooks, maar van Sabine Azema).
Heeft betrekking op het artikel van Ton Anbeek in Elsevier, 14 november 1987 (Van Kafka naar de Telegraaf).
Jonathan Huseman
,
Feitjes voor freaks : Hermans magazine
In:
Trouw
, (2001) (12 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag Hermans-magazine
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994-.
Frans Huybrechts
,
[Over de verfilming door Adriaan Ditvoorst van: Hermans, W.F. Paranoïa. In: Hermans, W.F. Paranoïa. Amsterdam, 1953, p. 41-87]
In:
Film : kultureel maandblad
, (1971) 110 bis (juli) [19]
, 1971
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Maarten Huygen
,
Lezing Hermans wordt test-case in Amsterdam
In:
NRC Handelsblad
, (1986) (18 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
Maarten Huygen
,
De ontmaskeraar ontmaskerd
In:
NRC Handelsblad
, (2003) (23 april) 25
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
Annotatie(s):
Over: Havenaar, Ronald. Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
Wim Huyskens
,
W.F. Hermans : boek bomvol impotentie
In:
De Stem
, (1971) (24 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Geo I.
,
De jonge mens van heden; Hermans
In:
Recht voor Allen
, (1955) (11 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
In de rubriek 'Het boek dat ons opviel'.
Geo I.
,
Vilse i kriget
In:
Jönköpings-Posten
, (1962) (15 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mörkrummet. Stockholm, 1962.
I.M.
,
De Tranen der Acacia's
In:
Handelsblad van Antwerpen
, (1950) (23 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
In de rubriek 'Nederlandse letteren'.
I.T.
,
Damokles mørkerom
In:
Moss Avis
, (1962) (21 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Noors
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Damokles' mørkerom. Oslo, 1962.
Elrud Ibsch
,
Interpretatie en argumentatie : Hermans' Au pair in discussie
In:
Visies op cultuur en literatuur: opstellen naar aanleiding van het werk van J.J.A. Mooij; onder red. van Rien T. Segers; met medew. van Marijke Laurense en Marijke Wubbolts
RodopiAmsterdam [etc.]
, 1991 (p. 237-244)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
tekstinterpretatie
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Bavo van den Idsert
,
De structuur van De God Denkbaar Denkbaar de God : een nieuw onderzoek naar de verteltechniek
In:
Voortgang : jaarboek voor de Neerlandistiek
, 7 (1986) () 311-350
, 1986
Trefwoord(en):
Oversteegen, J.J.
;
Hermans, Willem Frederik
;
Dupuis, Michel
;
Chatman, S.
;
Raat, G.F.H.
;
Zuiderent, Ad
vertelinstantie
Annotatie(s):
Uitwerking van een onderdeel van een doctoraalscriptie Amsterdam VU.
Over: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar Denkbaar de God. Gecorrigeerde uitg. Amsterdam, 1972.
Ab van Ieperen
,
Blinde fotograaf : ongewone beelden
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1973) (15 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
scène uit 'De blinde fotograaf'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de verfilming van ‘De blinde fotograaf’ uit ' Een landingspoging op Newfoundland', door Adriaan Ditvoorst.
Folke Isaksson
,
Dubbelgångare
In:
Dagens Nyheter
, (1962) (7 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mörkrummet. Stockholm, 1962.
Folke Isaksson
,
Mardrömmar i verkligheten
In:
Dagens Nyheter
, (1965) (23 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Stockholm, 1965.
Folke Isaksson
,
Mannen i mörkrummet
In:
Dagens Nyheter
, (1962) (18 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Vert. in: Valk, Arno van der. Het grootste gelijk buiten Nederland. Soesterberg, 2002 (De man in de donkere kamer).
Over: Hermans, Willem Frederik. Mörkrummet. Stockholm, 1962.
Eugène van Itterbeek
,
Een nieuwe roman : Nooit meer slapen : W.F. Hermans
In:
De Nieuwe Linie
, (1966) (22 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Eugène van Itterbeek
,
Over logika en etiek : het sadistisch universum van w.f. hermans
In:
De Nieuwe : onafhankelijk Vlaams weekblad
, (1965) (23 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Eugène van Itterbeek
,
[Over: Hermans, W.F. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966]
In:
Kritisch akkoord 1967
Brussel [etc.]
, 1967 (p. 97-100)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: De Nieuwe, 22 april 1966.
Eugène van Itterbeek
,
W.-F. Hermans et son indéfinissable tristesse
In:
Le Monde
, (1968) (16 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
J.D.V.
,
Willem Frederik Hermans : banale burgerplicht
In:
De Nieuwe : onafhankelijk Vlaams weekblad
, (1971) (9 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb : het sadistische universum 2. Amsterdam, 1970.
J.E.
,
Persoonlijk
In:
Vrij Nederland
, (1962) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uitgever Oorwurm. (Podium 16 (1962), nr. 6).
In de rubriek 'Terzijde'.
J.E.
,
Arbeiderspers
In:
Vrij Nederland
, (1962) (1 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
In de rubriek 'Terzijde'.
J.E.
,
Cultus?
In:
Vrij Nederland
, (1962) (20 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
J.E.
,
Liegen
In:
Vrij Nederland
, (1962) (14 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Gomperts, H.A.
;
Braak, Menno ter
J.E.
,
Notities van een kunstluis
In:
Vrij Nederland
, (1962) (17 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
J.H.
,
Stormloop op Hermanscatalogus
In:
Algemeen Dagblad
, (1982) (9 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de catalogus van Amsterdams antiquariaat Schuhmacher m.b.t. Hermans.
J.J.
,
Hermans' universum
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1965) (27 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en tek.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
J.S.
,
Het grote gelijk van Hermans
In:
De zwijger
, (1982) (23 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
tekening
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
J.V.
,
Boekenweek 1993
In:
Boekenpost : tijdschrift voor de liefhebber van boeken, strips en boekencuriosa
, (1993) (april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
omslag 'In de mist van het schimmenrijk'en boekenweekgeschenk uit 1941
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Tevens over de activiteiten en andere uitgaven rond de boekenweek.
Herman Jacobs
,
Symbolenwoekeringen
In:
De Morgen
, (1995) (15 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
Herman Jacobs, Eric Bracke, Bernard Dewulf, Dirk Steenhaut
,
Geen licht in de duisternis, geen zin in de chaos
In:
De Morgen
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans door Herman Selleslags
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Tevens reacties op het overlijden van Hermans door Harry Mulisch en Frans Boenders.
M.H.J. Jacobs, Daniël Perelstein
,
Ordinair gescheld van Hermans
In:
De Volkskrant
, (1987) (18 april)
Vorm:
Brief
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Grijs, Piet
Annotatie(s):
Twee ingezonden brieven over de polemiek tussen Hermans en Brandt Corstius (Piet Grijs), n.a.v. de bespreking door de laatste van Hermans' boek 'De raadselachtige Multatuli'.
Martijn Jacobs
,
Ik heb een prijs gewonnen : over rebellen in het literaire prijzencircuit
In:
Letterlik : instituutsblad Nederlands K.U. Nijmegen
Prijsbewust : themanummer literaire prijzen; [red.: Martijn Jacobs; bijdragen: Kees Fens ... et al.]. Speciaal nr. van: Letterlik
, 7 (1992-1993) 3 (maart 1993) 46-51
, 1993
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Brandt Corstius, Hugo
;
Wolkers, Jan
;
Blaman, Anna
prijzen
Henk de Jager
,
De grootmeester van het bedrog : Au pair van W.F. Hermans
In:
De Limburger
, (1989) (6 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Okke Jager
,
IJdelheid der ijdelheden
In:
Literama : kroniek over boeken, schrijvers en toneel
, 16 (1981-1982) 3 (juli-augustus 1981) 139-140
, 1981
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Tekst van het radioprogramma Zojuist verschenen, uitgezonden door de N.C.R.V. op 12 augustus 1981.
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Gert de Jager
,
De legitieme normdoorbreking : een analyse van de argumentatie in een debat tussen Hermans en Rodenko
In:
Forum der letteren
, 28 (1987) 3 (september) 181-193
, 1987
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rodenko, Paul
;
Hussem, Willem
literatuuropvatting
;
literaire canon
;
literaire norm
;
kunstbegrip
Annotatie(s):
Over: Rodenko, Paul. Notities bij het werk van Wim Hussem: n.a.v. de 50e verjaardag van de schilder; Hermans, Wim. Open brief aan Paul Rodenko; en: Rodenko, Paul. Antwoord aan Wim Hermans. In: Podium 6 (1950) resp. 6 (juni), p. 323-345; 10-12 (oktober-december), p. 628-633; en p. 633-636.
Harald Jähner
,
Die Doppelgänger : Einer der berühmtesten niederländischen Romane erscheint endlich auf Deutsch - nach mehr als vierzig Jahren
In:
Berliner Zeitung
, (2002) (12 januari) M06
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Die Dunkelkammer des Damokles. Leipzig, 2001.
Sung-Hyun Jang
,
Willem Frederik Hermans' novel 'De donkere kamer van Damokles': does Dorbeck exist?
In:
Restant : tijdschrift voor recente semiotische theorievorming en de analyse van teksten
, 23 (1996-1997) 3-4 81-94
, 1997
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
personage - Dorbeck/Osewoudt
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Peter W. Jansen
,
Zeit zu sterben : nach 20 Jahren auf Deutsch : 'Die Tränen der Akazien' von Willem Frederik Hermans
In:
Frankfurter Algemeine Zeitung
, (1969) (25 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Wim van der Linden
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Die Tränen der Akazien. Darmstadt, 1968.
T.B. Jansen
,
Buddingh' en Hermans
In:
Het Parool
, (1994) (8 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Buddingh', C.
John Jansen van Galen
,
One-man show
In:
Haagse Post
, (1981) (13 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Goedegebuure, Jaap
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over openbaar vraaggesprek met Jaap Goedegebuure.
In de rubriek 'Weekboek'.
Bert Jansma
,
Literair tijdschrift Bzzlletin met Hermans-nummer : De nieuwe mandarijnen van Willem Frederik Hermans
In:
Het Binnenhof
, (1985) (22 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, H. Brandt Corstius en Harry Mulisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: W.F. Hermans. Den Haag, 1985. (Bzzlletin nr. 126).
Ook in: Amersfoortse Courant, 25 juni 1985.
Harry Janssen
,
Parade van de kleine helden : Bijenkorf viert ‘eigen’ Boekenmaand
In:
De Gelderlander
, (1985) (15 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De liefde tussen mens en kat. Amsterdam, 1985.
Over: Honderd helden uit de Nederlandse literatuur. - beschr. door Inez van Eijk en Rudi Wester. [Amsterdam], 1985.
Beide uitgaven ter gelegenheid van 'De Literaire Boekenmaand' die in maart 1985 in de Bijenkorf Boekhandels werd gehouden.
Frans A. Janssen
,
W F Hermans en het journalistendom
In:
Vrije geluiden
, (1972) (27 mei-3 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
2 portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Tijn, Joop van
Annotatie(s):
Hermans geïnterviewd door Joop van Tijn op de VPRO tv, op 1 juni 1972.
Peter Janssen
,
De allerlaatste Hermans
In:
De Limburger
, (1995) (10 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
Peter Janssen
,
Op de lijkkist van W.F. Hermans
In:
De Limburger
, (1996) (7 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ommen, Cathrien van
;
Koopman, Ares
Annotatie(s):
Over: Koopman & Van Ommen. Een ontmoeting met de Tovenaar : over Willem Frederik Hermans in foto's en teksten. Baarn, 1996.
Boek betreft de tekst van een vraaggesprek afgenomen op 9 februari 1995.
Harry Janssen
,
Expositie en fotoboek van een schrijver met een oog
In:
De Gelderlander
, (1986) (10 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto van Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
Frans A. Janssen
,
Waarom reizen?: op reis met Willem Frederik Hermans
In:
Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (p. 76-81)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Frans A. Janssen
,
Willem Frederik Hermans : Boekenweek 1993
In:
De Bezige Bij ; Van Oorschot ; De Harmonie[Amsterdam]
, 1993 ([21 p.])
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
p. 1-15 Zwavelzuur en regendruppels: het schrijverschap van Willem Frederik Hermans; p. 18-21 Leverbare werken van Willem Frederik Hermans.
Frans A. Janssen
,
20 maart 1952: het proces rond W.F. Hermans' roman Ik heb altijd gelijk : botsing tussen literatuur en maatschappelijke instituties
In:
Nederlandse literatuur, een geschiedenis
Nederlandse literatuur, een geschiedenis; hoofdred. M.A. Schenkeveld-van der Dussen; red. Ton Anbeek ... [et al.]
NijhoffGroningen
, 1993 (p. 728-731)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
rooms-katholicisme
;
strafrecht en literatuur
;
literaire dagbladkritiek
Annotatie(s):
2e dr. Amsterdam, 1998.
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Frans A. Janssen
,
Leven met Wittgenstein
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 8 (1991) 4 (juli-augustus) 273-274
, 1991
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein. Amsterdam, 1990.
Frans A. Janssen
,
Schrijven als een fototoestel? : Willem Frederik Hermans en de fotografie
In:
Bzzlletin
W.F. Hermans; [Frans A. Janssen ... et al.; red.: Freddy de Vree]. Speciaal nr. van: Bzzlletin
, 13 (1984-1985) 126 (mei 1985) 45-48
, 1985
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
fotografie
Internet:
/tekst/jans037schr02_01/
Annotatie(s):
Ook in: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986, p. [155-160].
Frans A. Janssen
,
Bibliografie van de werken van Willem Frederik Hermans
In:
Bzzlletin
W.F. Hermans; [Frans A. Janssen ... et al.; red.: Freddy de Vree]. Speciaal nr. van: Bzzlletin
, 13 (1984-1985) 126 (mei 1985) 26-28
, 1985
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs., ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Internet:
tekst/jans037bibl02_01/
Dries Janssen
,
Een zekere virtuositeit in het knarsetanden
In:
Argus : literair tijdschrift voor België en Nederland
, 4 (1981) 20-21 (september) 244-248
, 1981
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Frans A. Janssen
,
Waarom ik geen viool speel
In:
De revisor
, 7 (1980) 5 (oktober) 79
, 1980
Trefwoord(en):
Goedegebuure, Jaap
;
Hermans, Willem Frederik
;
Janssen, Frans A.
;
Verhaar, Herman
formalistische methode
;
personalistische methode
Annotatie(s):
Over recensies door Herman Verhaar en Jaap Goedegebuure van: Janssen, Frans A. Bedriegers en bedrogenen: opstellen over het werk van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1980; in resp. Vrij Nederland, 14 juni 1980 en in De Volkskrant, 19 april 1980.
Frans A. Janssen
,
Bedriegers en bedrogenen : over 'De blinde fotograaf' (Leven & Letteren)
In:
Janssen, Frans A. Bedriegers en bedrogenen: opstellen over het werk van Willem Frederik Hermans
De Bezige BijAmsterdam
, 1980 (p. 37-54)
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Internet:
/tekst/jans037bedr01_01/
Annotatie(s):
Ook in: Revisor 5 (1978) 1 (februari), p. 51-59.
Over: Hermans, Willem Frederik. De blinde fotograaf. (Een landingspoging op Newfoundland en andere verhalen. 4e dr. Amsterdam, 1971, p. 169-197).
Samenvatting:
In het volgende artikel ‘Bedriegers en bedrogenen’ (oorspronkelijk in: De revisor: 5 (1978) 1 (feb) 51-59) over het verhaal De blinde fotograaf ziet Janssen een variant op het thema van de onmogelijkheid van de mens om zichzelf te bewijzen, om de beperkingen van zijn eenzaamheid te doorbreken in het contact met anderen.
De ouders van de fotograaf wilden dat hij niets zou zien en gaven hem een ondoorzichtige bril waardoor hij niet kon kijken, een kijker waarvoor hetzelfde geldt, en een fototoestel waarmee hij niet kon fotograferen.
Janssen noemt de blinde fotograaf een typisch Hermans-personage: een uitgestotene, wiens superioriteit door de anderen niet erkend wordt en die dan ook mislukt, een wonderkind dat een total loss wordt. Janssen merkt tenslotte op dat de fotografie een belangrijk element vormt in een aantal werken van Hermans, die zelf een hartstochtelijk fotograaf was.
Frans A. Janssen
,
Een nieuwe tekenfilm : over: 'Het evangelie van O. Dapper Dapper' (Leven & Letteren)
In:
Janssen, Frans A. Bedriegers en bedrogenen: opstellen over het werk van Willem Frederik Hermans
De Bezige BijAmsterdam
, 1980 (p. 91-99)
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Raam (1974) 100 (januari), p. 46-50.
Over: Schrijver Dezes. Het Evangelie van O Dapper Dapper: een vervolg op De God Denkbaar Denkbaar de God; voorwoord van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1973.
Samenvatting:
Onder de titel ‘Een nieuwe tekenfilm’ (oorspronkelijk in: Raam: (1974) 100 (jan) 46-50) heeft Janssen Het evangelie van O. Dapper Dapper gerecenseerd. Hij gaat daarbij eerst in op Lotti Fuerscheim uit 1949, waarin de problematiek van taal en denken, de vraag naar de bruikbaarheid van de taal voor het denken voor het eerst door Hermans is gesteld. Datzelfde gebeurt in De God Denkbaar Denkbaar de God uit 1956. Deze roman, waarin Hermans sterk afwijkt van de gebruikelijke verteltechnieken, vond weinig waardering.
Het vervolg hierop, Het evangelie van O. Dapper Dapper, verscheen pas in 1973.
Opnieuw gaat het om taal en denken, en opnieuw wordt het vermolmde denken in godsdienst en alfa-wetenschap onder de loep genomen, stelt Janssen. Vooral met het taalgebruik in de sociale wetenschappen (evalueren, stuurgroep, referentiekader, maatschappelijk vlak enz.) wordt het hele boek door gespeeld. Een verschil met ‘De God Denkbaar’ is dat er door de invoering van de schrijver als personage mogelijkheden tot grotere vrijheid en speelsheid zijn gekomen. “Een virtuoze stijl maakt dit boek tot voortreffelijk amusement”, meent Janssen. Tot slot van zijn recensie haalt hij Hermans zelf aan: “De wereld is een grote Babylonische spraakverwarring, waar alleen de exacte wetenschappen in zekere mate aan ontsnappen.”
Frans A. Janssen
,
Leve de democratie! : over 'Periander' (Leven & Letteren)
In:
Janssen, Frans A. Bedriegers en bedrogenen: opstellen over het werk van Willem Frederik Hermans
De Bezige BijAmsterdam
, 1980 (p. 101-108)
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Literatuur en film. Speciaal nr. van: Revisor 1 (1974) 9-10 (december), p. 89-93.
Over: Hermans, Willem Frederik. Periander. Amsterdam, 1974.
Samenvatting:
In ‘Leve de democratie’ (eerder verschenen in: De revisor: 1 (1974) 9-10 (dec) 89-93) bespreekt Janssen het televisiespel Periandervan Hermans. Het was een van de zes bewerkingen van verhalen uit de ‘Historiën’ van Herodotus die op verzoek van de VPRO door verschillende auteurs werden geschreven. Het plan werd een ramp, de spelen werden door de critici de grond in geboord. Hermans bijdrage, Periander werd in 1975 uitgezonden. Het week nogal af van wat Hermans had geschreven (zijn tekst was in 1974 gepubliceerd).
In het algemeen volgt Hermans in zijn tekst de geschiedenis vrij getrouw. De belangrijkste veranderingen die hij aanbracht komen voort uit zijn eigen thematiek. De uitspraak van Periander ‘Democratie is beter dan tirannie’ koos Hermans als motto voor zijn televisiespel.
Maar het antwoord van de tiran op de vraag of dit zo is, luidt: ‘Dat zal geen mens ooit weten. Maar dat het beter is het onder alle omstandigheden te beweren staat vast. Want de meeste mensen zijn dom’ en ook zijn verzuchting aan het eind van zijn leven ‘Democratie is mooi, maar de mensen zijn er niet mooi genoeg voor’ zijn teksten van Hermans, niet van de authentieke Periander. Het idee dat de mens in wezen agressief en belust op macht is, vormt een onderdeel van Hermans’ wereldbeeld. Janssen noemt bij de bespreking van de compositie de herhalingen functioneel en hij vindt de parallellen met Shakespeare’s ‘Hamlet’ opvallend. In Hermans’ geschiedenis over politieke macht en psycho-analytische drift, waarin Marx met Freud wordt geconfronteerd, speelt ook de humor een rol, vindt Janssen.
Frans A. Janssen
,
Hermans in 1945: over een artikel in een Belgisch dagblad (Leven & Letteren)
In:
Janssen, Frans A. Bedriegers en bedrogenen: opstellen over het werk van Willem Frederik Hermans
De Bezige BijAmsterdam
, 1980 (p. 9-16)
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
surrealisme
Annotatie(s):
Ook in: Raam (1973) 96 (september), p. 37-41.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nieuwe figuren in de Nederlandsche literatuur (De Nieuwe Standaard, 28 augustus 1945).
Samenvatting:
Het opstel ‘Hermans in 1945’ behandelt een anoniem verschenen artikel in het Brusselse dagblad ‘De Nieuw Standaard’ van 28 augustus 1945 met de titel ‘Nieuwe figuren in de Nederlandsche literatuur’. Het artikel is anoniem verschenen, maar van de hand van Hermans, die hierin zichzelf (in de derde persoon) als nieuwe figuur binnen de Nederlandse literatuur opvoert.
Janssen geeft een kort overzicht van wat Hermans tot 1945 geschreven heeft, vanaf zijn eerste artikelen in de schoolkrant en een opstel waarmee hij een prijs won tot en met zijn eerste clandestiene publicaties. In augustus 1945 was Hermans bijna 24, hij had nog niet veel gepubliceerd, maar wel veel geschreven, kende enkele uitgevers en een aantal schrijvers en had het werk van Kafka, Céline, Multatuli, Nietzsche en Freud gelezen.
Hermans beperkt zich in zijn artikel over de Nederlandse literatuur tot in de oorlog gepubliceerd werk, na 1942 betekent dat clandestien gepubliceerd. Hij ziet daarin een voortzetting van twee richtingen: een beweging van rationele realisten en een van irrationele fantasten. Voorlopers in Nederland van de laatste, meest belovende stroming noemt hij F. Bordewijk, S. Vestdijk en Hendrik de Vries en jongere auteurs als Paul Rodenko, W.J. van der Molen en zichzelf; “Van Willem Frederik Hermans verscheen en kleine bundel gedichten. Vooral zijn nieuwe bundel Horror coeli en andere gedichten, die binnenkort verschijnen zal, is sterk irrationeel getint.”
Het valt Janssen op dat Hermans slechts de jongeren die in de oorlog hebben gedebuteerd als de nieuwe figuren in de Nederlandse literatuur beschouwt en hij gaat na of Hermans omschrijving van zichzelf als irrationeel fantast klopt met de werkelijkheid.
Wat betreft zijn poëzie, gepubliceerd in de (clandestien verschenen) bundel Kussen door een rag van woorden, klopt het niet. Hermans neemt daar dan ook impliciet afstand van. De gedichten uit het (eveneens clandestien verschenen) poëzienummer van het tijdschrift ‘Parade der profeten’ en uit het in zijn artikel aangekondigde Horror coeli en andere gedichten (dat in 1946 zal verschijnen) passen wel in de irrationeel-fantastische stroming, evenals een groot deel van zijn proza.
Janssen vraagt zich tenslotte af of Hermans’ belangstelling voor irrationalisme, fantasie en surrealisme in tegenspraak is met zijn belangstelling voor exacte wetenschappen, positivisme en analytische filosofie. In tegenstelling tot Corn. Verhoeven (‘Willem Frederik Hermans als filosoof of: lyriek in diepvries’. In: Verhoeven, Corn. Bijna niets. Bilthoven, 1970, p. 142-174) meent Janssen van niet. Volgens Hermans heeft de mens in zijn chaotische wereld twee wegen om ordenend op te treden: met de middelen der wetenschap bestrijkt hij een deel van zijn wereld; over alles wat daarbuiten ligt (filosofie, ethiek, psychologie) valt rationeel niets te zeggen. Daar kunnen alleen met irrationele middelen verbanden worden aangetoond en dieper liggende onbewuste waarheden blootgelegd. En dat is wat de schrijver doet. De veel geciteerde opmerking van Hermans “romanschrijven is wetenschap bedrijven zonder bewijs” moet volgens Janssen in dit licht worden gezien.
Frans A. Janssen
,
Waarheid en dromen : over King Kong (Leven & Leteren)
In:
Janssen, Frans A. Bedriegers en bedrogenen: opstellen over het werk van Willem Frederik Hermans
De Bezige BijAmsterdam
, 1980 (p. 79-90)
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Raam (1972) 90 (december), p. 45-52.
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
Samenvatting:
In april 1967 krijgt Hermans de uitnodiging een toneelstuk te schrijven. Het werd King Kong, gebaseerd op het onderzoek van de Parlementaire Enquêtecommissie over het mogelijke verraad van de Nederlander Christiaan Lindemans (King Kong). Janssen heeft onder de titel ‘Waarheid en dromen’ een recensie aan dit stuk gewijd (oorspronkelijk verschenen in: Raam: (1972) 90 (dec) 45-52). Het stuk werd om politieke redenen geweigerd, in 1972 verscheen het in druk, en pas naar aanleiding daarvan werd de laatste scène van het stuk in een televisieprogramma gespeeld.
Volgens Janssen vertoont het stuk enkele kenmerken van het documentair toneel: een door commentaren afgewisselde dramatisering van de verhoren van de Enquêtecommissie. Janssen is geboeid door de ingenieuze ordening van het materiaal, maar noemt de laatste scène – waarin King Kong uit de dood opstaat – een dramatische tour de force die niet geheel bij de rest van het stuk past. De humor van Hermans is volop aanwezig. Over de kwaliteiten van het werk als toneel- of televisiestuk moeten anderen oordelen, vindt Janssen. Volgens Hermans zelf staat niet King Kong in het stuk centraal, maar de betrouwbaarheid van het beeld van historische gebeurtenissen dat wij hebben. Hermans legt een verband met De donkere kamer van Damokles. Janssen noemt het ontbreken van een psychologische karakterisering van de personages in het stuk een opvallend verschil tussen de roman en het toneelstuk.
Frans A. Janssen
,
Varianten in orde en chaos : over de varianten in de tiende druk van 'De donkere kamer van Damocles'
In:
De Bezige BijAmsterdam
, 1980 (p. 55-78)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Ook in: Raam (1972) 80 (januari), p. 26-39.
Over varianten in de verschillende edities van: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damokles.
Samenvatting:
‘Varianten in orde en chaos’, over de varianten in de tiende druk van De donkere kamer van Damokles (oorspronkelijk in: Raam: (1972) 80 (jan) 26-39) is een verslag van een bibliografisch-filologisch onderzoek naar de al dan niet ‘herziene’ drukken van deze roman. Het gaat Janssen om de afwezigheid van dit woord ‘herziene’ in de vierde t/m negende druk in de Van Oorschot-lijst, terwijl dit woord wel op de verso’s van de titelbladen van deze drukken vermeld staat. Een verklaring van dit verschil, evenals de benaming ‘opnieuw herziene’ op de tiende druk voert naar de verhouding tussen de auteur en zijn uitgever Geert van Oorschot.
De moeilijkheden tussen hen begonnen al in de jaren vijftig, maar hun grote conflict zou de jaren zestig in beslag nemen. Na een verslag van de ruzies, die op papier en voor de rechter werden uitgevochten, richt Janssen zich op de varianten in de tiende druk van De donkere kamer van Damokles die na de laatste uitspraak van de arbitragecommissie in 1970 als herziene editie (in 1971) kon verschijnen. Janssen meldt als toevoeging aan zijn artikel uit 1972 dat er inmiddels in 1979 – volgens de titelpagina in 1978- een opnieuw herziene en geheel opnieuw gezette druk is verschenen. Deze druk heeft hij – ondanks het feit dat deze meer dan een verrassing herbergt – niet in zijn onderzoek betrokken.
In de door hem wel onderzochte tiende druk heeft de auteur een aantal inconsistenties gecorrigeerd. Zij getuigen volgens Janssen van een wens tot perfectie van de kant van Hermans.
Frans A. Janssen
,
Het werk van Hermans is allang voorbij de ethiek
In:
Literama : kroniek over boeken, schrijvers en toneel
, 12 (1977-1978) 7 (november 1977) 296-301
, 1977
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 301 Publikaties van W.F. Hermans.
Frans A. Janssen
,
Notities bij de aanduiding van herdrukken, in het bijzonder betrekking hebbend op de bibliografie van de afzonderlijk verschenen werken van W.F. Hermans
In:
Spektator : tijdschrift voor Neerlandistiek
, 4 (1974-1975) 5 (februari 1975) 275-283
, 1975
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
herdruk
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damokles. Amsterdam, 1958.
Frans A. Janssen
,
Lucifers
In:
Raam : literair maandblad
, (1973) 95 (juli) 5-7
, 1973
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
ergocentrische methode
Frans A. Janssen
,
Het gelijk van Pyrrhon
In:
Raam : literair maandblad
, (1971) 78 (oktober) 29-41
, 1971
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Janssen, Frans A. Bedriegers en bedrogenen: opstellen over het werk van Willem Frederik Hermans. [Amsterdam], 1980, p. 17-35.
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. [3e, herz. dr.]. Amsterdam, 1953.
Samenvatting:
Na een korte inleiding over de drukgeschiedenis van De tranen der acacia’s behandelt Janssen in het artikel, getiteld ‘Het gelijk van Pyrrhon’ (oorspronkelijk verschenen in: Raam: (1971) 78 (okt) 29-41) de gebeurtenissen in de roman. De hoofdpersoon, Arthur Muttah, probeert de omstandigheden te achterhalen waaronder Oskar Ossegal, de enige persoon die iets voor hem betekent, is gearresteerd. Hij krijgt tegenstrijdige informatie en komt in een toestand van voortdurende onzekerheid, die leidt tot twijfel aan zijn eigen identiteit.
De lezer is beter geïnformeerd dan Arthur, maar er blijft alom sprake van gebrekkige gegevens, vergissingen, bedrog en misverstanden. Janssen omschrijft dan ook het thema van de roman als: de onkenbaarheid van de mens. Men kan de ander, de wereld, zichzelf niet kennen; alle kennis van de mens berust op een subjectieve interpretatie van en aantal toevalligheden. In een interview uit 1952 zegt Hermans zelf dat hij er in deze roman de nadruk op heeft gelegd “dat iemands voorstellingen in geen verhouding staan tot de werkelijkheid”.
Janssen noemt het thema van de onkenbaarheid van de mens een hoofdelement van het wereldbeeld van Hermans. Het speelt een rol in Conserve, in essays en het is ook het hoofdthema in De donkere kamer van Damokles. Janssen noemt thema en verhaal van De tranen der acacia’s en van De donkere kamer van Damokles identiek. Een belangrijk verschil is de verteltechniek, het gezichtspunt waaruit het verhaal wordt verteld. In ‘De tranen’ volgt de lezer de crisis van Arthur Muttah maar staat er tegelijk boven, in ‘De donkere kamer’ is het gezichtspunt van de lezer dezelfde als die van de hoofdpersoon Henri Osewoudt. Het thema wint daardoor in de laatstgenoemde roman aan zeggingskracht, meent Janssen. Hij noemt ‘De tranen’ een voorstudie van ‘De donkere kamer’.
Frans A. Janssen
,
Overgenomen
In:
De Volkskrant
, (1980) (9 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Popelier, Ed
;
Brouwers, Jeroen
Annotatie(s):
Over: Popelier, Ed. Willem Frederik Hermans. Brugge [etc.], 1979.
Judith Janssen
,
Hartkloppingen van Centre Pompidou
In:
De Volkskrant
, (2004) (5 maart) 24
Vorm:
Recensie
illustraties:
Hermans in Parijs door Philip Mechanicus
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De weerspannige slaper. Amsterdam, 2004.
Frans A. Janssen
,
Willem Frederik Hermans 1921
In:
't Is vol van schatten hier... . Amsterdam, 1986. (Dl. 2: Nederlandse literatuur na 1940 tentoongesteld in het Letterkundig Museum)
De Bezige BijAmsterdam
, 1986 (p. 101-104)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en facs. handschrift
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Marcel Janssens
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964]
In:
Dietsche warande en Belfort : tijdschrift voor letterkunde, kunst en geestesleven
, 110 (1965) 10 (december) 763-764
, 1965
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Janus
,
Omnibus
In:
Vrij Nederland
, (1962) (17 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
Bert Japin
,
Alleen 'Human interest' kan het misdaadverhaal redden
In:
Haarlems Dagblad
, (1968) (22 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
misdaadverhaal
Annotatie(s):
Ingaand op de door Hermans in 'Sextant' (?) geventileerde opinie over het misdaadverhaal.
JéDé
,
Geen doublure, wel een reprise
In:
Gazet van Antwerpen
, (1981) (17-18 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
A.J. Jelsma
,
Het geweten van een auteur
In:
Literatuur en ethiek; onder red. van H. van der Ent; met medew. van J.G. Bomhoff ... [et al.]
Den Haag
, [1977] (p. 117-128)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
ethiek
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1951.
Jeroen
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971]
In:
Contact
, (1972) (januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Hans Jessurun d'Oliveira
,
Het evangelie van W.F. Hermans
In:
Propria Cures
, (1959) (28 februari) 1-3
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over lezing Hermans in Universiteit van Amsterdam.
Bart Jibben
,
Gouden vakantiedagen : herinneringen van een oude schoolvriend
In:
WFH-verzamelkrant
, (1994) 10 (maart) 18-21
, 1994
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Louis Johnson
,
Dark journeys by blue passport
In:
New York Herald Tribune
, (1962) (3 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. The dark room of Damocles. London [etc.], 1962.
Eelke de Jong
,
Geestdrift brak baan op feest van 'Het mes' : W.F. Hermans op zoek naar multi-miljonair
In:
De Telegraaf
, (1963) (4 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans' filmscenario 'De woeste wandeling' heeft een sponsor nodig als het verfilmd gaat worden.
Oek de Jong
,
Hermans' wereldbeeld is voorla uitdrukking van zijn obsessies
In:
De Volkskrant
, (1998) (21 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Fens, Kees
Annotatie(s):
Reactie op Fens' beoordeling van Oek de Jong's Kellendonklezing 1998 (Zijn muze was een harpij : over het wereldbeeld van W.F. Hermans. Nijmegen, 1998).
Oek de Jong
,
Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1999) (26 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Heumakers, Arnold
Martien J.G. de Jong
,
Een dommigheid van Hermans' wanhopig bonkende god-mens
In:
De Vlaamsche gids : algemeen tweemaandelijksch tijdschrift
, 76 (1992) 4 (juli-augustus) 13-16
, 1992
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Martien J.G. de Jong, Siem Bakker
,
1473 klokken van karton
In:
Dietsche warande en Belfort : tijdschrift voor letterkunde, kunst en geestesleven
, 134 (1989) 3 (juni) 306-310
, 1989
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
motief - klok
Annotatie(s):
P. 309-310 Naschrift van Martien J.G. de Jong.
Over: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988.
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
J.J.P. de Jong
,
Het gelijk van Multatuli
In:
Hollands maandblad : tijdschrift voor literatuur en politiek
, 30 (1988-1989) 497 (april 1989) 12-20
, 1989
Trefwoord(en):
Phaff, Johan
;
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
;
Nieuwenhuys, Rob
historiciteit
;
literatuur en maatschappij
Annotatie(s):
Over: Multatuli. Max Havelaar [...]. Amsterdam, 1860.
Martien J.G. de Jong
,
De onvoltooide van Willem Frederik Hermans
In:
Over de autobiografie; red. Els Jongeneel
HESUtrecht
, 1989 (p. 161-169)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
motieven
;
autobiografisch element
Martien J.G. de Jong
,
De schrijver als klokkenmaker
In:
Dietsche warande en Belfort : tijdschrift voor letterkunde, kunst en geestesleven
, 133 (1988) 7 (september) 530-536
, 1988
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Martien J.G. de Jong
,
Menno ter Braak en de AKO-prijs
In:
BOKelf; [samenst. Weverbergh ... et al.]
HadewijchSchoten
, 1987 (p. 112-118)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Gomperts, H.A.
;
Braak, Menno ter
;
Galen Last, H. van
;
Rubinstein, Renate
Martien J.G. de Jong
,
De leeuw als geassimileerd schaap
In:
De Vlaamsche gids : algemeen tweemaandelijksch tijdschrift
, 71 (1987) 1 (januari-februari) 11-17
, 1987
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Mulisch, Harry. Het stenen bruidsbed. Amsterdam, 1959.
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1952.
Martien J.G. de Jong
,
Een wonderkind op de film
In:
Dietsche warande en Belfort : tijdschrift voor letterkunde, kunst en geestesleven
, 131 (1986) 6 (juli-augustus) 442-457
, 1986
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs., ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De elektriseermachine van Wimshurst. (Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967, p. 6-48), en de verfilming door Erik van Zuylen.
Martien J.G. de Jong, Erik Vermeulen, Willem Glaudemans, Leo Geerts
,
De waarheid(?) omtrent Richard Simmillion : een essay over een onvoltooide autobiografie van Willem Frederik Hermans (Bibliofiel; 9)
In:
De PromBaarn
, cop. 1986 (117 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
personage - Richard Simmillion
;
autobiografisch element
Internet:
/tekst/jong044waar01_01/
Annotatie(s):
Bevat gesprekken met W.F. Hermans over het onderwerp.
Recensies door: Erik Vermeulen in: Randschrift 4 (1987) 15 (februari-maart), p. 33; Willem Glaudemans in: Literatuur 4 (1987) 5 (september-oktober), p. 301-304; Leo Geerts in: Deus ex mach.: 11 (1987) 44 (oktober-december), p. 91-93.
Inne de Jong
,
As twa druppen wetter
In:
De tsjerne : litterair tydskrift
, 18 (1963) 4 (april) 173-175
, 1963
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'De donkere kamer van Damocles' door Fons Rademakers onder de titel 'Als twee druppels water'.
Martien J.G. de Jong
,
Poëtische confrontatie : Broertje en zusje
In:
Kreatief : driemaandelijks literair- en kunstkritisch tijdschrift
, 37 (2003) 4/5 (december) 51-60
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Boon, Louis-Paul
;
Trakl, Georg
;
Sinisgalli, Leonardo
Annotatie(s):
Over de verhouding broer-zus in o.a. het werk van Leonardo Sinisgalli, Louis Paul Boon, Georg Trakl en Willem Frederik Hermans.
Atte Jongstra
,
Schrijvers en het stof der eeuwen
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1983) (11 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
Bespreking met andere boeken.
Atte Jongstra
,
De liefde tussen mens en kat : dun boekje van W.F. Hermans
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1985) (17 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De liefde tussen mens en kat. Amsterdam, 1985.
Atte Jongstra
,
'Onverkwikkelijk leven'
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1982) (15 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Overgebleven gedichten. Amsterdam, 1982.
Tevens bespreking van ander literair werk.
Atte Jongstra
,
Géén helm met vederbos : Willem Frederik Hermans als Multatuli-polemist
In:
Vrij Nederland
, (1988) (19 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
tek. Multatuli en Hermans door Siegfried Woldhek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. 2e dr. Amsterdam, 1987.
Atte Jongstra
,
Hermans : miskend en onbegrepen
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1985) (26 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Relikwieën en documenten. Amsterdam, 1985.
Atte Jongstra
,
Grote letters en weinig bladzijden : De zegelring van W.F. Hermans
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1984) (28 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
Han Jonkers
,
Raadsels rond een politievrouw : Merkwaardig maar verward boek van W.F. Hermans
In:
Eindhovens Dagblad
, (1957) (22 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar Denkbaar de God. Amsterdam, 1956.
Han Jonkers
,
Willem Frederik Hermans’ aardige Engelbewaarder : boeiende roman over de chaotische meidagen ‘40
In:
Brabants Dagblad
, (1971) (18 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Han Jonkers
,
W.F. Hermans haat onderhoudend : 'Het sadistisch universum'
In:
Eindhovens Dagblad
, (1965) (13 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Ook in: de Helmondsche Courant, 13 maart 1965.
Han Jonkers
,
Afrekening met illusies : in vier nieuwe verhalen van Willem Frederik Hermans
In:
Eindhovens Dagblad
, (1967) (25 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Peter Jonkman
,
Uit een héél ver verleden : jeugdherinneringen aan Wim Hermans
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1996) 18-22 () 149-165
, 1996
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs., ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 162-163 Brieven van W.F. Hermans aan de ouders van Peter Jonkman.
Joost
,
Troost voor den Heere Herman van Kuylenborgh : Boeckuytgever op 't Hekelveldt te Amsterdam
In:
De Groene Amsterdammer
, (1962) (7 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
cartoon van Lex
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
Satirisch gedicht.
Jaap Joppe
,
Boerenjongens op zoutzuur... : Brits Nederlandse verteller... : fantastisch
In:
Haagsche courant
, (1977) (28 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
Tevens bespreking van Danny de Laet (Nachtelijke gedaanten) en Aad Nuis (Korte verhalen uit jaren zeventig).
Jaap Joppe
,
Een kardinaal op zwavelzuur en enige andere typisch-Nederlandse wijzen
In:
Rotterdamsch Nieuwsblad
, (1967) (25 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Themerson, Stefan
;
Duyn, Roel van
;
López, Esteban
Annotatie(s):
Behandeling van drie denkers: Themerson, López, Van Duyn.
Jaap Joppe
,
De West van W.F. Hermans
In:
Rotterdamsch Nieuwsblad
, (1969) (1 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Jaap Joppe
,
Staatsprijs voor W.F. Hermans
In:
Rotterdamsch Nieuwsblad
, (1977) (10 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Prijs der Nederlandse Letteren, uit te reiken door koning Boudewijn van België.
Jaap Joppe
,
[Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979]
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1979) (5 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979.
Gelijktijdig verschenen in de Haagsche Courant.
In de rubriek 'Geboekt'.
Jaap Joppe
,
Zoals iedereen zowel wonderkind als total loss : W.F. Hermans autobiografisch
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1967) (25 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Jean Journaille
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De god denkbaar, denkbaar de god. Amsterdam, 1956]
In:
Vrij Nederland
, (1957) (8 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar Denkbaar de God. Amsterdam, 1956.
Onderdeel van de rubriek ‘Terzijde’.
Jean Journaille
,
Een goede leraar
In:
Het Parool
, (1995) (6 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jean Journaille
,
Alledaags
In:
Het Parool
, (1985) (19 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In Hermans, die het alledaagse zo goed kan beschrijven, is een journalist verloren gegaan.
Jean Journaille
,
Journaille
In:
Het Parool
, (1985) (30 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans spreekt op 8 mei 1985 op het symposium van het RIOD in de Nieuwe Kerk in Amsterdam.
Jean Journaille
,
Een goede leraar
In:
Het Parool
, (1995) (6 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over Hermans' vader.
Arendo Joustra
,
Vliegen
In:
De Volkskrant
, (1988) (19 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979.
Wio Joustra
,
Hermans krijgt warempel beeld in Groningen
In:
De Volkskrant
, (1999) (31 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Krijgt Hermans een beeld in Groningen?
Wio Joustra
,
Geen standbeeld voor Hermans, wel vuile tekst
In:
De Volkskrant
, (1999) (22 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Plannen standbeeld Hermans door RU Groningen afgeblazen.
Jungman
,
We lusten er wel soep van
In:
Het Parool
, (1972) (2 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Tijn, Joop van
Annotatie(s):
Hermans geïnterviewd door Joop van Tijn op de VPRO tv, op 1 juni 1972.
Per Justesen
,
King Kong : van thriller tot klucht
In:
Het Parool
, (1981) (5 mei) 8
Vorm:
Recensie
illustraties:
scène uit 'King Kong' door George Verberne
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
Per Justesen, Evert Werkman
,
Het drama van een drama, de geschiedenis van King Kong : verrader werd niet geloofd
In:
Het Parool
, (1981) (4 mei) 7
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Wubbo de Jong; portr. King Kong
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
Werkman over de figuur 'King Kong', Justesen over het op te voeren toneelstuk.
Stuk maakt deel van een hele krantenpagina over King Kong.
Per Justesen
,
Uitzonderlijk toneelschrijver
In:
Het Parool
, (1981) (4 mei) 7
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Stuk maakt deel van een hele krantenpagina over King Kong.
In het kader van de opvoering van 'King Kong' op 5 mei 1981 in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/ 5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
JVH
,
W.F. Hermans pleit voor kuisheid en werklust : Letter & Tetter over jaren '60
In:
De Standaard
, (1988) (18 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans in gesprek met Frans Boenders over 'de echte schrijver' in het Paleis voor Schone Kunsten.
J. van K.
,
Nieuwe oogst met belangrijke titels
In:
Drentse en Asser courant
, (1979) (19 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
In de rubriek 'Boeken' worden veel nieuwe boeken zeer beknopt besproken.
de K.
,
Terugblik
In:
Brabants Dagblad
, (1970) (3 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de uitvoering van 'De psychologische test' voor de VARA-televisie, op 2 februari 1970.
Ook in: De Gooi- en Eemlander, 3 februari 1970.
J. van K.
,
Vraaggesprekken Hermans herdrukt
In:
Drentse en Asser courant
, (1979) (4 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979.
de K.
,
Terugblik
In:
Brabants Dagblad
, (1968) (21 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Prudhomme, Anastase
Annotatie(s):
Over televisie-interview met Hermans op 20 november 1968.
K.
,
De grote verbittering : Willem Frederik Hermans en het ressentiment
In:
Propria Cures
, (1962) (10 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
Annotatie(s):
Reactie op het verhaal 'Het grote medelijden' in Randstad 2 (februari 1962).
P. K.
,
Den nederlandske motstandskamp
In:
Sandefjords Blad
, (1962) (24 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Noors
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Damokles' mørkerom. Oslo, 1962.
K.F.
,
Bok-note
In:
De Tijd De Maasbode
, (1964) (10 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Du Perron, E.
;
Weverbergh, Julien
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
Over de verschijning van een Du Perron-nummer van het Vlaamse eenmans-tijdschrift 'Bok' van Julien Weverbergh, waarin ook Hermans' opvatting over Du Perron in 'Mandarijnen op zwavelzuur' naar voren komt.
K.F.
,
Speuren door een rag van woorden
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Raster (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over: Willem Frederik Hermans. [onder red. van H.C. ten Berge]. Amsterdam, 1971. (Themanummer Raster 5 (1971), 2 (zomer)).
In de rubriek 'Leestafel', onder de kop 'Raster'.
K.F.
,
Schennis
In:
De Tijd
, (1962) (14 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Bespreking van 'Randstad' 2 (februari 1962). Hermans schreef in 'Randstad' 'Het grote medelijden'.
K.K.
,
Fønix-Bøkene
In:
Bula Tidend
, (1962) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Noors
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Damokles' mørkerom. Oslo, 1962.
K.S.
,
Hermans
In:
Propria Cures
, (1965) (15 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
K.S.
,
Opgepast!
In:
Propria Cures
, (1967) (15 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Ron Kaal
,
Hermans’ chansons
In:
Haagse Post
, (1986) (11 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto uit besproken boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
J. de Kadt
,
Wittgenstein in onze tijd : wegen en dwaalwegen van een mini-filosofie
In:
Tirade
, 12 (1968) 134 (februari) 58-79
, 1968
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
neo-positivisme
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein's levensvorm. (Het sadistisch universum. Amsterdam, 1964, p. 143-175).
Rudie Kagie
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De liefde tussen mens en kat. Amsterdam, 1985]
In:
Vrij Nederland
, (1985) (18 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
gedicht 'Roeping’
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De liefde tussen mens en kat. Amsterdam, 1985.
Het gedicht ‘Roeping’, voorheen slechts antiquarisch verkrijgbaar, nu verschenen in ‘De liefde tussen mens en kat’.
Huug Kaleis
,
WFH : '..altijd hetzelfde boek'
In:
Het Parool
, (1981) (12 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Huug Kaleis
,
Bezwarend materiaal tegen het leven : de 'esseejs' van W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (1965) (20 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Huug Kaleis
,
Over Helden en Heiligen : een Heilige van de Horlogerie psychokritisch beschouwd (BBLiterair)
In:
Verboden toegang: essays over het werk van Willem Frederik Hermans, gevolgd door een vraaggesprek met de schrijver; bezorgd door Wilbert Smulders; [met bijdragen van] Michel Dupuis ... [et al.]
De Bezige BijAmsterdam
, 1989 (p. 170-179)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
psychokritische methode
Annotatie(s):
Lezing, gehouden in het kader van een nascholingscursus voor neerlandici, in 1987-1988 georganiseerd door de SOL/COCMA te Utrecht.
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Samenvatting:
In zijn eerste bundel essays, ‘Schrijvers binnenste buiten’ (Amsterdam, 1969), heeft het eerste hoofdstuk als motto: ‘Tegen de structuurwichelaars, voor de psychocritiek’. Met de – volgens eigen zeggen - ‘schimpnaam’ structuurwichelaars bedoelde hij de Merlinisten Kees Fens, H.U. Jessurun d’Oliveira, J.J. Oversteegen, met psychokritiek zijn eigen benaderingswijze. Zijn doel was toen alleen maar polemisch, niet methodologisch. Kaleis had Charles Maurons ‘Des métaphores obsédantes au mythe personnel’(1962) gelezen, maar voelde zich niet schatplichtig aan hem en noemde dan ook niet zijn naam. Dit geldt niet langer voor zijn laatste boek ‘De God Denkbaar verklaard: essays over W.F. Hermans’ (Amsterdam, 1987). In de inleiding geeft Kaleis naar eigen zeggen geen methode, maar een advies aan de lezer om zich op zoveel mogelijk plekken in het werk in het hele werk van Hermans op te stellen, zodat een maximum aan ‘stemmen’ kan worden opgevangen die uiteindelijk tot de ontdekking van de oorsprong van zijn schrijverschap moeten leiden. Schrijvers zijn net als misdadigers, meent Kaleis. Ze keren steeds terug naar de plaats van het misdrijf en onthullen zo op den duur hun verborgen motieven. Dit advies kan gezien worden als een versimpelde weergave van de psychokritische methode van Mauron die een oorspronkelijk en systematische poging vormt om aan de serieuze literaire kritiek een solide psychoanalytische basis te verlenen. Maurons methode wil niet simpelweg een toepassing van de klinische psychologie op de literatuur zijn. Het is een leestechniek: door verschillende passages van één auteur op elkaar te leggen, ontdekt men de steeds terugkerende associaties en beelden. Dit is de eerste fase, waarin de onbewuste verbanden worden onthuld. In de tweede fase volgt Mauron de structurele veranderingen die zich voordoen in het werk en analyseert hij met behulp van de psychoanalyse het netwerk van obsederende associaties. Dit netwerk, een ‘fantaisie à répétitions’, moet volgens Mauron terug te voeren zijn op een jeugdtrauma. Het onderzoek resulteert tenslotte in de tweede fase in een ‘mythe personnel’, waarin de onbewuste persoonlijkheid van de schrijver tot uitdrukking komt.
In de derde fase toetst Mauron zijn resultaten aan het leven van de schrijver.
Dit laatste verbaast Kaleis, die zich afvraagt of Mauron, voordat hij begon aan de analyses van Racine, Baudelaire, Mallarmé, niets geweten heeft van de biografieën van die auteurs.
Volgens Kaleis leent het werk van Hermans zich uitstekend voor de toepassing van de psychokritische methode. Hij ziet in zijn werk een ‘sorte d’architecture constante’ die ook tijdens en na Hermans’ evolutie van zoonsoptiek naar vaderstandpunt, die hij rondom 1973 situeert, ongeschokt bleek te zijn gebleven.
Kaleis heeft naar eigen zeggen veel met de methode van Mauron gemeen, maar is minder stijf methodisch. Bovendien heeft hij met de schrijvers die hij onderzoekt een veel affectiever band, “vergelijkbaar misschien met die van een schrijver ten opzichte van zijn personages”. Kaleis begint waar Mauron zou eindigen. Zo komt hij bijvoorbeeld op de eerste bladzijde van het hoofdessay van zijn bundel, getiteld ‘De God Denkbaar uit zijn droom ontwaakt’ al met wat Hermans’ ‘mythe personnel’ zou kunnen heten: de Almacht en de Alwetendheid.
Pas na het lezen van de laatste roman van Hermans, Een heilige van de horlogerie (1987), kwam Kaleis tot het inzicht dat ook ‘heiligheid’ verbindbaar moet zijn met zijn persoonlijke mythe. Heiligheid en macht, heiligheid en alwetendheid sluiten elkaar beslist niet uit volgens hem. Hij ziet op dit punt een grote verwantschap tussen De elektriseermachine van Wimhurst (1967), Waarom schrijven? (1983), Manuscript in een kliniek gevonden (1953) - en Een heilige van de horlogerie (1987). Dat De elektriseermachine en Waarom schrijven? bij elkaar horen is vanzelfsprekend: ze maken deel uit van een geheel van autobiografische fragmenten waarin de ik-figuur Richard heet. Richard Leeuwenhart en Richard Simmillion vertegenwoordigen respectievelijk de bèta-ambitie en de schrijversambitie van de jonge Willem Frederik Hermans, stelt Kaleis.
Manuscript in een kliniek gevonden heeft hier ogenschijnlijk niets mee te maken: het is een verhaal van een gek, een paranoialijder. Naar de stellige overtuiging van Kaleis echter, staat een zelfde traumatische jeugdervaring centraal, alleen bij de Richards wordt deze verteld op normaal bewustzijnsniveau, terwijl de krankzinnige schrijver van Manuscript het beleeft op het niveau van de droom, of liever van de nachtmerrie.
In alle gevallen wordt de held gekleineerd, getreiterd. Bij Een heilige van de horlogerie, een roman die ver verwijderd lijkt van de persoonlijke gebeurtenissen van Hermans zelf, ziet Kaleis op diepteniveau een wezenlijke verwantschap tussen de fictieve Constantin Brueghel en de autobiografische Richards. Richard Leeuwenhart, de Enige die erin slaagt de machine te laten functioneren, kan gezien worden als de heilige van de machine van Wimhurst. Constantin is als Richard, maar hij is heiliger, onschuldig en niet op wraak belust.
Ruud A.J. Kraaijeveld ((Dietsche warande en Belfort: 135 (1990) 4 (aug) 494-496) noemt Kaleis’ argumenten bij zijn poging om Een heilige van de horlogerie aan De elektriseermachine van Wimhurst en Manuscript in een kliniek gevonden te koppelen vrij mager.
Frans A. Janssen (Literatuur: 7 (1990) 6 (nov-dec) 391-393) vindt het inzicht dat de hoofdpersoon van Een heilige van de horlogerie verwant is aan de vroege verhalen Manuscript in een kliniek gevonden en De elektriseermachine van Wimhurst juist, maar het is wel een inzicht “dat men zonder hulp van de psychokritiek kan bereiken”.
Ineke Bulte (Nieuwe taalgids: 84 (1991) 2 (mrt) 169-171) schrijft dat wat Kaleis beweert maar niet tot haar wil doordringen.
Huug Kaleis
,
Vade retro Satanas! (Synopsis)
In:
Kaleis, Huug. De God Denkbaar verklaard: essays over W.F. Hermans
De ArbeiderspersAmsterdam
, 1987 (p. 92-148, 192-199)
Trefwoord(en):
Goedegebuure, Jaap
;
Peeters, Carel
;
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Anbeek, Ton
;
Reve, Gerard
;
Verhaar, Herman
racisme
Annotatie(s):
P. 192-199 Noten.
Uitgebreide tekst van: New Found Land - NFL: 2 (1982-1983) 3 (juni) 1982, p. 58-63.
P. 135-148, 198-199 Anbeeks naadloos onbehagen (ook in: Oog in 't zeil: 4 (1986-1987) 1-2 (oktober-december 1986), p. 36-41).
Over: Over W.F. Hermans (Tirade 25 (1981, p. 271).
O.a. over: Harry Mulisch en Gerard Reve.
Samenvatting:
Dit artikel, opgenomen als hoofdstuk 4 in de bundel, is de uitgebreide tekst van een artikel in New Found Land: 2 (1982-1983) 3 (juni 1982). Het verscheen n.a.v.: Over W.F. Hermans; Raymond J. Benders … [et al.]. Speciaal nr. Van: Tirade: 25 (1981) 271 (dec) (zie NIWI-samenvatting). In de inleiding van zijn bundel heeft Kaleis gezegd dat hij in dit polemische essay niet zichzelf en zijn aangevochten methode verdedigt, maar Willem Frederik Hermans en zijn recente werk. Dit werk wordt volgens Kaleis met evenveel domheid als kwade trouw door een nieuwe generatie van machthebbende mandarijnen aangevochten en gekleineerd. Hij doelt op het speciale nummer van Tirade uit 1981, waarin de bijdrage van Kaleis zelf, namelijk ‘Vijf en dertig jaar W.F. Hermans, of: Forum overtroffen’ (zie de samenvatting van hoofdstuk 3 ) gevolgd wordt door “tweemaal vier stinkbombladzijden” van de hand van Carel Peeters en Jaap Goedegebuure. Het antwoord van Kaleis, ‘Vade retro Satanas!’ komt volgens de redacteuren van Tirade niet voor publicatie in aanmerking kwam. Daarop publiceerde Kaleis het in New Found Land (2 (1982-1983) 3 (juni 1982) 58-63). De uiteindelijke versie, zoals hij in de bundel van Kaleis staat, is aangevuld met vele noten.
Kaleis meent dat Peeters, Goedegebuure en Gerard Reve zich verhouden tot W.F. Hermans als Luther tot de duivel, die bij een dreigende verlokking een inktpot naar hem gooide onder het uitspreken van de bezweringsformule: Vade retro Satanas! Zij vrezen en bewonderen Hermans volgens Kaleis, die volgens hem zelf onbeschoft behandeld wordt door Goedegebuure. Ook uit hij kritiek op Tirade -redactielid Herman Verhaar naar aanleiding van diens recensie van Hermans’ De raadselachtige Multatuli. Kaleis vermoedt invloed van criticus Aad Nuis, ‘de doortrapte bronnenvervalser’ in de Weinreb-affaire.
Kaleis reageert vervolgens op de recensies van Peeters en Goedegebuure van Geyerstein’s dynamiek, een verbinding van “domheid en gluiperige verdachtmaking”. Dit in tegenstelling tot het stuk van Raymond Benders over deze roman. Benders wijst op de speciale opvattingen van Hermans over de moderne schilderkunst en Kaleis voegt daar zelf citaten uit Herinneringen van een engelbewaarder en Hundertwasser aan toe. In de ontvangst van Geyerstein’s dynamiek blijken Peeters en Goedegebuure de toon te hebben gezet, slechts een criticus als Hans Warren blijft onafhankelijk.
Tenslotte wordt Ton Anbeek door Kaleis aangevallen. Deze had een artikel gepubliceerd in NRC Handelsblad van 13 –12-1985 over de reactionaire denkbeelden van Gerard Reve en Willem Frederik Hermans (en beider bezoek aan Zuid-Afrika). Anbeek zag symptomen van dit conservatisme in hun werk terug. Kaleis spreekt over het bevestigen van vette vooroordelen jegens de auteur en vraagt zich af of ze de liefhebbers van de Nederlandse literatuur wel zo dwarszitten. Wat Kaleis het meest verbaasde in het stuk van Anbeek, was diens poging verbanden te leggen tussen het werk van Reve en Hermans en dat van Mulisch, dat net zo doordrongen van nihilisme en fatalisme zou zijn als dat van de twee andere auteurs. Kaleis is het daar totaal mee oneens: Harry Mulisch is geen aanstootgevende schrijver, eerder een gemakkelijk te schokken moralist, en hij houdt altijd rekening met zijn lezers: “een trendgevoelige, bijzonder talentvolle meezinger”. Over Reve merkt Kaleis op dat hij deze in de loop der jaren over een aantal zaken sterk van mening is veranderd: bijvoorbeeld wat betreft zijn provocatieve racisme. Een dergelijk ‘racisme’ is Hermans volledig vreemd, al wordt hij sinds de Ik heb altijd gelijk uit 1951 en zeker sinds de eerste Mandarijnen op zwavelzuur uit 1955 regelmatig voor fascist uitgescholden. Zijn uitspraken over de onvruchtbare abstractie ‘ras’ en tegen de apartheid in Zuid-Afrika laten aan duidelijkheid niets te raden over, stelt Kaleis.
Huug Kaleis
,
Ik draag een helm met vederbos (Synopsis)
In:
Kaleis, Huug. De God Denkbaar verklaard: essays over W.F. Hermans
De ArbeiderspersAmsterdam
, 1987 (p. 149-171, 200-203)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
schrijverschap
Annotatie(s):
P. 200-203 Noten.
Ook in: Maatstaf 34 (1986) 10 (oktober), p. 12-23.
Samenvatting:
Hoofdstuk 5, ‘Ik draag een helm met vederbos’, is het laatste hoofdstuk uit de bundel. Het verscheen oorspronkelijk in Maatstaf (34 (1986) 10 (okt) 12-13).
Waarom schrijven?: deze vraag koos Hermans als titel van een boekje dat verscheen bij de jaarwisseling 1983-1984. Voor Kaleis schreef hij in het boekje de opdracht; ‘Voor Huug Kaleis, die het antwoord wel zal vinden.’ Kaleis probeert inderdaad een antwoord op deze vraag te vinden door het schrijven op te vatten als een ‘influentiemachine’, een soort elektriseermachine. Kaleis vraagt zich af waarom Hermans niet liever een groot ingenieur is geworden. Hij geeft zelf als verklaring dat Hermans zijn bêta-kant in dienst heeft gesteld van zijn schrijverschap, om via het schrijverschap aandacht, erkenning en bewondering te verkrijgen. Maar het is het denken van Wimhurst, de naam die Hermans bekend heeft gemaakt door een verhaal met de titel De elektriseermachine van Wimhurst te schrijven, het bêta-denken van Einstein, Edison en Wittgenstein dat de drijfkracht is van Hermans’ levensbeschouwelijke machine, meent Kaleis. In het verhaal Uitvinder, het opstel dat in 1940 verscheen in Algemeen Handelsblad en waarmee Hermans een prijs won, zijn volgens Kaleis al alle hoofdbestanddelen, de hele thematiek in prille vorm aanwezig. De Streier wil later de wereld regeren, door de zegeningen van de techniek, de ik-figuur wil later een groot literator worden, want ‘in gedachten, op papier, was alles mogelijk’. De Richard Leeuwenhart uit De elektriseer machine van Wimhurst en Richard Simmillion zijn hier op één eenvoudig jeugdpodium bijeengebracht. Hermans zelf antwoordde op de vraag waarom hij schreef, dat hij anders doodzenuwachtig en depressief zou worden. Tegenover Cees Nooteboom beschrijft hij het schrijverschap als het exploiteren van een gebrek. Schrijvers lijden aan een orale neurose, ze zijn alles uit hun duim blijven zuigen, schrijft hij elders. Wat Hermans in Multatuli zo blijft intrigeren, is in laatste instantie het Napoleon-complex dat aan de oorsprong ervan ligt, het koninklijke, goddelijke zelfbewustzijn, meent Kaleis. Veel schrijvers schrijven om de kloof tussen hun banale herkomst en hun aangeboren goddelijk zelfgevoel te overbruggen. Ook Hermans wil zichzelf herscheppen. Ik draag geen helm met vederbos is de titel van een bundel prozastukken van Hermans, ontleend aan Lodewijk van Deyssel:”Ik draag geen helm met vederbos en de stedelingen tooien hun straten niet wanneer ik een stad betreed”. Hermans brak al het werk van Van Deyssel af, met uitzondering van ‘Het ik: heroïsch-individualistische Dagboekbladen’ (waaruit het bovengenoemde citaat afkomstig is), dat hij een meesterwerk vond. Misschien willen alle schrijvers wel iets anders zijn dan louter schrijvers, zegt Hermans, sprekend over Multatuli – maar misschien ook over zichzelf, denkt Kaleis.
Huug Kaleis, Koen Vermeiren, Martien J.G. de Jong, Joris Gerits, Frans A. Janssen, Bart Vervaeck
,
De God Denkbaar verklaard : essays over W.F. Hermans (Synopsis)
In:
De ArbeiderspersAmsterdam
, cop. 1987 (203 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 7-13 Op zoek naar de Onzichtbare Man: [inleiding].
Recensies door: Koen Vermeiren in: Kreatief 21 (1987) 5 (december), p. 113-117; Joris Gerits in: Boekengids : algemeen Nederlands critisch-bibliografisch tijdschrift 66 (1988) 3 (maart), p. 213-215; Frans A. Janssen in: Literatuur 5 (1988) 4 (juli-augustus), p. 253-254; Bart Vervaeck in: Yang: 24 (1988) 138 (juli-september), p. 72-73; Martien J.G. de Jong in: Dietsche warande Belfort: 133 (1988) 7 (september), p. 530-536.
Samenvatting:
Het boek bevat de volgende artikelen:
Inleiding: Op zoek naar de Onzichtbare Man (p. 7-13)
Hoofdstuk 1: Een leerling van de dorpsgek (p. 14-20); Naschrift in 1986: Paranoia & Horror Psychologiae (p. 20-42, noten p. 172-174).
Hoofdstuk 2: De God Denkbaar uit zijn droom ontwaakt (p. 43-73, noten p. 174-185).
Hoofdstuk 3: Vijfendertig jaar W.F. Hermans of: Forum overtroffen (p. 74-91, noten p. 185-191).
Hoofdstuk 4: Vade retro Satanas! (p. 92-148, noten p. 192-199)
Hoofdstuk 5: Ik draag een helm met vederbos (p. 149-171, noten p. 200-203
In zijn inleiding, getiteld ‘Op zoek naar de Onzichtbare Man’, verklaart Huug Kaleis dat hij deze verzameling essays beschouwt als een zoektocht naar de onzichtbare man, de raadselachtige Willem Frederik Hermans. Kaleis doet verslag van zijn pogingen om zoveel mogelijk de vanuit het verborgene komende stemmen van Hermans op te vangen. Daarbij vergelijkt hij schrijvers met misdadigers: ze komen steeds, dwangmatig, naar dezelfde plek van de misdrijf terug en onthullen daarbij op den duur hun verborgen motieven. In zijn boek Schrijvers binnenste buiten uit 1969 betitelde hij zijn methode als psychokritiek. Hij zette zich daarbij af tegen de close-readers van Merlyn.
Kaleis’ essay, ‘De God Denkbaar uit zijn droom ontwaakt’, publiceerde hij in 1970 in Tirade (14 (1970) 161 (nov) 525-548). Het was het eerste essay waarin het hele werk van Hermans, voorzover tot in dat jaar bekend, werd behandeld. Hij neemt het in herziene vorm, aangevuld met noten, als hoofdstuk 2 van zijn bundel op. Bij verschijnen in 1970 lokte het stuk kritische reacties uit. Een daarvan was van de hand van J.J. van Dijk onder de titel ‘W.F. Hermans: de geheimzinnige dorpsgek’ (in: Hollands maandblad: 12 (1970-1971) 279 (feb 1971) 30-37) . Kaleis’ polemische repliek op dit stuk ‘Een leerling van de dorpsgek’ (Hollands maandblad: 12 (1970-1971) 280 (mrt 1971) 27-30 ) heeft hij nu opnieuw afgedrukt, ter verduidelijking en verdediging van zijn psychokritische aanpak en van zijn positie in de literaire kritiek. Dit geldt nog sterker voor het naschrift uit 1986. Deze repliek en het naschrift uit 1986, getiteld ‘Paranoia & Horror Psychologiae’ vormen samen hoofdstuk 1.
De andere stukken in de bundel, ‘Vijfendertig jaar W.F. Hermans, of Forum overtroffen’ uit 1981 (in de bundel hoofdstuk 3) en ‘Ik draag een helm met vederbos’ uit 1986 (in de bundel hoofdstuk 5) spreken volgens Kaleis voor zichzelf. Dit geldt niet voor ‘‘Vade retro Satanas!’ (hoofdstuk 4) , waarin hij zich keert tegen een nieuwe generatie critici, door wie Hermans volgens Kaleis opnieuw betwist en miskend wordt.
Hij eindigt zijn inleiding met het uitspreken van zijn vaste wil om W.F. Hermans te blijven verdedigen en te blijven verklaren.
De hoofdstukken zijn afzonderlijk samengevat, met uitzondering van hoofdstuk 1 en hoofdstuk 2 die in samenhang zijn besproken (Kaleis De God Denkbaar uit zijn droom ontwaakt).
Zie voor de samenvattingen van hoofdstuk 3 (Kaleis Vijfendertig jaar), 4 (Kaleis Vade retro Satanas!) en 5 (Kaleis Ik draag een helm met vederbos) aldaar.
Koen Vermeiren opent zijn recensie van de bundel van Kaleis In: Kreatief: 21 (1987) 5 (dec) 113-117) met een kritische opmerking over de gehele Noordnederlandse literatuurkritiek in dag- en weekbladen. Het valt hem op dat de critici meer bezig zijn met elkaar in de haren te vliegen dan om het gelezen werk te bespreken. Het blijkt de gewoonte in elke recensie het halve literaire wereldje te bekladden en beschimpen met hatelijke oprispingen die alleen maar een emotionele oorsprong hebben. Men lijkt het als een uiting van levenslust te beschouwen, in tegenstelling tot de brave, bezadigde Vlamingen die niet kunnen polemiseren. ‘Over de dag- en weekbladkritiek in Vlaanderen valt inderdaad weinig te zeggen, aangezien die bijna niet bestaat’, aldus Vermeiren, die de polemiek in Nederland echter kleinzielig, vol ressentimenten noemt. Wat er in literaire tijdschriften en essaybundels wordt gepubliceerd, noemt hij van een andere orde, die zijn meestal het resultaat van serieuze kritische arbeid. Hij was dan ook verbaasd toen hij de bundel van Kaleis las. Vermeiren zelf heeft meer dan gemiddelde belangstelling voor het werk van Hermans, hij heeft in 1986 een boek over Hermans en Wittgenstein gepubliceerd, de bewerking van een doctoraal proefschrift (Hes, 1986) dat matig en oppervlakkig werd gerecenseerd. Kennelijk te moeilijk en te diepgravend, meent Vermeiren. De auteur verwachtte veel van de bundel van Kaleis, op de markt gebracht door een gerenommeerde uitgeverij, maar helaas blijkt de auteur helemaal af te glijden naar het bedenkelijke niveau van de Nederlandse literaire dagbladpers. Hij slaat wild om zich heen in zijn strijd tegen andere recensenten en literatuurwetenschappers, en is niet in staat enige kritische afstand te bewaren tegenover het werk van Hermans, die hij verafgoodt. De aankondiging dat het boek van Kaleis het hele oeuvre van Hermans zou omvatten, klopt ook niet. Vermeiren heeft ook z’n bedenkingen tegen de werkwijze van Kaleis, z’n psychokritische methode. Een psychologische analyse van proza kan resultaten afwerpen, maar het is wel glad ijs. Bovendien had Hermans zelf grote bezwaren tegen de psychologie als wetenschap. Kaleis herleidt vrijwel het gehele werk van Hermans tot het hoofdthema van de almacht. Dit lijkt Vermeiren een ontoelaatbare veralgemening.
Vervolgens gaat Vermeiren in op Kaleis’ reactie op Vermeirens eigen werk. Deze reactie vindt hij te gemakzuchtig. Aan de ene kant probeert Kaleis, die volgens Vermeiren weinig van Wittgenstein begrijpt, in zijn reactie (een voetnoot) de fundamenten waarop Vermeirens interpretaties steunen aan het wankelen brengen, aan de andere kant spreekt hij van scherpzinnige, boeiende, wetenschappelijke beschouwingen die hij vervolgens gebruikt om er Jap Goedegebuure mee om de oren te slaan. Veel geschreeuw en weinig wol, is de conclusie van Vermeiren.
Joris Gerits (Boekengids: 66 (1988) 3 (mrt) 213-215) geeft in het kort de inhoud van de bundel weer en beperkt zich in zijn commentaar tot de opmerking dat het werk van Hermans ook een aanleiding en voorwendsel voor Kaleis is om zijn eigen opvattingen over literatuur onder de aandacht te brengen.
Frans A. Janssen (Literatuur: 5 (1998) 4 (juli-aug) 253-254) noemt de essays goed geschreven. Verder hebben ze geen literair-wetenschappelijke pretenties en een polemische toon. Ze bevatten volgens hem een aantal treffende karakteriseringen. Drie van de gebundelde artikelen kunnen als substantiële beschouwingen worden aangemerkt, de twee overige vormen polemisch lawaai, ook al bevat een lang stuk tegen de critici Goedegebuure en Peters een lezenswaardige beschouwing over Geyerstein’s dynamiek.
Janssen noemt de psychologische (hier in feite psychoanalytische) benadering van het werk van Hermans op zichzelf een welkome aanvulling op de reeks studies over een auteur die meer dan eens gewezen heeft op de grote betekenis van Freud voor symbolen in zijn werk. Kaleis wijst in wat Janssen het kernessay van de bundel noemt (‘De God Denkbaar uit zijn droom ontwaakt’) op het hoofdthema in het werk van Hermans; het Freudiaanse thema van de Almacht, ‘de dodelijke gewonde narcistische Almacht’. De beschouwingen van Kaleis zijn acceptabel tot het moment waarop hij roman- en verhaalpersonages gaat identificeren met de schepper ervan. Zo vermeldt Kaleis dat zijn analyse van de hoofdpersoon van het verhaal Manuscript in een kliniek gevonden ook geldig is voor de ‘satanische’ auteur Hermans die een bladzijde verderop zonder enige ironie een ‘anaal-erotisch karakter’ wordt toegeschreven (geheel conform de ideeën van de psychokritische school, voegt Janssen eraan toe). Verhelderend noemt hij het opstel over Hermans’ schrijverschap, ‘Ik draag en helm met vederbos’. In een derde opstel, ‘Vijfendertig jaar W.F. Hermans of: Forum overtroffen’, wordt gesteld dat Hermans de meest rigoureuze verwezenlijking van Forum is die zich laat denken: vorm en vent verenigd. Wie Hermans’ opvattingen over Forum kent, zal het niet met deze opvattingen eens zijn. Ondanks de genoemde bezwaren is dit boek, meent Janssen, juist door zijn psychoanalytische benaderingswijze, heel welkom.
Bart Vervaeck (Yang: 24 (1988) 138 (juli-sep) 72-73) meent dat Kaleis zich wil opwerpen als opperpriester van de God Hermans die het domme volk (de lezers) het woord van God/Hermans zal uitleggen. Hij doet dit niet via de literatuurwetenschap (‘deze geleerde aangelegenheid’), maar bedient zich volgens Vervaeck van orakeltechniek: het duiden van beelden en gebeurtenissen als symbolen van een dieper liggende werkelijkheid, met name het onbewuste. Uit de concrete toepassing blijkt dat die benadering weinig meer is dan een vulgariserende toepassing van enkele alom bekende freudiaanse concepten, meent Vervaeck, die vindt dat dit met Freud weinig meer te maken heeft. Hij vindt de stijl van Kaleis vermoeiend. Het is iemand die het altijd beter weet dan anderen en zich bovendien overgeeft aan een vrijwel eindeloze reeks scheldpartijen, met name tegen Carel Peeters en Jaap Goedegebuure. Ook de studie van G.F.H. Raat kan geen genade vinden. Wat Kaleis hier tegenoverstelt, is bedroevend van kwaliteit, meent Vervaeck. Bij dit alles komt nog de blinde verering die dienaar Kaleis voelt voor zijn Heer, Hermans. Wie zich niet stoort aan de bijna hysterische stijl, kan hier en daar iets interessants vinden, bijvoorbeeld het essay over Geyerstein’s dynamiek. Verder is het vooral een vertoon van kleinzieligheid, besluit Vervaeck.
Martien de Jong tenslotte (Dietsche warande & Belfort: 133 (1988) 7 (sep) 530-536) begint zijn recensie met de opmerking dat Kaleis in zijn essaybundel Schrijvers binnenste buiten uit 1969 niet alleen een aanval deed op de cultus van autonomie en close-reading in de toenmalige literaire kritiek, maar ook een pleidooi hield voor een subjectieve omgang met literatuur. Hij kondigde daarbij zij eigen methode aan, de psychokritiek, die teruggaat op de Franse criticus Charles Mauron. De Jong meent dat Kaleis Maurons theorie verkeerd heeft begrepen en zijn praktijk verkeerd nagevolgd. Volgens De Jong heeft de literatuurbeschouwing van Kaleis heel wat minder te maken met Charles Mauron, dan met de persoonlijkheid-toetsende, levensbeschouwelijk georiënteerde kritiek van Menno ter Braak en diens profeet H.A. Gomperts, over welke figuren, meent De Jong, Kaleis’ eerste bundel dan ook een paar interessante stukken bevatte. In zijn nieuwe bundel likt Kaleis naar boven (Hermans) en trapt naar beneden (andere critici). De kracht en de zwakte van de beschouwingen van Kaleis, die een groot kenner is van het werk van Hermans, worden veroorzaakt door de fanatieke eenzijdigheid waarmee hij dat werk aanpakt. Kaleis verdedigt zijn freudiaanse eenzijdigheid door een beroep te doen op uitspraken van Hermans zelf, maar gaat daarin volgens De Jong nogal selectief te werk. Naast de citaten die Kaleis geeft zijn andere uitspraken van Hermans te leggen, waarin deze zich heel wat minder enthousiast toont dan Kaleis over de biografische literaire kritiek die gericht is op het zielenleven van de auteur.
Huug Kaleis, J.J.M. van Dijk
,
De God Denkbaar uit zijn droom ontwaakt (Synopsis)
In:
Kaleis, Huug. De God Denkbaar verklaard: essays over W.F. Hermans
De ArbeiderspersAmsterdam
, 1987 (p. 43-73, 174-185)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - almacht
Annotatie(s):
P. 174-185 Noten.
Herziene versie van: Kaleis, Huug. De God Denkbaar uit zijn droom ontwaakt. In: Tirade 14 (1970) 161 (november), p. 525-548 (ook in: Kritisch akkoord 1971: een keuze uit in 1970 verschenen essays in Noord- & Zuidnederlandse tijdschriften; samengest. door Martien J.G. de Jong ... [et al.]. [Amsterdam], p. 70-95).
Reacties op het artikel in Tirade, door Jan J.M. van Dijk: W.F. Hermans: de geheimzinnige dorpsgek. In: Hollands Maandblad 12 (1970-1971) 279 (februari 1971), p. 30-37; Kaleis, de waanzinnige duimzuiger. In: Hollands Maandblad 12 (1970-1971) 280 (maart 1971), p. 30-34.
Reacties hierop door Huug Kaleis in: Kaleis, Huug. De God Denkbaar verklaard: essays over W.F. Hermans. Amsterdam, 1987: Een leerling van de dorpsgek, p. 14-20 (Ook in: Hollands Maandblad 12 (1970-1971) 280 (maart 1971, p. 27-30); Naschrift in 1986: Paranoia & horror psychologiae, p. 20-42.
Samenvatting:
Hoofdstuk 2 in de bundel De God Denkbaar verklaard, getiteld ‘De God Denkbaar uit zijn droom ontwaakt’, publiceerde Kaleis aanvankelijk in 1970 in Tirade (14 (1970) 161 (nov) 525-548). Het was het eerste essay waarin het hele werk van Hermans, voorzover tot in dat jaar bekend, werd behandeld. Hij heeft het herzien en aangevuld met noten in zijn bundel opgenomen. Kaleis noemt daarin almacht het hoofdthema van Willem Frederik Hermans. Daar valt volgens hem vrijwel alles op terug te brengen. De termen ‘almachtig’ en ‘almacht’ worden door Hermans zelf gebruikt en het lijkt er op dat hij er principieel niets anders mee bedoelt dan in de freudiaanse psychologie gebruikelijk is. Dat Hermans zich voor Freud geweldig interesseerde, is bekend. Hermans is de schrijver van talrijke surrealistische verhalen, die door de droomlogica worden beheerst en waarin de psychische energie een grote rol speelt. Kaleis noemt Lotti Fuerscheim, de dichtbundel Hypnodrome en Paranoia. De sporen van magisch voelen en denken zijn legio in het werk van Hermans. Gemakkelijk herkenbaar zijn ze in een vroege publicatie als Dokter Klondyke uit 1946, stelt Kaleis. Maar ook in een drama uit een latere periode, De psychologische test, blijken die sporen nog aanwezig wanneer een personage uitroept: ‘Wij zijn oppermachtig en alwetend!’. Het meest opvallende spoor van magisch voelen en denken is het bij Hermans niet zeldzame verschijnsel dat personages kunnen zweven. In de jeugdige, onhandige, maar alle hermansiaanse thema’s reeds bevattende gedichten van Horror coeli en andere gedichten wordt al vrij druk gestegen, gezweefd en gevlogen, als ging het om oefenvluchten voor de latere vliegende God Denkbaar, constateert Kaleis. Een van de gedichten heeft echter als titel Nederlaag, verwijzend naar het neerstorten, wegzinken, door de grond zakken, en de daarmee gepaard gaande tekenen van treurnis om de verloren almacht.
In het verhaal Atonale uit 1942 staat een opmerkelijke passage over het kind, dat, pasgeboren, huilt omdat de wereld zo vreemd is. Termen als huilen, schreien, wenen komen in Horror coeli en andere Gedichten uit 1946, veelvuldig voor. Ook in zijn tweede grote roman De tranen der acacia’s wordt veel geweend, het meest door de hoofdpersoon Arthur Muttah. De aanleiding is het eindelijk verkrijgen van zijn nieuwe paspoort, uit handen van zijn vader. Daarin staat de naam van een omgekomen jood, en niet die van zijn adellijke vader, zoals hij gehoopt had, en dat het bewijs zou zijn van zijn verheven identiteit, zijn geheime grandeur. Arthur ontwaakt wenend uit de droom van de narcistische almacht. Kaleis noemt ook zelfmoord en moord bij Hermans, in Horror coeli en andere gedichten en bijvoorbeeld in De donkere kamer van Damokles uitingen van almacht en paranoia. Bij een jeugdige hermaniaanse held als Arthur Muttah is het vermogen te haten iets positiefs, stelt Kaleis. Beelden van spijsverteringskanalen, van darmstelsels, die de duistere wereld van de analiteit symboliseren, zijn, gekoppeld aan het idee van de almacht niet zeldzaam in het vroege werk van Hermans. Kaleis noemt deze analiteit de sleutel tot het duistere Manuscript in een kliniek gevonden uit 1944. Ook verder in het werk van Hermans ziet hij sporen van een ambivalente verhouding tot de analiteit. Kaleis ziet in Hermans’ werk anaal-erotische, sadistische en fallische aspecten. In Manuscript in een kliniek gevonden zou een ‘verblindende compleetheid’ totstandkomen door toevoeging van ‘analiteit’. In De donkere kamer van Damokles zou de ‘compleetheid’ worden gerealiseerd door toevoeging van een potente psychische fallus. Twee vormen van compleetheid, die nogal verschillen, aldus Kaleis. Talrijk noemt hij bij Hermans de beelden van machteloosheid, verbrokkeling, van totale chaos, zoals in Lotti Fuerscheim, volgens Kaleis de grote angstdroom achter het schrijverschap van Willem Frederik Hermans. In De donkere kamer van Damokles staat de intrigerende vraag wat er met een god gebeurt die uit zijn dromen ontwaakt. Deze vraag varieert Kaleis als volgt: ‘Wat gebeurt er als de God Denkbaar uit zijn almachtsdroom ontwaakt?” Het zou gelijk staan aan verdwijnen, met achterlating van een dier met een giftig oog, een hard, glashelder oog dat Ludwig Wittgenstein leest, “de puristische logicus die erin slaagde de mens uit de filosofie weg te zuiveren”, zo besluit Kaleis.
Het als hoofdstuk 1 van de bundel van Kaleis opgenomen artikel, getiteld “Een leerling van de dorpsgek’ is een reactie op de artikelen van J.J.M. van Dijk over Hermans, met name ‘W.F. Hermans, de geheimzinnige dorpsgek’ (Hollands maandblad: 12 (1970-1971) 279 (feb 1971) 30-37). Dit artikel van Van Dijk is o.a. zelf weer een reactie op het artikel van Huug Kaleis ‘De God Denkbaar uit zijn droom ontwaakt’, opgenomen als hoofdstuk 2 in de bundel De God Denkbaar verklaard en oorspronkelijk verschenen in: Tirade: 14 (1970) 161 (nov) 525-548. Naast het aaneenrijgen van citaten van Hermans zelf en het napraten van anderen heeft Van Dijk ook een eigen bijdrage geleverd, volgens Kaleis. Deze eigen bijdrage typeert hij als het werk van een volgzame bewonderaar van de Wittgenstein-bewonderaar Hermans, vol apologetische ijver. Wat Kaleis echt steekt is de inleiding, waarin Van Dijk zich pretentieus afbrekend gedraagt ten opzichte van Kaleis’ essay ‘De God Denkbaar uit zijn droom ontwaakt’. “Daar hij zijn vooroordeel tegen mijn aanpak niet op eigen zwakke beentjes kan laten rondscharrelen”, heeft Van Dijk de autoriteiten Menno ter Braak en prof. Dr. J.H. van Dijk tegen Kaleis in het veld gebracht. Kaleis vraagt zich tenslotte af, waarom hij de freudiaanse symbolen die er langs freudiaanse weg ingekomen zijn, niet freudiaans uit het werk van W.F. Hermans mag halen, zonder dat hij door een jeugdige jurist, zonder bewijs, als ‘dupe van eigen duidingsdrift’ aangeklaagd wordt, zonder dat hij, die zich niemands leerling meer hoeft te voelen, “door deze pedante epigoon voor epigoon uitgemaakt word?” Dit eerste artikel uit hoofdstuk 1 wordt gevolgd door een Naschrift in 1986 ‘Paranoia & horror psychologiae’. Het is voornamelijk een reactie op het proefschrift van Raat. (De vervalste wereld van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1985, zie NIWI-samenvatting). Kaleis constateert een betreurenswaardige Horror Psychologiae die de methoden blijven kenmerken waarmee het werk van W.F. Hermans wordt benaderd door academici, uiteraard in overgrote meerderheid neerlandici. Behalve uit het woord vooraf blijkt volgens Kaleis nergens dat Raat de schrijver bewondert, hij vindt zelfs dat Raat het mooiste en duisterste van Hermans misbruikt voor z'n wetenschappelijke doeleinden. Hermans is omgedoopt tot 'abstracte auteur', een bewonderende lezer ontbreekt en is vervangen door een 'abstracte lezer'. Volgens Kaleis wordt omslachtig vastgesteld wat de 'common reader' al lang had begrepen en eindigt Raat daar waar de eigenlijke taak van de specialist dient aan te vangen. Die zou moeten verklaren wat die krankzinnigheid is, de paranoia die al deze verhalen van Hermans doorspookt.
De beste lezer van Paranoia is zeker niet de 'abstracte lezer' maar de paranoïde lezer, een lezer die de paranoia uit eigen ervaring kent of zich op zijn minst theoretisch op de hoogte heeft gesteld van het klinische verschijnsel paranoia. Kaleis mist de verwijzing naar buitenlandse literatuur, waar juist de paranoia de voorkeur van de Franse surrealisten genoot, omdat deze de synthese toont van binnen- en buitenwereld, van verbeelding en werkelijkheid, zoals nagestreefd door het surrealisme. Voor hun artistieke activiteiten vonden ze een wetenschappelijke basis in Freud. Kaleis verwijt Raat niet dat hij, Hermans' belangstelling voor het hem verwante surrealisme kennende, dit alles niet weet, maar "wel de vanzelfsprekendheid, de typisch neerlandische lulligheid, waarmee hij het per noot totaal laat afweten: ‘Ik hecht aan het woord “paranoia” en de afleidingen ervan in de conventionele, amateur-psychologische betekenis.’. Raat heeft wel een musicoloog geraadpleegd, maar geen psycholoog en lijdt, zoals zovele neerlandici volgens Kaleis, aan Horror Psychologiae. Kaleis wilde hem eigenlijk de les lezen over zijn totale ignorantie inzake psychologie, maar - zoals hij zelf zegt - gedreven door een te onstuimige beleerzucht werd zijn betoog tegelijk een essaytje over de betekenis van het oor in het werk van Hermans in relatie tot de paranoia. Vervolgens weidt Kaleis uit over Het behouden huis en gaat in op Raats interpretatie - volgens hem gebaseerd op een merkwaardige misvatting - van het verhaal Glas. Kaleis haalt een recensie aan van Ton Anbeek (in Vrij Nederland van 7 juni 1986) waarin deze zegt dat men alleen maar respect kan hebben voor dit proefschrift. Anbeek heeft ook enige kritiek, namelijk dat Raat nogal preuts gebruik maakt van freudiaanse kennis. Hij verwijst daarbij naar een aardig opstel van Kaleis. "Vanzelfsprekend heeft Raat dat 'aardig opstel' van Kaleis niet gelezen, omdat het immers geen studie is met wetenschappelijke pretentie.", zo luidt het commentaar van Kaleis. Hij vindt dat literatuurwetenschappers als Raat het belangrijkste ontgaat, de ziel van de letterkunde.
Huug Kaleis, Hans Boland
,
Anbeeks naadloos onbehagen
In:
Algemeen Handelsblad
, 4 (1986-1987) 1-2 (oktober-december 1986) 36-41
, 1986
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Anbeek, Ton
;
Reve, Gerard
racisme
Annotatie(s):
Ook in: Kaleis, Huug. De God Denkbaar verklaard:essays over W.F. Hermans. Amsterdam, 1987, p. 135-148.
Over Anbeek, Ton. Zoals het is, is het al erg genoeg, in NRC Handelsblad, 13 december 1985 [Cultureel supplement].
Reactie: Rode moraal en zwarte laster, door Hans Boland. In: Oog zeil: 4 (1986-1987) 3 (februari 1987, p. 30-31, gevolgd door een Naschrift van Huug Kaleis op p. 31-32.
Huug Kaleis, Wilbert Smulders, Frans Ruiter, Ineke Bulte, G.F.H. Raat, Frans A. Janssen
,
De vervalste wereld van Willem Frederik Hermans (Kritische studies)
In:
Huis aan de Drie Grachten[Amsterdam]
, cop. 1985 (206 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook verschenen als proefschrift Nijmegen.
P. 200-205 Bibliografie; p. 206-210 Register; p. 211-212 Summary.
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953.
Recensies door: Wilbert Smulders in: Nieuwe taalgids 79 (1986) 5 (september), p. 461-466; Frans A. Janssen in: Spektator 16 (1986-1987) 4 (maart 1987), p. 310-311.
Reacties: Het laatste woord heeft het eerste: over een verhalenbundel van W.F. Hermans, door Ineke Bulte. Leiden, 1987; Paranoia & horror psychologiae, door Huug Kaleis. In: Kaleis, Huug. De God Denkbaar verklaard: essays over W.F. Hermans. Amsterdam, 1987, p. 20-42; Ingewikkelde herhalingen: Preambule in analyse, door Frans Ruiter in: Spektator 16 (1986-1987) 4 (maart 1987), p. 245-256.
Samenvatting:
Raat zegt in de 'Summary' van zijn proefschrift (proefschrift Nijmegen, promotor: prof. K. Fens) dat hij de narratologische modellen van Schmid en Bal met elkaar vergelijkt. Het betreft hier: Wolf Schmid. Der Textaufbau in der Erzählungen Dostoevskijs. München, 1973, en: Mieke Bal. Narratologie: essais sur la signification narrative dans quatre romans modernes. Paris, 1977.
In zijn 'Inleiding' geeft Raat de volgende motivering van zijn onderzoek: "De literatuurwetenschap vervult een niet te onderschatten taak met het toegankelijk maken van als moeilijk geldende telksten. Aan deze nuttige arbeid hoop ik het mijne bij te dragen. De novellen in Paranoia zijn niet gemakkelijk; bovendien zijn zij, Het behouden huis uitgezonderd, niet verwend met interpretatieve aandacht. De bundel als geheel werd zelfs nog nooit onder de loep genomen." Hij noemt zijn studie een voorbeeld van een interpretatief gericht onderzoek. Juist omdat hij zich bewust is van de onzekerheden die kleven aan een dergelijk onderzoek, zal hij een optimale expliciteit nastreven, een handelwijze die hij verkiest boven "het 'oplossen' van de methodologische problemen door de interpretatie uit het domein van de literatuurwetenschap te weren. Als voorbeelden van "deze betreurenswaardige tendens" verwijst hij naar de publicaties van Elrud Ibsch (Literaire kritiek en literatuurwetenschap; of: touwtrekken om de tekst? In: Bzzlletin: 11 (1983) 102 (jan) p. 8-11) maar constateert tegelijkertijd dat de praktijk- waarin men rustig voortgaat met interpreteren - sterker is dan de theorie (zoals blijkt uit: Douwe Fokkema en Elrud Ibsch. Het Modernisme in de Europese letterkunde. Amsterdam, 1984 en uit het verschil tussen de 1e druk uit 1981 en de 3e, herz. dr. uit 1983 van: Jan van Luxemburg, Mieke Bal en Willem G. Wetsteijn. Inleiding in de literatuurwetenschap. Muiderberg (1981, resp. 1983).
Raats proefschrift bestaat uit 3 delen: deel I Inleiding, deel II Analyse en interpretatie en deel III Besluit. In het eerste deel gaat hij uitvoerig in op Preambule, de eerste tekst uit de bundel Paranoia, in het tweede deel analyseert en interpreteert hij achtereenvolgens de novellen in de volgorde waarin ze in de bundel zijn opgenomen: Manuscript in een kliniek gevonden, Paranoia, Het behouden huis, Glas en Lotti Fuerscheim.
Wilbert Smulders (Nieuwe taalgids: 79 (1986) 5 (sep) p. 461-466) constateert dat Raat het niet eens is met de verschillende onderscheidingen in het model van Bal maar na uitvoerige discussie toch het begrip 'focalisatie' overneemt.
Smulders heeft bewondering voor de nauwkeurigheid en de vasthoudende manier waarop Raat zich aan de analyse en interpretatie van deze hermetische teksten heeft gewaagd. Op thematisch gebied doet hij tal van vondsten en legt hij veelvuldig verbanden die ook voor wie een andere visie heeft op de bundel als geheel, van blijvende waarde zijn.
Smulders heeft echter kritiek op het uitgangspunt van Raat en dus op de opzet van de studie.
Het uitgangspunt is de veronderstelling dat Preambule een inleidend essay is en dat het zich verhoudt tot de erop volgende teksten zoals (gedeelten van) bijvoorbeeld Antipathieke romanpersonages tot Conserve. Smulders vraagt zich af of dit stellige genre-oordeel geen interessante interpretatiemogelijkheden voor de bundel als geheel uitsluit.
Los hiervan vindt hij Raats argumenten om Preambule als een inleidend essay te beschouwen summier en zeker niet afdoende.
Smulders heeft de indruk dat in Preambule een subtiel spel met genre-conventies wordt gespeeld, een spel dat nauw aansluit met bij het thema 'systeem' dat in de tekst aan de orde wordt gesteld. Er lijkt hem sprake van ironie. Juist het intact laten van de problematische genre-status van Preambule had volgens Smulders de mogelijkheid geboden tot het leggen van een gecompliceerder verband met de overige teksten uit de bundel, met als resultaat een interessanter interpretatie van (sommige) novellen in de bundel.
Zo vindt hij het jammer dat Raat in zijn analyse van Lotti Fuerscheim niets aanvangt met de discussie over de taalfilosofie van Ludwig Wittgenstein die daarin wordt gevoerd. Smulders suggereert dat beide taalverhalen, Preambule en Lotti Fuerscheim behalve door hun plaats in de bundel (resp. eerste en laatste tekst) ook verbonden worden door dezelfde ambigue verhaal/betoog-status.
Smulders signaleert een cirkelredenering bij Raat. Doordat hij Preambule beschouwt als een essay dat een inleiding vormt op de erop volgende novellen, komt hij (te) gemakkelijk tot de slotsom dat de novellen de ideeën uit die inleiding illustreren.
Het tweede punt van kritiek van Smulders betreft de werkwijze bij de analyses en interpretaties in het algemeen. Deze werkwijze komt voort uit de door Raat gekozen modellen. Schmids gelaagdheid biedt een duidelijk kader aan de interpretator, is weliswaar statisch maar laat hem vrij om in allerlei soorten teksten vooral verbanden van thematische aard te leggen. Met focalisatie echter heeft de verteltheorie weinig subtiele basisonderscheidingen definitief vastgelegd. Beide modellen lijden volgens Smulders aan de combinatie van schijnprecisie en gebrek aan flexibiliteit. Meer ondanks dan dankzij zijn begrippenapparaat toont Raat regelmatig zijn vindingrijkheid. Maar de vermeende plicht om de tekst zoveel mogelijk mimetisch thuis te brengen belet hem om door traditionele onderscheidingen heen te interpreteren, zoals H. Paardekooper-Van Buuren dat "op ongeëvenaarde wijze" deed bij De God Denkbaar Denkbaar de God (Hanneke Paardekooper-van Buuren. Wat stond er op de stempel van de boomvaren? In: Raam: (1971) 72 (feb-mrt) 34-42). Raats interpretatie van Manuscript in een kliniek gevonden wordt door Smulders vergeleken met de interpretatie van Hella Haasse die volgens hem een resultaat van een even hoog niveau via een 'open', flexibeler benadering bereikt (Hella S. Haasse. Het ondenkbare verhaal. In: Haasse, Hella S. Lezen achter de letters. Amsterdam, 2000, p. 126-139 (herziene tekst van artikel in: W.F. Hermans; red.: Daan Carstens ... [et al.]; met bijdragen van: Frans A. Janssen ... [et al.]. Speciaal nr. van: Bzzlletin: 13 (1984-1985) 126 (mei 1985) 29-32) .
De meest geslaagde interpretatie van Raat betreft volgens Smulders het buitengewoon moeilijke Glas. Hij maakt de tekst hier inzichtelijk zonder nodeloos te preciseren.
Volgens Smulders suggereert Raats officiële werkwijze door de mimetische dwang van de gekozen begrippen dat de verhalen uit Paranoia 'moeilijk' vertelde geschiedenissen bevatten die liefst zo snel mogelijk weer gewoon moeten worden gemaakt. Zijn officieuze, praktische werkwijze laat zien dat hij vaak bij de analyse en interpretatie van de verschillende verhalen op gelukkige wijze tegen zijn eigen regels zondigt. "Juist daarom is het jammer dat hij zich in zijn theoretische beschouwing niet gericht heeft op het expliciteren van de conventies die hij, altijd impliciet, bij zijn thematische interpretaties als leidraad hanteert. Dit had zijn interpretaties niet alleen controleerbaarder maar ook flexibeler gemaakt."
Smulders' conclusie luidt dat er ook een andere visie op de bundel mogelijk en noodzakelijk is, een opvatting waarbij, vooral ten aanzien van Preambule en Lotti Fuerscheim genre-bepalingen vindingrijker worden gehanteerd. Raat sluit nu interessante mogelijkheden uit. Maar ondanks zijn kritiek op het statische karakter van de door Raat gehanteerde begrippen blijven diens observaties en interpretaties van belang, meent Smulders.
Frans A. Janssen (in: Spektator: 16 (1986-1987) 4 (mrt 1987), p. 310-311) noemt het thema van de onkenbaarheid van de wereld een constante in het werk van Willem Frederik Hermans. Dit thema is in een zeer bijzondere vorm aanwezig in de vijf in Paranoia bijeengebrachte verhalen die zich - de titel verwijst er al naar - voor een groot gedeelte op het gebied van zin en waanzin afspelen. Volgens Janssen heeft Hermans juist met het oog op het psychopathologisch aspect van deze verhalen zijn essay-achtig voorwoord (Preambule) geschreven: hij wil met deze korte inleiding een verkeerde interpretatie voorkomen en legt er de nadruk op dat de zogenaamde pathologische wereld exemplarisch is voor de zogenaamde echte wereld. Janssen vindt het merkwaardig dat Raat niet op dit aspect wijst.
Bovendien vindt Janssen het opvallend dat Raat zo goed als niets zegt over het interpreteren als literatuur-wetenschappelijk handelen: "hij laat een verantwoording van zijn positie onder de thans vigerende 'vormen van literatuurwetenschap' achterwege."
Raat maakt in zijn analyse van de vijf verhalen duidelijk dat ze handelen over de onverenigbaarheid van verschillende visies op de werkelijkheid, waarbij de aangenomen scherpe scheidslijn tussen gek en 'normaal' ondermijnd wordt.
Janssen mist aandacht voor het type personage van de miskende halfgod, genie en mislukkeling, het wonderkind dat een total loss wordt. Bovendien is volgens hem de interpretatie van het slot van Paranoia, de zelfmoord van de held, onjuist: diens woorden 'Ik kon niet anders' slaan op zijn desperate destructieve handelwijze in het algemeen en niet op het gekozen middel tot zijn zelfmoord. Maar Janssen heeft bewondering voor Raats analyse en interpretatie van Glas.
De zorgvuldige en gedegen analyse en interpretatie die het hoofddeel van dit proefschrift vormen, vindt hij merendeels overtuigend, in het bijzonder doordat Raat voortdurend uitgaat van het spel tussen verteller en lezer. Aan de andere kant heeft het dwingen van alle verhalen in dezelfde thematiek iets kunstmatigs, in het bijzonder de interpretatie van Het behouden huis en van Lotti Fuerscheim. Janssen noemt de antwoorden op de door de auteur aan het begin gestelde vragen onbevredigend; aan de vraag naar de compositie van de bundel worden slechts enkele regels gewijd. Tenslotte noemt Janssen de stijl van het proefschrift moeizaam.
Ineke Bulte buigt zich in 'Het laatste woord heeft het eerste: over een verhalenbundel van W.F. Hermans'. (Leiden, 1987) uitgebreid over de vraag of Preambule een verhaal is of een essay. Hermans zelf noemde Preambule een verhaal. Bulte is het met hem eens. Ze legt in haar opstel uit waarom en welk verschil het maakt. Volgens haar functioneert Preambule in hetzelfde verband als de vijf verhalen, en niet daarbuiten als een explicatie van hun verband. Ze geeft een literaire interpretatie van Preambule en bekijkt vervolgens de functie van Preambule in het geheel van de bundel. Bulte komt bij de verhalen tot andere interpretaties dan Raat. Zij gaat niet in discussie met de bestaande interpretaties en verwijst naar Raat die dat wel heeft gedaan. In de slotsom stelt Bulte dat ze het volstrekt niet eens is met Raat waar hij stelt dat in Lotti Fuerscheim de schijnorde van het verhaal vernietigd wordt.
[Zie voor een uitgebreidere samenvatting van het opstel van Bulte en de recensies en reacties : Ineke Bulte. Het laatste woord heeft het eerste: over een verhalenbundel van W.F. Hermans. Leiden, Dimensie. 1987. NIWI-samenvatting].
Huug Kaleis reageert in een opstel getiteld Paranoia & horror psychologiae (in: Huug Kaleis. De God Denkbaar verklaard: essays over W.F. Hermans. Amsterdam, 1987, p. 20-42) op het proefschrift van Raat. Kaleis constateert een betreurenswaardige Horror Psychologiae die de methoden blijven kenmerken waarmee het werk van W.F. Hermans wordt benaderd door academici, uiteraard in overgrote meerderheid neerlandici. Behalve uit het woord vooraf blijkt volgens Kaleis nergens dat Raat de schrijver bewondert, hij vindt zelfs dat Raat het mooiste en duisterste van Hermans misbruikt voor z'n wetenschappelijke doeleinden. Hermans is omgedoopt tot 'abstracte auteur', een bewonderende lezer ontbreekt en is vervangen door een 'abstracte lezer'. Volgens Kaleis wordt omslachtig vastgesteld wat de 'common reader' al lang had begrepen en eindigt Raat daar waar de eigenlijke taak van de specialist dient aan te vangen. Die zou moeten verklaren wat die krankzinnigheid is, de paranoia die al deze verhalen van Hermans doorspookt.
De beste lezer van Paranoia is zeker niet de 'abstracte lezer' maar de paranoïde lezer, een lezer die de paranoia uit eigen ervaring kent of zich op zijn minst theoretisch op de hoogte heeft gesteld van het klinische verschijnsel paranoia. Kaleis mist de verwijzing naar buitenlandse literatuur, waar juist de paranoia de voorkeur van de Franse surrealisten genoot, omdat deze de synthese toont van binnen- en buitenwereld, van verbeelding en werkelijkheid, zoals nagestreefd door het surrealisme. Voor hun artistieke activiteiten vonden ze een wetenschappelijke basis in Freud. Kaleis verwijt Raat niet dat hij, Hermans' belangstelling voor het hem verwante surrealisme kennende, dit alles niet weet, maar "wel de vanzelfsprekendheid, de typisch neerlandistische lulligheid, waarmee hij het per noot totaal laat afweten”: (Raat: "Ik hecht aan het woord "paranoia" en de afleidingen ervan in de conventionele, amateur-psychologische betekenis."). Raat heeft wel een musicoloog geraadpleegd, maar geen psycholoog en lijdt, zoals zovele neerlandici volgens Kaleis, aan Horror Psychologiae. Kaleis wilde hem de les lezen over zijn totale ignorantie inzake psychologie, maar - zoals hij zelf zegt - gedreven door een te onstuimige beleerzucht ontstond een essaytje over de betekenis van het oor in het werk van Hermans in relatie tot de paranoia. Vervolgens wijdt Kaleis uit over Het behouden huis en gaat in op Raats interpretatie - volgens hem gebaseerd op een merkwaardige misvatting - van het verhaal Glas. Kaleis haalt een recensie aan van Ton Anbeek (in Vrij Nederland van 7 juni 1986) waarin deze zegt dat men alleen maar respect kan hebben voor dit proefschrift. Anbeek heeft ook enige kritiek, namelijk dat Raat nogal preuts gebruik maakt van freudiaanse kennis. Hij verwijst daarbij naar een aardig opstel van Kaleis. "Vanzelfsprekend heeft Raat dat 'aardig opstel' van Kaleis niet gelezen, omdat het immers geen studie is met wetenschappelijke pretentie.", zo luidt het commentaar van Kaleis. Hij vindt dat literatuurwetenschappers als Raat het belangrijkste ontgaat, de ziel van de letterkunde.
[Zie voor een uitgebreidere samenvatting van de bundel van Kaleis en de recensies erop: Huug Kaleis. De God Denkbaar verklaard: essays over W.F. Hermans. Amsterdam, 1987. NIWI-samenvatting].
Frans Ruiter (Ingewikkelde herhalingen: Preambule in analyse. In: Spektator: 16 (1986-1987) 4 (mrt 1987) 245-256) treedt in discussie met Raat over de vraag naar de compositie van de bundel Paranoia als geheel. Hij voert argumenten aan voor de stelling dat Preambule op een complexe wijze verweven is met de verhalen uit de bundel, met name met het slotverhaal Lotti Fuerscheim. Volgens Ruiter geeft dit verhaal een ironische weerspiegeling van de problematiek uit Preambule.
De 3 vragen die Raat zich stelt op grond van de openingstekst, Preambule, zijn:
1. In hoeverre keren de kennistheoretische ideeën uit de Preambule terug in de thematiek van de novellen uit Paranoia?
2. In welke mate liggen de kennistheoretische denkbeelden uit de Preambule ten grondslag aan de positie waarin de lezer van de novellen uit Paranoia wordt gemanoeuvreerd?
3. Vertoont de bundel Paranoia een bepaalde compositie en, zo ja, van welke aard is zij?
Ruiter beweert niet dat het ongepaste vragen zijn, maar dat het om niet meer gaat dan het testen van een hypothese die op zich niet nieuw is. Deze hypothese ligt volgens Ruiter vervat in het gangbare beeld van opmerkelijke consistentie dat van de auteur Hermans bestaat.
De werkelijk interessante vraag is volgens hem of er een nauwer verband bestaat tussen Preambule en de novellen, dan die tussen externe poëtica en literaire praktijk. Ofwel: vertoont de bundel een bepaalde innerlijke samenhang?
Ruiter wil de samenhang niet stellen in termen van 'theorie en praktijk', maar juist ingaan op de verwarring van de lezer als de ik uit Preambule eerst stelt dat de verhalen niets met zijn persoonlijke lotgevallen te maken hebben, om dit hierna direct weer in twijfel te trekken. Ook Raat constateert deze verwarring maar hij opteert al snel voor de meest voor de hand liggende relatie, namelijk dat de thematiek van de novellen overeenkomt met de kennistheoretische ideeën uit de Preambule. Door deze optiek te kiezen maakt Raat het zichzelf onmogelijk aan de gesignaleerde verwarring een zinvolle betekenis te geven.
De vraag naar de innerlijke samenhang die Raat zich stelt, is de vraag naar de compositie. Daarom vindt Ruiter het teleurstellend dat deze vraag slechts in een halve bladzijde wordt beantwoord, en bovendien onbevredigend: "Bevangen als hij is door zijn uitgangspunt kan hij niet inzien dat dit uitgangspunt langzamerhand door zijn eigen analyse aan het glijden is geraakt." Dit laatste opent volgens Ruiter het uitzicht op een veel bevredigender beantwoording van zijn eigen vraag. "Want: Wat als Preambule slechts in schijn een preambule was? Wat als in Lotti Fuerscheim pas de waarheid over Preambule aan het licht komt, gelijk de waarheid van Absalom pas in het woord kapsalon?"
Ruiter zelf noemt het verwarrende vragen, niet gemakkelijk te beantwoorden. Een mogelijke ingang tot een antwoord lijkt te zijn om Preambule niet meer met de uitzonderlijke status van essay apart te zetten.
Ruiter wil nagaan of het voor de rest van de bundel zo succesvol door Raat gehanteerde narratologische instrumentarium ook op dit stukje tekst greep kan krijgen. Het gaat hem daarbij niet om het strikte tegendeel van Raat te beweren, maar om de verstriktheid tussen diskursiviteit en narrativiteit aan het licht te brengen, "een verstriktheid die niet zonder consequenties blijft."
Raat heeft zich beziggehouden met dit probleem, maar in de volgens Ruiter twijfelachtige vorm van een zwart/wit vraagstelling: is Preambule een verhaal of is het een essay? Bij het antwoord op deze vraag beslist niet een uitputtend onderzoek van de tekst maar de wet van de meerderheid: J.J. Oversteegen, Michel Dupuis, Frans A. Janssen, H.A. Gomperts en alle recensenten spraken van een essay. De enkeling die van een verhaal sprak (Gerrit Kouwenaar in Vrij Nederland van 27 maart 1954) wordt - volgens Ruiter veelbetekenend - in een noot weggemoffeld. Ook de auteur zelf, Willem Frederik Hermans, die zegt dat Preambule eigenlijk een verhaal op zichzelf is, maakt dan weinig kans meer. Er worden summier twee meer substantiële argumenten genoemd, maar Ruiter ziet tegenindicaties.
Hij ziet een narratieve gelaagdheid die gelegenheid biedt tot extra betekenisvorming. In zijn paragraaf 'Preambule als verhaal' neemt hij deze mogelijkheid dan ook nogmaals onder de loep, vooral omdat de vraag van Raat naar de compositie van de bundel, een dergelijk karig antwoord krijgt dat argwaan ontstaat over de aanname van Raat – dat Preambule een essay is.
De tekst leent zich echter ook voor een lezing als fictie en er is een differentiering aan te brengen tussen het ik-personage en een abstracte auteur. Na vergelijking van Preambule en Lotti Fuerscheim komt Ruiter tot de constatering dat de lezer aan de uiteinden van het boek geconfronteerd wordt met twee sterk op elkaar betrokken uitspraken. Het is eerder Lotti Fuerscheim dat een preambule vormt ten opzichte van Preambule. De contouren van het binnen de bundel vallen van een verhaal en het buiten de bundel vallen van een essay beginnen te vervagen. Er is geen eenduidige waarnemingspositie (in dit geval die van de lezer). Niet de ik uit Preambule, maar de abstracte auteur van de gehele bundel is daarvoor verantwoordelijk.
Ruiter noemt ook de verwijzing naar Freud een signaal van de abstracte auteur. De Freudiaanse 'analyse' van de ik-figuur (ordelijkheid, zuinigheid en eigenzinnigheid) laat zich zo gemakkelijk uitvoeren dat het erop lijkt dat het materiaal door de abstracte auteur als het ware reeds is klaargelegd. Preambule laat zich volgens Ruiter goed lezen als de apologie van een gek, niet om begrip op te wekken maar om aan te tonen dat de ik zelf niet gek is, maar dat eerder de anderen dat zijn. Er valt een ironische gelaagdheid aan te wijzen.
Om een antwoord te geven op de vraag waartoe deze ironische gelaagdheid leidt, wendt Ruiter zich tot de laatste paragraaf, waarin de ik stelt dat de verhalen niets te maken hebben met zijn persoonlijke lotgevallen, maar vervolgens die bewering direct weer in twijfel trekt, hetgeen de lezer in verwarring brengt. De ik spreekt drie keer over zijn lotgevallen, een hint naar Lotti Fuerscheim. In dit verhaal komt het lot van de ik-verteller pas tevoorschijn. "Het werd zeer, zeer ingewikkeld". De bundel wordt in elkaar gewikkeld, Lotti Fuerscheim wikkelt zich om Preambule. Ruiter concludeert: "We kunnen vaststellen dat via een literaire toepassing van psychoanalytische middelen Preambule en Lotti Fuerscheim op een zeer specifieke wijze op elkaar betrokken worden.[...] Men zou kunnen zeggen dat in dit verhaal de twijfel uit de laatste paragraaf van Preambule gethematiseerd wordt."
Volgens Ruiters is het enige wat er op zit in de vervalste wereld van Hermans om in een kringetje rond te draaien. En dit kringetje heeft hij met dit commentaar proberen te beschrijven.
Willem Glaudemans (Literatuur: 4 (1987) 5 (sep-okt) 301-304) bespreekt het proefschrift van Raat tesamen met vier andere studies over Hermans. Hij noemt de interpretaties van de afzondelijke novellen goed gelukt. Raat blijkt zich daarbij niet te streng op zijn eigen verteltechnische begrippenapparaat te hebben vastgelegd. Hij heeft zich de vrijheid gegund om meer associatieve verbanden te leggen. Glaudemans roemt de glasheldere analyse van het duistere Glas. Hij vindt Raats poging om bij een verhaal als Manuscript in een kliniek gevonden en Lotti Fuerscheim het eigenlijk gebeurde te reconstrueren bepaald onnodig. Raat komt volgens Glaudemans onvoldoende zijn belofte na dat hij de samenhang van de bundel als geheel zal onderzoeken. In het derde deel van zijn studie geeft hij niet veel meer dan een compilatie van de conclusies bij de afzonderlijke interpretaties. Hij legt wel thematische verbanden maar de vraag waarom de verhalen in deze volgorde staan en hoe ze zich onderling verhouden, wordt niet beantwoord. Raat geeft onvoldoende argumenten om Preambule als toelichting op de novellen te lezen. Er is iets voor te zeggen om Preambule als een verhaal te beschouwen zoals Hermans in een interview en uitgever Van Oorschot op de flaptekst van de 1e druk ter overweging geven. Maar mede naar aanleiding van de studie van Raat is een discussie ontstaan over de genre-bepaling van Preambule, waaraan vooral F. Ruiter en W. Smulders een bijdrage hebben geleverd.
Samenvatting door auteur:
Raat 853089353
Ppn 853089353
Raat, G. F. H.
De vervalste wereld van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1985
Samenvatting auteur
Versie 2004-06-21
The present study, De vervalste wereld van Willem Frederik Hermans (The Forged World of Willem Frederik Hermans), deals with <Hermanstitel>Paranoia</Hermanstitel> (Paranoia), a collection of short stories, published in 1953. <Hermanstitel>Paranoia</Hermanstitel> can be regarded as highly characteristic for the work of Willem Frederik Hermans. The five short stories are preceded by an introductory treatise, <Hermanstitel>Preambule</Hermanstitel> ('Preamble'), in which the author outlines his epistemological conceptions and his views on writing, based on these conceptions.
The thesis under consideration attempts to find the answers to three questions. These questions are deduced from the <Hermanstitel>Preambule</Hermanstitel> in part I of the book, 'Inleiding' ('Introduction').
1. To what extent do the epistemological ideas of the <Hermanstitel>Preambule</Hermanstitel> recur in the themes of the short stories in <Hermanstitel>Paranoia</Hermanstitel>?
2. To what extent do the epistemological notions of the <Hermanstitel>Preambule</Hermanstitel> underlie the position into which the reader of the short stories in <Hermanstitel>Paranoia</Hermanstitel> is manoeuvred?
3. Does <Hermanstitel>Paranoia</Hermanstitel> as a whole exhibit any particular composition, and if so, what is the nature of that composition?
The last question is also raised by the striking fact that the tales collected in <Hermanstitel>Paranoia</Hermanstitel> are placed in chronological order (in accordance with the date of completion), with the exception of the last tale, <Hermanstitel>Lotti Fuehrscheim</Hermanstitel>.
In order to anwer the three questions with due precision, a conceptual framework and terminology is elaborated to suit this purpose. To that end two narratological models are compared: Schmid (1973) and Bal (1977). The choice of the first model involves the acceptance of the parallel concepts 'implied reader' and 'implied author', but the rejection of a separate narratological layer for the 'focalizer' and his 'addressee'. It is also shown that the relationship of symmetry between focalization and narration, suggested by the parallel terms used in Bal (1977), does in fact only partly exist.
At the end of part I an explanation is offered for the way in which the five short stories of <Hermanstitel>Paranoia</Hermanstitel> will be examined, in order to find the answers to the questions formulated above.
In part II, 'Analyse en Interpretatie' ('Analysis and Interpretation') this inquiry is carried out. The tales are investigated in succession, in order to find out how the positions of the 'implied readers' can be defined, and which themes are being expressed.
In part III, 'Besluit' ('Conclusion'), the data gathered in II are used to answer the questions raised in the introductory section of this study. As was to be expected, there appears to be a clear resemblance between the ideas put forward in the <Hermanstitel>Preambule</Hermanstitel> and the themes of the short stories: the impossibility to systematize the world in a non-arbitrary way, the resulting disputability of the conventional distinction between mental health and mental illness and the deception that inevitably clings to the use of language.
The role of the 'implied reader' differs from story to story. In two of them, <Hermanstitel>Paranoia</Hermanstitel> ('Paranoia') and <Hermanstitel>Het behouden huis</Hermanstitel> ('The House of Refuge'), the reader is made clear that the protagonist is deluded in a world which he cannot grasp intellectually.
The reader, on the other hand, knows exactly what happened. In the other stories, especially in <Hermanstitel>Lotti Fuehrscheim</Hermanstitel>, the 'implied reader' is able to establish the unreliability of the main characters and what they say, although he is unable to understand what precisely is going on. In that respect his position to a certain extent matches that of the protagonist.
With regard to the composition of <Hermanstitel>Paranoia</Hermanstitel> it appears that, apart from what has been summarized in the previous two paragraphs, the place of <Hermanstitel>Lotti Fuehrscheim</Hermanstitel> as the last story of the book is a significant one. In <Hermanstitel>Lotti Fuehrscheim</Hermanstitel> any attempt to order reality as undertaken by the main characters, the narrator and the 'implied reader', is proven to be completely arbitrary. The epistemological nihilism, avowed in the <Hermanstitel>Preambule</Hermanstitel>, reaches a climax in this closing story.
Huug Kaleis
,
[Over de critici van W.F. Hermans]
In:
Kamikaze, of De laatste bestorming van de Zangberg : tegenromantisch strijdschrift tegen alles en iedereen
, 2 (1983) 6-7 (maart-april) 199-204
, 1983
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr., ill.
Trefwoord(en):
Phaff, Johan
;
Goedegebuure, Jaap
;
Peeters, Carel
;
Hermans, Willem Frederik
Huug Kaleis, J.J.M. van Dijk
,
De motieven van Hermans
In:
Hollands maandblad : tijdschrift voor literatuur en politiek
, 12 (1970-1971) 278 (januari 1971) 28-30
, 1971
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb : het sadistische universum 2. Amsterdam, 1970.
Reactie: Een leerling van de dorpsgek, door Huug Kaleis. In: Hollands Maandblad 12 (1970-1971), p. 280 (maart 1971, p. 27-30 (ook in: Kaleis, Huug. De God Denkbaar verklaard: essays over W.F. Hermans. Amsterdam, 1987, p. 14-20, aangevuld met noten op p. 172-174 en een Naschrift in 1986: Paranoia & horror psychologiae op p. 20-42); reactie hierop: Kaleis, de waanzinnige duimzuiger. In: Hollands Maandblad 12 (1970-1971) 280 (maart 1971), p. 30-34.
Paul Kalma, J.S. Wijne
,
Test-case
In:
Socialisme en democratie : maandschrift
, 43 (1986) 11 (november) 329
, 1986
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Zuid-Afrika
;
Amsterdam - cultureel leven in
Annotatie(s):
Reactie door Joh. S. Wijne in: Social. democr.: 44 (1987) 2 (februari), p. 75-76; met een naschrift door Paul Kalma op p. 76.
Elly Kamp
,
Machines en een fatale vrouw : een heilige van de horlogerie in de kritiek
In:
Willem Frederik Hermans Instituut[Den Haag]
, 2002 (24 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
waardering
;
thema - vrouw
;
literaire dagbladkritiek
Annotatie(s):
Ook in: Het woord regeert: 15 jaar Literair Theater Branoul; red. Marcel van Gils, André Kraan. Den Haag, 2002.
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Anton Kamphoff
,
King Kong haalde ’t scherm niet : Hermans doet boekje open over zijn stuk
In:
Het Parool
, (1972) (25 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans, omslag boek King Kong
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
Over de (niet-)opvoering van het toneelstuk King Kong.
Arno Kantelberg
,
Onderdanig mieren werk
In:
HP/De Tijd
, (1991) (14 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Artikel buigt zich over de vraag: Is Au pair een sleutelroman?
Arno Kantelberg
,
Pang : herrie om roofdruk W.F. Hermans
In:
HP/De tijd op Zondag
, (1992) (13 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Pang: de oorlogsjaren. Eibergen [i.e. Amsterdam], 1992.
Arno Kantelberg
,
Hermans stapt maar rechter vanwege 'Pang'
In:
HP/De Tijd
, (1993) (24 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans verzoekt rechter beslag te leggen op de WFH-verzamelkrant nummer 5 en op 'Pang, de oorlogsjaren'.
Jeroen Kapteijns
,
Het Nederlandse volk de les gelezen : W.F. Hermans en het maatschappelijke debat
In:
Vooys : instituutsblad van het Instituut De Vooys voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
, 17 (1999) 1 (maart) 4-18
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weinreb, Friedrich
politiek
Jeroen Kapteijns
,
Een amorele theoreticus?
In:
Vooys : instituutsblad van het Instituut De Vooys voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
, 16 (1998) 4 (november) 44-47
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
R. Kaptein
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966]
In:
PRISMA Concept-boekbespreking
, (1966) 421/66 (29 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Katrijn
,
Kwatrijn
In:
Elseviers Weekblad
, (1966) (21 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
cartoon van Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Kwatrijn op W.F. Hermans.
Herman Kattenberg
,
Finnmarken, Noorwegen : in 't spoor van Alfred
In:
Op lemen voeten : nieuwsbrief van Pied-à-Terre
, 10 (1988) 2 () 16-20
, 1988
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., krt.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
personage - Alfred Issendorf
Annotatie(s):
Ook in: Hermans-magazine 4 (1994-1995) 13 (december 1994), p. 17 (In 't spoor van Alfred) [Gedeeltelijk].
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Wim Kayzer
,
Soortgenoten
In:
VPRO-gids
, (1987) (12-18 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
B.H. Kazemier
,
Wittgenstein in de mode
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1967) (7 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
B.H. Kazemier
,
Wittgenstein in de mode
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1967) (16 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
;
Waskowsky, Riekus
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
In de rubriek 'Uw mening'.
Kazemier citeert uit zijn eigen artikel uit het Algemeen Nederlands Tijdschrift voor Wijsbegeerte en Psychologie.
Elisabeth Keesing
,
W.F. Hermans wil in agressiviteit volharden : loopt zichzelf in de weg met moedwil
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1962) (3 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
Over: Hermans, Willem Frederik. De woeste wandeling: een scenario. Amsterdam, 1962.
Piet Keijsers
,
W.F. Hermans : Het evangelie van O. Dapper Dapper
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1973) (31 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
Piet Keijsers
,
‘Geyerstein’s dynamiek’ zeer onwerkelijk verhaal
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1982) (8 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Piet Keijsers
,
Willem Frederik Hermans : Herinneringen van een engelbewaarder
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1971) (18 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Piet Keijsers
,
W.F. Hermans is weer bezig
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1972) (23 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
Piet Keijsers
,
W.F. Hermans : 'Onder professoren'
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1975) (30 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
In de rubriek 'Boeken'.
Piet Keijsers
,
Willem Frederik Hermans : Periander
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1975) (30 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Periander. Amsterdam, 1974.
In de rubriek 'Boeken'.
Piet Keijsers
,
W.F. Hermans gezien door ('n) raster
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1971) (23 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Raster (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over: Willem Frederik Hermans. [onder red. van H.C. ten Berge]. Amsterdam, 1971. (Themanummer Raster 5 (1971), 2 (zomer)).
Piet Keijsers
,
Te veel herhaling in 'Uit talloos veel miljoenen' van W.F. Hermans
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1981) (18 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Piet Keijsers
,
Varianten van een desillusie
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1967) (9 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
In de rubriek 'Cel'.
Piet Keijsers
,
De problematiek van de enkeling
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1978) (24 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Dupuis, Michel. Eenheid en versplintering van het ik : een onderzoek naar thema's, motieven en vormen in verband met de problematiek van de enkeling in het verhalend werk van Willem Frederik Hermans. Hasselt, 1976.
In de rubriek 'Boeken'.
C.J. Kelk
,
De donkere kamer van Damocles : adembenemende roman van Willem Frederik Hermans
In:
De Groene Amsterdammer
, (1958) (15 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
C.J. Kelk
,
Sensatie - actueel ideaal van vele romanciers
In:
De Groene Amsterdammer
, (1957) (17 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie melodrama’s. Amsterdam, 1957.
Onderdeel van gezamenlijke bespreking van meerdere literaire werken.
C.J. Kelk
,
Hebben wij nog romanschrijvers?
In:
De Groene Amsterdammer
, (1952) (23 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Onderdeel bespreking van recent verschenen Nederlandse romans.
C.J. Kelk
,
De laatste resten van tropisch Nederland : Willem Frederik Hermans
In:
De Groene Amsterdammer
, (1969) (20 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
C.J. Kelk
,
Nieuw panorama van Nederlandse vertellers : Blaman, Boon, Hermans, Koolhaas, Mulisch en Van der Veen
In:
De Groene Amsterdammer
, (1958) (25 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een landingspoging op Newfoundland en andere verhalen. Amsterdam, 1957.
Bespreking van reeks nieuwe titels.
C.J. Kelk
,
Nooit meer slapen : Willem Frederik Hermans
In:
De Groene Amsterdammer
, (1966) (2 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Hans Keller
,
Het gereedschap van W.F. Hermans
In:
Vrij Nederland
, (1979) (15 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979.
Hans Keller
,
Beer aan een ballon
In:
Filmkrant en schrijfkrant
, 1 (1965) 1 (15 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans' (en A.A. Milne's) bijdrage aan de uitbreiding van het film-vocabulaire.
Hans Keller
,
Où êtes-vous, monsieur Buñuel?
In:
Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (p. 40-51)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
film vs. roman
Annotatie(s):
O.a. over de verfilming door Fons Rademakers onder de titel Als twee druppels water van: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958, en door Erik van Zuylen van: Hermans, Willem Frederik. De elektriseermachine van Wimshurst. In: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Hans Keller
,
Beer aan een ballon
In:
Schrijfkrant+ filmkrant
, 1 (1965) 2 (29 jan) 4
, 1965
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
filmterminologie
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De filmmakers en de Witte Paters. (Skoop 1 (1963)).
Bernard Kemp
,
W.F. Hermans en de melancholie van het absurde
In:
De Standaard
, (1965) (27 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
In de rubriek 'Bij wijze van spreken'.
Sune Kempe
,
Spion i daipositiv
In:
Kvällsposten
, (1962) (25 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mörkrummet. Stockholm, 1962.
Yves van Kempen
,
De laatste proestbui van W.F. Hermans
In:
De Groene Amsterdammer
, (1995) (13 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Michiel Wijnbergh
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
J.A.R. Kemper
,
Echo's van Narcissus : Narcissus in de 19e en 20e eeuw
In:
Hermeneus : maandblad voor de antieke cultuur
, 61 (1989) 2 (april) 147-157
, 1989
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Couperus, Louis
;
Ovidius Naso, Publius
;
Vestdijk, S.
personage - Narcissus
M.G. Kemperink, W. Schönau
,
De Nederlandse literatuur en de psychologie : een terreinverkenning
In:
Psychologie & maatschappij
De eerste eeuw: 100 jaar psychologie in Nederland. Speciaal nr. van: Tijdschr. psychol. maatsch.
, 16 (1992) 3 [= 60] (september) 294-309
, 1992
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Couperus, Louis
;
Lampo, Hubert
;
Vestdijk, S.
;
Eeden, Frederik van
literatuur en psychologie
Annotatie(s):
P. 294 [Summary].
Paul Kempers, Betty van Garrel, Petra Hunsche
,
Oey Tjeng Sit: 'de beelden die een kunstenaar produceert, verbeteren zijn gezichtsvermogen'; samengest. door Paul Kempers; met bijdragen van Betty van Garrel en Thomas Niggl
In:
De VingerpersAmsterdam
, cop. 1990 (136 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oey Tjeng Sit
Podium (tijdschr.)
;
kunstgeschiedenis
James Kennedy
,
Homo ludens in opstand
In:
Kennedy, James. Nieuw Babylon in aanbouw: Nederland in de jaren zestig; vert. [uit het Engels] Simone Kennedy-Doornbos
BoomAmsterdam [etc.]
, 1995 (p. 117-145, 253-265)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Wolkers, Jan
;
Cremer, Jan
cultuurgeschiedenis
;
Vijftigers
Alfred G.H. Kerckhoffs
,
Worstelen met Kronos : variabele constanten in het werk van W.F. Hermans
In:
Dietsche warande en Belfort : tijdschrift voor letterkunde, kunst en geestesleven
, 117 (1972) 9 (november) 659-679
, 1972
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Dutch comfort
Ineke Kester
,
Willem Frederik Hermans : 'In Nederland zijn de kruideniers de baas'
In:
Studio
, (1989) 45 (11-17 november) 4-6
A. Kets-Vree, Peter Kegel
,
De Volledige Werken van Willem Frederik Hermans
In:
Nachbarsprache Niederländisch : Zeitschrift der Fachvereinigung Niederländisch
, 18 (2003) 1 () 14-25
, 2003
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
schrijverschap
;
Editietechniek
;
uitgave van verzameld werk
;
creatief proces
;
geautomatiseerde literaire teksten
A. Kets-Vree, Peter Kegel
,
Werk in uitvoering : de Volledige Werken van Willem Frederik Hermans
In:
Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (p. 200-213)
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
uitgave van verzameld werk
Annotatie(s):
Enigszins gewijzigde tekst van een lezing, uitgesproken tijdens het WFH-festival dat plaatsvond van 29 september tot en met 1 oktober 2000 in Theater De Balie te Amsterdam.
Mirjam Keunen
,
Halve ton voor boekbezit WFH
In:
Algemeen Dagblad
, (1995) (21 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
blaadje met aantekeningen van Hermans door Robbert Slagman
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Nico Keuning
,
Een eigenzinnig universum doemt op in Au pair : ouderwets sterke roman Hermans
In:
Haarlems Dagblad
, (1989) (7 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Nico Keuning
,
Aforismen Hermans weinig opzienbarend
In:
Haarlems Dagblad
, (1988) (18 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dinky Toys. Amsterdam, 1988.
Nico Keuning
,
Hermans over tijd en vergankelijkheid : laatste roman : Een heilige van de horlogerie
In:
Haarlems Dagblad
, (1988) (23 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Nico Keuning
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo. Amsterdam, 1994]
In:
Leidsch Dagblad
, (1995) (26 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo. Amsterdam, 1994.
Nico Keuning
,
Hermans en Magnitogorsk
In:
Haarlems Dagblad
, (1991) (11 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Naar Magnitogorsk. Amsterdam, 1990.
Nico Keuning
,
Postume roman W.F. Hermans op komst : Thomas Rap licht alvast tipje van sluier op
In:
Leidsch Dagblad
, (1995) (25 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
Ook in: Haarlems Dagblad, zelfde datum.
Vervolg van dit voorpagina-artikel verderop in de krant onder de titel 'Hoogmoed, cynisme en paranoia'.
Nico Keuning
,
Verhelderende essays over Wittgenstein : bundel biedt beter inzicht in denkwereld W.F. Hermans
In:
Haarlems Dagblad
, (1991) (21 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Wittgenstein
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein. Amsterdam, 1990.
Nico Keuning
,
Rel over publikatie Hermans
In:
Haarlems Dagblad
, (1995) (25 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Ze zullen eikels zaaien op mijn graf : teruggevonden gesprekken met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1995.
Ook in: Amersfoortse Courant, 25 oktober 1995.
Nico Keuning
,
Het gelijk van W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1999) (27 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
bestuursleden Alcmaria Victrix door Jaap Schoen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Hermans als uitvinder van de voetbaltoto.
Nico Keuning
,
Het krachtveld van de schepping
In:
De revisor
, 28 (2001) 4 (augustus) 31-37
, 2001
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Nico Keuning
,
Max de Jong: 'Tik naar boven en trap naar onderen'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 29 (december 1998) 15
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Jong, Max de
Nico Keuning
,
Hermans' kippevel
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 18 (maart 1996) 47
, 1996
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
leesgedrag
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Leeuw in interieur. (De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991, p. 20-23).
Nico Keuning
,
De Wolkenkrabber als de erectie van W.F. Hermans
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 3 (1993-1994) 11 (juni 1994) 71-76
, 1994
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
locatie - De Wolkenkrabber (Amsterdam)
Annotatie(s):
P. 71 1940-1945: Daniël Willinkplein 45-47: [inleiding], door de redactie; p. 75 Wie woonden er in de hongerwinter in de Wolkenkrabber?
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Nico Keuning, Karel N.L. Grazell
,
Max de Jong: 'Hermans is een rotvent'
In:
WFH-verzamelkrant
, 2 (1992-1993) 6 (maart 1993) 52-55
, 1993
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Jong, Max de
Annotatie(s):
Reactie door Karel N.L. Grazell In: WFH-verzamelkrant 2 (1992-1993) 8 (september 1993), p. 125.
Greta Kilburn
,
PC Hooftprijs
In:
Het Parool
, (1973) (21 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over weigering P.C. Hooftprijs.
Greta Kilburn
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971]
In:
Books abroad : a quarterly publication devoted to comment on foreign books
, 46 (1972) 3 (zomer) 500
, 1972
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hans Kilian
,
Afscheid van Willem Frederik Hermans : (geb.) Amsterdam, 1 september 1921 (overl.) Utrecht, 27 april 1995
In:
Algemeen Handelsblad
, 2 (1995) 4 () 4-10
, 1995
Vorm:
Artikel/AutobiografischBiografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kilian, Hans
Tove Kirchheiner
,
Præstelandet Holland in kikkerten : Hollandsk litteratur-information
In:
Information
, (1973) (15 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
J.J. Klant
,
Hermans heeft gelijk
In:
Tirade
, 2 (1958) 22 (oktober) 311
, 1958
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
rooms-katholicisme
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Jan Klein
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969]
In:
I.D.I.L.
, (1970) 4256 (februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Jan Klein
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966]
In:
I.D.I.L.
, (1966) (23 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Marco Klein, Inez van Eijk
,
Marco Klein : Rijk worden aan muziek
In:
Algemeen Handelsblad
, (1967) (22 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
;
Klein, Marco
Annotatie(s):
Gesprek met de maker van de muziek bij de film 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
B. Klein Wassink
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode. Amsterdam, 1967]
In:
PRISMA Concept-boekbespreking
, (1967) 381/67 (4 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Job de Klepper
,
Een prominent schrijver
In:
De vrije gedachte
, (1983) 139 (september) 17
, 1983
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Leo Kleyn, Hans Schmit
,
Altijd hetzelfde boek
In:
Trouw/kwartet
, (1977) (29 oktober)
Vorm:
Overzichtsartikel
illustraties:
omslagen van diverse boeken van Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Stelling: Hermans is één van de schrijvers die altijd hetzelfde boek schrijven. Vergelijking van diverse hoofdpersonen uit diverse boeken.
Leo Kleyn, Hans Schmit
,
Mandarijnenjager heft embargo op
In:
Trouw/kwartet
, (1977) (29 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Prijs der Nederlandse Letteren, uit te reiken door koning Boudewijn van België.
R.H.J. Klok
,
WFH als docent fysische geografie
In:
WFH-verzamelkrant
, (1995) 17 (winter) 17-20
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
fysische geografie
Margot Klompmaker
,
Onmacht idealen te verwezenlijken
In:
Leidsch Dagblad
, (1981) (17 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Helma Klooss
,
Het geluksgevoel van de verzamelaar
In:
Haagsche courant
, (1995) (21 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de theatervoorstelling 'Hermans hand' door Dick Raaijmakers, uitgevoerd door de theatergroep Hollandia.
J. Klooster
,
Een van de mooiste plekjes van Groningen
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 27 (juni 1998) 75-77
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jeroen Kluiver
,
Het preutse paleis van Bordewijk
In:
Zwart wit : tijdschrift voor literatuur
, 1 (1982-1983) 6 (maart-april 1983) 54-61
, 1983
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Bordewijk, F.
thema - seksualiteit
Annotatie(s):
Over: Bordewijk, F. Rood paleis: ondergang van een eeuw. Rotterdam, 1936.
Micha J. Knijn
,
Met de inkt van het licht
In:
Poëziekrant : tweemaandelijks tijdschrift
, 11 (1987) 1 (januari-februari) 6-7
, 1987
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Lucebert
fotografie
Annotatie(s):
Over: Lucebert. Het hart van de zoeker. Amsterdam, 1987.
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
G. Knuvelder
,
Een vruchtbaar romanschrijver : W.F. Hermans : De donkere kamer van Damocles : het drama der menselijke zelfbevrijding
In:
De Tijd
, (1958) (26 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
G. Knuvelder
,
Een bijna ideaal auteur : ‘Drie melodrama’s’ van W.F. Hermans : waarin hij teleurstelt
In:
De Tijd
, (1957) (23 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie melodrama’s. Amsterdam, 1957.
G. Knuvelder
,
Oefeningen in vrije fantasie : W.F. Hermans en ‘De God Denkbaar’ : een mislukt veelbelovend werk
In:
De Tijd
, (1957) (15 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar Denkbaar de God. Amsterdam, 1956.
G. Knuvelder
,
W.F. Hermans over het schrijven van romans : Antipathieke romanpersonages : De wilde jungledieren, die schuilen onder de dubbele bodem van de menselijke ziel
In:
De Tijd De Maasbode
, (1961) (30 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over Hermans' bijdrage aan het tijdschrift 'De Vlaamse Gids' (jrg 44, nr. 9), een voordracht onder de titel 'Antipathieke romanpersonages'.
G. Knuvelder
,
Bestaat Dorbeck
In:
Raam : literair maandblad
, (1964) 4 (januari) 55-61
, 1964
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Strindberg, August
personage - Dorbeck/Osewoudt
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
G. Knuvelder
,
Aanhangsel bij Hermans en Mulisch
In:
Knuvelder, Gerard. Spiegelbeeld: opstellen over hedendaags proza en enkele gedichtenbundels
Den Haag
, [1964] (p. 148-155)
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
thema - mensbeeld
G. Knuvelder
,
W.F. Hermans
In:
Knuvelder, Gerard. Spiegelbeeld: opstellen over hedendaags proza en enkele gedichtenbundels
Den Haag
, [1964] (p. 95-127)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Enigszins gewijzigde tekst van artikelen gedeeltelijk eerder verschenen in De Tijd, 23 augustus 1957 en 15 juni 1957.
G. Knuvelder
,
Het beeld van de mens in enkele moderne Nederlandse romans : (W.F. Hermans, H. Mulisch, Jos. Panhuijsen) (Tilliburgis; 8)
In:
MalmbergDen Haag
, 1960 (21 p.)
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Panhuijsen, Jos
;
Hermans, Willem Frederik
thema - mensbeeld
Annotatie(s):
Lezing, gehouden voor de Katholieke leergangen te Tilburg op 26 maart 1960.
Jannetje Koelewijn
,
De vele lagen van een meesterwerk
In:
Vrij Nederland
, (1991) (2 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans in Lapland en sfeerfoto's uit die regio
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Janssen, Frans A.
;
Fontijn, Jan
Annotatie(s):
Op 1 maart 1991 start in Vlissingen de twee jaar door Nederland reizende tentoonstelling 'In het spoor van Willem Frederik Hermans' n.a.v. het feit dat 'Nooit meer slapen' 25 jaar geleden is verschenen en de zeventigste verjaardag van Hermans. Hella Haasse en Hermans in een openbaar gesprek met elkaar als voorafje.
Gesprekken met Frans A. Janssen en Jan Fontijn.
Hans Koenen
,
De handzame Hermans
In:
HP/De Tijd
, (1995) (26 mei)
Trefwoord(en):
Goedegebuure, Jaap
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reactie op artikel 'De handzame Hermans' van Goedegebuure in HP / De Tijd, 12 mei.
Jan Koesen
,
VPRO zocht W.F. Hermans in Parijs op : Weerbarstig schrijver geeft zich 90 minuten
In:
De Gelderlander
, (1989) (9 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Ymke Kreiken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Fransen, Ad
;
Lieshout, Erik
Annotatie(s):
Over een documentaire over Hermans die op 12 november 1989 door de VPRO werd uitgezonden onder de titel 'Ik verlang naar niets dat voorbij is terug'.
Hans Kok
,
Een regionale kick van W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1975) (11 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Hans Kok
,
Van naaimachineprobleem tot filosofie
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1976) (18 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. Hermans door Ron Kaal
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Wittgenstein, Ludwig. Tractatus Logico-Philosophicus; vert. en van een nawoord en aant. voorz. door W.F. Hermans. Amsterdam, 1975.
Tevens onder de titel 'De grenzen van mijn taal betekenen de grenzen van mijn wereld', enkele losse stellingen uit de 'Tractatus Logico Philosophicus'.
Auke Kok
,
Kunst! Feest! : Opening Moesman-tentoonstelling
In:
HP/De Tijd
, (1993) (18 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en Loek Brons door Jos Lammers
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Moesman, J.H.
;
Brons, Loek
Annotatie(s):
Hermans opent tentoonstelling met de toespraak: 'De aardappel van de dood'.
In de rubriek 'De bijeenkomst'.
Jan Kolkhuis Tanke
,
De God denkbaar
In:
Nijmeegs studentenblad
, (1957) (26 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar Denkbaar de God. Amsterdam, 1956.
Gerrit Kolkman
,
[Over: Hermans, W.F. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966]
In:
Euratio : cultureel tijdschrift
, 1 (1965-1966) 3 134-135
, 1966
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Gerrit Kolkman
,
Henk Romijn Meijer, G.K. van het Reve en .... W.F. Hermans
In:
Euratio : cultureel tijdschrift
, 1 (1965-1966) 3 135
, 1966
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Romijn Meijer, Henk
;
Reve, Gerard
Gerrit Komrij
,
De oude kwelgeest treitert opnieuw
In:
Vrij Nederland
, (1973) (6 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
Gerrit Komrij, Oek de Jong
,
De tranen der ecclesia's
In:
De Bezige BijAmsterdam
, 1999 (30 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Smulders, Wilbert
;
Jong, Oek de
polemiek
Annotatie(s):
Lezing, uitgesproken ter gelegenheid van de feestelijke inauguratie van het Willem Frederik Hermans Instituut te 's-Gravenhage op 27 september 1999 in Museum Beelden aan Zee te Scheveningen Bad.
Reactie: Komrij laat zijn licht schijnen, door Oek de Jong. In: Revisor 27 (2000) 1 (februari), p. 69-72.
Samenvatting:
Deze lezing van Gerrit Komrij werd uitgesproken ter gelegenheid van de feestelijke inauguratie van het Willem Frederik Hermans Instituut (’s-Gravenhage) op 27 september 1999 in Museum Beelden aan Zee te Scheveningen.
Komrij gaat in zijn lezing in op de meest recente reacties op het werk van Willem Frederik Hermans, een soort polemiek die vier jaar na zijn dood is ontstaan. Het betreft ‘Zijn muze was een harpij’, de Kellendonklezing van Oek de Jong uit 1998, en de reacties daarop [NIWI-samenvatting De Jong Zijn muze ppn 168659166]. Komrij wil, deftig gezegd, de post mortem-receptiegeschiedenis van Hermans schrijven.
Na het overlijden van een gevierde schrijver treedt een kritieke fase in, stelt Komrij. De schrijver is als attractie of als controlerende instantie weggevallen, het werk moet het alleen doen. Soms is het werk meteen vergeten, zoals bij Anna Blaman. Soms treedt het verval sluipender op, of komt er een opleving.
Komrij wil de eerste poging tot revisionisme na de dood van Hermans nader bekijken. Deze poging kwam van Oek de Jong, met reacties van Jan Kuijper, Heleen Pott en Wilbert Smulders. Ook Arnold Heumakers en Kees Fens mengden zich in de dicussie.
Volgens Komrij komt De Jongs voordracht neer op een voorspelbaar ‘waarom ik Hermans afwijs’, waarin hij zijn eigen stagnatie en gebrek aan ontwikkeling in de schoenen schuift van de ander. De Jong zocht een herkenbaar en troostend wereldbeeld. Als puber vond hij dat bij Hermans en ondanks zijn afwijzing van Hermans eist hij nog steeds troost, meent Komrij. Maar “hoeveel vijandig leesgedrag kan een schrijver verdragen?”, vraagt hij zich af.
Vroeger waren de criteria waarmee lezers boeken beoordeelden de boodschap en de schoonheid, de vorm en de inhoud. Die zijn nu bijna geheel vervangen door de criteria herkenning en troost, zoals bij Oek de Jong.
Komrij noemt De Jongs Oibibio-wereldbeeld, een heelal vol honing en gezoem. “Het is het wereldbeeld van de ecclesia van academisch geschoolde kruidendokters met hun hoofd vol gender en androgynie, het wereldbeeld van de geloofsgemeenschap van een aantal nieuwe welvaartssofties”.
Hermans riep tijdens zijn leven de tranen op van allerhande ecclesia’s, meent Komrij, gemeenschappen die heilig geloofden in verzetshelden, hardwerkende professoren, eerlijke katholieken en gebedsgenezers. Na zijn dood roept hij nog steeds zulke tranen op bij dat soort ecclesia’s. De mensen met wie Hermans overhoop lagen hadden altijd een gezamenlijk belang, nooit een individueel. Het scheppend individu dat geen enkel geloof van stervelingen wil delen, staat ze tegen.
Tijdens zijn leven werd het oordeel over de literaire rang van Hermans verduisterd door het gevecht met zijn persoon en na zijn dood zullen zijn boeken pas echt gelezen worden als ook het laatste gevecht met de schim van de persoon ten einde is. Kortom: de literaire waardering van Hermans moet nog beginnen, meent Komrij. Hermans boezemde angst in, en riep op angst gebaseerde haat op. Die klinkt ook nog door in De Jongs reactie.
Komrij noemt het verbazingwekkend dat er zo serieus op is gereageerd. Jan Kuijper en Heleen Pott reageerden laconiek, maar de reactie van Wilbert Smulders “puilde uit van begrip”. Smulders noemde De Jong in zijn reactie een gevestigd auteur, maar Komrij vindt dat deze weinig gepresteerd heeft. Het verbaast hem dat Smulders Multatuli niet noemt, terwijl Hermans toch het een en ander in Multatuli moet hebben herkend. Smulders heeft naar aanleiding van Hermans’ houding tegenover religie opgemerkt dat Hermans nergens heeft beweerd dat hij niet religieus was. Komrij meent dat Smulders daarmee, net als De Jong, Hermans voor zijn eigen karretje spant en dat hij wat dat betreft ook een tik van de gelovigen heeft meegekregen, in ieder geval de stelligheid van de gelovigen vertoont. “Hermans wordt ingepast in het postmodernistische kader waar ook Oek de Jong al een plaatsje had”. Dit annexeren voor eigen doel noemt Komrij een eigenschap van alle ecclesia’s. Hij beschuldigt Smulders van minachting voor de literatuur en noemt de reactie van De Jong in het volgende nummer van de Revisor (Antwoord aan Kuijper, Pott en Smulders) beneden elk niveau van een intellectuele gedachtewisseling.
Tenslotte vindt Komrij de polemiek van Oek de Jong geen polemiek, maar een eerste aanzet tot postume reputatiemoord. Volgens hem is dit alles typerend voor wat in Nederland “het polemische” wordt genoemd. Komrij heeft het in zijn toespraak meer over de procedure dan over de inhoud, maar dat komt volgens eigen zeggen omdat het volgens hem in Nederland altijd alleen maar om de procedure gaat. Hij is niet ingegaan op het werk van Hermans “maar dat deed Oek de Jong ook niet”. Volgens Komrij behoort het stuk van De Jong tot de laatste schijngevechten tegen de persoon Hermans als publieke persoon, een achtergrondgevecht tegen de schim van de polemicus Hermans. Komrij vindt Hermans als schrijver een vakman, meeslepend en geestig. Door zijn polemische reputatie zijn we volgens hem geneigd te vergeten dat het zogenaamde wereldbeeld van hem niets polemisch heeft. “Hermans toont de mensen op hun ergst en dat is meestal, Oek de Jong ten spijt, naar het leven getekend.”
Oek de Jong reageert (Komrij laat zijn licht schijnen. In: Revisor (27 (2000) 1 (feb) 69-72) op het optreden van Komrij tijdens ‘de feestelijke inauguratie’ van het Willem Frederik Hermans Instituut in Scheveningen op 27 september 1999. Komrij wilde zijn publiek vermaken met een zondebok, de schrijver van een kritisch essay over het wereldbeeld van de schrijver. Gezien de reacties in de pers is hem dat gelukt: hij legt ‘de zweep erover’, haalt ‘fel uit’, maakt ‘korte metten’ en wordt zelfs beschreven als de ‘Savonarola van Scheveningen’. Komrij zegt over Hermans zelf eigenlijk niets, meent De Jong. Hij bevestigde zo, voor een publiek dat dat graag wil horen, het beeld van Hermans als een altijd vervolgde, altijd miskende, ja als een martelaar, meent De Jong.
Gerrit Komrij, Wilbert Smulders, Oek de Jong, Wim Berkelaar, Jan Kuijper, Heleen Pott, Arnold Heumakers
,
Zijn muze was een harpij : over het wereldbeeld van W.F. Hermans
In:
Uitgeverij KU NijmegenNijmegen
, cop. 1998 (31 p.)
Vorm:
Monografie/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Kellendonklezing, gehouden in februari 1998.
Ook in: Revisor 25 (1998) 2 (juni), p. 6-24.
Reacties: Hemelvrees, door Jan Kuijper. In: Revisor 25 (1998) 2 (juni), p. 26-27; Bruintje Beer op de divan, door Heleen Pott. In: Revisor 25 (1998) 2 (juni), p. 28-29; Het charisma van een nuchterling: over het wereldbeeld van Willem Frederik Hermans, door Wilbert Smulders. In: Revisor 25 (1998) 2 (juni), p. 30-42 (reactie hierop: Antwoord aan Kuijper, Pott en Smulders, door Oek de Jong. In: Revisor 25 (1998) 3 (augustus), p. 78-82); Een metafysica van de strijd, door Arnold Heumakers. In: Revisor 25 (1998) 4 (augustus), p. 81-85; Uitgeblust nihilisme: over W.F. Hermans, zijn biograaf, zijn bewonderaars en zijn critici, door Wim Berkelaar. In: Vooys 17 (1999) 3-4 (december), p. 30-37.
Reactie (zelfstandig verschenen): Komrij, Gerrit. De tranen der ecclesia's. Amsterdam [etc.], 1999; reactie hierop: Komrij laat zijn licht schijnen, door Oek de Jong. In: Revisor 27 (2000) 1 (februari), p. 69-72.
Samenvatting:
Voor veel van mijn generatiegenoten was Willem Frederik Hermans een belangrijke figuur, zo begint Oek de Jong – die zelf van 1952 is – zijn Kellendonklezing 1998 over het wereldbeeld van deze auteur. Van De tranen der acacia’s(1949) tot Herinneringen van een engelbewaarder(1971), het stond allemaal in de kast bij vele vlak-na-de-oorlog-geborenen. Maar op een gegeven moment hield het op.
Door Hermans leerde je op jonge leeftijd het moderne wereldbeeld kennen, zo vervolgt De Jong. Hij stelde een nihilistische visie tegenover het idealistische en metafysische wereldbeeld dat tot in de jaren zestig dominant was. Hij beïnvloedde schrijvers als Frans Kellendonk, Gerrit Krol en Adri van der Heijden. Hermans vernieuwde het essayistisch schrijven, introduceerde een nieuwe polemische stijl. Hij was een groot schrijver, omdat hij een tijdperk wist te beheersen. De Jong was twintig toen hij voor het eerst iets van Hermans las: Een wonderkind of een total loss(1967). Deze verhalen vond De Jong ontluisterend, verontrustend en ook opwindend, zo’n vernietigende blik. De meeste indruk maakte het autobiografische De elektriseermachine van Wimhurst. Het is het verhaal van een jeugd die door liefdeloosheid, onbegrip, tegenwerking en domheid wordt verpest. “Meer dan dertig jaar na dato raakt de schrijver bij het vertellen ervan opnieuw vervuld van woede en haat”, schrijft De Jong.
Hij leest hierna nog heel wat van Hermans maar loopt tenslotte vast in De God Denkbaar Denkbaar de God(1956).
In 1981, toen Hermans zestig werd, schreef De Jong een artikel over Hermans’ wereldbeeld voor Vrij Nederland (‘Een zwakker wordende houdgreep’, in Vrij Nederland van 5 september 1981). Hij las hem toen allang niet meer. Na Onder professoren uit 1974, “die oubollige satire op het academische milieu”, was hij afgehaakt. Hij werd nadien bij steekproeven in nieuw werk alleen maar pijnlijk getroffen door het vroegtijdig verval van Hermans’ schrijverschap. De Jong ergerde zich aan zijn grootheidswaan, de kleinzieligheid waarmee vetes in stand werden gehouden, het eeuwige zich te kort gedaan voelen. Hermans werd door de kritiek keer op keer gerekend tot de drie grootste prozaïsten van na de oorlog, maar voor De Jong maakte hij die reputatie vanaf het begin van de jaren zeventig nooit meer waar. Toch werd hij getroffen door Hermans’ overlijden in 1995. Hij weet nog precies waar hij zich bevond toen hij het bericht van zijn dood vernam.
De Jongs belangstelling voor Hermans’ werk herleefde door het lezen van De tranen der acacia’s, zijn eerste grote roman uit 1949, die hij om een of andere reden nooit had gelezen. Hij was verrukt, en dacht: godverdomme, wat goed! Hij vond het fantastisch goed geschreven, een filmische stijl. Er was geen roman die zo sterk wist over te dragen wat ‘oorlog’ is. De Jong wilde “meer van die magisch-realistische beelden van Amsterdam in de jaren veertig en vijftig, meer van dat heftige gemoedsleven waarvan ik getuige was geweest en meer van die intrigerende kilheid waarmee menselijke verhoudingen werden geschreven.” Hij vond die schoonheid in de bundel Paranoia uit 1953, in de daarin opgenomen verhalen Preambule met zijn fameuze en veel geciteerde zinnen, het sublieme Manuscript in een kliniek gevonden, en Het behouden huis, “in zekere zin allemaal oorlogsverhalen, schitterend, aangrijpend en terecht klassiek”. Hij begon Hermans te herlezen en al lezend stuitte hij overal op zijn wereldbeeld, dat hem steeds meer ging bezighouden.
Het wereldbeeld van Hermans is een zeer persoonlijke creatie, en daarom moet degeen die iets over dit wereldbeeld wil zeggen, de verbinding leggen met de persoon van de schrijver. Sterker nog, alleen een dergelijke beschouwing is zinvol en interessant, meent De Jong. Bovendien geeft Hermans daar ook aanleiding toe: hij is bepaald niet een auteur die heeft geprobeerd schuil te gaan achter zijn werk. De veel geroemde samenhang in Hermans’ werk kon alleen maar ontstaan omdat het de uitdrukking is van zijn persoonlijke problematiek, meent De Jong.
Hermans noemde zijn werk graag een ‘persoonlijke mythologie’. Hij zei ook dat de schrijver die de fictie tussen zichzelf en de lezer plaatst, kan doen en laten wat hij wil en daardoor in feite meer van zichzelf kan laten zien dan wie autobiografisch schrijft. Hermans’ minachting voor het autobiografisch schrijven komt voort uit het feit dat hij meer wilde laten zien dan met een autobiografie mogelijk is, hij vond dat eigenlijk een oppervlakkig genre. Hem interesseerde de diepten van het onderbewuste, de verborgen holen van de waarheid, en die boorde hij aan met behuilp van zijn verbeeldingskracht.
De Jong meent dat het verhalende werk van Hermans bovenal de verbeelding is van het innerlijk drama van de schrijver. De enorme fascinatie die zijn werk oproept verklaart De Jong door het feit dat de lezer getuige is van dit drama, “waartoe het ontwerpen van een wereldbeeld behoort”.
De Jong richt zich in zijn onderzoek naar Hermans’ wereldbeeld niet op het beeld van de volwassen schrijver, maar op het kind. Hij haalt Baudelaire aan, die schrijft dat zelfs het geringste kinderverdriet of de geringste kindervreugde door een uiterst verfijnde overgevoeligheid overmatig vergroot worden en later in de volwassen mens de basis voor een kunstwerk vormen. De Jong meent dat Baudelaire gelijk heeft, zeker als het gaat om oeuvres met een psycho-pathologische inslag zoals dat van Hermans. Deze wijst zelf ook in deze richting, meent De Jong, door in zijn Fotobiografie alleen zijn kinderjaren te behandelen.
De Jong noemt Hermans’ koude en bekrompen ouders, die hem voornamelijk in de weg zaten. Hij haatte ze, zoals hij ook zijn zus haatte. Als jongetje meende hij een genie te zijn, niet als schrijver maar als natuurkundige ontdekker. Ook op het gymnasium is Hermans geïsoleerd, een streber. Na de zelfmoord van de verlegen en hoogbegaafde zus Corrie op 14 mei 1940 ontwikkelde Hermans voor zijn ouders “een bijna satanisch medelijden”. Tijdens de bezetting leert hij schrijven: een noodmiddel, zoals hij het zelf definieerde.
Van de literator die aan het eind van de oorlog staat te trappelen om zich te manifesteren, kan volgens De Jong gezegd worden dat hij moeilijk in de omgang is, beschadigd door wat hij heeft meegemaakt. Hij is uiterst eerzuchtig en reageert op de geringste miskenning razend agressief. Hij is een zwartgallig romanticus, die zich gedreven voelt om alle idealen te ontmaskeren en elke hoop de bodem in te slaan. In zeker zin net zo verstokt als zijn ouders: alles wat hem overkomt bevestigt namelijk steeds zijn visie en wordt ondergebracht in steeds dezelfde schema’s die, ondersteund door wetenschappelijke en filosofische ideeën, gaandeweg de naam wereldbeeld krijgen.
In 1946 publiceert Hermans een dichtbundel die hij Horror Coeli noemt, wat ‘schrik voor’ of ‘ afschuw van’ de hemel betekent. Horror Coeli blijkt de naam te zijn van een vrouw met een schimmelbleek gelaat. Zij leidt de dichter naar de onderwereld. De dichter probeert in zijn droom aan haar te ontkomen, maar ziet bij ontwaken in dat zij de enige voor hem is. Deze Horror Coeli, de vrouw uit dit jeugdwerk, vol zwarte romantiek, heeft De Jong herkend als Hermans’ muze. Zij is een harpij, een kwelgeest, aan wier macht hij niet kan ontkomen, de belichaming van zijn obsessie.
Na deze gedichten volgen meer dan veertig boeken waarin de auteur volgens De Jong “met niet aflatende verbetenheid” zijn wereldbeeld heeft neergezet.
De Jong onderscheidt twee delen in Hermans’ wereldbeeld: een filosofisch gedeelte waarin Hermans volledig steunt op andere denkers – materialisten en logisch-positivisten, en een gedeelte dat ‘de mens’ betreft en waarin de auteur vooral zijn persoonlijke opvattingen naar voren brengt.
Hermans’ materialistische uitspraken als “de mens is een chemisch proces als een ander” waren gericht tegen het geloof in een onsterfelijke ziel of op zijn minst een geloof in een onstoffelijk ‘iets’ dat de materie te boven ging.
Rond zijn twintigste was De Jong het met Hermans’ ontgoocheling eens. Maar vijfentwintig jaar later treffen Hermans’ apodictische uitspraken over ‘de mens’ hem allereerst als pompeus. Pathetisch, jeugdig en absolutistisch, maar bovenal een teken van somberheid en eenzaamheid, zoals Alfred Issendorf in Nooit meer slapen somber is en zichzelf in de ellende wil drukken.
In 1949 las Hermans de ‘Tractatus’ van Wittgenstein en raakte erdoor gefascineerd. De ‘Tractatus’ werd geschreven door een jonge man, die meende met dit werk de filosofische problemen te hebben opgelost. Het is geschreven door een absolutist. Hermans was achtentwintig toen hij getroffen raakte door dit boek, en het was een blijvende liefde. Naast de ‘Tractatus’, en later de ‘Philosophische Untersuchungen’, was het ook Wittgenstein zelf die Hermans fascineerde: zijn genialiteit, de zelfmoord van drie broers, zijn interesse voor machines, logica en natuurwetenschap en bovenal het puntige van zijn stijl. Bovendien was Wittgenstein, evenals Hermans, bezeten van de vraag: wat is waarheid?
Door Wittgenstein en door zijn wetenschappelijk werk kwam Hermans in aanraking met het logisch-positivisme, de filosofische school waarin men zich nadrukkelijk oriënteerde op de natuurwetenschap en een filosofie ontwierp die gebaseerd was op empirie, logica en rationaliteit. Hermans gebruikte het logisch-positivisme om er het geloof van christenen mee te attaqueren, metafysica en theologie belachelijk te maken en, in het algemeen, om al het zogenaamd ‘hogere’ of ‘diepere’ in de menselijke communicatie te ontmaskeren als onzin, stelt De Jong. Hij deed dat in essays en interviews, maar ook in de roman Nooit meer slapen. In de jaren zestig en zeventig verwierf hij zich hiermee groot gezag bij het intellectueel publiek.
“Maar wat stelde zijn kritiek op religie en metafysica nu eigenlijk voor? Niet veel, kan ik u verzekeren”, meent De Jong. Volgens hem had Hermans over religie een weinig ontwikkelde opvatting en heeft hij over het metafysische nooit iets interessants beweerd. Hij gaat steeds op dezelfde dwaze manier tegen gelovigen tekeer en laat dan bijvoorbeeld, zoals in zijn essay Kardinaal Pölätüo, zien dat god alleen bestaat ‘in de taal’.
Als logisch-positivist was hij bovendien zelf een gelovige en ging in zijn gebruik van logisch-positivistische ideeën schools, dogmatisch en volsterkt oncreatief te werk. Hij hield er een verbazingwekkend naïef godsbeeld op na. Op De Jong maakt de filosofische kant van Hermans wereldbeeld de volgende indruk: gedateerd, dogmatisch, eenzijdig.
Hermans’ opvattingen over ‘de mens’ als de eeuwig bedrogene in een werkelijkheid die slechts als chaos omschreven kan worden, en waarin liefde iets is voor domme en bijgelovige vrouwen is, moeten volgens De Jong allereerst gezien worden als een provocatie, een reactie op het destijds heersende mensbeeld. Zijn mensbeeld lijkt allereerst en aanval, en wel op de idealist, in die dagen meestal synoniem met de christen.
Het was volgens De Jong geen kwestie van misantropie, Hermans was niet als Céline – die hij overigens zeer bewonderde. Céline schold het mensdom verrot, en dat was het. Bij Hermans trilt er iets mee van ontzetting, wanhoop, droefheid zelfs. Op de achtergrond van zijn ontluisterende visie is er altijd weer teleurstelling.
Maar deze provocaties zijn overbodig geworden, de ontmythologisering is een feit. “Wat overblijft is het mensbeeld van een zwartgallig mannelijk intellectueel, die een overmatige waarde toekent aan de rede.” De rede – zoals Hermans die gebruikt – dient slechts om het gelijk van de teleurgestelde te bewijzen en ook om gevoelens weg te redeneren. De Jong noemt het opvallend dat geen van Hermans’ grote personages werkelijk doordringt in zijn angsten en zwakheden. Zo heeft in De tranen der acacia’s Arthur Muttah onophoudelijk het gevoel dat niemand iets om hem geeft, maar vraagt zich niet af wat dat over hemzelf zegt. Ook in een roman van twintig jaar later, in Nooit meer slapen, wordt Alfred Issendorf geterroriseerd door angst, maar hij is niet in staat erbij stil te staan. De Jong vindt deze personages ontroerend, maar hun visie op het mensdom is zó sterk verbonden met hun onmacht dat het De Jong niet overtuigt. In Hermans’ wereldbeeld is er volgens De Jong geen veelheid van perspectieven maar slechts dat ene dwingende perspectief van een schrijver die steeds hetzelfde wil bewijzen. Het grootste manco, meent De Jong, “is het volledig, maar dan ook volledig ontbreken van wijsheid of zelfs het streven daarnaar.” De Jong mist de wijsheid die de betrekkelijkheid van de dingen ziet, die lichtvoetig door het leven gaat omdat zij alle illusies heeft doorzien, die berustend zegt, zoals Maria Dermoût in ’De tienduizend dingen’ deed: ‘Moordenaars moeten er ook zijn.’
Horror Coeli noemde De Jong Hermans’ muze, ‘afkeer van de hemel’. De hemel is het geluk waarvoor hij terugdeinst.
Het wereldbeeld van Hermans behoudt alleen zijn betekenis wanner het gezien wordt als onderdeel van de psychologie van de schrijver, als steeds herhaalde en gevarieerde uitdrukking van zijn obsessie, meent De Jong.
Alleen zo bezien, als uitdrukking van een gevecht, interesseert en ontroert het De Jong. De achtergrond van dat gevecht wordt volgens De Jong gevormd door de ervaringen uit zijn kindertijd. Zowel uit De elektriseermachine van Wimhurst als Manuscript in een kliniek gevonden doemt eenzelfde soort kind op: een bedeesd en argeloos kind dat de wereld met hoge verwachringen tegemoed treedt en ontgoocheld raakt, maar ook een uiterst eerzuchtig kind, dat alleen tegenover de anderen staat. De Jong ziet ook een kind dat verliefd wordt op machines, en tenslotte een geïsoleerd kind dat zijn gevoelens van minderwaardigheid sublimeert in almachtsfantasieën.
Dit wereldbeeld is volgens De Jong een verweer, het dient om greep te krijgen op de wereld, het is een bezwering. Het moet wel statisch zijn. Het wereldbeeld ontstaat in het verhaal en in dat verhaal bedwingt en bezweert hij wat gevreesd wordt: de chaos, de mislukking en de ontgoocheling.
Dit betoog van Oek de Jong verscheen ook in de Revisor (25 (1998) 2 (juni) 6-24). Drie reacties zijn in hetzelfde nummer afgedrukt.
Jan Kuijper (Hemelvrees, p. 26-27) is van mening dat De Jong op zeer gewaagde wijze uit enkele volstrekt niet realistische, laat staan autobiografische verhalen op een soort jeugdtrauma’s terugvoert. De wijsheid die De Jong mist bij Hermans komt neer op een soort blijmoedige levensaanvaarding, meent Kuijper. Bovendien heeft hij Hermans’ werk alleen gelezen als de illustratie van een door hemzelf bepaald en beperkt wereldbeeld, want “al het vroege werk en ook nog een groot deel van het latere, onttrekt zich in veel sterkere mate aan de macht van de rede dan dat van Hermans’ (en onze) tijdgenoten” stelt Kuijper. Het meesterwerk De God Denkbaar Denkbaar de God noemt Kuijper zelfs een kras voorbeeld van het surrealistische automatische schrijven.
Kuijper noemt de aanmerkingen die De Jong maakt, het tegendeel van artistiek; “een Hermans die aan De Jongs eisen voldoet mist zowat alles wat hem tot een groot schrijver maakt. Een wijze, een lieve Hermans, een Hermans van wie je met geen mogelijkheid kunt zeggen of hij in de hemel gelooft of niet – dat is iemand die lauw is, koud noch heet, en die zelfs De Jong zou uitspuwen uit zijn mond.”
De Jong reageert op deze kritiek in zijn Antwoord aan Kuijper, Pott en Smulders (Revisor: 25 (1998) 3 (aug) 78-82). Hij vindt de reactie van Kuijper een gemakzuchtige reductie van zijn betoog. Kuijper gaat voorbij aan zijn belangrijkste kritiek, die niet is dat Hermans’ wereldbeeld niet zou deugen, maar dat het met het verstrijken van de tijd zo doorzichtig is geworden in zijn door het persoonlijke bepaalde eenzijdigheid dat het veel van zijn overtuigingskracht heeft verloren.
Heleen Pott (Bruintje Beer op de divan, p. 28-29) vindt het oordeel van Oek de Jong over Richard uit De elektriseermachine van Wimhurst die stampvoetend ter wereld zou zijn gekomen, hardvochtig. Hij ziet in hem de kleine Wim Hermans, die natuurlijk (ook) als kind al niet heeft willen deugen. Pott krijgt de indruk dat het in de wereld van Oek de Jong, “waar alles in evenwicht is: hemel en aarde, licht en donker, mannelijk en vrouwelijk, verstand en gevoel” kennelijk helemaal aan jezelf ligt als je niet gelukkig bent. Ze ergert zich aan drie dingen in de lezing van De Jong.
Ten eerste wil hij zo graag bewijzen dat Hermans nooit heeft gedeugd dat hij niet meer leest wat er staat. Want Hermans’ alter ego uit De elektriseermachine van Wimhurst is helemaal niet stampvoetend ter wereld gekomen. Toen ik klein was, was ik net als Bruintje Beer, zegt de verteller op de eerste bladzijde. Hij heeft de pech gehad dat hij verkeerde ouders heeft getroffen en opgroeit in een bekrompen, kleinburgerlijk milieu. Geminachte kinderen worden vaak wraakzuchtige volwassenen, aldus Pott.
Ten tweede: ze begrijpt niet waarom de Jong in een succesvolle schrijver zo graag een zielige mislukte filosoof wil zien. Volgens De Jong is Hermans een typisch mannelijke, rationalistische intellectueel, maar Pott vindt juist dat het hier om een wereldbeeld gaat waarin niet de almacht van de ratio, maar juist de beperktheid ervan centraal staat. “Je vindt zo’n mix van wetenschappelijk materialisme en filosofische radeloosheid behalve bij Hermans en Schopenhauer ook bij Nietzsche, bij moderne denkers als Sartre en Camus, en met wat goede wil zelfs bij Wittgenstein en in het postmodernisme”, meent Pott. Ze ziet emoties als angst, verwarring, chaos, paranoia en eenzaamheid, emoties waar Hermans’ werk om draait.
Ten derde: Hermans voelde zich in het Nederland van de wederopbouw niet thuis. Hij stond knorrig aan de kant, als een genadeloze criticus van de culturele en politieke restauratie die zich in de naoorlogse periode voltrok. Met zijn ontluisterende visie op bezetting en bevrijding functioneerde hij decennialang als ons nationale morele geweten, en achteraf gezien heeft hij op alle punten gelijk gekregen. Pott vindt het dan ook opmerkelijk dat Oek de Jongs “knusse zondagschoolmoralisme” hem blind heeft gemaakt voor wat volgens haar misschien het belangrijkste aspect van Hermans’ schrijverschap is, namelijk dat het een kwestie van moraal is om je thuis niet thuis te voelen.
De Jong antwoordt Heleen Pott (Revisor: 25 (1998) 3 (aug) 78-82) dat hij zich verbaast over haar commentaar. Zij leest volstrekt ten onrechte wat De Jong te berde heeft gebracht over De elektriseermachine van Wimhurst als een poging van hem om te laten zien dat Hermans als kind al niet deugde, en ze noemt hem hardvochtig. De Jong is echter een en al oog voor de omstandigheden die de schrijver en zijn wereldbeeld hebben gevormd .Maar Pott is zo verontwaardigd dat ze gaat uitleggen was De Jong zelf al naar voren heeft gebracht. Blind van woede, en blind van domheid, noemt De Jong de filosofe in haar reactie.
Wilbert Smulders (Het charisma van een nuchterling: over het wereldbeeld van Willem Frederik Hermans, p. 30-42) begint zijn reactie met de stelling dat een schrijverschap zich onophoudelijk moet bewijzen. Over de vraag of een schrijver werkelijk iets betekend heeft, hoeft niemand zich druk te maken. Dat blijkt vanzelf, meent Smulders. Het doet hem dan ook deugd dat Oek de Jong publiekelijk uiteenzet wat het werk van Hermans in de loop van de tijd voor hem betekend heeft, dat hij het wereldbeeld uit diens werk probeert te isoleren en het serieus onder de loep neemt. De Jongs positiebepaling ten opzichte van zijn ’onontkoombare’ voorganger, zoals hij Hermans zelf noemt, verdient dan ook een beter lot dan ze kreeg van Kees Fens (In De Volkskrant van 6 maart 1998). Fens beweerde slechts dat kunst niets beweert en dat er over literaire wereldbeelden niet te twisten valt, maar - meent Smulders- “wie heeft er nou wat aan als een literatuurprofessor bij wijze van antwoord op een literaire rede waarin een gevestigd auteur een belangrijke en ingewikkelde kwestie aansnijdt, in een ochtendkrant zulke dooddoeners af laat drukken?”
Smulders noemt het natuurlijk prikkelend dat juist De Jong zeven jaar geleden door Arnold Heumakers en Willem Kuipers is gebrandmerkt als een van de ‘opvolgers’ van De Grote Drie. (De twee andere opvolgers waren Frans Kellendonk en Van der Heijden). Omdat De Jong in zijn inleiding de beide andere zogeheten opvolgers nadrukkelijk noemt, krijgt het opstel de allure van een ‘statement’ van een volgende generatie schrijvers. Smulders noemt De Jongs beschouwing van niveau omdat De Jong, ondanks zijn eindoordeel, met respect over Hermans’ werk spreekt; het is volgens hem op niveau omdat De Jong hij zich een begaafd Hermans-lezer betoont. “De Jong is de eerste schrijver die zich tegenover Hermans’ werk opstelt als een ‘resisting reader’, zoals dat heet, zonder daarbij te vervallen in gescheld, roddel of kwaadsprekerij”. Ook al onderschrijft Smulders tal van observaties uit De Jongs rede, op de belangrijkste punten verschilt hij met hem van mening, zozeer dat hij zijn visie op Hermans’ wereldbeeld niet kan delen.
Smulders is het eens met De Jong waar hij poneert dat Hermans de naoorlogse fictie, essayistiek en polemiek heeft vernieuwd en dat zijn werk een zeer persoonlijke creatie is. Ook is hij het met De Jong eens dat je voor de betekenis van dat werk de jeugd van de schrijver niet buiten beschouwing kan laten, het verloop van de handeling in zijn verhalen iets weg heeft van een ‘rituele beweging’, Hermans’ poëzie van sterk wisselende en soms matige kwaliteit maar wel authentiek is en dat in Hermans’ werk ‘de liefde’ problematisch is en dat het onvoorstelbaar is dat het door een vrouw zou zijn geschreven.
Van grote waarde vindt Smulders ook de Jongs opmerkingen over de overeenkomsten tussen de jonge Hermans en de jonge Wittgenstein. Met de volgende beweringen is hij het echter niet eens:
1. De Jong beweert dat Hermans na de oorlog afrekende met ‘het godsdienstig en metafysisch wereldbeeld’.
Daar valt echter niet mee af te rekenen, want religiositeit is onuitroeibaar zoals Hermans zelf maar al te goed wist. Hij wilde dan ook niet met het geloof afrekenen, maar met het geloof dat als waarheid wordt verkocht. Geloof als waarheid verkocht is confessionaliteit, de machtsverschijning van religiositeit: de religiositeit die haar integriteit heeft verkwanseld en slechts bestaat uit dikdoenerij en oplichterij.
Iemand die, hoewel onvermijdelijk religieus, toch integer weet te blijven, is een heilige. In Hermans’ werk komen verschillende van dit soort heiligen voor. Hermans’ heilige streeft oprecht naar waarheid, in het volle bewustzijn dat hij zijn irrationaliteit toch nooit de baas zal kunnen worden.
2. De kern van De Jongs kritiek is dat het wereldbeeld van Hermans te onderscheiden valt in een filosofisch gedeelte en het gedeelte dat ‘de mens’ betreft. In het eerste gedeelte steunt Hermans volledig op andere denkers, in het tweede gedeelte brengt hij vooral zijn persoonlijke opvattingen naar voren, meent De Jong. Volgens Smulders haalt De Jong hier twee dingen uit elkaar die nu juist in hun hechte verbondenheid de kern van Hermans’ schrijverschap uitmaken. Een literair wereldbeeld is veel concreter dan een filosofie ooit kan zijn.
Volgens Smulders zit Hermans’ wereldbeeld ingewikkelder in elkaar dan De Jong het voorstelt. Hij zou op zijn minst een driedeling willen voorstellen, niet alleen een persoonlijke en een ideeënkant, maar ‘de mens’ aan de ene kant en aan de andere kant zowel een filosofisch gedeelte (met abstracte ideeën) als een antropologisch gedeelte (met ideeën van veel concretere aard). In de ene component staat de ratio centraal en probeert men te reduceren tot de harde kern, terwijl de andere zich juist bezighoudt met de irrationaliteit en daardoor vanzelf uitwaaiert over een veelheid van verschijnselen. Alle drie de componenten worden verbonden en in perspectief gezet door wat Hermans’ meest kenmerkende eigenschap is, namelijk ‘nuchterheid’, zo stelt Smulders.
Nuchterheid is geen filosofische term, maar een habitus. Hermans’ nuchterheid stuurde de drie kanten van zijn wereldbeeld aan en stemde ze op elkaar af. Op filosofiosch gebied bracht de nuchterheid hem bij de logisch-positivistische filosofen, op antropologisch terrein bij “de door irrationaliteit mateloos gefascineerde, verlichte godsdienstgeschiedenis. Op het menselijk vlak was de nuchterheid niet minder dan de ‘lifeline voor zijn persoonlijk lot”. Smulders vindt de genadeloze objectivering van zijn gecompliceerde, door argwaan, alertheid en achterdocht beheerste persoonlijk lot een humoristische prestatie waarmee Hermans voor hem steeds opnieuw zijn vitaliteit bewijst. Voor Smulders is deze nuchterheid de sleutel tot zijn wereldbeeld.
Over de de logisch-posivistische filosofie, waar waarheid en geloof streng onderscheiden worden, heeft Hermans het nodige geschreven. Maar zeker zoveel heeft hij geschreven over antropologie, die godsdienst herdefinieerde als de kennelijk onbeheersbare drang van de mens tot irrationeel gedrag van de meest uiteenlopende soort. Smulders denkt dat zijn fascinatie voor de één niet groter was dan die voor de ander. ( “In zijn belangrijkste essaybundels Het sadistische universum 1 (1964) en 2 (1970) overheerst zelfs de fascinatie voor irrationeel, door godsdienst bepaald gedrag.”). Ook aan de ideeënkant van Hermans’ wereldbeeld heerst tegenstrijdigheid.
Wat betreft de persoonlijke kant: Smulders is van mening dat Hermans’ verhalen ‘tonen’ hoe déze twee componenten van déze ideeënkant met elkaar botsen. De personages maken deze botsing ‘invoelbaar’, voorstelbaar. “Ze geven letterlijk ‘handen en voeten’, zowel aan de verbeelding van een persoonlijk lot als aan die van een universeel filosofisch/antropologisch probleem.”
Hermans was geen filosoof, daarin heeft De Jong gelijk, hij was zeker geen godsdiensthistoricus, maar de enige schrijver in onze moderne literatuur die door het fenomeen ‘geloof’ net zo gebiologeerd was als door het fenomeen ‘waarheid’. In de verbeelding van de botsing tusen beide verschijnselen zag Hermans de kans schoon om zijn persoonlijk lot te begrijpen, meent Smulders.
3. Gezien het bovenstaande is het duidelijk dat Smulders De Jong op zijn minst ongenuanceerd vindt als hij betoogt dat Hermans het logisch-positivisme gebruikte om er het geloof van christenen mee aan te vallen, om al het hogere of diepere te ontmaskeren als onzin, dat Hermans geen greintje verstand had van religie en slechts polemiseerde tegen kleinburgerlijke Hollandse protestanten en katholieken in plaats van tegen religieuze denkers van formaat.
Met nadruk wil Smulders op iets wijzen dat naar zijn menig fundamenteel is voor een juist begrip van de schrijver Hermans en tot nu toe vrijwel geheel over het hoofd is gezien, namelijk de as Wittgenstein-Weinreb. Hij noemt het een schaal waarop de hele Hermans kan worden afgezet. Zo opent Van Wittgenstein tot Weinreb. Het sadistische universum 2(1970, 2e herz. en verm. dr., 1971) met een biografie van Wittgenstein – de heilige van de waarheid – en besluit met Hermans’ tot dan toe verschenen stukken uit de polemiek over Weinreb – de duivel van het bijgeloof. Tussen deze twee uitersten worden figuren besproken die ergens op de as terechtkomen, overwegend aan de Weinreb-kant. Een voorbeeld uit de middenmoot is Twee families Smith. Dit essay handelt over de familie Smith die een gokimperium in de Amerikaanse stad Reno heeft gevestigd, en over een heel andere, ook Amerikaanse familie Smith die de mormoonse gemeenschap in Salt Lake City heeft gesticht. Naar aanleiding van de laatstgenoemde familie zet Hermans uiteen waarom hij in 1943 als decor voor de roman Conserve de mormoonse gemeenschap heeft gekozen, die elementen uit de Egyptische cultuur heeft geadapteerd. Kort samengevat komt het verhaal erop neer dat culturele waardenstelsels fragiel zijn, dat in de loop van de wereldgeschiedenis krachtig lijkende culturen (zoals van de Azteken) zomaar konden verdwijnen en dat alles waaraan wij nu waarde hechten op de schroothoop van de geschiedenis kan belanden. Toch moet je altijd mee met de waarden van de cultuur waarvan je deel uitmaakt; uiterste nuchterheid ten opzichte van absoluut geachte waarden waarmee je onvermijdelijk omringd bent, is het enige middel om althans enige afstand te bewaren. Conserve is volgens Hermans een romanexperiment op basis van deze grondgedachte en het schrijven ervan werd geïnspireerd door de absurditeit van de bezetting.
Wat betreft de as Wittgenstein-Weinreb: in het essay Leven van Wittgenstein beschrijft Hermans het leven van de filosoof. Smulders kent geen liefdevoller essay van Hermans dan dit. Het is met verbijsterd ontzag geschreven. Het gaat Hermans in de eerste en laatste plaats om de onbegrijpelijke bescheidenheid van de ascetische persoon Ludwig Wittgenstein, bij wie leven en werk geheel samenvallen. Smulders noemt hem gebiologeerd door wat Wittgenstein bij uitstek belichaamd heeft: “een vorm van integriteit, waarbij het onderscheid tussen publiek en privé, tussen filosofie en ethiek en tussen filosofie en literatuur niet meer aan de orde is, omdat zij in een hoger verband zijn opgenomen”: een soort heilige.
Wittgenstein was voor Hermans een maatstaf. Hij wil hem volgens Smulders inlijven, overmeesteren, doorgronden, niet intellectueel, maar literair. Het is hem dan ook een raadsel dat de ‘schrijver’ Oek de Jong niet gezien heeft dat Hermans’ belangstelling voor Wittgenstein pas in de zoveelste plaats diens ‘logisch-positivistische denkbeelden’ betrof. Hermans schrijft over Wittgenstein allereerst als schrijver.
Tegenover Wittgenstein plaatst Hermans Weinreb. Van Wittgenstein tot Weinreb betekent voor Hermans zoveel als: van wit tot zwart, van integriteit tot zwendelarij. Langs de meetlat waarvan deze twee de uitersten vormden, kon Hermans alles leggen waardoor hij gefascineerd was: filosofie, godsdienst, zijn persoonlijk leven, maar vooral de wisselwerking tussen deze drie. Bij de beschrijving van Wittgenstein verliest Hermans van bewondering bijna zijn nuchterheid, op Weinreb raakt hij niet uitgescholden. Maar misschien niet eens zozeer Weinreb zelf, eerder de mensen die er bij volle bewustzijn in waren gelopen, aan wie alles duidelijk was gemaakt maar het niet konden opbrengen dat te erkennen, vormden Hermans’ anti-modellen: professor Presser, maar vooral Renate Rubinstein, Aad Nuis, Harry Mulisch en Rudy Kousbroek.
Oek de Jong vergist zich dan ook als hij beweert dat Hermans’ opvattingen over de mens gezien moeten worden als een provocatie, een reactie op het in de jaren veertig en vijftig heersende mensbeeld. In de jaren vijftig heeft Hermans de dominees en pastoors juist met rust gelaten, tenzij ze iets tegen hem ondernamen. Pas in de jaren zestig heeft hij, zoals het geval Weinreb demonstreert, de knoet opgepakt om Weinreb (Frederijk de Vrome), maar vooral diens medestanders af te rammelen.
Het enige raadsel dat overblijft is de vraag hoe het kan dat iemand die voortdurend zulke ongemakkelijke opvattingen naar voren brengt toch het literaire charisma verwerft, dat niemand hem ontzeggen zal, tot een ‘onontkoombare’ voorganger zoals Oek de Jong het noemt.
Smulders is van mening dat het komt doordat Hermans’ kijk op de wereld verschillende malen op pijnlijke wijze door de werkelijkheid is bevestigd. Dit gebeurde steeds bij gevoelige, zelfs precaire kwesties die vrijwel iedereen aangingen: de relativering van het verzet, het verraad in de kwestie King Kong, de ontmaskering van Weinreb, de houding tegenover Zuid-Afrika.
Vooral de kwestie Weinreb lag gevoelig, het leidde rechtstreeks naar de holocaust en het naoorlogse taboe om zich publiekelijk tegen joden te keren. Bovendien had Weinreb zelf een aanzienlijk charisma, vooral bij intellectuelen van aanzien. Het scheelde maar een haar of hij had de prozaprijs van de stad Amsterdam gekregen voor zijn ‘Collaboratie en verzet’.
Smulders meent dat men zich achteraf kan afvragen of het wel tot een nieuw onderzoek van regeringswege was gekomen als Hermans niet het volle gewicht van zijn schrijverschap in de waagschaal had gelegd. “Het is dit zwaar bevochten gelijk dat het charisma van Hermans als nuchterling aanzienlijk heeft verhoogd”. En sindsdien is het alleen maar toegenomen.
Door de kwestie Weinreb was pijnlijk duidelijk geworden dat de werkelijkheid bleek te kunnen corresponderen met een literair wereldbeeld dat voordien door menigeen als amoreel of onmenselijk was afgedaan. Daardoor won zijn literaire wereldbeeld aan prestige. Vragen als “Moeten wij de fantast Hermans dan echt geloven?” zijn uniek. Vragen waartoe zijn wereldbeeld aanleiding geeft, vragen van dit formaat kan alleen een scvhrijver opwerpen, aldus Smulders.
Oek de Jong (Revisor: 25 (1998) 3 (aug) 78-82) noemt het commentaar van Smulders interessant, getuigend van een grondige kennis van het werk van Hermans en van een visie.
Smulders lijkt volgens De Jong Hermans in bescherming te willen nemen tegen zijn kritiek en doet dat door een beeld te geven van de schrijver zoals hijzelf hem ziet: als een waarheidszoeker, bijna als een ‘heilige van de waarheid’ en als een nuchterling. Maar in dit beeld valt er nogal veel weg, vindt De Jong. Waar is in dit beeld Hermans’ boosaardigheid, zijn sarcasme, zijn gelijkhebberigheid, zijn verlangen om tegenstanders te vernietigen en zijn obsessies? Waar is de eeuwig teleurgestelde en de eeuwig bedrogene? De Jong vindt het beeld dat Smulders ontwerpt te simpel.
Smulders wil aantonen dat de schrijver wel degelijk het nodige van religie begreep. Maar toen De Jong zei dat Hermans een weinig ontwikkeld opvatting over religie had, doelde hij op zijn behoefte zich te keren tegen een antropomorf godsbeeld – in De elektriseermachine van Wimhurst bijvoorbeeld. Voor iemand van zijn intelligentie en sensibiliteit is dat volgens De Jong gewoon naïef. De gesprekken tussen de geologen in Nooit meer slapen over evolutie of schepping, god en natuurwetenschap noemt De Jong echt gesprekken van adolescenten, maar het is heel duidelijk Hermans’ eigen benadering. Geïnteresseerd zijn in het idee dat god ‘denkbaar’ is, en dus ook ‘mogelijk’ zou moeten zijn, het beeld van de engelbewaarder letterlijk nemen en er een personage van maken, zoals hij in Herinneringen van een engelbewaarder doet – alles wijst er volgens De Jong op dat Hermans geen geweldige antenne had voor het spitituele. De Jong noemt dat een weinig ontwikkelde opvatting over religie.
Maar dat maakt het niet onmogelijk dat er, zoals Smulders betoogt, in zijn werk naast een filosofische en morele ook zoiets als een religieuze gedrevenheid valt aan te wijzen.
Het belangwekkendste in het commentaar van Smulders vindt De Jong zijn uiteenzetting over de betekenis van Wittgenstein en Weinreb voor Hermans. Het is een overtuigend pleidooi en De Jong is achteraf van mening dat hij in zijn essay een plaats had moeten inruimen voor Hermans’ moralisme, zijn publieke gevechten en wat daaruit valt af te leiden over zijn wereldbeeld. Het zou echter De Jongs visie op het wereldbeeld van Hermans niet veranderen. Hij ziet het commentaar van Smulders vooral als een aanvulling op wat hij heeft gezegd en niet als een betoog waardoor dat van hem wordt weerlegd.
Arnold Heumakers komt in een volgend nummer van De Revisor (Een metafysica van de strijd. In: Revisor: 25 (1998) 4 (aug) 81-85) terug op de Kellendonk-lezing van Oek de Jong, die in zijn Antwoord aan Kuijper, Pott en Smulders, ondanks alle tegenargumenten, bij zijn visie is gebleven. Volgens Heumakers demonstreert De Jong dat wijsheid soms ziende blind kan maken. Dat De Jong Hermans’ wereldbeeld eenzijdig noemt, en dat volgens hem wijsheid volledig ontbreekt, is geen probleem. Maar De Jong verwijt Hermans ook dat hij niets van religie en metafysica zou hebben begrepen en dat zijn helden nooit weten door te dringen tot hun angsten en zwakheden. De Jong legt Hermans postuum op de divan en herleidt een en ander als een volleerd freudiaan tot diens traumatische jeugdervaringen. Alleen als ‘uitdrukking van een gevecht’ met de obsessies die de schrijver aan zijn kinderjaren heeft overgehouden, kan De Jong Hermans’ wereldbeeld nog waarderen. De suggestie die hiervan uitgaat is dat je een schrijver pas echt kunt waarderen als je zijn wereldbeeld deelt. Zo niet, dan is waardering alleen mogelijk door de schrijver te reduceren tot een psychiatrisch geval. Een tweede suggestie komt erop neer dat literatuur kennelijk samenvalt met het wereldbeeld dat erin wordt uitgedrukt, aldus Heumakers.
Hij vindt beide suggesties problematisch. Zo waardeert De Jong wel De tranen der acacia’s (1949) en enkele verhalen uit Paranoia (1953), terwijl die toch geen ander wereldbeeld laten zien dan het werk van Hermans dat De Jong afwijst. Waarom deze roman en deze verhalen wel en waarom bijvoorbeeld Uit talloos veel miljoenen (1981) of Een heilige van de horlogerie (1987) niet? Uit het betoog van De Jong valt volgens Heumakers op te maken dat het antwoord moet zijn dat Hermans in zijn vroege werk nog bezig was zijn wereldbeeld al schrijvende te ontdekken, terwijl het in zijn later werk is verstard tot een dogma, of met andere woorden: de dynamiek is er uit verdwenen. Die dynamiek zit dus uitsluitend in de ontdekking ervan, niet in het wereldbeeld zelf. Tot zo’n oordeel kan De Jong volgens Heumakers alleen komen door de verbluffend grote formele diversiteit van Hermans’ oeuvre geheel buiten beschouwing te laten. Zijn concentratie op het wereldbeeld leidt tot een abstractie, waarbij het specifiek literaire van het werk terzijde wordt geschoven. Bovendien leidt de blikvernauwing van De Jong, die zich beperkt tot het wereldbeeld, ertoe dat hij ook niet meer ziet welke rol het speelt in het oeuvre.
Toch ziet De Jong in zoverre in Hermans’ opvattingen een zekere dynamiek, dat hij ze een provocatie, een reactie op het destijds heersende mensbeeld noemt. Maar dit anti-idealisme, deze reactieve kant van Hermans’ denken brengt hem niet tot enig inzicht of appreciatie van de duurzame dynamiek binnen Hermans’ wereldbeeld. De Jong vindt dat Hermans’ kritiek op religie en metafysica niet veel voorstelt en dat hij over de metafysica van zijn eigen romans nooit verder heeft nagedacht. Dit zijn volgens Heumakers merkwaardige verwijten aan een schrijver die – zoals ook al door Wilbert Smulders is opgemerkt – het schrijven van romans een mythologische en zelfs magische bezigheid heeft genoemd, die zijn schrijven ervaart als een soort opdracht. Het is evident dat de religie Hermans als schrijver van meet af aan heeft gefascineerd, zelfs geobsedeerd.
De Jong schrijft dat Hermans het logisch-positivisme heeft ingezet als wapen tegen het geloof van de christenen. Dat lijkt Heumakers maar zeer ten dele waar, want de Wittgenstein-adept Hermans begreep volgens hem heel goed dat de religie met filosofische argumenten nooit overwonnen zou kunnen worden. Bovendien was Hermans - zoals Heleen Pott al opmerkte – niet de geharnaste rationalist die De Jong van hem maakt. Hij had slechts zeer beperkt vertrouwen in de zegeningen van wetenschap en techniek, ook al vormden ze de enige solide kennis die er in de wereld te vinden is. Zijn scepsis en pessimisme waren volgens Heumakers aanzienlijk consequenter dan De Jong het doet voorkomen.
Hermans’ belangrijkste wapen tegen de godsdienst was niet de rede, maar de literatuur: iets dat in zijn ogen van dezelfde aard was als de religie. Tusssen religie en literatuur bestond voor hem een onmiskenbare verwantschap; beide behoorden, evenals de meeste filosofie, tot het ‘vage denken’, het domein van fantasie en verbeelding. Met het cruciale verschil dat de schrijver zich daarvan bewust is, de gelovige niet; de laatste claimt voor zijn fantasieën de status van absolute waarheid en meent daaraan het recht te kunnen ontlenen andersdenkenden de mond te snoeren.
De Jongs verwijt dat Hermans zich nooit in de metafysica van zijn romans zou hebben verdiept, komt wat Heumakers betreft volledig in de lucht te hangen. Hermans’ literaire universum is juist door en door metafysisch, maar zijn metafysica is er een van de ontkenning, zijn waarheid is een negatief van het godsdienstig absolutisme. Wat hem fascineerde was de weerloosheid van de mens. Aan deze weerloosheid hebben de godsdiensten hun bestaan te danken, maar dat geldt ook voor Hermans’ befaamde ‘medelijden’, dat zelfs zo groot kan uitvallen dat het ook de behoefte aan godsdienst omvat, getuige het medelijden dat Alfred Issendorf in Nooit meer slapen (1966) overvalt als hij zich in gedachten over zijn soortgenoten ontfermt. Bij Hermans neemt het de vorm aan van een ‘ontgoocheling’, zoals De Jong het noemt. De mens staat er alleen voor, zoals de verteller van de verhalen in De laatste roker (1991) constateert. Als De Jong de ontgoocheling die hieruit spreekt opvat als een gevolg van kinderlijke frustraties, neemt hij Hermans gewoon niet serieus, meent Heumakers: “Het gebruik dat deze schrijver, nota bene zelf een groot Freud-kenner, bij de verbeelding van zijn ideeën heeft gemaakt van ervaringen uit de kindertijd, is nog geen rechtvaardiging om het een simpelweg tot het ander te reduceren”.
De polemiek bij Hermans zit hem niet alleen in de polemische essys, meent Heumakers. Het polemische bepaalt Hermans’ hele oeuvre; het was zijn levenshouding en ook de kern van zijn negatieve’ waarheid. Zijn literaire universum wordt volgens Heumakers geregeerd door de metafysica van de strijd. Het is een vergissing de totale inzet van het gevecht te verwarren met het absolutisme van het zeker weten. Maar het nadeel van een polemisch oeuvre is dat het altijd afhankelijk is van een tegenstander. In de godsdienst had Hermans een waardige tegenstander gevonden. Maar toen de Nederlandse christenen in de jaren zestig en zeventig massaal de kerk de rug toekeerden, is deze tegenstander hem ontvallen. Vanaf dat moment werd hij in zekere zin een strijder op zoek naar een vijand, meent Heumakers. Hij vond vijanden genoeg: de fans van Weinreb, het linkse studentendom, de Groningse universiteit, de tekstbezorgers van Multatuli. Toch hebben ze meer schermutselingen aan de zijlijn opgeleverd dan een herhaling van het alomvattende gevecht waarin hij daarvoor was verwikkeld.
Met verstarring heeft dat echter niet zoveel te maken, zoals de Jong meent. Het is zelfs te verdedigen, meent Heumakers, dat Hermans’ wereldbeeld juist in dat later werk zijn souplesse en dynamiek bewees, zo moeiteloos bleek het zich te plooien naar andere, nieuwe stijlregisters. Jammer dat De Jong die later romans niet goed gelezen heeft. Hij zou er niet zozeer de wijsheid van de balans of van berusting, maar wel enig gevoel voor de betrekkelijkheid van de dingen in hebben kunnen ontdekken. Heumakers meent dat De Jong zich heeft laten verblinden door een statisch wereldbeeld bij Hermans en geen oog heeft gehad voor wat Hermans als schrijver nog meer te bieden heeft.
Ruim een jaar later (in Vooys: 17 (1999) 3-4 (dec) 30-37) komt Wim Berkelaar nogmaals op deze discusie terug. Het is hem duidelijk dat De Jong een brandende kwestie heeft aangesneden. Het was of hij heiligschennis had gepleegd, zo verontwaardigd werd er op zijn artikel gereageerd. Kees Fens ging elke discussie uit de weg door in de Volkskrant van 6 maart 1998 te volstaan met de constatering dat er over literaire wereldbeelden niet te twisten valt, maar de dichter Peter Swanborn schreef op 28 juli 1998 in de Volkskrant “Hermans krijgt een trap na van een leerling die zijn meester voorbij denkt te zijn”. Berkelaar noemt dit een handige maar ook laffe ontwijking van elke serieuze discussie. Volgens hem is er voor het eerst sinds Hermans’ dood een schrijver opgestaan die fundamentele kritiek leverde op zijn oeuvre. De uitgebreide en diepgravende studies die er tot nu toe over Hermans zijn gepubliceerd, over zijn opkomst als schrijver, de ontstaansgeschiedenis en opbouw van zijn romans en novellen en over zijn literaire opvattingen, zijn doorgaans geschreven door bewonderaars van wie fundamentele kritiek niet mocht worden verwacht, meent Berkelaar. Over de reacties in De Revisor merkt hij op dat Wilbert Smulders, de kenner, het meeste werk maakt van een weerwoord aan De Jong.
Berkelaar meent dat De Jong zijn betoog ondermijnt met zijn vraag naar ‘wijsheid’ en zijn impliciete pleidooi voor begrip voor religie. Dit maakt hem kwetsbaar voor kritiek, “zelfs al is het kritiek van een primitieve dweper als Marc Schoorl” (in De Groene Amsterdammer van 10 maart 1999). De Jong had er, meent Berkelaar, beter aan gedaan de vinger te leggen op het verband tussen Hermans’ consequent nihilisme – met een verwijzing naar de hem verwante Céline die (ook) na zijn eerste meesterwerken geen werk van betekenis meer schreef – en zijn creatieve impasse, in plaats van Hermans’ eenzijdigheid aan te vallen. Volgens Berkelaar is bij sommige schrijvers, zoals Harry Mulisch, het nihilisme geen belemmering om ook op latere leeftijd nog boeken van hoog niveau te schrijven. Terwijl, meent Berkelaar, consequent nihilisme de creativiteit op de lange duur vernietigt. Hij kan de interpretatie van De Jong niet in zijn geheel onderschrijven, maar het blijft volgens hem zijn verdienste ten minste een interpretatie te hebben gegeven die tot nadenken stemt.
Ook in 1999 verscheen een reactie van Gerrit Komrij, een lezing uitgesproken ter gelegenheid van de inaugaratie van het Willem Frederik Hermans Instituut op 27 september 1999 te Scheveningen, met de titel ‘De tranen der ecclesia’s’ (Amsterdam, 1999) [zie NIWI-samenvatting]
Gerrit Komrij
,
De komedie van een kwelgeest
In:
Komrij, Gerrit. Daar is het gat van de deur: kritieken en essays
Amsterdam
, 1974 (p. 91-98)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. 1980.
Over: Schrijver Dezes. Het Evangelie van O Dapper Dapper: een vervolg op De God Denkbaar Denkbaar de God; voorwoord van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1973.
Marc Konijn
,
'Het grote werk kan beginnen!
In:
Haagsche courant
, (1999) (28 september) Kunst 7
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Marc Konijn
,
Leven en werk van Hermans in kaart
In:
Haagsche courant
, (1999) (27 september) 5
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Otterspeer, Willem
Annotatie(s):
Ook in andere Wegener-uitgaven (Weduwe van W.F. Hermans 'begint' met Volledige Werken).
Het leven en werk van Willem Frederik Hermans wordt in kaart gebracht door biograaf Willem Otterspeer.
Michel de Koning
,
Hermans doet aan tijdrekken : ‘Een heilige van de horlogerie’
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1987) (20 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Michel de Koning
,
Mondelinge mededelingen van W.F. Hermans : aardig cadeau voorliefhebbers
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1987) (23 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mondelinge mededelingen. Amsterdam, 1987.
Michel de Koning
,
Het onontkoombare noodlot : De zegelring, nieuwe novelle W.F. Hermans
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1984) (16 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
Michel de Koning
,
W.F. Hermans te gast in Roosendaal : Mildheid komt met de jaren
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1994) (30 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans neemt het eerste exemplaar in ontvangst van het boek 'De Bevrijding van West-Brabant, september 1944-mei 1945', en zal worden geïnterviewd door Freddy De Vree.
Johan de Koning, G.J. Dorleijn
,
De fictie van de universitaire werkelijkheid (Bibliofiel; 23)
In:
De universiteit in opspraak: de universiteitsroman in de Anglo-Amerikaanse en Europese literatuur; Annie van den Oever red.; met bijdragen van: John G. Cawelti ... [et al.]
De PromBaarn
, 1991 (p. 175-197, 221-222)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Alberts, A.
;
Kneppelhout, Johannes
;
Verstegen, Judicus
;
Voskuil, J.J.
;
Vestdijk, S.
universiteitsroman
Annotatie(s):
In het bijzonder over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren: roman; met een naw. van B.J.O. Zomerplaag. Amsterdam, 1975.
O.a. over: A. Alberts, Johannes Kneppelhout, Judicus Verstegen, S. Vestdijk en J. J. Voskuil.
Reactie: Vereeuwigde professoren, door Johan de Koning. In: VU magazine 20 (1991) 10 (november), p. 34-37.
Anna de Koning
,
De werkelijkheid van het woord : een deconstructieve lezing van W.F. Hermans
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 2 (1985) 5 (september-oktober) 252-260
, 1985
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Derrida, Jacques
deconstructivisme
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953.
Walter van der Kooi
,
Arm Hengelo
In:
De Groene Amsterdammer
, (1993) (20 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Postema, Koos
Annotatie(s):
O.a. over het RTL4-televisieprogramma 'Postema op pad' op 15 oktober 1993 waarin een ontmoeting van Koos Postema met Hermans in zijn woonplaats Brussel.
Jan Kooistra
,
Gerijmd en ongerijmd uit het Noorden
In:
Drentse en Asser courant
, (1981) (22 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Janssen, Frans A.
Annotatie(s):
Over: Janssen, Frans A. Bedriegers en bedrogenen : opstellen over het werk van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1980.
In de rubriek 'De letteren van a tot z', onderdeel van reeks besprekingen.
Jeroen Koolbergen
,
[Over: Wittgenstein, Ludwig. Tractatus logico-philosophicus. vert. [uit het Duits] en van een naw. en aant. voorz. door W.F. Hermans. Amsterdam, 1975]
In:
Haarlems Dagblad
, (1976) (20 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Ludwig Wittgenstein
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Wittgenstein, Ludwig. Tractatus Logico-Philosophicus; vert. en van een nawoord en aant. voorz. door W.F. Hermans. Amsterdam, 1975.
A. Koolhaas
,
W.F. Hermans schreef een stuk voor kompasnaalden : ‘Dutch comfort’ bij het Brussels kamertoneel
In:
Vrij Nederland
, (1971) (31 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
Over de toneelopvoering van ‘Dutch comfort’ in Brussel.
Jaap Koopmans
,
Pure kwaadaardigheid van W.F. Hermans
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1980) (24 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
Jaap Koopmans
,
Dynamiek van W.F. Hermans
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1982) (1 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Jaap Koopmans
,
W.F. Hermans verzwakt zijn gelijk
In:
Haagsche courant
, (1983) (9 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur, supplement. Parijs, 1983.
Jaap Koopmans
,
Voorgevormd cynisme en heilloze dronkenschap
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1981) (13 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en Alfred Kossmann
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Bespreking samen met 'Hoogmoed en dronkenschap' van Alfred Kossmann.
Jaap Koopmans
,
Hermans' portret
In:
Het Vrije Volk
, (1969) (6 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over het AVRO-televisieprogramma 'Literaire ontmoeting', met o.a. interview met Hermans.
Jaap Koopmans
,
Na Hermans : treurigheid
In:
Het Vrije Volk
, (1970) (3 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Uitvoering van 'De psychologische test' voor de VARA-televisie, op 2 februari 1970.
M. Koopman-Thurlings, Rien T. Segers
,
Receptie-onderzoek
In:
Vormen van literatuurwetenschap: moderne richtingen en hun mogelijkheden voor tekstinterpretatie; R.T. Segers (red.)
Wolters-NoordhoffGroningen
, 1985 (p. 199-227)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
receptie-esthetica
;
open plek
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Het lek in de eeuwigheid. In: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand: novellen. [7e dr.]. Amsterdam, 1971, p. 149-160. [Tekst los bijgevoegd].
Arthur Kooyman
,
'De donkere kamer van Damokles': een constructie-analyse
In:
Forum der letteren
, 29 (1988) 2 (juni) 116-123
, 1988
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
personage - Dorbeck/Osewoudt
;
Damokles-mythe
;
thema - verkeerde wereld
Annotatie(s):
P. 116 [Samenvatting].
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Arthur Kooyman
,
Uit de donkere kamer : essays over en interpretaties van Hermans' Donkere kamer van Damokles; Arthur Kooyman (red.)
In:
Alexandria EditionsUtrecht
, 2002 (126 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Eerder verschenen artikelen. P. 5 Bij wijze van voorwoord.
Anton Korteweg
,
Strandvonders van andermans leven
In:
Juffrouw Ida
, 17 (1991-1992) 3 (maart 1992) 2-3
, 1992
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Welkomstwoord, uitgesproken bij de opening van de tentoonstelling 'Hermans is hier geweest' op 12 december 1991 in het Letterkundig Museum te Den Haag.
Anton Korteweg
,
Whistlers moeder
In:
Raam : literair maandblad
, (1974) 100 (januari) 5-6
, 1974
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Komrij, Gerrit
;
Whistler, James McNeill
thema - moeder
Annotatie(s):
Over: Komrij, G. Een moederhart, een gouden hart. Amsterdam, 1973.
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Alfred Kossmann
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977]
In:
De Limburger
, (1977) (3 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
Alfred Kossmann
,
Het effect van een column
In:
De Gelderlander
, (1977) (17 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
Alfred Kossmann
,
Geyerstein’s dynamiek ‘echt een Hermans’
In:
Het Vrije Volk
, (1982) (11 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Tevens over de besprekingen van Carel Peeters (Vrij Nederland) en Jaap Goedegebuure (Haagse Post).
Alfred Kossmann
,
W.F. Hermans over de oorlogswagen [= oorlogsdagen]
In:
Het Vrije Volk
, (1971) (18 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Alfred Kossmann
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Alfred Kossmann
,
Hermans en de oorlogsdagen
In:
Het Vrije Volk
, (1971) (21 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Alfred Kossmann
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Aanvulling op recensie van 18 september (WFH nr. 367).
Alfred Kossmann
,
Hermans kankert verder
In:
De Gelderlander
, (1979) (16 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
Alfred Kossmann
,
Hermans kankert verder
In:
De Limburger
, (1979) (7 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
Alfred Kossmann
,
Hermans’ ‘Ik heb altijd gelijk’ als hartstochtelijke lijkrede : ...maar dronkelui spreken de waarheid...
In:
Het Vrije Volk
, (1952) (7 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
In de rubriek ‘Kroniek van het proza’.
Alfred Kossmann
,
W.F. Hermans : 'Nooit meer slapen'
In:
Het Vrije Volk
, (1966) (19 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Alfred Kossmann
,
Satirische roman van W.F. Hermans
In:
Het Vrije Volk
, (1975) (25 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Alfred Kossmann
,
Hermans : essayist-sadist
In:
Het Vrije Volk
, (1965) (23 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en foto romeinse kat
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Ook in: Algemeen Dagblad, 23 januari 1965 [met portret van Hermans en foto van kat].
Alfred Kossmann
,
Sita geeft 't boek léven
In:
Het Vrije Volk
, (1981) (10 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Alfred Kossmann
,
Mooie vrouwenfiguur in nieuwe roman van W.F. Hermans
In:
De Limburger
, (1981) (5 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Alfred Kossmann
,
W.F. Hermans niet overtuigend : Wittgenstein, Weinreb en W.F. Hermans
In:
Het Vrije Volk
, (1971) (16 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb : het sadistische universum 2. Amsterdam, 1970.
Alfred Kossmann
,
Hermans tegen Van het Reve; geheimhouding van de openbare zaak; Louis Davids en Gandalf
In:
Het Vrije Volk
, (1966) (29 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Prudhomme, Anastase
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over: Prudhomme, Anastase. Verder van mij. (Hollands Maandblad 8 (1967/68), p. 3-7).
In de rubriek 'Tijdsbeeld uit tijdschriften'. Diverse tijdschriften worden besproken.
Alfred Kossmann
,
Polemische artikelen over een rubriek ; moderne filosofie en De Kadts politieke inzichten
In:
Het Vrije Volk
, (1967) (11 maart)
Vorm:
Polemiek
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
;
Kazemier, B.H.
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Alfred Kossmann
,
Aangename verhalen over mensenhaters
In:
Het Vrije Volk
, (1967) (24 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Alfred Kossmann
,
Hermans als polemist, Babel, Morriëns vriendschappen en Merlyn
In:
Het Vrije Volk
, (1963) (23 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. van Du Perron, Bernlef en Morriën
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Du Perron, E.
Annotatie(s):
Bespreking van diverse literaire tijdschriften, w.o. 'Podium' (17e jaargang, september 1963, nr. 9/10), waarin Hermans zich wijdt aan Du Perron.
Rudy Kousbroek
,
Ontaarde autobiografie
In:
Algemeen Handelsblad
, (1969) (6 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, [1969].
Rudy Kousbroek
,
Onschuld en Boete
In:
Haagse Post
, (1971) (15-21 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag van 'Herinneringen van een engelbewaarder’
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Rudy Kousbroek
,
Een huldebetoon van zittenblijvers
In:
NRC Handelsblad
, (1971) (9 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
ill. uit Raster-nummer
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Raster (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over: Willem Frederik Hermans. [onder red. van H.C. ten Berge]. Amsterdam, 1971. (Themanummer Raster 5 (1971), 2 (zomer)).
Rudy Kousbroek
,
Het gekwelde gelijk
In:
Vrij Nederland
, (1975) (22 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Wittgenstein, Ludwig. Tractatus Logico-Philosophicus; vert. en van een nawoord en aant. voorz. door W.F. Hermans. Amsterdam, 1975.
Rudy Kousbroek
,
De functie van onbegrip : bij de dood van W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (5 mei)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
Hermans en Kousbroek in Turijn, 1967
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Rudy Kousbroek
,
Hermans en Wittgenstein (Essays over filosofie; 1)
In:
Kousbroek, Rudy. Einsteins poppenhuis. 1e-2e dr
MeulenhoffAmsterdam
, 1990 (p. 123-132)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
;
Popper, Karl
filosofie
Annotatie(s):
3e dr. 1994 (Meulenhoff quarto).
Rudy Kousbroek
,
Mandarijnen op troebele limonade
In:
Podium : literair maandblad
, 10 (1955) 1 (januari-februari) 48-50
, 1955
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
politiek
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur: fragment uit het hoofdstuk 'Tijdschriften'. (Podium 9 (1953-1954) 6 (augustus-december 1954), p. 277-281 (verwerkt in: Lange lijdensweg van de tijdschriften in het kort. In: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Amsterdam, 1963, p. 77-86 (2e dr. 1967; 3e dr. 1970; 4e dr. 1973)).
Gerrit Kouwenaar
,
De letterkundige vuile was buiten de deur
In:
Vrij Nederland
, (1955) (7 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
Annotatie(s):
Over 'Mandarijnen op zwavelzuur (I)' en J.B. Charles.
Gerrit Kouwenaar
,
Met de rug tegen de muur : Willem Frederik Hermans : 'Paranoia'
In:
Vrij Nederland
, (1954) (27 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953.
Gerrit Kouwenaar
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949]
In:
De Telegraaf
, (1958) (28 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Gerrit Kouwenaar
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kouwenaar, Gerrit
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Ruud A.J. Kraaijeveld
,
Koen Vermeiren over Hermans
In:
Ons erfdeel : kultureel tijdschrift voor Zuidvlaamse werking in Vlaams-Nederlands-Suidafrikaanse samenwerking
, (1987) 1 110-111
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vermeiren, Koen
Annotatie(s):
Over: Vermeiren, Koen. Willem Frederik Hermans en Ludwig Wittgenstein : een taalspelen-analyse van het prozawerk van Willem Frederik Hermans, uitgaande van de levensvorm van het sadistische en chaotische universum. Utrecht, 1986.
Ruud A.J. Kraaijeveld
,
Dupuis over W.F. Hermans
In:
Ons erfdeel : kultureel tijdschrift voor Zuidvlaamse werking in Vlaams-Nederlands-Suidafrikaanse samenwerking
, (1986) 1 115-117
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dupuis, Michel
Annotatie(s):
Over: Dupuis, Michel. Hermans' dynamiek : de romanwereld van W.F. Hermans. Den Haag, 1985.
Josje Kraamer
,
Hermans pro memoriam
In:
Bzzlletin
, 25 (1995-1996) 229 (oktober 1995) 80
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Raaijmakers, Dick
muziektheater
;
literair theater
Annotatie(s):
Over de opvoering op lokatie in Noord-Holland van 8 tot en met 26 november 1995 van het muziektheaterstuk 'Hermans hand: een pro memoriam' van de componist Dick Raaijmakers.
Ger Kraay
,
'Ik sta er mijn kostbare tijd te verknoeien'
In:
De Telegraaf
, (1971) (29 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans als lector aan de universiteit van Groningen.
Tim Krabbé
,
Alles uitleggen
In:
Elsevier
, (1987) (21 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Krabbé
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Tim Krabbé
,
Het probleem van Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (2000) (25 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
jeugdportr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Meer bepaald over een schaakscène in het boek.
Tim Krabbé
,
Het probleem van Hermans
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 35 (juni 2000) 82-83
, 2000
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
schaakspel
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
P. Kralt
,
Achter de gesloten deur : over scatologische literatuur
In:
SIC : driemaandelijks tijdschrift voor letterkunde
, 7 (1992) 3 () 40-53
, 1992
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wolkers, Jan
;
Couperus, Louis
;
Huygens, Constantijn
;
Vries, Theun de
;
Vestdijk, S.
scatologie
Arno Kramer
,
Het duister en de nevel : over poëzie van W.F. Hermans
In:
Pamflet
, 4 (1982-1983) 2 (april 1983) 10-17
, 1983
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs., ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
poëzie
Alfred Krans
,
Engagement en kunst in de moderne literatuur
In:
Algemeen Handelsblad
, 3 (1996) 3 () 4-8
, 1996
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Ruyslinck, Ward
engagement
Marc Kregting
,
De houdbaarheid van W.F. Hermans
In:
De Gelderlander
, (1988) (21 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988.
H.F.W. Kruize
,
Hermans onmisbaar onmisbaar Hermans : het wachten is op het vierde evangelie
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1974) (8 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
Jan Kuijper
,
Klondykes thrillers en Hermans' Melodrama's
In:
Populaire literatuur
Amsterdam
, 1974 (p. 206-235)
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
massaliteratuur
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De leproos van Molokaï.(Drie melodrama's. Amsterdam, 1957, p. 213-273).
Kees Kuik
,
Het evangelie volgens W.F. Hermans : bijbelse motieven in 'Het behouden huis'
In:
Ons erfdeel : kultureel tijdschrift voor Zuidvlaamse werking in Vlaams-Nederlands-Suidafrikaanse samenwerking
, 26 (1983) 3 (mei-juni) 377-385
, 1983
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
bijbel
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1951.
J. Kuin
,
Wittgenstein, spookachtig wijsgeer met een totaalvisie op de taal
In:
De Volkskrant
, (1975) (20 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Ludwig Wittgenstein
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Wittgenstein, Ludwig. Tractatus Logico-Philosophicus; vert. en van een nawoord en aant. voorz. door W.F. Hermans. Amsterdam, 1975.
Yme Kuiper
,
W.F. Hermans als lokvogel
In:
UK : Universiteitskrant Groningen
, (1999) (25 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Pleidooi voor een beeld van Hermans op de kade bij Spilsluizen, zijde Ossenmarkt, te Groningen.
Yme Kuiper
,
W. F. Hermans : de roman als persoonlijke mythologie
In:
Het is niet meer wat het nooit geweest is: bijdragen aan 25 jaar gedachtenwisseling in de SSN; red.: Jacques van Gent, Yme Kuiper, Jacob van Sluis ; [foto Klaas Osinga]
KopwitLeiden
, 2000 (p. 45-48)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Tekst van een lezing, uitgesproken op het W.F. Hermans-symposium 'Eerst de maan. Nooit de zon', op 22 januari 2000 te Leeuwarden.
Hans Kuiper, Hella S. Haasse
,
Ici Paris (3a-3c)
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 36 (september 2000) 114-119
, 2000
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Stals, J.
;
Gorter, Sadi de
Annotatie(s):
Reactie door Hella Haasse op Ici Paris 3a in: Hermans-magazine 10 (2000-2001) 38 (maart 2001), p. 61.
Yme Kuiper
,
'Er is geen hand die leidt, geen vinger die wijst': God en godsdienst in het werk van W.F. Hermans
In:
De god van Nederland is de beste: elf opstellen over religie in de moderne Nederlandse literatuur; Goffe Jensma & Yme Kuiper (red.)
Kok AgoraKampen
, 1997 (p. 169-188)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - religie
Annotatie(s):
Bewerkte en ingekorte tekst in: Intellectuele helden: voordrachten gepresenteerd tijdens de vierde Agricola-dag (7 maart 1997) van het Instituut; Jos de Beus ... [et al.]. Groningen, 1998, p. 41-52.
Yme Kuiper
,
Genealogie, familiebesef en afstamming : verkenningen van een cultureel antropoloog
In:
Jaarboek van het Centraal Bureau voor Genealogie en van het Iconographisch Bureau
, 49 (1995) () 73-84
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
genealogie
Annotatie(s):
Lezing, gehouden tijdens het symposium 'Vijftig jaar Centraal Bureau voor Genealogie' op 27 mei 1995 in het Congresgebouw te Den Haag.
Willem Kuipers
,
Compact sprookje van W.F. Hermans geknipt voor tv
In:
De Volkskrant
, (1982) (24 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Willem Kuipers
,
Opvoering King Kong is nu mogelijk
In:
De Volkskrant
, (1980) (10 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Christiaan Lindemans, alias King Kong
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
Willem Kuipers
,
Het gelijk van W.F. Hermans
In:
De Volkskrant
, (1986) (17 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans, scène uit toneelstuk King Kong
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
Willem Kuipers
,
De toekomst van het verleden
In:
De Volkskrant
, (1983) (4 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en Mulisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
Tevens bespreking van Harry Mulisch (De toekomst van gisteren).
Willem Kuipers
,
De ontwikkeling van de ik-roman
In:
De Volkskrant
, (1980) (14 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
ik-roman
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Over de Nederlandse vertaling van 'The culture of narcissism' (De cultus van het narcisme) van de Amerikaanse historicus Christopher Lasch, een overzicht van voorbeelden van de Ik-roman (w.o. 'Nooit meer slapen').
Willem Kuipers
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981]
In:
De Volkskrant
, (1981) (6 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Willem Kuipers
,
Adel werkt niet meer bij W.F. Hermans
In:
De Volkskrant
, (1984) (2 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
karikatuur Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
Willem Kuipers
,
Hermans Instituut
In:
De Volkskrant
, (1998) (24 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Marcel Molle
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans Instituut
Willem Kuipers
,
Hermans is bang van Kuifje
In:
De Volkskrant
, (1982) (5 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Over W.F. Hermans (Tirade 25 (1981, p. 271).
Willem Kuipers
,
Er was eens … een gouden schrijversgeneratie
In:
De Volkskrant
, (1982) (24 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans, Reve, Mulisch, Conan Doyle, Vestdijk
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Vestdijk, S.
Annotatie(s):
Over de talenten binnen de na-oorlogse Nederlandse schrijversgeneratie.
Willem Kuipers, Breyten Breytenbach
,
'Hermans is óf gek óf 'n pleitbezorger van de apartheid'
In:
De Volkskrant
, (1983) (15 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Willem Kuipers
,
Expositie 'Hermans is hier geweest' wakkert het verlangen om meer te weten aan : Kinderachtige plaatjesmakerij met vileine kantjes
In:
De Volkskrant
, (1991) (16 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
collages van Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
T.g.v. de zeventigste verjaardag van W.F. Hermans organiseerde het Letterkundig Museum een tentoonstelling over hem onder de titel 'Hermans is hier geweest', die te zien was van 13 december 1991 t/m 23 februari 1992.
Willem Kuipers
,
W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (20 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de 'Neue Zürcher Zeitung' bij het overlijden van Hermans.
Willem Kuipers
,
W.F. Hermans
In:
De Volkskrant
, (1998) (3 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Frits Marnix Woudstra door Xander Remkes
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Plaquette van Hermans van de hand van Frits Marnix Woudstra wordt op de gevel van de Eerste Helmersstraat 208 in Amsterdam aangebracht.
Willem Kuipers
,
De slapenden zijn medescheppend
In:
Bzzlletin
, 11 (1982-1983) 102 (januari 1983) 12-16
, 1983
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
werkelijkheidsgehalte
;
literaire kritiek
;
literatuur en maatschappij
Annotatie(s):
Lezing, gehouden op 11 december 1982 in theater Pepijn te Den Haag tijdens de manifestatie 'Literatuur: kritiek, wetenschap of natuurverschijnsel', georganiseerd n.a.v. het honderdste nummer van Bzzlletin, themanummer over 'De literaire kritiek'.
Ook in: Kritisch akkoord 1984. Antwerpen [etc.], 1984, p. 23-43.
Willem Kuipers, Arnold Heumakers
,
Goden en mindere goden
In:
Maatstaf : maandblad voor letteren
Over Nederlandse literatuur nu; [red.: Peter de Boer ... et al.; bijdragen: Arnold Heumakers ... et al.]. Speciaal nr. van: Maatstaf
, 39 (1991) 8-9 (september) 2-12
, 1991
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Jong, Oek de
;
Kellendonk, Frans
;
Heijden, A.F.Th. van der
waardering
;
engagement
;
Revisor-auteurs
H. Kuitenbrouwer
,
Drie Romans van het verval : liederlijkheid tot natuurlijke sfeer geworden
In:
De Linie
, (1949) (18 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Franquinet, Robert
;
Bruggen, Kees van
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Tevens bespreking van: Bruggen, Kees van. Fontana Marina. Amsterdam, 1949.
Ook bespreking van: Franquinet, Robert. Spiegelgruis. Amsterdam, 1949.
Em. Kummer
,
Een briljante boef : Hermans over Céline
In:
De revisor
, 29 (2002) 3 (juli) 4-14
, 2002
Vorm:
Artikel/Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
;
Céline, L.-F.
John Kummer
,
'In Kampen praten ze alleen over God en ze zoenen elkaar met de lamp uit': (W.F. Hermans: Tranen der Acacia's)
In:
Kamper almanak
, (1999) () 247-257
, 1999
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
locatie - Kampen
;
schrijverschap
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. 23e, herz. dr. Amsterdam, 1993.
John Kummer
,
W. F. Hermans als gids
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 23 (juni 1997) 72-73
, 1997
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
locatie - Kampen
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Wiel Kusters
,
Dit nog. Ook dit : een lectuur van Willem Frederik Hermans' gedicht 'Gij zonne sta stil'
In:
Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (p. 184-199)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Lezing, uitgesproken tijdens het WFH-festival dat plaatsvond van 29 september tot en met 1 oktober 2000 in Theater de Balie te Amsterdam.
Over: Hermans, Willem Frederik. Gij zonne sta stil. (Hypnodrome: gedichten. 's-Gravenhage, 1947).
Wiel Kusters
,
Chaos, erosie, entropie : wetenschap en literatuur bij Willem Frederik Hermans
In:
Nederlandse letterkunde : driemaandelijks tijdschrift
, 4 (1999) 1 (februari) 37-47
, 1999
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
wetenschap
;
fysische geografie
Annotatie(s):
Bewerkte tekst van een lezing, gehouden voor de Onderzoekschool Literatuurwetenschap, Winterschool Interpretatie, Leiden, december 1997.
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
A. de L.
,
W.F. Hermans' eenzijdig zelfportret : zeldzame directe verbeelding van persoonlijke problematiek
In:
De Waarheid
, (1967) (7 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en Wolkers
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Bespreking samen met 'Horrible tango' van Jan Wolkers.
P. van L.
,
Prachtige revanche van Van Zuylen
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1978) (12 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Zuylen, Erik van
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'De elektriseermachine van Wimshurst', uit 'Een wonderkind of een total loss', door Erik van Zuylen.
In de rubriek 'Buiten de bios'.
A. de L.
,
W.F. Hermans in rol van super betweter : Kruistocht tegen het Hogere
In:
De Waarheid
, (1967) (27 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Themerson, Stefan. Kardinaal Pölätüo. Amsterdam, 1967.
L.D.
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969]
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Maakt deel uit van verzameling besprekingen.
L.H.R.
,
Waarom het helemaal mis was
In:
Tijd en Taak
, (1962) (24 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
L.N.
,
'Als twee druppels water' nieuwe film van Fons Rademakers : spanning won het van de psychologie
Vorm:
Artikel
illustraties:
scene uit film, portr. Rademakers en cameraman Raoul Coutard
L.N.
,
'Als twee druppels water' : nieuwe film van Fons Rademakers : Spanning won het van de psychologie
Vorm:
Recensie
illustraties:
scène uit film, portr. Rademakers en cameraman Raoul Coutard
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
L.N.
,
Een hallucinante film : Paranoia
In:
Eindhovens Dagblad
, (1968) (22 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
Henk Lagerwaard
,
Voor een rijk, verwend volk : vijftig artikelen van W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1983) (28 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
Henk Lagerwaard
,
Tirade over W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1982) (15 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Over W.F. Hermans (Tirade 25 (1981, p. 271).
Jan Lamboo
,
WFH in Nederland
In:
WFH-verzamelkrant
In memoriam Willem Frederik Hermans; [red.: Tonnie Luiken ... et al.; met bijdragen van Hans van Straten ... et al.]. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant)
, (1995) 15-16 (zomer) 9-11
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jan Lamboo
,
WFH en de natuur
In:
WFH-verzamelkrant
, (1995) 14 (maart) 17-23
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
natuurwetenschap
Jan Lamboo
,
Parodie op 'De tranen der acacia's', 3
In:
WFH-verzamelkrant
, (1995) 14 (maart) 10-11
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Koolhaas, A.
parodie
Annotatie(s):
Tekst van de parodie op p. 10.
Over: Fremerik, Teddy [wsch. pseud. van Anton Koolhaas]. De kast. Parodie op: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. In: Criterium [4] (1945-1946, p. 765-774, 816-824; [5] (1947, p. 53-65, 125-135, 191-201, 240-249, 307-321, 381-395, 449-458, 595-608, 659-673, 729-750 (verkorte vorm van de uitgave Amsterdam, 1949). In De Groene Amsterdammer, 13 september 1947.
Jan Lamboo
,
Parodie op 'De tranen der acacia's', 2
In:
WFH-verzamelkrant
, (1994) 13 (december) 7-9
, 1994
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Carmiggelt, Simon
parodie
Annotatie(s):
Tekst van de parodie op p. 8.
Over: Ongans, W.F. [pseud. van Simon Carmiggelt]. De snikken van de pothoofdplant. Parodie op: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. In: Criterium [4] (1945-1946, p. 765-774, 816-824; [5] (1947, p. 53-65, 125-135, 191-201, 240-249, 307-321, 381-395, 449-458, 595-608, 659-673, 729-750 (verkorte vorm van de uitgave Amsterdam, 1949). In De Groene Amsterdammer, 6 september 1947.
Jan Lamboo
,
Parodie op 'De tranen der acacia's', 1
In:
WFH-verzamelkrant
, (1994) 12 (augustus) 4-6
, 1994
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Klant, J.J.
parodie
Annotatie(s):
Tekst van de parodie op p. 5.
Over: Willempje, Frederik Hendrik [pseud. van J.J. Klant]. De natte broeken der fuchsia's. Parodie op: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. In: Criterium [4] (1945-1946, p. 765-774, 816-824; [5] (1947, p. 53-65, 125-135, 191-201, 240-249, 307-321, 381-395, 449-458, 595-608, 659-673, 729-750 (verkorte vorm van de uitgave Amsterdam, 1949). In: Podium 4 (1947-1948) 7 (1 april 1948), p. 379-380.
Jan Lamboo
,
WFH opent Toonder tentoonstelling
In:
WFH-verzamelkrant
, (1994) 12 (augustus) 28-31
, 1994
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Toonder, Marten
Jan Lamboo, Geert van Istendael
,
WFH in Brussel
In:
WFH-verzamelkrant
, (1994) 11 (mei) 28-34
, 1994
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Verslag van een gesprek tussen W.F. Hermans en Geert van Istendael in de reeks 'Salongesprekken: Nederlandse schrijvers over Brussel' in de Openbare Bibliotheek te Brussel op 25 maart 1994.
Jan Lamboo
,
WFH en de boekenweek van 1952
In:
WFH-verzamelkrant
, (1994) 10 (maart) 21-26
, 1994
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Boekenweek 1952
Jan Lamboo
,
Hella Haasse en WFH
In:
WFH-verzamelkrant
, (1994) 10 (maart) 8-11
, 1994
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Haasse, Hella S.
Jan Lamboo, Tonnie Luiken, Wium van Zyl
,
Zuidafrikaan Wium van Zyl: 'Bezoek Hermans in 1983 was belangrijk voor ons'
In:
WFH-verzamelkrant
, 1 (1991-1992) 2 (maart 1992) 24-27
, 1992
Vorm:
Artikel/BiografischInterview
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Daniel de Lange
,
Een mooi stukje culturele folklore : King Kong en de nasleep
In:
De Volkskrant
, (1971) (25 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
Albert de Lange
,
Geld heeft altijd gelijk
In:
Het Parool
, (1996) (8 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
W.N. Langendijk, E.M.J. Langendijk-Nucolet
,
Plaaggeesten in 't Heelal
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Tanja Langer
,
Mücken auf dem Mount Everest : Willem Frederik Hermans’ großer Roman über das Scheitern von Expeditionen
In:
Die Welt
, (2003) (22 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nie mehr schlafen. Tübingen, 1982.
Méland Langeveld
,
Comme elle est grande et jolie!
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 21 (december 1996) 20-21
, 1996
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Turid Larsen
,
Stor nederlandsk roman
In:
Arbeiderbladet
, (1992) (11 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Noors
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Aldri sove mer [= Nooit meer slapen]. Oslo, 1992.
Jef Last
,
Maar meneer...
In:
Het Parool
, (1963) (7 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Jef Last
,
[Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles']
In:
Propria Cures
, (1963) (23 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
;
Burg, J.W. van der
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Reactie op Van der Burg in 'Propria Cures', 16 maart 1963.
Jef Last
,
Auf der Flucht erschossen
In:
De Groene Amsterdammer
, (1963) (16 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
;
Boost, Charles
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Last reageert op bespreking C. Boost (2 maart 1963) in De Groene Amsterdammer.
Jef Last, Hugo Brandt Corstius
,
De defloratie van het verzet
In:
De nieuwe stem : maandblad voor cultuur en politiek
, 14 (1959) () 306-310
, 1959
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - het verzet (1940-1945)
Annotatie(s):
Reactie: Last en Hermans, door H. Brandt Corstius. In: Hollands weekblad 1 (1959-1960) 2 (mei 1959), p. 7-8.
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
André Laterveer
,
Apocope
In:
NRC Handelsblad
, (1985) (27 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Hamans, Camiel
Annotatie(s):
Reactie op artikel van Hermans (De pub van Camiel) uit NRC Handelsblad, 20 september 1985 over het gebruik van apocope.
Harriet Laurey
,
[Vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers]
In:
De Volkskrant
, (1962) (8 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
Ingemar Leckius
,
Det osynliga krigt : skriver om holländaren W.F. Hermans 'Paranoia'
In:
Aftonbladet
, (1965) (6 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Stockholm, 1965.
Françoise Ledeboer
,
Hermans eist schadevergoeding
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1993) (30 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans eist schadevergoeding van de uitgevers van de WFH-verzamelkrant en 'Pang, de oorlogsjaren'.
A.D. Leeman
,
Aeneas' afdaling naar het dodenrijk : een louteringsreis door verleden en toekomst
In:
Literaire reizen; [door] A.D. Leeman, M.J.M. de Haan, A.J. Fry ... [et al.]
CoutinhoMuiderberg
, 1979 (p. 9-25)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Alb. Leenhouwers
,
Het begon bij Sokrates
In:
De Standaard
, (1967) (26 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Tevens besprekingen van 'Sokrates' door Gottfried Martin, en 'Schleiermacher' door Friedrich Kantzenbach.
W.L.M.E. van Leeuwen
,
‘Het behouden huis’ : een ‘verloren post’ : meesterlijke symboliek in novelle-vorm door Willem Frederik Hermans
In:
Tubantia
, (1952) (16 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Jet Goldstein
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1951.
In de rubriek ‘Litteraire kroniek’ 798 : Nieuwe Reeks CXVIII.
W.L.M.E. van Leeuwen
,
‘Drie melodrama’s’ door W.F. Hermans : onze wereld in een lachspiegel
In:
Tubantia
, (1957) (12 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie melodrama’s. Amsterdam, 1957.
In de rubriek ‘Litteraire Kroniek’ 1017 Nieuwe Reeks CDSXXVII.
K. van Leeuwen
,
Toi-Toi gaf in 'Deining' boeiende voorstelling : 'De psychologische test'
In:
Haarlems Dagblad
, (1968) (7 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de uitvoering van 'De psychologische test' door de Haarlemse amateur-toneelgroep Toi-Toi in oktober 1968.
W.L.M.E. van Leeuwen
,
Op jacht in de maandbladen naar Ter Braak en Du Perron
In:
Tubantia
, (1963) (21 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
;
Du Perron, E.
Annotatie(s):
Bespreking van diverse literaire tijdschriften, w.o. 'Podium' (17e jaargang, september 1963, nr. 9/10), waarin Hermans zich wijdt aan Du Perron, en 'Randstad' en 'Merlyn' (januari-nummer) waarin Ter Braak het onderwerp is.
In de rubriek 'Literaire kroniek' 1261, Nieuwe reeks DCLXXXI.
W.L.M.E. van Leeuwen
,
W.F. Hermans 1921: schrijven als vorm van zelfbevrijding
In:
Leeuwen, W.L.M.E. van. Nieuwe romanciers uit Nederland en Vlaanderen
Zeist [etc.]
, 1961 (p. 129-137)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Enigszins gewijzigde tekst van artikelen in Tubantia, 16 augustus 1952, 12 juli 1957 en 6 december 1958.
Henk Leffelaar
,
Autobiografie van W.F. Hermans kost een hoop geld
In:
Amersfoortse Courant
, (1980) (15 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dood en weggeraakt. Antwerpen, 1980.
Dood en weggeraakt is een bibliofiele uitgave (Antwerpen, Ziggurat) van een deel van een voorgenomen autobiografie.
L.Th. Lehmann
,
Een beetje toneel
In:
Hollands weekblad : tijdschrift voor litteratuur en politiek
, 2 (1960-1961) 77 (2 november 1960) 12-14
, 1960
Trefwoord(en):
Phaff, Johan
;
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Rodenko, Paul
;
Polet, Sybren
;
Gils, Gust
toneel
;
experimenteel toneel
;
Nieuw Nederlands toneel (Podium 58 / Gard Sivik)
Annotatie(s):
O.a. over: Nieuw Nederlands toneel; uitg. van de tijdschriften Podium 58 en Gard Sivik. Zaandijk [etc.], 1960 (tevens verschenen als: Podium 58: [15] (1960-1961) 1-2 (september-november 1960) + Gard Sivik: 4 (1959-1960) 5-6 [= 17-18] (maart-juni 1960).
L.Th. Lehmann
,
Over binnenlandse oorlogvoering
In:
Tirade
, 3 (1959) 28 (april) 137-138
, 1959
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
L.Th. Lehmann
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Een landingspoging op Newfoundland en andere verhalen. Amsterdam, 1957]
In:
Tirade
, 2 (1958) 14 (februari) 67-68
, 1958
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
L.Th. Lehmann
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De god denkbaar, denkbaar de god. Amsterdam, 1955]
In:
Tirade
, 1 (1957) 3 (maart) 103-105
, 1957
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
L.Th. Lehmann
,
Hoe men onze roman zoekt
In:
Libertinage
, 3 (1950) () 394-399
, 1950
Trefwoord(en):
Kossmann, Alfred
;
Hermans, Willem Frederik
;
Veen, Adriaan van der
Annotatie(s):
Over: Veen, Adriaan van der. Zuster der zee: roman. Amsterdam, 1949
Over: Kossmann, Alfred. De nederlaag: roman. Amsterdam, 1950.
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Gerlof Leistra
,
Hermans
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1986) (6 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
Gerlof Leistra
,
Geroddel bij de dorpsput
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1985) (20 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Charles Vlek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Reacties van in 'Onder professoren' opgevoerde bestaande figuren op de roman.
Gerlof Leistra
,
Definitieve biografie Multatuli zal wel even op zich laten wachten : honderd jaar dood nog steeds omstreden
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1987) (27 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. 2e dr. Amsterdam, 1987.
Over: Multatuli. Max Havelaar, of De Koffiveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappy. Multatuli ; ingel. en van verklarende noten voorz. door Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1987.
Gerlof Leistra
,
Hermans schrijven met licht en donker
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1986) (5 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
Jan van Lelyveld
,
Ici Paris (1)
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 34 (maart 2000) 51-53
, 2000
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Haasse, Hella S.
Jan Lenferink
,
HP-TV
In:
Haagse Post
, (1981) (2 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
Herwig Leus
,
Willem Frederik Hermans : Een wonderkind of een total loss
In:
Vooruit
, (1968) (1 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Herwig Leus
,
Willem Frederik Hermans : warhoofd en afschrijver
In:
Mep : kritisch-polemisch tijdschrift
, 1 (1965-1966) 11 (mei 1965) 37-60
, 1965
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Herwig Leus
,
Een faux pas
In:
Diagram : voor progressieve literatuur
, 2 (1964) 2-3 (september) 168-179
, 1964
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Krijgelmans, C.C.
plagiaat
Annotatie(s):
Over: Krijgelmans, C.C. Inleiding tot rancuneleer. (Nieuw Vlaamsch tijdschrift 17 (1964) 3, p. 331-344).
Willie Levie
,
Moet u horen!
In:
Het Vrije Volk
, (1961) (7 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de film 'De woeste wandeling'.
Jacques Levij
,
Opnieuw King Kong Hermans of : hoe de NOS kiekeboe speelde
In:
De Stem
, (1973) (23 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
W.J. Lichtveld
,
Denno-the-menno
In:
Forum academiale : algemeen Nederlandsch Studentenblad
, (1963) (31 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
Anders Lidén
,
Med ryggen mot väggen
In:
Uppsala Nya Tidning
, (1965) (18 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Stockholm, 1965.
Anders Lidén
,
Aldrig mera sova
In:
Uppsala Nya Tidning
, (1969) (18 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Aldrig mera sova [= Nooit meer slapen]. Stockholm, [1968].
Frans van Lier
,
[Uitvoering van 'De psychologische test' voor de VARA-televisie, op 2 februari 1970]
In:
Algemeen Dagblad
, (1970) (5 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Uitvoering van 'De psychologische test' voor de VARA-televisie, op 2 februari 1970.
Pieter van Lierop
,
'Professionele' opening Filmdagen daverende flop : Hermans niet leuk
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1985) (19 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto's opening en debat
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans tijdens de opening van de Nederlandse Filmdagen in debat met H.J.A. Hofland en Fons Rademakers.
Pieter van Lierop
,
Reacties op Nederlandse oorlogsfilms : Britse verbazing, Noorse boosheid, Hongaars respect, Duitse opluchting en Deense tranen
In:
Het Nederlands jaarboek film …
Jaarboek Film
, (1987) () 16-28
, 1987
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Winter, Leon de
;
Minco, Marga
;
Vries, Theun de
;
Vestdijk, S.
film
;
thema - Wereldoorlog II
Marcel van Lieshout
,
BVD-stuk over King Kong laat veel vragen onbeantwoord
In:
De Volkskrant
, (1986) (12 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Prins Bernhard en King Kong
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
Tomas Lieske
,
Beelden
In:
Lieske, Tomas. De achterste kamer: verhalen en beschouwingen; [foto's: Wijnanda Deroo]
QueridoAmsterdam
, 1997 (p. 35-50)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Stevens, Wallace
Annotatie(s):
P. 35-43 gewijzigde tekst van: Lieske, Tomas. De kern van de literatuur. In: Tirade 36 (1992) 343 (november-december), p. 550-559.
Menno Lievers
,
221 B Baker Street
In:
De revisor
, 28 (2001) 2 (april) 39-47
, 2001
Trefwoord(en):
Phaff, Johan
;
Hermans, Willem Frederik
;
Voskuil, J.J.
roman
;
realisme
Menno Lievers
,
Te zwaar te licht bevonden of Over het doodzwijgen van Age Bijkaart
In:
De revisor
, 31 (2004) 5/6 (december) 63-72
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
;
Bijkaart, Age
Annotatie(s):
De kritiek van Willem Frederik Hermans op het werk van Menno ter Braak.
Lucas Ligtenberg
,
Hermans-mystificatie in dagboekvorm op kleine-uitgeversbeurs
In:
NRC Handelsblad
, (1991) (16 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Te koop op de 14e Kleine Uitgeversbeurs in Paradiso, Amsterdam.
Over: Hermans, Willem Frederik. Lebensraum : een oorlogsdagboek. Eibergen, 1991.
Lucas Ligtenberg
,
Tineke Vroman: 'Hebben we die hamster voor hem laten glijden?' : Hermans in 1948
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 16 (september 1995) 119-120
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vroman, Leo
;
Sanders, Georgine
Lucas Ligtenberg
,
Frank Mitchell is onvindbaar en Dorothy Staples is dood
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 15 (juni 1995) 80-85
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
locatie - Canada
Annotatie(s):
P. 77-79 Canadiana.
Lucas Ligtenberg
,
Hermans in Hollywood
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 3 (1993-1994) 10 (maart 1994) 43-45
, 1994
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Gitaarvissen en banjoklokken. Amsterdam, 1991.
Joke Linders-Nouwens
,
Geyerstein’s dynamiek een raadselachtig boek
In:
Haarlems Dagblad
, (1982) (14 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Joke Linders-Nouwens
,
Een knappe vingeroefening
In:
Haarlems Dagblad
, (1981) (21 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Homme’s hoest. Amsterdam, 1980.
Mary Ann Lindo
,
Familiegevoel? Wat zegt u toch een rare dingen, mevrouw
In:
Het Parool
, (1994) (9 december) 15
Vorm:
Interview
illustraties:
cartoon
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Bezige Bij 50 jaar.
J. Lintvelt
,
Narratologie
In:
Vormen van literatuurwetenschap: moderne richtingen en hun mogelijkheden voor tekstinterpretatie; R.T. Segers (red.)
Wolters-NoordhoffGroningen
, 1985 (p. 171-197)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
narratologie
;
perspectief
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Het lek in de eeuwigheid. In: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand: novellen. [7e dr.]. Amsterdam, 1971, p. 149-160. [Tekst los bijgevoegd].
Gerry van der List
,
Lieve Wim : Belgische radiojournalist geeft de genadeloze polemist W.F. Hermans een menselijk gezicht
In:
Elsevier
, (2002) (27 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans met kat
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Annotatie(s):
Over: Vree, Freddy de. De aardigste man ter wereld. Amsterdam, 2002.
Hans van Lith
,
'Klos, klos, klos, hoorde je ze naar boven komen': oorlogsherinneringen van Hans van Lith
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 3 (1993-1994) 11 (juni 1994) 77-79
, 1994
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
locatie - De Wolkenkrabber (Amsterdam)
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Floor van Lobberegt
,
'Ooooooh! Nu kan ik helemaal niet meer denken': WFH op de Pieter Langendijkschool
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek 2: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1999) 23-30 () 51-56
, 1999
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Emmy van Lokhorst
,
Uit de donkere kamer
In:
De gids : nieuwe vaderlandsche letteroefeningen
, 122 (1959) I () 217-220
, 1959
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Esteban López, J.B. Charles, Hans Andreus, F. Sierksma
,
Van 'humanisme met haar op de tanden' tot nep-nihilisme
In:
Maatstaf : maandblad voor letteren
, 3 (1955-1956) 10 (januari 1956) 778-811
, 1956
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Sierksma, F.
Podium (tijdschr.)
Annotatie(s):
Reacties: 'Ik pas', door F. Sierksma. In: Maatstaf 3 (1955-1956) 11 (februari 1956), p. 886-887 [met een naschrift door J.B. Charles op p. 887-888]; Zo wit als sneeuw, door Hans Andreus. In: Podium 10 (1955) 5 (september-october), p. 325-327; Het illegaal gelijk, door Esteban López. In: Proefschrift (Rotterdam) 1 (1955-1956) 6 (februari 1956), p. 198-208.
Esteban López
,
Het illegaal gelijk
In:
Proefschrift : maandblad van de nieuwe generatie
, 1 (1955-1956) 2 (oktober 1955) 61-64
, 1955
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
;
Morriën, Adriaan
Annotatie(s):
Over: Morriën, Adriaan. De gruwelkamer van W.F. Hermans, of Ik moet altijd gelijk hebben. Amsterdam, 1955.
Over: Charles, J.B. Volg het spoor terug. Amsterdam, 1953.
Aanvulling door Esteban López in: Proefschrift 1 (1955-1956) 4 (december 1955), p. 126-127.
Miro Lucassen
,
W.F. Hermans : De donkere kamer van Damocles
In:
Primeur
, (1996) (15 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Onderdeel van reeks besprekingen: Tim Krabbé (Het gouden ei), A. den Doolaard (De herberg met het hoefijzer) en Harry Mulisch (De aanslag).
Huib Ludriks
,
Door hoge huizenblokken omringd
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 10 (2000-2001) 37 (december 2000) 10-11
, 2000
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., krt.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Huib Ludriks
,
Wim en Sit
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 34 (maart 2000) 44-47
, 2000
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oey Tjeng Sit
Huib Ludriks
,
Joh. Hermans: 'Ik ontken dat de ouderen bewust de jongeren dwars zitten'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 36 (september 2000) 112-113
, 2000
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Huib Ludriks
,
Joh. Hermans: 'Opvoeden - niemand weet eigenlijk hoe dat moet'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 35 (juni 2000) 91-92
, 2000
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Huib Ludriks
,
Al in Duitsland
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 27 (juni 1998) 84-85
, 1998
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Huib Ludriks
,
'Een hoogst onfatsoenlijk boek'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 25 (december 1997) 23
, 1997
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Duinkerken, Anton van
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Huib Ludriks
,
Over 'Onder professoren'; [bijdragen]: Huib Ludriks ... [et al.]
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 12 (2002-2003) 45 (december 2002) 7-19
Vorm:
Artikel/Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Vervolg in: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans 12 (2002-2003) 46 (maart 2003), p. 39-49; 47 (juni 2003), p. 81-82.
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Huib Ludriks, Bob Polak
,
Lichaam en geest : (1-2)
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 13 (2003-2004) 50 (maart 2004) 40-47
Vorm:
Artikel/Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Vervolg in: Hermans-magazine 13 (2003-2004) 51 (juni 2004), p. 72-77.
Cor van der Lugt Melsert
,
Briefgeheim : vier vrij zwakke vaderlandse éénacters
In:
Elseviers Weekblad
, (1953) (2 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het omgekeerde pension. Leiden, 1953.
Toneelrecensie van vier door verschillende auteurs in opdracht van de CPNB geschreven eenacters, uitgevoerd bij de opening van de 18e boekenweek.
Marion Lühe
,
Der alte Mann und das Mädchen
In:
Rheinischer Merkur
, (2003) 41 (9 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Leipzig, 2003.
Guus Luijters
,
Bijkaart blijft actueel
In:
Het Parool
, (1977) (29 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag van het boek 'Boze brieven van Bijkaart’
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
Guus Luijters
,
Is dat nou die kribbebijter?
In:
Het Parool
, (1972) (23 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans, portr. Guus Luijters
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Guus Luijters
,
Boem boem met de voetjes doen
In:
Het Parool
, (1979) (13 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portrtek.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979.
Guus Luijters
,
De straatveger van de Moulin-Rouge
In:
Het Parool
, (1997) (19 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
Annotatie(s):
Over: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994-. (Nr. over 'De tranen der acacia's').
Over: Polak, Bob. Wandelen met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1997. (Tocht 3: Arthur Muttah in Amsterdam in oorlogstijd).
Guus Luijters
,
Hermans-magazine 21 : de kunst en Hermans
In:
Het Parool
, (1997) (7 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994-. (Nr. 21).
Guus Luijters
,
Wandelen met W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (1995) (3 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
Annotatie(s):
Over: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994-.
Over: Polak, Bob. Wandelen met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994. (Tocht 1: De Amsterdamse binnenstad in oorlogstijd).
Guus Luijters
,
Een onwillige heilige
In:
Het Parool
, (1995) (24 november)
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Ze zullen eikels zaaien op mijn graf : teruggevonden gesprekken met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1995.
Ook bespreking van 'Entretiens avec Marcel Duchamp' (André Dimanche).
Guus Luijters
,
Ezelweitje
In:
Het Parool
, (2001) (25 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Apollo in Brasserie Lipp : bespiegelingen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam [etc.], 2001.
Samen met bespreking van 'André Hazes : … al mijn woorden … de mooiste songteksten en levensverhalen van André Hazes'.
Guus Luijters
,
'N antwoord aan makker Nuis
In:
Het Parool
, (1979) (11 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
collage hoofd Guus Luijters
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Nuis, Aad
;
Weinreb, Friedrich
;
Rubinstein, Renate
Annotatie(s):
De kwestie Weinreb, zoals aangehaald door Hermans in 'Houten leeuwen en leeuwen van goud' en besproken door Nuis.
Guus Luijters
,
Zwarte lijst
In:
NRC Handelsblad
, (1986) (17 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
Guus Luijters
,
In Playboy (1)
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 22 (maart 1997) 49-50
, 1997
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De nooduitgang. (De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991, p. 94-112).
Tonnie Luiken
,
Biograaf gezocht
In:
De Groene Amsterdammer
, (1996) (17 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
div. ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Bewerking van een lezing die de auteur op 13 december 1995 gaf aan de Universiteit van Amsterdam in het kader van de 'Week van de biografie'. Een complete versie staat in 'Sterfboek', een speciale uitgave van de WFH Verzamelkrant.
Tonnie Luiken
,
De weduwe Hermans
In:
Het Parool
, (1996) (20 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
Tonnie Luiken
,
Sterfboek
In:
NRC Handelsblad
, (1996) (13 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
Tonnie Luiken
,
W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (22 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Etty, Elsbeth
Annotatie(s):
Reactie op artikel van Elsbeth Etty over 'De donkere kamer van Damokles' (8 september 1995).
Tonnie Luiken
,
Hermans
In:
De Groene Amsterdammer
, (1996) (12 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Scheffer, H.J.
Annotatie(s):
Reactie op brief van H.J. Scheffer in De Groene Amsterdammer, 8 mei 1996 over Luiken's artikel 'Biograaf gezocht' van 17 april 1996.
Tonnie Luiken
,
De raadselachtige Hermans : WFH in de prijzen
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek 2: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1999) 23-30 () 206-212
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Tonnie Luiken, Philippe Noble
,
Interview met Philippe Noble
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek 2: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1999) 23-30 () 200-205
, 1999
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Frans
Tonnie Luiken
,
Van profeten en rokkenjagers : getuigen van de grote maagdenmoord
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek 2: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1999) 23-30 () 158-165
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Tonnie Luiken
,
Roode lichtkogels op de Zuidelijke Wandelweg : moord en zelfmoord in familie WFH
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek 2: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1999) 23-30 () 101-137
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Hermans, Corry
Tonnie Luiken
,
Het culturele leven op het Barlaeusgymnasium : WFH als acteur, voordrachtskunstenaar en schrijver
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek 2: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1999) 23-30 () 62-85
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Tonnie Luiken
,
De Helmersschool : oud-leerlingen herinneren zich ...
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek 2: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1999) 23-30 () 57-61
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Hermans, Corry
Tonnie Luiken
,
De Pieter Langendijkschool
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek 2: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1999) 23-30 () 46-50
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Tonnie Luiken
,
Sterfboek 2: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken (Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant (1999), p. 23-30)
In:
[Luiken]Amsterdam
, cop. 1999 (237 p.)
Vorm:
Speciale tijdschriftaflevering/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 5 Woord vooraf, door Tonnie Luiken.
Tonnie Luiken
,
WFH en het jonge talent
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1996) 18-22 () 121-128
, 1996
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Noordewier, Wouter
Annotatie(s):
P. 124-127 Brieven van W.F. Hermans aan Wouter Noordewier.
Tonnie Luiken
,
Over de biografie van Willem Frederik Hermans : het grote ongelijk van WFH
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1996) 18-22 () 35-54
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
biografie
Annotatie(s):
Bewerking van een lezing, gehouden aan de Universiteit van Amsterdam in het kader van de Week van de biografie op 13 december 1995.
Ook in: De Groene Amsterdammer, 17 april 1996 (Biograaf gezocht) [Gedeeltelijk].
Tonnie Luiken
,
'Hermans' hand': onzinnig, leugenachtig en psychedelisch gedoe
In:
WFH-verzamelkrant
, (1995) 17 (winter) 6
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de dans- en video-performance 'Hermans hand' van Dick Raaijmakers op 19 oktober 1994 in het Theater aan het Spui te Den Haag.
Tonnie Luiken
,
WFH in Duitsland
In:
WFH-verzamelkrant
In memoriam Willem Frederik Hermans; [red.: Tonnie Luiken ... et al.; met bijdragen van Hans van Straten ... et al.]. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant)
, (1995) 15-16 (zomer) 13-15
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
waardering in Duitsland
Tonnie Luiken
,
WFH en Amsterdam
In:
WFH-verzamelkrant
In memoriam Willem Frederik Hermans; [red.: Tonnie Luiken ... et al.; met bijdragen van Hans van Straten ... et al.]. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant)
, (1995) 15-16 (zomer) 1-5
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Tonnie Luiken
,
Juffrouw Deuschle
In:
WFH-verzamelkrant
, (1995) 14 (maart) 29-32
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Tonnie Luiken
,
Geest en gemoed : Arie Zijderveld, leermeester van WFH
In:
WFH-verzamelkrant
, (1995) 14 (maart) 23-29
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Presser, Jacques
;
Keesing, Elisabeth
;
Zijderveld, A.
Tonnie Luiken, Ares Koopman
,
WFH bij de Wintertuin
In:
WFH-verzamelkrant
, (1995) 14 (maart) 3-4
, 1995
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Verslag van een vraaggesprek door Ares Koopman met W.F. Hermans op 9 februari 1995 in 'De Vereeniging' te Nijmegen.
Tonnie Luiken
,
Getuige aanslag op tandarts De Jonge Cohen: 'Mijn zwager werd ten onrechte doodgeschoten'
In:
WFH-verzamelkrant
, (1994) 12 (augustus) 26-30
, 1994
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
personages
;
locatie - Amsterdam
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Tonnie Luiken
,
Interview met het echtpaar Viets
In:
WFH-verzamelkrant
, (1994) 12 (augustus) 21-26
, 1994
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
facs., ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Tonnie Luiken
,
Familiedrama, [1-2]
In:
WFH-verzamelkrant
, (1994) 11 (mei) 17-23
, 1994
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Afl. 2 (Cornelia was zwanger!).
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Tonnie Luiken
,
De Mandarijnenpers, 1: Getergde WFH begint eigen uitgeverij
In:
WFH-verzamelkrant
, (1994) 10 (maart) 26-32
, 1994
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
polemiek
;
De Mandarijnenpers - uitgeverij
Tonnie Luiken
,
WFH in Servië
In:
WFH-verzamelkrant
, (1994) 10 (maart) 13-16
, 1994
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Servokroatisch
Tonnie Luiken
,
Weest, Barlaeanen, overtuigd van mijn hartelijke gevoelens
In:
WFH-verzamelkrant
, 3 (1993-1994) 9 (december 1993) 28-33
, 1993
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Tonnie Luiken
,
CPNB weigert 'Uitgever Oorwurm'
In:
WFH-verzamelkrant
, 2 (1992-1993) 6 (maart 1993) 45-47
, 1993
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Stichting Collectieve Propaganda voor het Nederlandse Boek (CPNB)
Tonnie Luiken
,
De zaak-Osewoudt en de zaak-Van der Waals
In:
WFH-verzamelkrant
, 1 (1991-1992) 4 (september 1992) 9-12
, 1992
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Tonnie Luiken
,
Een hele stapel Conserves
In:
WFH-verzamelkrant
, 1 (1991-1992) 2 (maart 1992) 12-14
, 1992
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve: roman. Amsterdam, 1947.
Tonnie Luiken
,
Schitterende zinnen in WFH's nieuwste boek
In:
WFH-verzamelkrant
, 1 (1991-1992) 1 (december 1991) 18-19
, 1991
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Gitaarvissen en banjoklokken. Amsterdam, 1991.
Tonnie Luiken
,
De WFH-verzamelwoede
In:
WFH-verzamelkrant
, 1 (1991-1992) 0 (september 1991) 3-4
, 1991
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Bart Luirink
,
Culturele boycot had nut
In:
Het Parool
, (1993) (28 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Bert Verhoeff
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Luirink kijkt als bestuurslid van de Anti-Apartheidsbeweging Nederland terug op de culturele boycot van 1987 m.b.t. Hermans.
Janet Luis
,
Ontvelde schouders
In:
NRC Handelsblad
, (1999) (31 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Pim Lukkenaer
,
De funktie van literatuur : een beschouwing rond Hermans' Donkere kamer van Damocles
In:
Meta : mededelingenblad voor neerlandici
, 10 (1975-1976) 6 (juni 1976) 2-6
, 1976
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Toespraak voor eerstejaarsstudenten Nederlands in Leiden, gehouden op 11 september 1975.
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Artur Lundkvist
,
Mörkrummets metod
In:
Stockholms Tidningen
, (1965) (23 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Stockholm, 1965.
Anneke van Luxemburg
,
Hermans’ engelbewaarder : romanfiguren blijven symbolen
In:
Haarlems Dagblad
, (1971) (2 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Jan van Luxemburg
,
[Over: Hermans, W.F. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977]
In:
Litterair paspoort : tijdschrift voor boeken uit de Oude en Nieuwe Wereld
, 30 (1979) 277 (maart-april) 161-162
, 1979
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Gonny Luyendijk
,
Het dubbelgangersmotief in 'Atonale' van W.F. Hermans
In:
Dietsche warande en Belfort : tijdschrift voor letterkunde, kunst en geestesleven
, 113 (1968) 2 (februari) 130-134
, 1968
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
motief - dubbelganger
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Atonale. (Moedwil en misverstand. 4e verm. dr. Amsterdam, 1966, p. 25-64).
Gerard Luyendijk
,
Hermans contra Van Oorschot
In:
Bourgond : algemeen onafhankelijk Eindhovense studentenperiodiek
, 1 (1961-1962) 11 (30 mei 1962) 12-13
, 1962
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
K. van M.
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962]
In:
Haagsche courant
, (1962) (11 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
In de rubriek ‘’t boekenplankje'.
Tevens bespreking van ‘Lorenzaccio’ (Alfred de Musset) en ‘Andorra’ (Max Frisch).
P. van M.
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962]
In:
De Standaard
, (1962) (15 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
In de rubriek ‘Boekentafel’.
B. v. M.
,
Expedition in den Urkonflikt : Willem Frederik Hermans : 'Nie mehr schlafen'
In:
Neue Zürcher Zeitung
, (1987) (16 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nie mehr schlafen. Zürich, 1986.
M.B.B.
,
Hermans lacht
In:
Vrij Nederland
, (1999) (23 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. lachende Hermans
Trefwoord(en):
Sitniakowsky, Ivan
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Sitniakowsky, Ivan. Opdracht van W.F. Hermans. Amsterdam, 1999.
M.J.
,
De zwarte lijst van de VN
In:
Vrij Nederland
, (1987) (3 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Komitee Zuidelijk Afrika heeft W.F. Hermans op zwarte lijst van Verenigde Naties laten plaatsen vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
M.L.
,
Spennende-men
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Noors
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Damokles' mørkerom. Oslo, 1962.
M.M.
,
Een niemendalletje
In:
Drentse en Asser courant
, (1982) (30 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Omslag boek 'Geyerstein’s dynamiek'.
M.N.
,
W.F. Hermans weer in actie tegen Ter Braak : 'Alles over Menno'
Vorm:
Artikel
illustraties:
zelfportr. Hermans in lachspiegel
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
Annotatie(s):
Over Hermans in het tijdschrift Merlyn.
M.N.
,
R. Nieuwenhuys, Anth. Donker, W.F. Hermans over Du Perron : Afkomst, briefwisseling en beklimmen van een berg
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. E. Du Perron
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Du Perron, E.
Annotatie(s):
Bijdrage Hermans in 'Podium' (september 1960) over E. Du Perron.
M.N.
,
Sommige verhalen zijn kant en klaar gedroomd : W.F. Hermans in radiogesprek
In:
Het Parool
, (1962) (5 maart)
Trefwoord(en):
Woude, Johan van der
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over een radiogesprek met Johan van der Woude bij de AVRO.
M.N.
,
R. Nieuwenhuys, Anth. Donker, W.F. Hermans over Du Perron : Afkomst, briefwisseling en beklimmen van een berg : Op zoek naar Het land van herkomst
In:
Het Parool
, (1963) (4 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. E. Du Perron
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Du Perron, E.
Annotatie(s):
O.a. over Hermans die zich in het tijdschrift 'Podium' 17 (1963) 9/10 (september) wijdt aan Du Perron.
In de rubriek 'Nieuws uit de tijdschriften'.
M.N.
,
Roman van Hermans voor tweede maal aan de top : Exclusieve Parool-enquete : 'De bezetting' en Wolkers nieuw op lijst-van-vijf
In:
Het Parool
, (1963) (16 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Jan Wolkers
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De 5 best verkochte boeken in de maand april. Op 1: 'De donkere kamer van Damokles'.
M.N.
,
Verfilmde roman van Hermans het meest verkochte boek : Belastinggids wint het bij de pockets : Exclusieve Parool-enquete
In:
Algemeen Handelsblad
, (1963) (18 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De 5 best verkochte boeken in de maand maart. Op 1: 'De donkere kamer van Damokles'.
M.P.
,
Misverstanden rond W.F. Hermans
In:
Vrij Nederland
, (1984) (25 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Federatie van Welzijnsorganisatie van Surinamers acht optreden van Hermans tijdens de Nacht van de Poëzie uit den boze vanwege zijn vermeend racisme.
M.R.
,
De dichter Hermans
In:
Knack
, (1983) (20 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
M.R.
,
Hermans' vuistslagen dreunen na
In:
Algemeen Dagblad
, (1970) (21 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb : het sadistische universum 2. Amsterdam, 1970.
Willem G. van Maanen
,
In grootse stijl geschreven roman
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1966) (25 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Willem G. van Maanen
,
Hermans snikt niet meer
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1968) (6 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Ook in: het Veluws Dagblad; Amersfoortse Courant, 13 januari 1968.
Michel Maas
,
Slechts thuis tussen zijn vijanden
In:
De Volkskrant
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans door E. van Moerkerken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Nop Maas
,
Van Straten voert schrijver - postuum - een koekje van eigen deeg : wraakzucht drijfveer voor biografie over W.F. Hermans
In:
Leidsch Dagblad
, (1999) (18 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Adriaan Maas
,
Boekboek van Julien Weverbergh
In:
De Stem
, (1965) (1 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weverbergh, Julien
Annotatie(s):
Over: Weverbergh. Bokboek. Amsterdam, 1965.
Adriaan Maas
,
Bokboek van Julien Weverbergh
In:
De Stem
, (1965) (1 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Du Perron, E.
;
Weverbergh, Julien
Annotatie(s):
Over: Weverbergh. Bokboek. Amsterdam. 1965. Hierin een essay va Weverbergh over Hermans.
Michel Maas
,
Beurs van verkopers en bedrukkers van papier
In:
De Volkskrant
, (1992) (14 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Pang: de oorlogsjaren. Eibergen [i.e. Amsterdam], 1992.
Michel Maas
,
In 1987 ingestelde boycot tegen schrijver Boekenweekgeschenk opgeheven : W.F. Hermans weer welkom in Amsterdam
In:
De Volkskrant
, (1993) (18 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De opheffing van de Amsterdamse culturele boycot van 1987 m.b.t. Hermans.
Michel Maas
,
Triomf van een schrijver van geen dagboek
In:
De Volkskrant
, (1993) (2 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans bij presentatie door Marcel Molle
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de presentatie van: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Willem Maas
,
Jacques Gans op zwavelzuur : W.F. Hermans over een bohémien die zichzelf verloochende
In:
Algemeen Handelsblad
, 7 (1989-1990) 2-3 (december-februari 1990) 14-19
, 1990
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Gans, Jacques
schrijverschap
;
journalistiek
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Amsterdam, 1955.
Michel Maas
,
De aap van God : W.F. Hermans en de materiële identiteit
In:
De Volkskrant
, (1993) (5 maart) 1 van bijlage "Kunst & Cultuur"
Vorm:
Interview
illustraties:
tek. van Hermans door Opland
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Yvan de Maesschalck
,
'Westerbork' in de Nederlandse literatuur
In:
Kultuurleven : maandschrift voor vernieuwing der geesteskultuur
, 62 (1995) 8 (december) 18-25
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Maanen, Willem G. van
;
Durlacher, G.L.
;
Hillesum, Etty
thema - concentratiekamp Westerbork
Annotatie(s):
Ook in: Driem. tijdschr. Auschwitz-Stichting (1996) 52-53 (juli-december), p. 167-176.
Rob Malasch
,
Vervolg roofdruk Hermans uitgebracht
In:
Het Parool
, (1992) (14 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Pang: de oorlogsjaren. Eibergen [i.e. Amsterdam], 1992.
Jos de Man, Wilfried Hendrickx
,
Hermans is hier geweest
In:
HP/De Tijd
, (1997) (3 oktober)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Wilfried Hendrickx
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hendrickx, Wilfried. Het infrarood en het ultraviolet. Antwerpen, 1997. Roman geïnspireerd door de figuur W.F. Hermans.
Bart de Man
,
Hermans' huiswerk
In:
De brakke hond : driemaandelijks tijdschrift voor literatuur en grafiek
, 5 (1988) 20 (december) 4-6
, 1988
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988.
H.T. Manrho
,
Willem Frederik Hermans : de man met de scherpste pen in Nederland
In:
Delftsche Courant
, (1965) (6 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Ook in: De Emmer Courant, 5 augustus 1965 (Auteur met de scherpste pen van geheel Nederland).
Jürgen Manthey
,
Metaphern der Entwurzelung
In:
Süddeutsche Zeitung
, (1969) (18 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Die Tränen der Akazien. Darmstadt, 1968.
Lucas Mariën
,
WFH: 'Het kristendom is al zo oud dat zijn verdedigers het kalmer aan kunnen doen dan de verdedigers van het kommunisme'
In:
Intermediair (Vlaanderen)
, (1984) (18 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Paul Marijnis
,
Nieuw hoogtepunt in werk van Hermans
In:
Leidsch Dagblad
, (1977) (november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
A. Marja
,
Brief aan een vriend
In:
Over de kling: schrijvers slaags met elkaar: polemische uitingen in poëzie en proza uit twee eeuwen Nederlandse literatuur; verz. en ingel. door A. Marja
Bert Bakker/DaamenDen Haag
, 1956 (p. 5-15)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
;
Sierksma, F.
A. Marja
,
Niet snerpend, maar dof en verward!
In:
Proloog : cultureel en literair tijdschrift van de jonge generatie
, 2 (1947) 2 (februari) 95-98
, 1947
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Voeten, Bert
;
Schuur, Koos
literaire kritiek
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Belijdenis der clandestiniteit. In: Criterium 4 (1945-1946), p. 838-842; en: Hermans, Willem Frederik. Verouderde dampkring. In: Vrij Nederland, 11 januari 1947.
J.J.C. Marlet
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. 3e dr. Rotterdam, 1963]
In:
I.D.I.L.
, (1963) 4 (10 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. 3e dr. Rotterdam, 1963.
René Marres, Regina Grüter
,
Willem Frederik Hermans, de geschiedkunde en het fenomeen Friedrich Weinreb (Leidse opstellen; 33)
In:
Stichting Internationaal Forum voor Afrikaanse en Nederlandse Taal en LetterenLeiden
, 1999 (123 p.)
Vorm:
Monografie/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Nuis, Aad
;
Weinreb, Friedrich
;
Rubinstein, Renate
wereldoorlog II
;
polemiek
;
geschiedfilosofie
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Reactie: De nieuwe Weinreb-affaire, door Regina Grüter. In: Hist. Nieuwsbl. 9 (2000) 8 (oktober), p. 40-44 (reactie hierop door René Marres in: Hist. Nieuwsbl. 9 (2000) 10 (december), p. 62).
René Marres, G.F.H. Raat
,
Over de interpretatie van 'De donkere kamer van Damokles' van Willem Frederik Hermans (Leidse opstellen; 27)
In:
Internationaal Forum voor Afrikaanse en Nederlandse Taal en LetterenLeiden
, 1996 (82 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Dutch comfort
;
personage - Dorbeck/Osewoudt
;
werkelijkheidsgehalte
;
receptie
Annotatie(s):
P. 7-8 Voorwoord; p. 80-82 Bibliografie.
P. 9-31 (Het misverstand, een centraal idee van 'De donkere kamer van Damokles') bewerking van: Marres, René. Polemische interpretaties: van Louis Couperus tot W.F. Hermans. 's-Gravenhage, 1992, p. 117-138.
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Recensie door G.F.H. Raat in: Literatuur 15 (1998) 2 (maart-april), p. 124-125.
Samenvatting:
In 1976 publiceerde Frans A. Janssen de studie ‘Over De donkere kamer van Damokles’. Volgens Janssen wordt in deze roman de onkenbaarheid van de mens en zijn wereld gedemonstreerd en is er dan ook geen antwoord te geven op de vraag of Dorbeck, de dubbelganger van de protagonist Osewoudt bestaat. Deze interpretatie vormde het voorlopig eindpunt van de discussie over het al of niet bestaan van Dorbeck, een discussie die onmiddellijk na het verschijnen van de roman in 1958 op gang was gekomen. Twintig jaar na Janssen komt René Marres met een monografie waarin hij onder andere op Janssen reageert. Het boek bevat drie opstellen, waarvan de eerste al eerder (in 1992) werd gepubliceerd in ‘Polemische interpretaties, Van Louis Couperus tot W.F. Hermans’. In dit eerste opstel, getiteld ‘Het misverstand, een centraal idee van ‘De donkere kamer van een Damokles’, een verbeterde versie van het oorspronkelijke artikel, verdedigt Marres de stelling dat Dorbeck bestaat, hoeveel onduidelijkheid er rond dit personage ook is. Marres polemiseert met Frans Janssen en Wilbert Smulders. De laatste publiceerde in 1983 ‘De literaire misleiding in ‘De donkere kamer van Damokles’’ publiceerde.
In het tweede opstel ‘Bestaan en onschuld van Osewoudt en Dorbeck’ bestrijdt Marres een aantal andere interpretaties (behalve die van Janssen ook van D. Betlem, Ineke Bulte, Sonja Pos, G.J.P. van Hoek & C.B.M. Wingen en anderen). Ook vergelijkt hij kort de roman van Hermans met S. Vestdijks ‘Pastorale 1943’ en trekt hij naar aanleiding van de beschuldigingen tegen Osewoudt een parallel met Josef K. uit Kafka’s ‘Het proces’.
In het derde opstel ‘Realisme als strategie’ kritiseert Marres de mening van Michel Dupuis die (in ‘Eenheid en versplintering van het ik’ uit 1976, respectievelijk ‘Hermans’ dynamiek’ uit 1985) betoogt dat De donkere kamer van Damokles een psychomachie is, de uitbeelding van een zielsconflict van de hoofdpersoon.
Met zijn interpretatie meent Marres tot een conclusie te komen die overeenkomt met de bedoeling van Hermans zelf, die in een interview heeft gezegd: “Wat in het boek beschreven wordt, had in werkelijkheid ook kunnen gebeuren”.
In zijn recensie (in: Literatuur: 15 (1998) 2 (mrt-apr) 124-125) schrijft G.F.H. Raat dat Marres een betrouwbare beschrijving geeft van de interpretaties die de bekendste roman van Hermans heeft uitgelokt. Marres schift het kaf van het koren, argumenteert helder, spoort zwakke plekken in de redeneringen van zijn opponenten op, maar schroomt ook niet zichzelf te verbeteren als daartoe aanleiding bestaat. Er is dus veel te waarderen, maar de visie van Marres is niet die van Raat. De essentie van de roman is volgens Marres ‘de ondoorgrondbaarheid van de historische werkelijkheid’. Hij verkiest deze ‘lelijke’ term boven het gangbare ‘onkenbaarheid’, omdat onkenbaarheid zou impliceren dat iets zelfs niet door empirische waarneming kenbaar zou zijn. En dit bestrijdt Marres. Maar volgens Raat blijkt de waarneming in het werk van Hermans steeds bedrieglijk te zijn, vertroebeld door de preoccupaties van de waarnemer. Objectieve waarneming zonder gelijktijdige duiding bestaat niet in het fictionele universum van Hermans, meent Raat. Marres echter hecht aan het onderscheid tussen waarneming en duiding omdat zijn interpretatie erop steunt. Het verschil van de interpretatie van Marres met die van voorgaande onderzoekers schuilt in het onderscheid dat hij maakt tussen lezer en personages. De eerste ziet hoe de laatsten vruchteloos proberen het bestaan en de identiteit van Dorbeck te achterhalen. De lezer bezit dus een voorsprong in kennis, die Marres denkt te kunnen afleiden uit de wijze waarop de roman wordt verteld: in de derde persoon, door een vertelinstantie die zich meestal beperkt tot de weergave van wat de protagonist waarneemt. Als de vertelinstantie de waarnemingen van Osewoudt ongecorrigeerd rapporteert, is dit een waarborg voor hun feitelijke juistheid, zo redeneert Marres. Raat vindt dit standpunt – de vertelinstantie fungeert als waarheidsinstantie – in zijn algemeenheid onhoudbaar. Hij haalt als voorbeeld een passage aan uit Lotti Fuerscheim. Daarin geeft de vertelinstantie zonder commentaar een waarneming weer die het gevolg moet zijn van een zinsbegoocheling: iemand ruikt een geur die er niet is. De donkere kamer van Damokles blijft weliswaar dichter bij een bekende realiteit dan Lotti Fuerscheim, maar de vertelinstantie vertolkt dezelfde terughoudende rol. Het gevolg is een schijnbaar objectief, maar in werkelijkheid volledig subjectief perspectief. De lezer heeft daardoor weinig houvast en is niet in de superieure positie die Marres veronderstelt. Voor vele gebeurtenissen en verbanden probeert Marres realistische verklaringen te geven maar dat zijn, zo zegt Raat, mogelijke verklaringen. De wereld van De donkere kamer van Damokles is principieel ambigu, maar bij Marres wordt het dubbelgangerschap gereduceerd tot een coïncidentie. De mogelijkheid dat Dorbeck een product is van Osewoudts machtsdromen, wordt daarmee uitgesloten. Ook het naschrift van Hermans uit 1971, een citaat van Wittgenstein, geeft geen steun aan de door Marres veronderstelde zekerheid van Dorbecks bestaan.
Raat vindt het een aardig aspect van het boek van Marres, dat van tijd tot tijd de overeenkomst blijkt te bestaan tussen de opvattingen van de romanpersonages over Dorbeck en die van de interpretatoren. Wie denkt dat Dorbeck een product is van de zieke geest van Osewoudt, schaart zich bijvoorbeeld aan de kant van de psychiater Lichtenau. Raat vindt Marres zelf het meest weg hebben van Osewoudt, overtuigd van het bestaan van Dorbeck en hardnekkig ijverend voor zijn gelijk. Deze Osewoudt heeft volgens Raat echter geen gelijk, omdat hij een verkeerde conclusie trekt uit de terughoudendheid van de vertelinstantie. Desondanks noemt Raat deze studie verplichte lectuur voor wie de interpretatie van een van de fascinerendste romans uit de Nederlandse literatuur ter harte gaat.
René Marres
,
Het misverstand, een centraal idee van de Donkere kamer van Damokles
In:
Uit de donkere kamer: essays over en interpretaties van Hermans' Donkere kamer van Damokles; Arthur Kooyman (red.)
Alexandria EditionsUtrecht
, 2002 (p. 99-124)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Smulders, Wilbert
;
Janssen, Frans A.
thema - misverstand
;
personage - Dorbeck/Osewoudt
;
literaire kritiek
Annotatie(s):
Bewerking van: Marres, René. Polemische interpretaties: van Louis Couperus tot W.F. Hermans, p. 117-138; tevens aangepaste versie van het eerste hoofdstuk van: Marres, René. Over de interpretatie van "De donkere kamer van Damokles" van Willem Frederik Hermans. [Leiden], 1996, p. 9-31.
Patricia de Martelaere
,
Kán Hermans wel van Wittgenstein houden?
In:
Vrij Nederland
, (1991) (16 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. Hermans en Wittgenstein door Siegfried Woldhek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein. Amsterdam, 1990.
Erik Martens
,
[Over: Hermans, W.F. Au pair: roman. Amsterdam, 1989]
In:
Streven : cultureel maatschappelijk maandblad [Vlaamse editie]
, 57 (1989-1990) 5 (februari 1990) 476
, 1990
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Marcel Martin
,
Inconnu aux services secrets : ambiguèté et mystère
In:
Les Lettres Françaises
, (1963) (31 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. La chambre noire de Damoclès. Paris, 1962.
G. Mathôt
,
Geloven
In:
De Volkskrant
, (1972) (10 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Annotatie(s):
Over Jan Bank's recensie van Hermans interview met Joop van Tijn op de VPRO tv, op 1 juni 1972.
André Matthijsse
,
W.F. Hermans’ heden is al tien jaar geweest
In:
Haagsche courant
, (1989) (16 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
André Matthijsse
,
Vertrouwd geluid van W.F. Hermans
In:
Rotterdams Nieuwsblad
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Matthijsse
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
André Matthijsse
,
Vertrouwd geluid van W.F. Hermans
In:
Haagsche courant
, (1987) (30 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Matthijsse
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
André Matthijsse
,
Zo wordt nooit meer van leer getrokken
In:
Haagsche courant
, (1995) (15 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
Philip Mechanicus
,
Die foto's van u
In:
WFH-verzamelkrant
, 2 (1992-1993) 6 (maart 1993) 44
, 1993
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
fotografie
Gustav Mechlenburg
,
Wittgensteins Wollunterhose : 'Nie mehr schlafen' von Willem Frederik Hermans zählt in den Niederlanden zu den literarischen Klassikern : Nun gibt es seinen philosophischen Abenteuerroman endlich wieder auf Deutsch
In:
Die Tageszeitung
, (2002) 6914 (26 november) 17
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nie mehr schlafen. Tübingen, 1982.
Herman Meddens
,
Gaat u zitten - zo lang het nog kan!: conversatieanalyse in de bovenbouw (D.C.N.-cahier; 15)
In:
Taalbeschouwing voor gevorderden: een bundel artikelen over enkele aspecten van de taalbeschouwing in de bovenbouw; voor de Didactiekcommissie Nederlands verz. door Willem van Paassen, Gert Rijlaarsdam en Frans Zwitserlood
MalmbergDen Bosch
, [1984] (p. 38-62)
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
massacommunicatie
;
verbale interactie-analyse
Theo Meder
,
De liquiditeit van Alfred I.: 'Nooit meer slapen' en de jaren zestig
In:
Een boek vol fouten: meningen over, bedenkingen bij en herinneringen aan W.F. Hermans' 'Nooit meer slapen'; verzameld door het gelijknamige dispuut; [red.: Casper Gijzen, Johan den Hartog en Arjan Berben]
Nooit Meer Slapen[Leiden]
, [1992] (p. 16-20)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Rob Du Mée
,
Paranoia : kanttekeningen bij Ditvoorsts eerste speelfilm
In:
Vrij Nederland
, (1967) (29 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
Tony Meesdom
,
De bult van de klokkenluider
In:
Restant : tijdschrift voor recente semiotische theorievorming en de analyse van teksten
, 17 (1989) 1-2 () 532-536
, 1989
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Piet Meeuse
,
Richard, Willemijn en de versierde mens : visies op techniek in de Nederlandse literatuur
In:
Parmentier
, 11 (2001) 3 () 36-53
, 2001
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Kousbroek, Rudy
thema - techniek
Annotatie(s):
Ook in: Meeuse, Piet. De droom van de kennis. Amsterdam, 2003, p. 183-209.
Ook in: Meeuse, Piet. De droom van de kennis. Amsterdam, 2003, p. 183-209.
Kersti Meeuwisse
,
En holländsk berättare
In:
Västerbottens Kuriren
, (1962) (22 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vestdijk, S.
;
Mulisch, Harry
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mörkrummet. Stockholm, 1962.
Henk J. Meier
,
Drie fanbladen voor W.F. Hermans
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1993) (11 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
omslag WFH-verzamelkrant nr. 9
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Op 12 december 1993 verschijnen drie verschillende nrs. 9 van de 'WFH-verzamelkrant'.
Henk J. Meier
,
Hermans is hier geweest
In:
Ratio
, 1 (1964) 5-6 (juni-juli) 30-31
, 1964
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Henk J. Meier
,
Corrupte communicatie : iedere schrijver moet elke keer weer bewijzen dat hij integer is
In:
Ratio
, 1 (1964) 5-6 (juni-juli) 18-23
, 1964
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Gomperts, H.A.
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
Henk J. Meier
,
De publicistische avonturen van Willem Frederik Hermans : ge(k)analiseerde agressie
In:
Ratio
, 1 (1964) 5-6 (juni-juli) 24-26
, 1964
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
karikatuur Hermans door Opland
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
Henk J. Meier
,
Hermans : interview met een mandarijnenjager : over 100 jaar worden mijn romans van de kansel voorgelezen
In:
Ratio
, 1 (1964) 5/6 (juni-juli) 26-30
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans voor mansportret in uniform
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Ischa Meijer
,
Stuk van Hermans na 18 jaar op toneel : ‘Dutch comfort’ in Brussel
In:
Het Parool
, (1971) (17 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dutch comfort. (Drie drama’s. Amsterdam, 1962, p. 26-82).
Over de toneelopvoering van ‘Dutch comfort’ in Brussel.
Ischa Meijer
,
W.F. Hermans' meesterschap
In:
Het Parool
, (1970) (3 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de uitvoering van 'De psychologische test' voor de VARA-televisie, op 2 februari 1970.
Martijn Meijer
,
Kiezen tussen boeken en wasliijn
In:
NRC Handelsblad
, (1998) (9 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Hendrickx, Wilfried
Annotatie(s):
Over: Hendrickx, Wilfried. Het infrarood en het ultraviolet. Antwerpen, 1997. Roman geïnspireerd door de figuur W.F. Hermans.
Ischa Meijer, Carel Willink
,
'Toch denk ik vaak : het had anders gekund'
In:
Avenue
, (1980) 2 (februari) 11-16
, 1980
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Du Perron, E.
kunstgeschiedenis
Martijn Meijer
,
Hermans wees de muizen hun hol
In:
NRC Handelsblad
, (2003) (26 april) 11
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
Annotatie(s):
Over: Havenaar, Ronald. Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
Martijn Meijer
,
Dol op de koning
In:
NRC Handelsblad
, (2002) (3 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Annotatie(s):
Over: Vree, Freddy de. De aardigste man ter wereld. Amsterdam, 2002.
Martijn Meijer
,
Oerversie van 'Donkere kamer' ontdekt
In:
NRC Handelsblad
, (2004) (16 april) 10
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Martijn Meijer
,
Hermans tiende sterfjaar herdacht
In:
NRC Handelsblad
, (2005) (11 maart) 6
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Roel Meijering
,
De achtergronden van Lebensraum
In:
WFH-verzamelkrant
, 1 (1991-1992) 2 (maart 1992) 15-18
, 1992
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
nadruk
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Lebensraum: een oorlogsdagboek. Eibergen, 1991.
Doeschka Meijsing
,
De hel van het morele dilemma : een grote roman van W.F. Hermans
In:
Elsevier
, (1989) (9 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto van het boek 'Au pair’
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Doeschka Meijsing
,
Nutteloze tijden, nutteloze dingen : W.F. Hermans heeft nog altijd gelijk
In:
Elsevier
, (1991) (31 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Patrick Forestier
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Doeschka Meijsing
,
‘Malle Hugo’ van W.F. Hermans
In:
Elsevier
, (1995) (14 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo. Amsterdam, 1994.
Doeschka Meijsing
,
Vent tegen wil en dank
In:
Vrij Nederland
, (1981) (5 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Betekenis van Hermans voor de schrijver persoonlijk.
Hannes Meinkema
,
Schrijver eerste klas
In:
Vrij Nederland
, (1981) (5 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Cor Stutvoet
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Betekenis van Hermans voor de schrijver persoonlijk.
Arjan H. Melger
,
Als twee druppels water
In:
Letterlik : instituutsblad Nederlands K.U. Nijmegen
, 4 (1989-1990) 1 (augustus 1989) 32-33
, 1989
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'De donkere kamer van Damocles' door Fons Rademakers onder de titel 'Als twee druppels water'.
Anthony Mertens
,
Een heilige van de dubbelheid : ondanks flauwiteiten blijft Hermans intrigeren
In:
De Groene Amsterdammer
, (1987) (11 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Anthony Mertens
,
W.F. Hermans als Telegraaf-satirikus : denkbeeldige professoren van een denkbeeldige universiteit
In:
De Groene Amsterdammer
, (1975) (29 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
getekend portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Anthony Mertens
,
Postmodern elements in postwar Dutch fiction
In:
Postmodern fiction in Europe and the Americas; ed. by Theo D'haen and Hans Bertens. Amsterdam [etc.], 1988.
RodopiAmsterdam
, 1988 (p. 143-159)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Chris N. van der Merwe
,
Afrikaanse en Nederlandse oorlogsverhale : 'n vergelykende perspektief
In:
De helende kracht van literatuur: over Nederlands en Suid-Afrikaans oorlogsproza; onder red. van C.N. van der Merwe en R.W. Wolfswinkel
In de KnipscheerHaarlem
, 2002 (p. 203-223)
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Melle, Johannes van
thema - Wereldoorlog II
;
vergelijking met de Zuidafrikaanse literatuur
Annotatie(s):
Lezing, gehouden tijdens het symposium 'De helende kracht van literatuur: over Nederlands en Suid-Afrikaans oorlogsproza' aan de Universiteit van Kaapstad, juli 1998.
Nico Merx
,
Plein
In:
Het Parool
, (1995) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Berto Merx
,
Hermans-onderzoeker : 'Ik zou me belachelijk maken' : De affaire W.F. Hermans
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1988) (6 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Henssen, Emile
Annotatie(s):
Over de voorwaarden, die de Rijksuniversiteit Groningen heeft gesteld, i.v.m. inzage in het rapport uit 1972 over Hermans door onderzoeker E. Henssen, nodig voor het schrijven van een gedenkboek over de RUG.
Berto Merx
,
Universiteit weigerde ten onrechte inzage in dossier W.F. Hermans : Raad van State vernietigt besluit
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1991) (2 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Annotatie(s):
Het archief van de RU Groningen over voormalig lector W.F. Hermans.
Dik van der Meulen
,
Hermans over Du Perron : geestverwant en agressor
In:
Cahiers voor een lezer
, (2002) 16 (juli) 21-28
, 2002
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Du Perron, E.
literatuuropvatting
;
fictie vs. non-fictie
Annotatie(s):
Lezing, gehouden op 16 mei 2002 in het Parooltheater te Amsterdam.
Tony van der Meulen
,
De snauwende woede van W.F. Hermans
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1983) (18 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Tony van der Meulen, Julian S. With
,
W. F. Hermans is een racist
In:
With, Julian S. Zwart racisme bestaat niet. 2e dr
With][Utrecht
, [1986] (p. 18-20)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
racisme
;
Nacht van de poëzie (Utrecht)
Annotatie(s):
Ook in: Utrechts Nieuwsblad, 9 maart 1984.
Reactie op p. 21-23: Hermans is geen racist, door Tony van der Meulen (ook in Utrechts Nieuwsblad, 9 maart 1984); p. 24-26 Repliek J.S. With; p. 27-28 Reakties (gedeeltelijk ook in Utrechts Nieuwsblad, 16 maart 1984).
Koen Meulenaere
,
Laatste interview
In:
Knack
, (1995) (24 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Henk van der Meyden
,
Onze brave tv-programma's moeten veel harder worden : TV-deskundige : Nederlanders durven zichzelf niet te zijn
In:
De Telegraaf
, (1962) (20 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Peter van Campen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
Tevens korte reactie van Hermans (Schrijver Hermans: 'Uitgever was voorbereid!').
Henk van der Meyden
,
Schrijver Hermans: 'Uitgever was voorbereid'
In:
De Telegraaf
, (1962) (20 november) 11
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Controverse met uitgever Van Oorschot.
Jan Meyers
,
Een skelet in de kast van de democratie : De zaak King Kong en de angst voor de waarheid
In:
Vrij Nederland
, (1987) (7 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Christiaan Lindemans alias King Kong
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Recensie van twee boeken over King Kong:
Dekkers, Frans. King Kong : leven, dood en opstanding van een verrader. Amsterdam, 1986.
Pinto, Oreste. Vriend of vijand. Amsterdam, 1986. (Vert. van: Spycatcher omnibus. Londen, 1962).
John Michielsen
,
Coming to terms with the past and searching for an identity : the treatment of the occupied Netherlands in the fiction of Hermans, Mulisch and Vestdijk
In:
Algemeen Handelsblad
, 7 (1986) 1-2 () 62-68
, 1986
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Vestdijk, S.
thema - Wereldoorlog II
Annotatie(s):
Ook in: Voorwaarts / Forward: an anthology of writing from the Canadian Journal of Netherlandic studies, on the occasion of the 25th anniversary of the Canadian Association for the Advancement of Netherlandic Studies (1971-1996); ed. by: Augustinus P. Dierick, Basil Kingstone. Speciaal nr. van: Can. j. Neth. stud.: 17 (1996), p. 1-2, 178-183.
Guus Middag
,
Hermans altijd goed voor een paradox
In:
Het Parool
, (1985) (juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Relikwieën en documenten. Amsterdam, 1985.
Guus Middag
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949]
In:
NRC Handelsblad
, (1999) (22 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto radio van Joyce van Belkom
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Wolkenkrabber, De (Staal)
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Meer bepaald over het gebouw 'De Wolkenkrabber' van architect J.F. Staal, aan het Victorieplein in Amsterdam-Zuid, en een Philips-radio, beide figurerend in de roman 'De tranen der acacia's'.
Guus Middag
,
Radio Wenen
In:
Vrolijk als een vergelijking: vijftig kleine essays over poëzie; Guus Middag.
Van OorschotAmsterdam
, 2002 (p. 10-14)
Vorm:
Artikel/Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Brodsky, Joseph
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
A. Middeldorp
,
Achterberg en close reading
In:
Achterbergkroniek : periodiek van het Genootschap Gerrit Achterberg
, 11 (1992) 2 [= 21] (november) 27-37
, 1992
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Anbeek, Ton
;
Achterberg, Gerrit
;
Drs. P.
waardeoordeel
;
close reading
A. Middeldorp
,
[Over de verfilming door Fons Rademakers van: Hermans, W.F. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958, o.d.t. Als twee druppels water]
In:
Horizon : gereformeerd apologetisch, thetisch tijdschrift
, 26 (1963) 4 (april) 126-128
, 1963
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
C.P. Middendorp
,
Wee je gebeente als een filosoof in de mode is
In:
Propria Cures
, (1967) (3 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Peursen, C.A. van
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Marisca Milikowski
,
Van het water in de sloot of omgekeerd
In:
De Waarheid
, (1984) (6 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
Otto Milo
,
Adriaan Ditvoorst nam revanche met 'De blinde fotograaf'
In:
Het Binnenhof
, (1974) (8 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de verfilming van ‘De blinde fotograaf’ uit ' Een landingspoging op Newfoundland', door Adriaan Ditvoorst.
Otto Milo
,
Adriaan Ditvoorst nam revanche met 'De blinde fotograaf'
In:
Het Binnenhof
, (1974) (8 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de verfilming van ‘De blinde fotograaf’ uit ' Een landingspoging op Newfoundland', door Adriaan Ditvoorst.
Otto Milo
,
De passie van een jongetje voor 'De elektriseermachine'
In:
Het Binnenhof
, (1978) (27 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
scene uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Zuylen, Erik van
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'De elektriseermachine van Wimshurst', uit 'Een wonderkind of een total loss', door Erik van Zuylen.
Otto Milo
,
Frans Rasker en Olga Madsen ontfermen zich over de Nederlandse korte films
In:
Het Binnenhof
, (1978) (12 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
scene uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Zuylen, Erik van
Annotatie(s):
O.a. over de verfilming van 'De elektriseermachine van Wimshurst', uit de verhalenbundel 'Een wonderkind of een total loss', door Erik van Zuylen.
Otto Milo
,
Hermans' 'Paranoia' sfeervol verfilmd : Ditvoorsts gewaagd debuut geslaagd
In:
Het Binnenhof
, (1967) (20 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
Ook in: Dagblad De Stem, 21 april 1967 (Paranoia, goed debuut van Adriaan Ditvoorst : Jong regisseur presenteert zich) [iets gewijzigd].
Emiel van Moerkerken
,
De dubbele bodem
In:
HP/De Tijd
, (1994) (22 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
diverse foto’s uit het besproken boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een foto uit eigen doos. Amsterdam, 1994.
Emiel van Moerkerken
,
Ingezonden : Nogmaal Hotel Multatuli
In:
Algemeen Handelsblad
, (1964) (14 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
2 foto's geboortehuis Multatuli
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Reactie op Hermans' artikel over Multatuli in het Supplement van het Algemeen Handelsblad, 29 februari.
Jacob Moerman
,
De onvoltooide autobiografie van Willem Frederik Hermans
In:
Drentse en Asser courant
, (1991) (21 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Jutka Rona
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Ook vermelding van het verschijnen van de als jubileumeditie uitgekomen 22e dr. van Nooit meer slapen.
Jacob Moerman
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo. Amsterdam, 1994]
In:
Drentse Courant
, (1994) (1 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo. Amsterdam, 1994.
Jacob Moerman
,
W.F. Hermans en zijn afkeer van Nederland
In:
Drentse en Asser courant
, (1991) (18 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Naar Magnitogorsk. Amsterdam, 1990.
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein. Amsterdam, 1990.
Jacob Moerman
,
Het Groningen van Willem Frederik Hermans (1921-1995)
In:
Drentse Courant
, (1999) (22 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Groningen
Annotatie(s):
In de rubriek 'Het hoogste woord'.
Jacob Moerman
,
W.F. Hermans is nooit uit Groningen vertrokken
In:
Afslag Noord : kwartaaltijdschrift over boeken en kunst
, (1998) (maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Groningen
Jacob Moerman
,
'In Groningen dachten ze al snel : wat hebben we hier in huis gehaald' : het oud zeer van W.F. Hermans
In:
Drentse Courant
, (1994) (5 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jacob Moerman
,
Ruisend gruis : de laatste roman van Willem Frederik Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1995) (8 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto schrijfmachine uit coll. Hermans, portr. Hermans door Freddy Rikken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
Jacob Moerman
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Slechte kritieken gaan nooit verloren, goede ook niet, sinds kort. Amsterdam, 1993]
In:
Drentse Courant
, (1993) (13 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Slechte kritieken gaan nooit verloren, goede ook niet, sinds kort. Amsterdam, 1993.
Lezing gehouden bij de presentatie van LiteRom, een cd met 40.000 literaire kritieken, waarin de schrijver polemiseert tegen de wetenschappelijke editie van Multatuli's 'Max Havelaar'.
Jacob Moerman
,
Dood schrijver maakt eind aan problematisch relatie met Rijksuniversiteit : weg met een Groninger koek
In:
Drentse Courant
, (1995) (4 mei)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
omslagen boeken Hermans, portr. Hermans, Academiegebouw RU Groningen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jacob Moerman
,
Hermans speelde voor mij even de populaire oom
In:
Drentse Courant
, (1995) (4 mei)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
opdracht van Hermans in exemplaar van 'Onder professoren'.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jacob Moerman
,
Aardigste volk ter wereld
In:
Drentse en Asser courant
, (1996) (25 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Brouwers, Jeroen
Annotatie(s):
Over: Brouwers, Jeroen. Het aardigste volk ter wereld : Willem Frederik Hermans in Brussel : bijdrage aan zijn biografie. Amsterdam [etc.], 1996.
Jacob Moerman
,
Biografie van Hans van Straten over beruchte auteur : Het gelijk van Hermans
In:
Drentse Courant
, (1999) (1 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag besproken boek
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Jacob Moerman
,
Twee teruggevonden gesprekken met W.F. Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1995) (24 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto kop Hermans gemaakt door Sylvia Willink-Quiël
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Ze zullen eikels zaaien op mijn graf : teruggevonden gesprekken met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1995.
Jacob Moerman
,
Hans van Straten schreef vuistdikke biografie over omstreden auteur : 'Kijk, daar staat Hermans'
In:
Drentse Courant
, (1999) (25 februari)
Vorm:
Interview
illustraties:
2 portr. van Hermans
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Jacob Moerman
,
[Hermans wil niet aanwezig zijn op het Groninger literaire festival Herfstschrift]
In:
Drentse Courant
, (1993) (28 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Groningen
Annotatie(s):
Hermans wil niet aanwezig zijn op het Groninger literaire festival Herfstschrift.
Jacob Moerman
,
Het insinuerende fotootje van Willem Frederik Hermans en zijn Truus(je)
In:
Drentse Courant
, (1994) (9 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Madelon in de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1994.
Jacob Moerman
,
W. F. Hermans is nooit uit Groningen vertrokken
In:
Afslag Noord : kwartaaltijdschrift over boeken en kunst
, (1998) 4 (maart) 8-11
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Rijksuniversiteit Groningen
Jacob Moerman
,
Een vriendschap met Willem Frederik Hermans
In:
Dagblad van het Noorden
, (2002) (26 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Annotatie(s):
Over: Vree, Freddy de. De aardigste man ter wereld. Amsterdam, 2002.
Jacob Moerman
,
W.F. Hermans hield van zuurkool
In:
Haarlems Dagblad
, (2002) (27 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en Sylvia Kristel
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Annotatie(s):
Over: Vree, Freddy de. De aardigste man ter wereld. Amsterdam, 2002.
Ook in: De Gooi- en Eemlander, 29 april 2002; De Stem en het Rotterdams Dagblad, 3 mei 2002 (Een vriendschap met W.F. Hermans).
M. Mok
,
Moeilijke zelfontsluiting
In:
Critisch bulletin : maandblad voor letterkundige critiek
, 13 (1945-1946) 11 (november 1946) 495-499
, 1946
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Gomperts, H.A.
Annotatie(s):
Over: Gomperts, H.A. Van verlies en dood: gedichten. Amsterdam, 1946.
Over: Hermans, Willem Frederik. Horror coeli en andere gedichten. Amsterdam, 1946.
Paul te Molder
,
W.F. Hermans' levensvisie in flauw verhaal
In:
De Waarheid
, (1984) (13 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
Bart Molenkamp
,
Wel een beeld, maar niet uit eigen waarneming
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 35 (juni 2000) 77-78
, 2000
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Maarten Moll
,
Gouden Bijtjes in het jubeljaar
In:
Het Parool
, (2004) (23 september)
Vorm:
Boekaankondiging
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 2003.
S. Montag
,
W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (29 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans door Ronald Sweering
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In de rubriek 'Overpeinzingen'.
Reinout van Montelbaan
,
De vredesduif met oogkleppen
In:
Algemeen Handelsblad
, 5 (1998) 3 (september) 26-28
, 1998
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
pacifisme
;
communisme
Martin Mooij
,
Willem Frederik Hermans : Mandarijnen op zwavelzuur
In:
Vooruit
, (1968) (7 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Amsterdam, 1968.
J.J.A. Mooij
,
Symbolic action in 'Het behouden huis' by W.F. Hermans
In:
Dutch crossing : a journal for students of Dutch in Britain
, (1983) 20 (augustus) 50-64
, 1983
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
allegorie
J.J.A. Mooij
,
Le Réel et l'imaginaire: à propos de La maison préservée de W.F. Hermans; trad. du néerlandais par Catherine Schaafsma
In:
Écriture de la religion: écriture du roman; textes réunis par Charles Grivel
Centre Culturel Français [etc.]Groningen [etc.]
, [1979] (p. 139-156)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1951.
Wam de Moor
,
Gluren door een rarekiekdoos van W.F. Hermans
In:
De Tijd
, (1981) (16 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
Over: Hermans, Willem Frederik. Homme’s hoest. Amsterdam, 1980.
Wam de Moor
,
W.F. Hermans in zijn jeugd en in de West : de verschrikkelijke grootmoeder
In:
De Tijd
, (1969) (4 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto jonge Hermans met zijn zusje
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, [1969].
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Wam de Moor
,
Je kunt de lezer nu eenmaal niet voorschrijven wat hij moet zien
In:
De Tijd
, (1982) (15 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Wam de Moor
,
Engelbewaarder als verteller
In:
De Tijd
, (1971) (11 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
tek. van Pim van Boxsel (uit Raster)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Over de voorpublicatie van een fragment uit Herinneringen van een engelbewaarder in het Hermans-nummer van het literair tijdschrift Raster. In dit artikel ook een fragment.
Wam de Moor
,
W.F. Hermans als de nar die mag zeggen wat hij wil : een bundel essays over het taboe
In:
De Tijd
, (1979) (27 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
Wam de Moor
,
Hermans, de dichter
In:
De Gelderlander
, (2000) (21 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Kussen door een rag van woorden. 3e dr. Amsterdam, 2000.
Wam de Moor
,
De grote namen van dit najaar
In:
De Tijd
, (1975) (14 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Over de in het najaar verschenen literaire werken (w.o. 'Onder professoren'), alsmede over de reacties van de diverse critici op 'Onder professoren'..
Wam de Moor
,
Hermans' Multatuli leest niet als een roman, het is er een
In:
De Tijd
, (1976) (11 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Multatuli
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Wam de Moor
,
De levensfilosofie van W.F. Hermans : men kan niemand vertrouwen, ook zichzelf niet
In:
De Tijd
, (1981) (11 september)
Vorm:
Overzichtsartikel
illustraties:
div. ill. en portr., manuscript Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Wam de Moor
,
Willem Frederik Hermans
In:
De Tijd
, (1973) (25 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. Minorca-haan door Paul de Lussanet
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
;
Janssen, Frans A.
Annotatie(s):
Over: Janssen, Frans A. en Rob Delvigne. Bibliografie van de verspreide publicaties van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1972.
Bespreking samen met 'Hoenderlust' van F. Harmsen ten Beek en P. de Lussanet.
Wam de Moor
,
W.F. Hermans (2)
In:
De Tijd
, (1981) (25 september)
Trefwoord(en):
Goedegebuure, Jaap
;
Hermans, Willem Frederik
Wam de Moor
,
Een eenvoudige Hermans : over W.F. Hermans (Synopsis)
In:
Moor, Wam de. Deze kant op: kritieken en profielen van boeken en schrijvers
ArbeiderspersAmsterdam
, 1986 (p. 146-150)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: De Tijd, 12 juni 1981.
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen: roman. Amsterdam, 1981.
Wam de Moor
,
'Een vaag ravijn van bont' : een oriëntatie in de poëzie van W.F. Hermans
In:
Bzzlletin
W.F. Hermans; [Frans A. Janssen ... et al.; red.: Freddy de Vree]. Speciaal nr. van: Bzzlletin
, 13 (1984-1985) 126 (mei 1985) 64-69, 80
, 1985
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
poëzie
Internet:
/tekst/moor005eenv01_01/
Wam de Moor
,
Een engelbewaarder verliest zich in clichés
In:
Moor, Wam de. Wilt u mij maar volgen?: kritieken en profielen over het proza van de jaren zeventig
Amsterdam
, 1980 (p. 90-96)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: De Tijd, 25 september 1971.
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Wam de Moor
,
Tragi-komedie vol vergissingen : Hermans' engelbewaarder verliest zich in clichés
In:
Jeugd en cultuur : maandschrift voor de studerende jeugd van Noord en Zuid
, 16 (1971) 8-9 () 384-388
, 1971
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Wam de Moor
,
'Een vaag ravijn van bont': een oriëntatie in de poëzie van W.F. Hermans
In:
Raster : driemaandelijks tijdschrift voor literatuur
Willem Frederik Hermans. Speciaal nr. van: Raster
, 5 (1971) 2 (zomer) 207-224
, 1971
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Wam de Moor
,
Willem Frederik Hermans pakt uitgever aan : intrige moet kern van de roman vormen
In:
Amersfoortse Courant
, (1962) (12 december) 3
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Ron Mooser
,
[Over Jacob Israël de Haan]
In:
Homologie : tijdschrift voor homologie
, 4 (1982) 2 (zomer) 22-23
, 1982
Trefwoord(en):
Dubois, Pierre H.
;
Hermans, Willem Frederik
;
Komrij, Gerrit
;
Delvigne, Rob
;
Haan, Jacob Israël de
;
Giebels, L.A.M.
;
Lommen, M.M.
;
Meijer, Jaap
;
Ross, Leo
Adriaan Morriën
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963]
In:
Het Parool
, (1964) (28 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
Adriaan Morriën
,
Verslag van een mislukking
In:
Het Parool
, (1966) (19 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Ook veschenen in het Utrechts Dagblad, 19 maart?.
Adriaan Morriën
,
Studies in zelfbeklag
In:
Het Parool
, (1967) (2 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Adriaan Morriën
,
Studies in zelfbeklag
In:
Morriën, Adriaan. Brood op de plank: verzameld kritisch proza; [bezorgd en van annotaties voorz. door Rob Molin]. Dl. 2
Van OorschotAmsterdam
, 1999 (p. 415-418)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Het Parool, 25 november 1967.
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Adriaan Morriën
,
Verslag van een mislukking
In:
Morriën, Adriaan. Brood op de plank: verzameld kritisch proza; [bezorgd en van annotaties voorz. door Rob Molin]. Dl. 2
Van OorschotAmsterdam
, 1999 (p. 356-359)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Het Parool, 19 maart 1966.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Adriaan Morriën
,
De vetes van Willem Frederik Hermans
In:
Morriën, Adriaan. Brood op de plank: verzameld kritisch proza; [bezorgd en van annotaties voorz. door Rob Molin]. Dl. 2
Van OorschotAmsterdam
, 1999 (p. 311-313)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Het Parool, 28 maart 1964.
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
Adriaan Morriën
,
Gevecht tussen verlangen en noodzaak
In:
Morriën, Adriaan. Brood op de plank: verzameld kritisch proza; [bezorgd en van annotaties voorz. door Rob Molin]. Dl. 1
Van OorschotAmsterdam
, 1999 (p. 271-273)
Trefwoord(en):
Kossmann, Alfred
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Het Vrije Volk, 5 oktober 1950.
Over: Kossmann, Alfred. De nederlaag: roman. Amsterdam, 1950.
Adriaan Morriën
,
Oudtestamentische godheid : bij het overlijden van Willem Frederik Hermans (Petits paquets; 11)
In:
De Klencke PersOosterhesselen
, 1995 (7 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Vrij Nederland, 6 mei 1995; Morriën, Adriaan. Ik heb nu weer de tijd. Amsterdam, [etc.], 1996, p. 249-251 (Een vriendschap uit wantrouwen).
Adriaan Morriën
,
In ieder opzicht vertrokken
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 15 (juni 1995) 71-72
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 71 bevat een herinnering van Adriaan Morriën.
Adriaan Morriën, Joost Zwagerman
,
Adriaan Morriën
In:
Zwagerman, Joost. Collega's van God: portretten en polemieken
De ArbeiderspersAmsterdam
, 1993 (p. 135-149)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Morriën, Adriaan
erotiek
;
schrijverschap
Annotatie(s):
Uitgebreide tekst van een artikel in HP/De Tijd, 12 juni 1992 (De wereld van Adriaan Morriën).
Adriaan Morriën, Joost Zwagerman
,
Over de maîtresse van W.F. Hermans : Joost Zwagerman in gesprek met Adriaan Morriën
In:
Arti
, 3 (1991) 3 (november) 92-101
, 1991
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Morriën, Adriaan
Adriaan Morriën, Paul Aalbers
,
Gesprekken met Adriaan Morriën over W.F. Hermans
In:
Maatstaf : maandblad voor letteren
, 33 (1985) 5 (mei) 2-11
, 1985
Vorm:
Artikel/InterviewBiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Morriën, Adriaan
Annotatie(s):
Neerslag van twee gesprekken in het VPRO-radioprogramma 'Boeken' van 13 en 20 november 1984.
Adriaan Morriën
,
Een hangertje met een gevoel van eerbied
In:
Tirade
Over W.F. Hermans. Speciaal nr. van: Tirade; [red.: Jaap Goedegebuure en Herman Verhaar ; met bijdr. van: Raymond J. Benders ... et al.]
, 25 (1981) 271 (december) 656-668
, 1981
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
waardering
Annotatie(s):
Persiflage op: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975, en: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Samenvatting:
De bijdrage van Morriën bestaat uit een persiflage op Uit talloos veel miljoenen. De persiflage, zogenaamd een fragment van de roman Onder literatoren, bestaat voornamelijk uit een gesprek door twee echtparen. Het betreft Vincent, die auteur is geworden in plaats van wetenschappelijk hoofdambtenaar “in bijvoorbeeld geologie” met zijn vrouw Vita en de dichter Edwin en zijn vrouw Dea. Deze vraagt aan het andere paar of zij de nieuw roman van Willem Frederik Hermans al hebben gelezen. Ze vinden het “Flaaauw! Slèèècht! Verveeelend! Onze Parijse balling begint seniel te worden!” Vervolgens lezen ze elkaar passages voor uit Uit talloos veel miljoenen, dat volgens hen een nageboorte is van Onder professoren. Ze zijn ook van mening dat vrouwelijke lezers Hermans niet waarderen, omdat hij in zijn romans van vrouwen alleen karikaturen kan maken.
Adriaan Morriën
,
Verslag van een mislukking
In:
Kritisch akkoord 1967
Brussel [etc.]
, 1967 (p. 100-104)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Het Parool, 19 maart 1966.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Adriaan Morriën
,
De gruwelkamer van W.F. Hermans, of Ik moet altijd gelijk hebben
In:
De Bezige BijAmsterdam
, [1955] (45 p.)
Vorm:
Monografie/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
Annotatie(s):
Ook in: Morriën, Adriaan. Brood op de plank: verzameld kritisch proza; [bezorgd en van annotaties voorz. door Rob Molin]. Dl. 1. Amsterdam, 1999, p. 442-465.
Enigszins gewijzigde tekst in: Morriën, Adriaan. Ik heb nu weer de tijd. Amsterdam [etc.], 1996, p. 227-249.
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur: fragment uit het hoofdstuk 'Tijdschriften'. (Podium 9 (1953-1954) 6 (augustus-december 1954), p. 277-281 (verwerkt in: Lange lijdensweg van de tijdschriften in het kort. In: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Amsterdam, 1963, p. 77-86 (2e dr. 1967; 3e dr. 1970; 4e dr. 1973)); en Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. No. 1: Het geweten van de Groene Amsterdammer, of Volg het spoor omhoog. Amsterdam, 1955 (ook in: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Amsterdam, 1963, p. 162-175 [met aantekeningen op p. 176-178] (2e dr. 1967; 3e dr. 1970; 4e dr. 1973)).
Ook in: Morriën, Adriaan. Brood op de plank: verzameld kritisch proza; [bezorgd en van annotaties voorz. door Rob Molin]. Dl. 1. Amsterdam, 1999, p. 442-465.
Enigszins gewijzigde tekst in: Morriën, Adriaan. Ik heb nu weer de tijd. Amsterdam [etc.], 1996, p. 227-249.
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur: fragment uit het hoofdstuk 'Tijdschriften'. (Podium 9 (1953-1954) 6 (augustus-december 1954), p. 277-281 (verwerkt in: Lange lijdensweg van de tijdschriften in het kort. In: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Amsterdam, 1963, p. 77-86 (2e dr. 1967; 3e dr. 1970; 4e dr. 1973)); en Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. No. 1: Het geweten van de Groene Amsterdammer, of Volg het spoor omhoog. Amsterdam, 1955 (ook in: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Amsterdam, 1963, p. 162-175 [met aantekeningen op p. 176-178] (2e dr. 1967; 3e dr. 1970; 4e dr. 1973)).
Alicja Morze
,
Lektury na weekend
In:
Dziennik Baltychik
, (1994) (10 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Pools
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ciemnia Damoklesa. Warszawa, 1994.
Peter Motte
,
Homeros' Odysseus/Hommes Homerus/Hermans' Homme's hoest
In:
Tijdlijn : tweemaandelijks literair tijdschrift
, 4 (1995) 17 () 65
, 1995
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Homme's hoest. Amsterdam, 1980.
Françoise Johanna de Muinck Keizer
,
Elf uit Vlaanderen
In:
Nieuwe Rotterdamsche Courant
, (1967) (10 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weverbergh, Julien
Annotatie(s):
Over: Elf uit Vlaanderen. Amsterdam [etc.], 1967.
Erik van Muiswinkel
,
Hermans’ horlogerie : de waarheid is : anderen gelukkig willen maken, daar komen ongelukken van
In:
Intermagazine
, (1987) (december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. van man tussen de wijzers van een klok door Walter van Lotringen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
In de rubriek 'De woorden'.
Ook bespreking van Koos van Zomeren (Sterk water).
Erik van Muiswinkel
,
Hermans' Horlogerie : de waarheid is : anderen gelukkig willen maken, daar komen de ongelukken van
In:
Intermagazine
, 8 (1987) 12 (december) 63-64
, 1987
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Zomeren, Koos van
Annotatie(s):
Over: Zomeren, Koos van. Sterk water. Amsterdam, 1987.
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987
Reinjan Mulder
,
Paulina in Parijs : roman van Willem Frederik Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1989) (8 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Reinjan Mulder
,
Een kleine Mozart
In:
NRC Handelsblad
, (1980) (18 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
Reinjan Mulder
,
Carolien in kunstland : novelle van W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1982) (3 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Reinjan Mulder
,
Het volmaakte is onbestaanbaar
In:
NRC Handelsblad
, (1979) (14 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans in openbaar vervoer
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979.
Reinjan Mulder
,
Zou het niet mogelijk zijn in vrede met elkaar te leven?
In:
NRC Handelsblad
, (1993) (12 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Reinjan Mulder
,
De show is zijn geld waard : bejaarde stokpaarden van Willem Frederik Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1994) (23 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Freddy Rikken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo. Amsterdam, 1994.
Reinjan Mulder
,
Mandarijnen zonder zwavelzuur
In:
NRC Handelsblad
, (1983) (9 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur, supplement. Parijs, 1983.
Reinjan Mulder
,
Een papier geworden nachtmerrie : de laatste roman van W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (8 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. Hermans door Cyprian Koscielniak
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
Gerard Mulder
,
'Vroeger keken de winkeliers tegen je op als je hier woonde'
In:
Vrij Nederland
, (1980) (12 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Wolkenkrabber, De (Staal)
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Meer bepaald over het gebouw 'De Wolkenkrabber' van architect J.F. Staal, aan het Victorieplein in Amsterdam-Zuid, figurerend in de roman 'De tranen der acacia's'.
Reinjan Mulder
,
Een leven lang schrijven tegen leugenaars, gekken en malloten
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Reinjan Mulder
,
Hermans niet boos, wel boos
In:
NRC Handelsblad
, (1993) (2 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de presentatie van: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Reinjan Mulder
,
Proces om de plichten van de boekhandel : Inzet Hermans 'Sterfboek'
In:
NRC Handelsblad
, (1996) (6 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
H.L. Mulder
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964]
In:
Tirade
, 9 (1965) 99 (maart) 197-198
, 1965
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
R.J.M. Mulder
,
Pret met Hermans
In:
Trans : tijdschrift voor literatuur
, 1 (1961-1962) 4 (juni 1962) 76-80
, 1962
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Harry Mulisch
,
De behouden vrijheid
In:
De Groene Amsterdammer
, (1952) (9 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1951.
Harry Mulisch, Willem Frederik Hermans, W.L. Brugsma
,
Wat moet een schrijver doen? : twistgesprek tussen Willem Frederik Hermans en Harry Mulisch
In:
Haagse Post
, (1969) (26 november) 27-32
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans, portr. Mulisch, groepsportr. Deeln. Twistgesprek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Harry Mulisch, Willem Frederik Hermans, W.L. Brugsma
,
Wat moet een schrijver doen? : twistgesprek tussen Willem Frederik Hermans en Harry Mulisch
In:
Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. en ingel. door Frans A. Janssen
Amsterdam
, 1979 (p. 170-189)
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. 1979; 3e, uitgebr. dr. 1983.
Ook in: HP-magazine, 26 november 1969; Mulisch, Harry. De mythische formule: dertig gesprekken 1951-1981; samengest. door Marita Mathijsen. Amsterdam, 1981, p. 80-95.
Harry Mulisch
,
Aan een Libertijns scribent
In:
Podium : literair maandblad
, 8 (1952) 2 (maart-april) 139-142
, 1952
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
rooms-katholicisme
;
literaire processen
John Muller
,
Dutch comfort, een licht schokkende klucht
In:
NRC Handelsblad
, (1971) (20 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
Over de toneelopvoering van ‘Dutch comfort’ in Brussel.
F.A. Muller
,
Eenoog & de Taalheks : over Hermans over Wittgenstein en versus Kazemier
In:
Hollands maandblad : tijdschrift voor literatuur en politiek
, 41 (1999-2000) 8-9 [= 621-622] (augustus-september 1999) 30-38
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
F.A. Muller
,
De literaire oorlog : over vals en echt in de polemiek
In:
Hollands maandblad : tijdschrift voor literatuur en politiek
, 30 (1988-1989) 497 (april 1989) 3-8
, 1989
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Brouwers, Jeroen
polemiek
;
navolging
Niek Muller
,
W. F. Hermans : géén sociaal geograaf
In:
Iambe : literair tijdschrift
, 5 (1985-1986) 20 9-12
, 1986
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Alexander Münninghof, Raymond J. Benders
,
Archief Hermans moet 'schatkamer voor literatuurhistorici zijn'
In:
Zwolse Courant
, (1998) (23 april)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans Instituut
Alexander Münninghof
,
Hermans Instituut in Den Haag : Initiatiefnemer blij met positieve reacties
In:
Leidsch Dagblad
, (1998) (22 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans Instituut
Annotatie(s):
Ook in: Utrechts Nieuwsblad, 21 april 1998 (Instituut voor studie naar W.F. Hermans).
Alexander Münninghof, Raymond J. Benders
,
Willem Frederik Hermans Instituut ondergebracht in Koninklijke Bibliotheek : Schatkamer voor literatuurhistorici
In:
Noordhollandsch Dagblad
, (1998) (21 april)
Vorm:
Interview
illustraties:
foto onthulling plaquette Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans Instituut
Ulla Musarra, Annie Verhaeghe
,
Narcissus en zijn spiegelbeeld : het moderne ik-verhaal (Puntkomma-reeks; 14)
In:
Van GorcumAssen
, 1983 (ix, 105 p.)
Trefwoord(en):
Wispelaere, Paul De
;
Multatuli
;
Brouwers, Jeroen
;
Teirlinck, Herman
autobiografie
;
ik-verhaal
Annotatie(s):
P. IX Voorwoord; p. 104-105 Bibliografie.
Recensie door Annie Verhaeghe in: Spiegel der letteren 27 (1985), p. 1-2, 146-149.
Ulla Musarra
,
De typologie van de ik-roman en de ontwikkeling van het moderne eerste-persoons presens-verhaal
In:
Handelingen van het ... Nederlandsche Philologencongres
, 37 (1982) () 263-271
, 1982
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
ik-roman
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Charlotte Mutsaers, Bert Boekschoten, Koos Human, Jan Fontijn
,
Schrijver, geograaf, dierenvriend
In:
Vrij Nederland
, (1995) (13 mei)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
3 portr. Hermans, 1 v.d. verdediging v. zijn prfschr. d. Ed van der Elsken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over Hermans als jong schrijver, over zijn belangstelling voor de fysische geografie, over Zuid-Afrika, en over zijn dierenliefde.
M. van N.
,
Is W.F. Hermans een goede fotograaf?
In:
Het Parool
, (1994) (25 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een foto uit eigen doos. Amsterdam, 1994.
N.
,
Het petje van Wim Hermans
In:
Propria Cures
, (1969) (20 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, [1969].
N.
,
Van het stapeltje (I)
In:
Propria Cures
, (1967) (28 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Peursen, C.A. van
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Over: Peursen, C.A. van. Ludwig Wittgenstein. Baarn, 1965.
N.
,
Ik en mijzelf : 'Als twee druppels water'
In:
Christelijk schoolblad : onze vacatures
, (1963) (14 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
M. van N.
,
Literair tijdschrift
In:
Het Parool
, (1992) (12 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: WFH-verzamelkrant, nummer 5.
R. N.
,
A black book
In:
The Scotsman
, (1962) (12 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. The dark room of Damocles. London [etc.], 1962.
N.V.
,
Multatuli
In:
De Nieuwe Gazet
, (1976) (14 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Multatuli
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Mark Nabbe, Pieter Nabbe
,
Zijn Mark Twain en Charles Dickens schrijvers van formaat?: Willem Frederik Hermans in Vlissingen aan het woord
In:
Letterlik : instituutsblad Nederlands K.U. Nijmegen
, 5 (1990-1991) 5 (juni 1991) 45-47
, 1991
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Haasse, Hella S.
Annotatie(s):
Verslag van een lezing door Frans Janssen over en een interview door Hella Haasse met Willem Frederik Hermans op 1 maart 1991 te Vlissingen.
Lolle Nauta
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Rotterdam, 1961]
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Rotterdam, 1961.
Typoscript van bespreking (voor de radio?) vanwege de 'Stichting Nederlandsche Radio Unie, regionale omroep Noord en Oost Groningen. Onder de kop 'Literair leven'. Gedateerd: 22 december 1961.
Lolle Nauta
,
Hermans & Wittgenstein: 'filosoferen is het ontwerpen van een wereldbeeld'
In:
Filosofie magazine
, 9 (2000) 3 (april) 8-11
, 2000
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Bewerkte tekst van een lezing, uitgesproken door Lolle Nauta tijdens een Hermans-symposium op 22 januari 2000 in Leeuwarden.
Lolle Nauta
,
Onder filosofen
In:
Filosofie magazine
, 4 (1995) 6 (juli-augustus) 15
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
filosofie
Frenk der Nederlanden
,
Eindelijk eerbetoon Amsterdam voor W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (1998) (28 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
tek. plaquette door Frits Marnix Woudstra
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Plaquette van Hermans van de hand van Frits Marnix Woudstra wordt op de gevel van de Eerste Helmersstraat 208 in Amsterdam aangebracht.
Annemiek Neefjes
,
De boodschap van de regendruppel
In:
Hervormd Nederland
, (1991) (21 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Steye Ravie
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Annemiek Neefjes
,
Niets deugt en zelfs dat niet : Hermans’ vermaningen
In:
Vrij Nederland
, (1995) (21 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo. Amsterdam, 1994.
Annemiek Neefjes, Piet Schreuders, Freddy de Vree, Dolf Hamming
,
Hij gaf het gevoel dat Nederlandse literatuur groot kon zijn
In:
Vrij Nederland
, (1995) (6 mei)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans door resp. Emile van Moerkerken en Jutka Rona
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annemiek Neefjes
,
Ter herinnering
In:
Vrij Nederland
, (1995) (17 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans met 'Frau Antje'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
Annotatie(s):
Over: WFH-verzamelkrant. Amsterdam, 1991-1999. (In memoriam-nummer).
Over: Polak, Bob. Bij de dood van Willem Frederik Hermans (1921-1995). Amsterdam, 1995.
Annemiek Neefjes
,
Vondelpark in oorlogstijd
In:
Vrij Nederland
, (1995) (23 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto Vondelpark tijdens oorlog door Ries van Wendel de Joode
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Polak, Bob. Wandelen met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994. (Tocht 2: Rondom het Vondelpark in oorlogstijd).
Annemiek Neefjes
,
[Over: De Parelduiker jrg. 1 (1996) nr. 5]
In:
Vrij Nederland
, (1997) (15 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: De Parelduiker 1 (1996) nr. 5.
Ton Neelissen
,
Kossmann en Hermans
In:
Elsevier
, (1958) (11 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie melodrama’s. Amsterdam, 1957.
Over: Hermans, Willem Frederik. Een landingspoging op Newfoundland en andere verhalen. Amsterdam, 1957.
Bespreking ook van A. Kossmann (De bekering) en Ton van Oudwijk (Mijn dochter doet goed, misschien).
Ton Neelissen
,
Hermans tegen wil en dank
In:
Roeping : cultureel maandblad
, 33 (1957-1958) 10 (februari 1958) 604-605
, 1958
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Armand Neerinckx
,
W.F. Hermans
In:
De Volkskrant
, (1990) (25 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Eredoctoraat in de letteren en filosofie voor Hermans aan de universiteit van Luik.
Zelfde brief ook op 27 augustus 1990 verschenen in NRC Handelsblad.
Hans Neervoort
,
Ontroering
In:
Bzzlletin
, 25 (1995-1996) 231-232 (december 1995-januari 1996) 110-111
, 1995
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Emigratie. (Moedwil en misverstand: novellen. Amsterdam, 1948, p. 117-121).
Andreas Nentwich
,
Unter der Mitternachtssonne wartet das Dunkel : Willem Frederik Hermans’ wunderbar nihilistisches Welttheater
In:
Die Zeit
, (2002) 51 (12 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nie mehr schlafen. Tübingen, 1982.
Gunther Nickel
,
Alles verdrängt : Willem Frederik Hermans erzählt hochraffiniert die Geschichte einer ganz und gar durchschnittlichen Frau
In:
Die Welt
, (2003) (25 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Leipzig, 2003.
Gunther Nickel
,
Weltliteratur aus den Niederlanden : endlich auf Deutsch : Willem Frederik Hermans Romane
In:
Literaturblatt für Baden und Württemberg
, 10 (2003) 5 (september-oktober) 10-11
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Leipzig, 2003.
Een verkorte versie verscheen in: Die Literarische Welt, 25 oktober 2003.
Joost Niemöller
,
Wie was WFH ook al weer? : het grote ongelijk
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Emiel van Moerkerken
Joost Niemöller
,
Hermans' ongelijk
In:
De Groene Amsterdammer
, (1997) (2 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
M. Nierath
,
Tonnie Luiken 2
In:
Het Parool
, (1996) (17 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Over: Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1996.
Jan Nies
,
W.F. Hermans in biografie : Multatuli was niet tegen kolonialisme
In:
Het Binnenhof
, (1976) (3 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Rob Nieuwenhuys
,
Kanttekeningen uit Peperga
In:
Hollands diep : cultureel opinieblad
, (1976) (19 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Rob Nieuwenhuys
,
Kanttekeningen uit Peperga
In:
Hollands diep : cultureel opinieblad
, 2 (1976) 13 (19 juni) 17-18
, 1976
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Du Perron, E.
;
Multatuli
;
Nieuwenhuys, Rob
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Pieter Nieuwint
,
'Ruisend gruis' : het stijlgevoel van W.F.Hermans
In:
Schrijfwijsheden: visies op taal en taaladvies; Ted Sanders, Peter Smulders (red.)
Sdu UitgeversDen Haag
, 1996 (p. 109-115)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
taalfouten
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
Pieter Nieuwint
,
De boter op het hoofd van W.F. Hermans
In:
Onze taal : maandblad van het Genootschap Onze Taal
, 60 (1991) 4 (april) 22-23
, 1991
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
taalfouten
;
essay
Pieter Nieuwint
,
Brekende klompen : het taalgebruik van W.F. Hermans
In:
Onze taal : maandblad van het Genootschap Onze Taal
, 59 (1990) 5 (mei) 77-78
, 1990
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Toptaal van topman (Onze taal 59 (1990) 2-3 (februari-maart), p. 22-23).
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Matthijs van Nieuwkerk
,
[Over: Antonissen, Bertus G. Reve/Hermans : een anekdote. Rotterdam, 1988. (38 foto's van Gerard Reve en Willem Frederik Hermans, genomen in 1954 door Cas Oorthuys)]
In:
Het Parool
, (1988) (19 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto's uit besproken boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over: Antonissen, Bertus G. Reve/Hermans : een anekdote. Rotterdam, 1988. (38 foto's van Gerard Reve en Willem Frederik Hermans, genomen in 1954 door Cas Oorthuys).
Matthijs van Nieuwkerk
,
Hermans en oude rekeningen
In:
Het Parool
, (1994) (17 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans in de Balie door Serge Ligtenberg
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans spreekt in De Balie in Amsterdam in het kader van een nieuwe serie lezingen over 'het taboe' van de SLAA.
Matthijs van Nieuwkerk
,
Bommelding en demonstranten deren Hermans niet in het minst
In:
Het Parool
, (1987) (19 januari) 9
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans tijdens rede door Bert Verhoefff
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans houdt, ondanks besluit Gemeentebestuur Amsterdam tot boycot van hem, toch een lezing in De Balie in Amsterdam.
M.J. van Nieuwstadt
,
Bombarnum & Bailey
In:
Nijmeegs Universiteitsblad
, (1965) (12 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
M.L. Nijdam
,
W.F. Hermans als toneel- en scenarioschrijver
In:
De Linie
, (1962) (2 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De woeste wandeling: een scenario. Amsterdam, 1962.
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama's. Amsterdam, 1962.
Nijdas
,
Anglofoob
In:
De Gelderlander
, (1965) (2 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
In de rubriek 'Zoute Krakelingen'.
Ook in: Arnhemsch Dagblad, 2 februari 1965.
Jos Nijhof
,
Multimediaal theater : de kunst van het doseren
In:
Ons erfdeel : kultureel tijdschrift voor Zuidvlaamse werking in Vlaams-Nederlands-Suidafrikaanse samenwerking
, 39 (1996) 1 (januari-februari) 120-121
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over de productie 'Hermans' hand - Een pro-memoriam', van de Johan Wagenaar Stichting in samenwerking met onder meer Theatergroep Hollandia.
Peter Nijmeijer
,
Verschil realiteit en fantasie voor Hermans onbelangrijk
In:
De Volkskrant
, (1985) (4 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: W.F. Hermans. Den Haag, 1985. (Bzzlletin nr. 126).
In de rubriek 'Tijdschriften'.
Peter Nijssen
,
[Hermans op schilderij]
In:
Vrij Nederland
, (1993) (27 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans op schilderij van Erik van Straten niet opgenomen in reeks prentbriefkaarten.
A. Nisbeen
,
'De heer Van Kuilenburg begreep er niets van'
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1962) (14 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
In de rubriek 'Het woord is aan de lezer'.
Philippe Noble
,
Meesterlijke analyses van W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (1981) (5 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Marscha van Noesel
,
Nieuwste roman brengt je in verwarring over de kwaliteiten van de schrijver : de ideale au pair van Hermans
In:
Drentse en Asser courant
, (1989) (6 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Marscha van Noesel
,
Het traditionele klokkenmakertje
In:
Drentse en Asser courant
, (1987) (24 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Jos van Noord
,
Welzijnsorganisaties Surinamers weren schrijver in Poëzienacht : W.F. Hermans : 'Ik ben niet racistisch!
In:
De Telegraaf
, (1984) (22 februari) 5
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reactie op de Federatie van Welzijnsorganisatie van Surinamers, welke het optreden van Hermans tijdens de Nacht van de Poëzie uit den boze vindt vanwege zijn vermeend racisme.
Jos van Noord
,
Schrijver trekt vergelijkingen tussen oorlog en voetbal : Stadion ons nieuwe slagveld
In:
De Telegraaf
, (1985) (9 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans, foto onlusten bij voetbal
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans spreekt op 8 mei 1985 op het symposium van het RIOD in de Nieuwe Kerk in Amsterdam.
Wim Noordhoek
,
Oorlog, de schrik van je leven
In:
Aloha
, (1971) (22 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto met wapens en militair voertuig
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Wim Noordhoek
,
Wim slacht het Gouden Kalf
In:
Propria Cures
, (1969) (20 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rubinstein, Renate
Avenue (tijdschr.)
Annotatie(s):
Reactie op brief Rubinstein in Propria Cures, 6 december 1969 over haar en Hermans' schrijven in 'Avenue'.
Wim Noordhoek
,
De tijden veranderen
In:
Propria Cures
, (1996) (29 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Prudhomme, Anastase
Annotatie(s):
Reactie op ingezonden brief van Pater Anastase Prudhomme.
Wim Noordhoek
,
De laatste resten van W.F.H.
In:
Propria Cures
, (1969) (15 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Prudhomme, Anastase
Annotatie(s):
Nogmaals over Pater Prudhomme's reactie op Noordhoek en zijn mening over Hermans' boek 'De laatste resten tropisch Nederland'.
Wim Noordhoek
,
Hermans is te koop
In:
Propria Cures
, (1969) (25 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Amsterdam, 1968.
Wim Noordhoek, Anastase Prudhomme, J.P. Guépin, Renate Rubinstein
,
Hermans is te koop
In:
Hoera voor het prinselijk paar: een keuze uit 'Propria Cures', 1965-1973; Guus door Luijters, Koen Koch, Mensje van Keulen ... [et al.]
Amsterdam
, 1975 (p. 124-126)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Propria cures 80 (1969, p. 7.
Reactie: Links tegen Hermans, door Anastase Prudhomme; reacties hierop: De laatste resten van W.F.H., door Wim Noordhoek; Zo jong en zo jaloers, door Anastase Prudhomme; De tijden veranderen, door Wim Noordhoek; reactie op de polemiek, door Renate Rubinstein (onder het pseud. Tamar); reactie hierop: Wim slacht het gouden kalf, door Wim Noordhoek; reactie op de polemiek: J.P. Guépin wil niet in Avenue schrijven, door J.P. Guépin. In: Hoera voor het prinselijk paar: een keuze uit 'Propria Cures', 1965-1973; Guus door Luijters, Koen Koch, Mensje van Keulen ... [et al.]. Amsterdam, 1975, resp. p. 126-127, 127-129, 129-130, 130-131, 132, 132-136 en 136-139 (ook in Propria cures: 80 (1969) nr. 8, 10, 12, 13, 13, 14 en 14).
J. Noordzij
,
Een nieuwe roman van Willem Frederik Hermans : De donkere kamer van Damocles
In:
Het schoolblad OK&W
, (1959) (18 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Nel Noordzij
,
Hermans : Vaag fotoboek - maar wat een schrijver!
In:
De Telegraaf
, (1969) (4 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en schoolfoto uit Fotobiografie
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, [1969].
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Nel Noordzij
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971]
In:
De Telegraaf
, (1971) (11 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, omslagtek. boek 'Herinneringen van een engelbewaarder’
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Nel Noordzij
,
W.F. Hermans te wapen tegen de onwaarheid
In:
De Telegraaf
, (1970) (5 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb : het sadistische universum 2. Amsterdam, 1970.
Cees Nooteboom
,
Er hatte immer recht : zum Tod des niederländischen Schriftstellers Willem Frederik Hermans
In:
Die Zeit
, (1995) (5 mei)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans door Philip Mechanicus
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Vertaald uit het Nederlands door Rosemarie Still.
Cees Nooteboom
,
W.F. Hermans
In:
Nooteboom, Cees. Nootebooms hotel
AtlasAmsterdam [etc.]
, 2002 (p. 249-271)
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Slauerhoff, J.J.
vertalingen in het Frans
Annotatie(s):
Ook in: Die Zeit, nr. 19, 5 mei 1995.
Cees Nooteboom
,
Nachwort
In:
Hermans, Willem Frederik. Die Dunkelkammer des Damokles: Roman; aus dem Niederländischen von Waltraud Hüsmert; mit einem Nachw. von Cees Nooteboom, [aus dem Niederländischen von Helga van Beuningen]
KiepenheuerLeipzig
, 2001 (p. 410-415)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Cees Nooteboom
,
Rel met een moraak
In:
De Volkskrant
, (1962) (24 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
Cees Nooteboom
,
Hermans en de anderen
In:
Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (p. 18-33)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Mechanicus, Philip
;
Nooteboom, Cees
Annotatie(s):
O.a. over: Philip Mechanicus en Harry Mulisch.
Max Nord
,
Pleidooi voor schrijver in de universiteit : aanval op en verdediging van Hermans in Komma en Merlijn
In:
Het Parool
, (1965) (29 aprl)
Trefwoord(en):
Oversteegen, J.J.
;
Hermans, Willem Frederik
;
Weverbergh, Julien
Annotatie(s):
Met name over de reacties in de literaire tijdschriften 'Komma' (weverbergh [hoofdletter verboden]) en 'Merlyn' (Oversteegen).
Met name over de reacties in de literaire tijdschriften 'Komma' (weverbergh [hoofdletter verboden]) en 'Merlyn' (Oversteegen).
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
Max Nord
,
Hermans koestert zijn vooroordelen : 'Anglofoob' in Podium over snorren, hoeden en vrouwen
In:
Het Parool
, (1964) (28 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het artikel 'Monoloog van een anglofoob' in het tijdschrift 'Podium' (januari 1964).
Op 29 april verschenen in Haagsch Dagblad.
Aart Nugteren
,
Honger! (1-2)
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 33 (december 1999) 28
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Aart Nugteren
,
Wat is een NSB-er?
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 3 (1993-1994) 12 (september 1994) 115-116
, 1994
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
personages
;
locatie - Amsterdam
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het enige pistoolschot. (Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988, p. 452-454).
Aart Nugteren
,
De bakker op de hoek blijkt zoek
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 3 (1993-1994) 11 (juni 1994) 83
, 1994
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
personages
;
locatie - Amsterdam
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Aart Nugteren
,
Herinneringen van Aart Nugteren, [1-2]: [interview]
In:
WFH-verzamelkrant
, 2 (1992-1993) 7 (juni 1993) 82-86
, 1993
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Afl. [1] met de ondertitel: 'Ieder wissewasje werd meteen bestraft'; afl. [2] met de ondertitel: 'Nee, Wim is nooit bij een razzia gepakt'.
Aart Nugteren
,
Terug naar de Helmersstraat
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 11 (2001-2002) 43 (juni 2002) 71-81
Vorm:
Artikel/Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Aad Nuis
,
Ware bandjirs van modder
In:
Haagse Post
, (1979) (5 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
Voornamelijk over de Weinrebzaak.
Aad Nuis
,
Polemiseren op zijn Hollands
In:
Haagse Post
, (1979) (8 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, Karel van het Reve, Jeroen Brouwers
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979.
Tevens bespreking van J. Brouwers (De nieuwe revisor) en Karel van het Reve (Een dag uit het leven van de reuzenkoeskoes).
Aad Nuis, Peter Oosterbos
,
De waterpolo-trucs van W.F. Hermans
In:
Haagse Post
, (1976) (5 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Nuis, Aad
Annotatie(s):
Over de bespreking door Nuis in Haagse Post, 22 mei 1976, van: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Nuis repliceert in naschrift.
Aad Nuis
,
Hermans is niet kwaadaardig genoeg
In:
Haagse Post
, (1975) (25 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Aad Nuis
,
De waterpolo-trucs van W.F. Hermans : Boeken : De raadselachtige Multatuli
In:
Haagse Post
, (1976) 21 (22 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en Multatuli
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Aad Nuis
,
Koning Holleweinreb
In:
Haagse Post
, (1970) (17 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weinreb, Friedrich
;
Rubinstein, Renate
Aad Nuis
,
Oude koe
In:
Vrij Nederland
, (1983) (5 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weinreb, Friedrich
O.
,
Schrijver voor de keuze
In:
De nieuwe eeuw
, (1951) (12 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Schrijver voor de keuze : getuigenissen over de cultuurtaak van de schrijver. 's-Gravenhage, 1950.
Kort aangestipt Hermans' opvatting over katholicisme en communisme.
O.Ø.
,
Tre nye Fønix-romaner
In:
Arbeider Avisa
, (1962) (13 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Noors
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Damokles' mørkerom. Oslo, 1962.
Hans Oerlemans
,
[Over: Hermans, W.F. Een wonderkind, of Een total loss. 9e dr. Amsterdam, 1985]
In:
Mug : Haags maandblad van uitkeringsgerechtigden
, 2 (1985) 9 (september) 13
, 1985
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
René Oey, Tonnie Luiken
,
Het conflict als brandstof : [interview met René Oey
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek 2: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1999) 23-30 () 213-220
, 1999
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Cyrille Offermans
,
Een journalist die om kopij verlegen zit : De zegelring, een flodderig bedenksel van Hermans
In:
De Groene Amsterdammer
, (1984) (5 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
Ton Olde Monnikhof
,
Op de bres voor King Kong : omstreden toneelstuk W.F. Hermans krijgt na veertien jaar eerste opvoering
In:
Algemeen Dagblad
, (1981) (5 mei) 13
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans, omslag boek 'King Kong', portr. initiatiefneemsters
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
Ton Oliemuller
,
Periander tv spel met een dubbele sleutel
In:
Het Binnenhof
, (1975) (21 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het dezelfde avond door de VPRO-televisie uit te zenden toneelstuk van Hermans, gebaseerd op gegevens van Herodotus en Diogenes Laërtius.
Gerrit Olivier
,
W.F. Hermans' 'wolk van niet weten'
In:
De nieuwe taalgids : tweemaandelijks tijdschrift
, 75 (1982) 2 (maart) 116-129
, 1982
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
perspectief
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Cathrien van Ommen, Tonnie Luiken, Ares Koopman
,
Een ontmoeting met de Tovenaar : over Willem Frederik Hermans in foto's en teksten (De Prom bibliofiel; 33)
In:
De PromBaarn
, cop. 1996 (126 p.)
Vorm:
Monografie/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Bevat een aantal portretfoto's van W.F. Hermans.
P. 9-22 Bij wijze van hommage: Zeer geachte heer Hermans, bent ú misschien een tovenaar? : over de brieven rond 'Au pair'; p. 81-120 Alleen/Met de echo van een naam!: En de angst voor de dag en de angst voor de nacht: het eerste en het laatste vraaggesprek met Willem Frederik Hermans. Nijmegen, 9 februari 1995.
Recensie door Tonnie Luiken in: Sterfboek: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant: (1996), p. 18-22, 16-17.
onbekend
,
De engelbewaarder
In:
Goois Nieuwsblad
, (1971) (15 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
In de rubriek ‘Literaire kroniek’.
Frank Onnen
,
Waarom de schrijver W.F. Hermans de verzetsprijs weigerde
In:
Haarlems Dagblad
, (1958) (7 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans' weigering van de prijs van de Stichting Kunstenaarsverzet.
Ook in: Utrechts Nieuwsblad, 7 februari 1958 (Waarom W.F. Hermans prijs van Kunstenaarsverzet weigerde) [enigszins gewijzigd], in de Haagsche Courant, 6 februari 1958 (Ik doe niet meer mee' zegt schrijver W.F. Hermans, en in het 'Rotterdamsch Nieuwsblad', 7 februari 1958 (W.F. Hermans weigert prijzen : Het is geen onderscheiding meer, iets 'toebedeeld'' te krijgen) [met portret Hermans].
M. Ooivinder
,
Niertjes op zwavelzuur
In:
Vrij Nederland
, (1955) (22 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Sierksma, F.
Annotatie(s):
Over een artikel in het literaire tijdschrift 'Podium', waarin Fokke Sierksma een lans breekt voor W.F. Hermans
H.J. Oolbekkink
,
Het boek moet heilig blijven
In:
Kunst van nu : maandkrant
, (1966) (maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Over het televisie-programma 'Literair kijkschrift' van de NCRV, gewijd aan de nog te verschijnen roman 'Nooit meer slapen'.
In de rubriek 'o.i.'.
H.J. Oolbekkink
,
De druppels water van Damocles
In:
Het Parool
, (1965) (mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. H.J. Oolbekkink
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
H.J. Oolbekkink
,
Het boek moet heilig blijven
In:
Kunst van nu : maandkrant
, 3 (1965-1966) 5 (maart 1966) 2
, 1966
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Visser, Ab
Annotatie(s):
Over een kritiek van Ab Visser in de Telegraaf over een aflevering van het N.C.R.V. televisieprogramma 'Literair Kijkschrift', gewijd aan de te verschijnen roman van Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
A.P. Oomen
,
Wat vindt u daar nou van? : Suriname nu zelfstandig : voor het nut van het algemeen
In:
De Tijd
, (1971) (19 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Reactie op artikel van Van Straelen (De Tijd, 1 april 1971), waarin Hermans wordt geciteerd. Briefschrijver (?) meent dat het citaat in zijn kontekst moet worden geplaatst en citeert ook.
Leo Oomens
,
Gewone mensen in de oorlog
In:
Algemeen Dagblad
, (1993) (4 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Leo Oomens
,
Een nieuwe lading zwavelzuur
In:
Algemeen Dagblad
, (1994) (2 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans bij presentatie Boekenweekgeschenk 1993, door Leo van Velzen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo. Amsterdam, 1994.
Leo Oomens
,
Strijd tegen zelfgenoegzaamheid voorbij
In:
Algemeen Dagblad
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans door Niels Westra
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Leo Oomens
,
[Over: Brouwers, Jeroen. Het aardigste volk ter wereld : Willem Frederik Hermans in Brussel : bijdrage aan zijn biografie. Amsterdam [etc.], 1996, en Koopman, Ares en Cathrien van Ommeren. Een ontmoeting met de tovenaar : over Willem Frederik Hermans in foto's en teksten. Baarn, 1996]
In:
Algemeen Dagblad
, (1996) (26 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ommen, Cathrien van
;
Brouwers, Jeroen
;
Koopman, Ares
Annotatie(s):
Over: Brouwers, Jeroen. Het aardigste volk ter wereld : Willem Frederik Hermans in Brussel : bijdrage aan zijn biografie. Amsterdam [etc.], 1996.
Over: Koopman, Ares en Cathrien van Ommeren. Een ontmoeting met de tovenaar : over Willem Frederik Hermans in foto's en teksten. Baarn, 1996.
Leo Oomens
,
Hermans' levensvorm
In:
WIKOR : algemeen tijdschrift voor de rijpere jeugd over kunst en haar verschijningsvormen
, 14 (1966) 6 (juni) 127-129
, 1966
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
C. Oord
,
Spelling
In:
Elsevier
, (1989) (3 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reactie op het stuk 'De spellingverpesters' van Hermans in Elsevier, 15 april 1989.
G.A. van Oorschot
,
Uitgever Van Oorschot verklaart : Uitgave 'Mandarijnen' gestopt door uitblijven van een politieke discussie
In:
Het Parool
, (1955) (25 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reactie Van Oorschot op artikel van 15 april waarin wordt gesuggereerd dat deze weigert Hermans' 'Mandarijnen' verder uit te geven. Ook antwoord van redactie.
G.A. van Oorschot, Nop Maas
,
Hierbij de hele god in proef : brieven aan Willem Frederik Hermans; [bezorgd door Nop Maas]
In:
Van OorschotAmsterdam
, 2003 (371 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
P. 353-355 Verantwoording; p. 356-357 Bibliografie; p. 358-371 Register.
M.E. Oort-Harberts
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964]
In:
Tijd en Taak
, (1966) (17 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
G.A. Oorwurm
,
Beledigde auteur Willemse, uitgeverij Oorwurm?
In:
Bourgond : algemeen onafhankelijk Eindhovense studentenperiodiek
, 1 (1961-1962) 11 (mei 1962) 6-7
, 1962
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Gesprek met Hermans, door G. Luyendijk en A.G.J. Baeten (Bourgond 1 (1961-1962) 8-9 (30 maart 1962) p. 20-30).
Ad van Oosten
,
Intrekken subsidie enig wapen van Amsterdam in W.F. Hermans-affaire
In:
De Waarheid
, (1986) (14 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
Ad van Oosten
,
Lezing W.F. Hermans laat een kater achter
In:
De Waarheid
, (1987) (19 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans houdt, ondanks besluit Gemeentebestuur Amsterdam tot boycot van hem, toch een lezing in De Balie in Amsterdam.
Marc van Oostendorp
,
Homme zijn hoest : de taalnormen en -waarden van Mulisch, Hermans en Reve
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 20 (2003) 7 (oktober) 33-36
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Mulisch, Harry
;
Reve, Gerard
taalgebruik van auteurs
Warna Oosterbaan Martinius
,
Hermans' schrijfmachinetestjes
In:
NRC Handelsblad
, (1996) (10 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
2 foto's van oude schrijfmachines
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de tentoonstelling 'De liefste machine ooit uitgevonden : Willem Frederik Hermans en de typemachine' in Scryption, Tilburg, 1996.
Margriet Oostveen
,
Een huid van tijdloosheid : De vertraagde motoriek van W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (10 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de theatervoorstelling 'Hermans hand' door Dick Raaijmakers, uitgevoerd door de theatergroep Hollandia.
J. Oostveen
,
Zoeloes
In:
De Volkskrant
, (1983) (23 april)
Vorm:
Brief
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Joe Oostvogels
,
Het koele sadisme van Hermans' universum
In:
De Vlaamsche gids : algemeen tweemaandelijksch tijdschrift
, 62 (1978) 5 (september-oktober) 29-35
, 1978
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - sadisme
Joe Oostvogels
,
Een voorbeeld van functioneel schrijven : W.F. Hermans' vaderproblematiek
In:
Nieuw Vlaams tijdschrift
, 30 (1977) 10 (december) 821-838
, 1977
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - vader
Joe Oostvogels
,
Een gekwadrateerde myte van Sisyphus : de absurditeit van het bestaan bij W.F. Hermans
In:
Drempel : literair tijdschrift
, 1 (1976-1977) 4-5 (juni 1977) 3-18
, 1977
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - absurditeit
Opheffer
,
Hermans en de misdaad
In:
De Groene Amsterdammer
, (1995) (3 mei)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
cartoon met gedicht
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Opheffer
,
Boerenopstand
In:
De Groene Amsterdammer
, (1987) (21 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans houdt, ondanks besluit Gemeentebestuur Amsterdam tot boycot van hem, toch een lezing in De Balie in Amsterdam.
Opheffer
,
Twistgesprek
In:
De Groene Amsterdammer
, (1992) (22 juli)
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Brugsma, W.L.
Annotatie(s):
Over het twistgesprek tussen Hermans en Harry Mulisch in 1969.
Marek Oramus
,
Tragedia pomylek
In:
Czas Krakowski
, (1994) (23 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Pools
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ciemnia Damoklesa. Warszawa, 1994.
Jacqueline Oskamp, Dick Raaijmakers
,
Gedoemd te vallen
In:
De Groene Amsterdammer
, (1995) (10 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Raaijmakers, Dick
Annotatie(s):
Over de theatervoorstelling 'Hermans hand' door Dick Raaijmakers, uitgevoerd door de theatergroep Hollandia.
Anton Oskamp
,
Wroeten in reputaties en pretenties
In:
Sextant : maandblad van de Nederlandse Vereniging voor Sexuele Hervorming
, 58 (1978) 6 (juni) 32-33
, 1978
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
Karel Osstyn
,
Een oude meester
In:
De Standaard
, (1980) (14 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
Karel Osstyn
,
Hermans’ kantelende wereld
In:
De Standaard
, (1982) (10 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Karel Osstyn
,
Perpetuum mobile : nieuwe Hermans koud
In:
De Standaard
, (1987) (28 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Karel Osstyn
,
Oorlogsdagboek als boekenweekgeschenk voor Nederland : Willem Frederik Hermans in zijn beste doen
In:
De Standaard
, (1993) (13 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Karel Osstyn
,
Volks
In:
De Standaard
, (1984) (11 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
Karel Osstyn
,
Smalle maat, dun denken
In:
De Standaard
, (1990) (20 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Gogh, Vincent van
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Vincent literator. Amsterdam, 1990.
Tevens bespreking van 'Voorval' van Harry Mulisch.
Karel Osstyn
,
Hermans, Krol vallen helder uit
In:
De Standaard
, (1990) (11 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Smulders, Wilbert
Annotatie(s):
Over: Smulders, Wilbert. Verboden toegang : essays over het werk van Willem Frederik Hermans, gevolgd door een vraaggesprek met de schrijver. Amsterdam, 1989.
Bespreking samen met 'Een dartele geest' van Ad Zuiderent.
Mariëlle Osté
,
W.F. Hermans spits op 'geheim' college bij SOL
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1988) (29 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans voor 'openbaar gesprek' in de aula van lerarenopleiding in Utrecht.
Mariëlle Osté
,
'Vlaams gek soort Nederlands' : W.F. Hermans stunt tijdens discussie als 'voorafje' op Boekenweek
In:
Haarlems Dagblad
, (1988) (15 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans discussieert over het thema 'De relatie Nederland-Vlaanderen' met Vlaams dichter Eddy van Vliet o.l.v. Joop van Tijn voorafgaand aan de boekenweek.
Anders Österling
,
Det är kusligt i Holland
In:
Sydsvenska Dagbladet Snällposten
, (1969) (20 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Den blinden fotografen (Moderna Holländska berättare, p. 42-68)
Anders Österling
,
Holländaren i Finnmarken
In:
Sydsvenska Dagbladet Snällposten
, (1968) (2 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Aldrig mera sova [= Nooit meer slapen]. Stockholm, [1968].
Willem Jan Otten
,
'King Kong' van W.F. Hermans werd hoofdzakelijk níét gespeeld
In:
Vrij Nederland
, (1981) (16 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Adele Bloemendaal als Prins Bernhard
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
Willem Jan Otten
,
Een dramatische schuld ingelost met lolbroekerij
In:
Vrij Nederland
, (1981) (mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
Willem Otterspeer
,
Het leven als een laboratorium : Bericht over de biografie van W.F. Hermans
In:
Hollands maandblad : tijdschrift voor literatuur en politiek
, 45 (2003) 6/7 (667) (juni-juli) 3-6
Vorm:
Artikel/Artikel
illustraties:
tek. Nicolaas Wijnberg
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
biografie
Willem Otterspeer
,
Schokjes der herkenning : over het toeval en het lezen
In:
Hollands maandblad : tijdschrift voor literatuur en politiek
, 42 (2000-2001) 3 [= 640] (maart 2001) 33-38
, 2001
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Otterspeer, Willem
leeservaring
Willem Otterspeer
,
Het leven als laboratorium : Bericht over de biografie van W.F. Hermans
In:
Hollands maandblad : tijdschrift voor literatuur en politiek
, 44 (2003) 667/668 [= 6/7] (juni/juli) 3-6
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
C. Ouboter
,
Religieuze elementen in de moderne literatuur : (vooral in de roman)
In:
Ontmoeting : letterkundig en algemeen-cultureel maandblad
, 13 (1959-1960) 5 (februari 1960) 141-152
, 1960
Trefwoord(en):
Panhuijsen, Jos
;
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
religie
;
roman
Annotatie(s):
Causerie, gehouden in augustus 1959 in Bentveld en Lunteren.
Magda Oude Stegge
,
Intervioe met de schrijver WF Hermans
In:
De Kloof
, (1969) (4 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979.
Dick Ouwendijk
,
Nederlandse romans
In:
Elseviers Weekblad
, (1957) (5 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar Denkbaar de God. Amsterdam, 1956.
Ook bespreking van W. Breedveld (Omzwervingen door het Eidetische rijk), Dolf Verroen (Van eeuwigheid tot amen) en Rogier van Aerde (De arme bruiloftsgasten).
Dick Ouwendijk
,
Rademaker en zijn film : Als twee druppels water
Vorm:
Recensie
illustraties:
scenes uit film door Ed van der Elsken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Dick Ouwendijk
,
Paranoia
In:
De Nieuwe Linie
, (1967) (29 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
J.J. Oversteegen
,
Hoogtepunt in werk van W.F. Hermans : een eigen wereld en een eigen taal : De donkere kamer van Damocles
In:
Vrij Nederland
, (1958) (13 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
J.J. Oversteegen, Willem Frederik Hermans, Olf Praamstra
,
Bij de voltooiing van Multatuli's Volledige Werken : een gesprek met Willem Frederik Hermans
In:
Over Multatuli
, (1995) 35 () 18-30
, 1995
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Interview, begonnen op de aan Multatuli gewijde avond op 5 maart 1995 in de Stadsschouwburg te Amsterdam, en voortgezet op 26 maart 1995 te Brussel.
Reactie: Rechtzetting, door J.J. Oversteegen. In: Over Multatuli: (1996) 36, p. 63.
J.J. Oversteegen
,
Voetstappen van WFH
In:
Algemeen Handelsblad
Oversteegen, J.J. Voetstappen van WFH: essays over Conserve, De tranen der acacia's, De god Denkbaar Denkbaar de god, Mandarijnen op zwavelzuur, Het sadistische universum
HESUtrecht
, 1982 (p. 17-28)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Dutch comfort
Internet:
/tekst/over018voet01_01/
Annotatie(s):
Ook in het Engels onder het pseud. Sander Morees in: Odyssey review 1 (1961), p. 216-226 (Hermans has been here).
Samenvatting:
Dit stuk publiceerde Oversteegen oorspronkelijk onder het pseudoniem Sander Morees in: Odyssey review. Richmond, USA: 1 (1961) 216-226 onder de titel: Hermans has been here. 1961/I, p. 216-226. Het verscheen, zoals Oversteegen in zijn Voorwoord uiteenzet, ter gelegenheid van de vertaling in het Engels van Het behouden huis door Estelle Debrot o.d.t. The House of refuge. Volgens Oversteegen geeft het artikel een algemeen beeld van zijn opvattingen over Hermans’ werk tot 1961. De plaats van deze novelle uit 1951 zit volgens Oversteegen duidelijk tussen Conserve uit 1943 en De donkere kamer van Damokles uit 1958 in, zowel wat betreft de visie op het bestaan als in de verteltechniek van de auteur. “Hermans ‘weet’ al dat voor hem de chaos de enige werkelijkheid is, maar voor het moment is dat alleen nog maar af te lezen aan de zinloze verbindingslijnen tussen de gebeurtenissen. De schrijver voelt zich nog niet genoodzaakt, een literaire vorm te zoeken die past bij het uitgangspunt van volsterkte chaos.”
In al zijn romans is Hermans een meester in het kiezen van een kader, een basissituatie, meent Oversteegen. Hij wijst op een nauwe relatie tussen ‘feit’ en ‘symbool’ die karakteristiek is voor Hermans’ aanpak. Daarbij is het juist de geloofwaardigheid van de gebeurtenissen die de geldigheid van zijn zienswijze moet aantonen.
De recensenten noemen dit opstel vlot geschreven (Frans A. Janssen in: Spektator: 12 (1982-1983) 6 (mei 1983) 480-481), respectievelijk een algemene, in menig opzicht oppervlakkige inleiding (Michel Dupuis in: Spiegel der letteren: 25 (1983) 3, 237-238).
J.J. Oversteegen
,
De mier in de spons
In:
Algemeen Handelsblad
Oversteegen, J.J. Voetstappen van WFH: essays over Conserve, De tranen der acacia's, De god Denkbaar Denkbaar de god, Mandarijnen op zwavelzuur, Het sadistische universum
Utrecht
, 1982 (p. 101-120)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
perspectief
Annotatie(s):
Over: Janssen, Frans A. Het gelijk van Pyrrhon. (Janssen, Frans A. Bedriegers en bedrogenen: opstellen over het werk van Willem Frederik Hermans. [Amsterdam], 1980, p. 17-35).
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Samenvatting:
‘De mier in de spons’, de enige nieuwe bijdrage aan de bundel, handelt over De tranen der acacia’s. Oversteegen noemt een aantal literaire kunstgrepen uit deze roman waarover hij opmerkt: “Het verbazingwekkendste aan De tranen der acacia’s is de literaire durf van een schrijver van zowat vijf-en-twintig jaar, die een chaos aan beelden, gedachten, gevoelens zo overtuigend in één kader heeft weten te dwingen, dat het hyperemotioneel geschreven verhaal toch niet uit elkaar spat.” De bovengenoemde literaire kunstgrepen, die in De tranen der acacia’s meestal als zelfontdekkingen van de schrijver voorkomen, gaan volgens Oversteegen later de formele structuur van Hermans’ romans overheersen. Om wat minder terloops en vrijblijvend over deze roman als symptoom van groei te kunnen spreken, en om beter te kunnen laten zien hoezeer het hierbij ook gaat om de ‘filosofie’ van Hermans, behandelt Oversteegen één aspect uitgebreider, dat van de ‘vertelsituatie’.
Hij gaat daarbij in discussie met Frans A. Janssen (naar aanleiding van diens artikel ‘Het gelijk van Pyrrhon’ In: Janssen, Frans A. Bedriegers en bedrogenen. Amsterdam, 1980, p. 17-35, oorspronkelijk verschenen in Raam: (1971) 78 (okt) 29-41). Oversteegen kan hem niet volgen in zijn analyse van de vertellende instantie, door Janssen beschreven als een anonieme verteller die, soms met de ogen van zijn personages, waarneemt en beschrijft. Oversteegen voelt meer voor Hermans’ eigen term ‘verhulde ik-roman’. Van de verteller is alleen nog maar een taalfunctie over. Oversteegen zoekt niet meer naar een verteller of vertelsituatie, maar alleen naar personages die het blikveld bepalen (focalisator), en meer specifiek de vraag: bij wie wordt het gezichtspunt gesteld? En als twee personages samen in beeld zijn, wie krijgt dan de voorrang? Het resultaat van dit onderzoek is dat Oversteegen geen reden ziet om van een vertelinstantie te praten, omdat we van die verteller geen extra informatie krijgen en alle belangrijke algemene uitspraken gedaan worden door personages.
Het grootste bezwaar van Oversteegen tegen het standpunt van Janssen is, dat deze niet alleen De tranen der acacia’s in één lijn probeert te zetten met andere romans van Hermans, maar dat hij de wereldvoorstelling van Hermans te statisch beschrijft. Hij is het eens met Janssens these dat ‘de onkenbaarheid van de mens’ een centrale factor vormt in Hermans’ fictionele wereld. Maar hij is het niet met hem eens dat dit al zo vroeg bij Hermans in ontwikkelde vorm terug te vinden zou zijn. Zo zeker van zijn zaak is Hermans nog niet bij het schrijven van De tranen der acacia’s, meent Oversteegen. Janssen ziet niet dat het wereldbeeld van Hermans in die roman nog sterk aan de positie van één personage verbonden wordt, en door een anonieme verteller te postuleren, introduceert hij een waarheidsinstantie die er juist niet is. Want wanneer de lezer meer weet dan Arthur Muttah, zoals Janssen vaststelt, komt dat niet doordat hij extra informatie van de verteller krijgt, maar doordat hij ook te horen krijgt wat andere personages weten of denken te weten. Volgens Oversteegen zit deze roman halverwege de ontwikkeling van de Hermansiaanse problematiek: inConserve levert een alles overziende vertelinstantie de informatie, in De tranen der acacia’s zijn er alleen persoonlijke voorstellingen van de ‘werkelijkheid’, zoals later ook in De donkere kamer van Damokles. In De tranen der acacia’s denkt de lezer echter nog dat de waarheid gekend zou kunnen worden, in De donkere kamer van Damokles is de weg daarheen voorgoed geblokkeerd. De tranen der acacia’s is een stap in een ontwikkeling, zowel van een wereldbeeld dat vorm krijgt, als van de daarvoor gebruikte techniek.
Frans A. Janssen (Spektator: 12 (1982-1983) 6 (mei 1983) 480-481) vindt het ronduit verwerpelijk dat Oversteegen in dit in 1982 geschreven stuk citeert uit de tweede druk van De tranen der acacia’s uit 1950 terwijl de laatste druk teruggaat op een herziene versie uit 1971. Een auteur heeft er recht op geciteerd te worden uit de uitgave die hij het beste acht. Vervolgens gaat hij kort in op Oversteegens kritiek op zijn artikel. In De tranen is het perspectief verdeeld over enkele personages terwijl er bovendien een aantal auctoriale trekken aanwezig zijn, hetgeen voor Janssen aanleiding was de vertelsituatie niet zonder meer als ‘personaal’ te omschrijven. Oversteegen ziet echter in de roman een personale vertelinstantie (verhulde ik-roman), maar in feite acht Oversteegen op grond van nieuwe romantheoretische inzichten (zoals die van Genette en Mieke Bal met het onderscheid tussen ‘focalisator’en ‘gefocaliseerde’) het begrip ‘verteller’ hier niet meer van toepassing. Dit laatste vindt Janssen prima, het eerste blijft hij bestrijden. Pas op de laatste bladzijden van dit laatste artikel spreekt Oversteegen over de veranderingen in wereldbeeld en techniek die Hermans’ werk tussen 1947 en 1964 ondergaan zou hebben. Janssen vindt dat uit niets een veranderend wereldbeeld blijkt, wel een verandering in verteltechniek.
Michel Dupuis (Spiegel der letteren: 25 (1983) 3, 237-238) noemt het uitgangspunt van Oversteegen beperkt. Er ontstaat een overdreven aandacht voor het technische probleem van het gezichtspunt waaruit verteld wordt. De voornaamste problemen liggen echter in de – dieptepsychologisch te benaderen – situaties en verhoudingen tussen personages, meent Dupuis.
J.J. Oversteegen
,
Terugblik (Kavels; 3)
In:
Algemeen Handelsblad
J.J. Oversteegen. Voetstappen van WFH : essays over Conserve, De tranen der acacia's, De god Denkbaar Denkbaar de god, Mandarijnen op zwavelzuur, Het sadistische universum
HESUtrecht
, 1982 (p. 73-100)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Over Conserve: de eerste roman van Willem Frederik Hermans; Ton Anbeek ... [et al.]; kritieken en essays samengest. door Kees de Bakker. 2e, [verm.] dr. Schoorl, 1998, p. 38-72 (1e dr. 1988).
Aangevulde tekst van: Willem Frederik Hermans. Speciaal nr. van Raster 5 (1971) 2 (zomer), p. 234-259.
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve: roman. Amsterdam, 1947.
Samenvatting:
J.J. Oversteegen schreef een ‘Terugblik’, waarin hij zich afvraagt in hoeverre de lezer van de tweede – herziene - druk van Conserve, (in Drie melodrama’s uit 1957) een ander verhaal leest dan de lezer van de eerste druk uit 1947, die verscheen op een moment dat hoogstens een paar hoofdstukken uit De tranen der acacia’s, wat gedichten, kritieken en een enkel verhaal van Hermans bekend konden zijn. Deze ‘terugblik’ verscheen aanvankelijk in Raster (5 (1971) 2 (zomer) 234-259) en werd – met aanvullingen - herdrukt in: Oversteegen, J.J. Voetstappen van WFH: essays over Conserve, De tranen der acacia’s, De God Denkbaar Denkbaar de God, Mandarijnen op zwavelzuur, Het sadistisch universum. Utrecht, 1982, p. 73-100, en later in: Over Conserve: de eerste roman van Willem Frederik Hermans; Ton Anbeek … [et al.]; kritieken en essays samengest. Door Kees de Bakker. 2e dr. Schoorl, 1998, p. 38-72 (1e dr. 1988).
Oversteegen is bij herlezing van de eerste druk uit 1947 door allerlei dingen gefrappeerd die hij vroeger niet van betekenis vond, of zelfs helemaal niet opmerkte. Hij wil niet de eerste met de tweede druk vergelijken – zoiets kan beter gebeuren bij wijze van kontrole, waarbij meteen bekeken kan worden in hoeverre Hermans er stilistisch op vooruitgegaan is – en hij heeft ook geen rekening gehouden met de gegevens die door Fotobiografie geleverd worden. Hij zal geen structurele analyse van Conserve geven. Het gaat hem om Hermans’ fictieve wereld.
Het wil alleen laten zien dat Conserve ‘een ander boek’ is geworden tussen 1947 en nu, en dat aan de ander kant de komende romans al in dit debuut aanwezig zijn. Daarvoor noteert hij allerlei plaatsen die hem, om verschillende redenen, herinneren aan ander werk van Hermans, en in die observaties brengt hij een hiërarchie van belangrijkheid aan, die tegelijk een karakteristiek van Hermans’ fictie-wereld wil zijn.
Na het ‘gewoon lezen’ van het verhaal – dus niet na een exacte analyse – blijkt dat de lezer gedesoriënteerd kan raken op een punt waar het verhaal dat niet eist, of zelfs verdraagt. Zaken als ‘kennis van zaken bij de verteller’ en ‘kloppen van het tijdsverloop’ worden in Conserve nog niet zo geraffineerd gehanteerd als in latere romans.
Oversteegen hoopt dat uit zijn bespreking blijkt hoe Hermansiaans dit debuut van de twee-en-twintig jarige meteen al was.
Dit zit hem in de losse woorden, wendingen en gebeurtenissen. Een dieper liggende verwantschap blijkt op het gebied van stilistische kunstgrepen. In Conserve duiken bovendien reeds een aantal thema’s op, waardoor latere romans geheel gedomineerd zullen worden. Oversteegen noemt de volgende: 1. wie gelijk heeft, kan dat alleen waar maken als hij over macht beschikt; 2. de vader is een onbereikbare; 3. de hoofdfiguur is een uitgestotene; 4. broer-zuster-verhouding ; 5. godsdienstige fantasmagorieën, op basis van levenservaring; 6. iets wordt voor de waarheid aangezien alleen omdat de meeste mensen erin geloven (of er belang bij hebben).
De eindconclusie van Oversteegen is, dat in Conserve al gebeurt wat wij uit latere romans van Hermans zo goed kennen: “een wereld die op zichzelf inkoherent is, wordt op zó samenhangende wijze overgedragen dat wij juist die inkoherentie gaan ervaren, niet op gezag van de auteur, maar op grond van onze eigen lezersaktiviteit. Daarom is dit debuut van de auteur van De tranen der acacia’s, van De donkere kamer van Damokles, van De God Denkbaar, Denkbaar de God, van al die novellen waar ik vrijwel over gezwegen heb, het ‘boek van een groot schrijver’, al is het dan nog geen ‘groot boek’.”
Reacties op dit artikel verschenen naar aanleiding van de herdruk in ‘Voetstappen van WFH’ (1982).
Frans A. Janssen (Spektator: 12 (1982-1983) 6 (mei 1983) 480-481) heeft er bezwaar tegen dat Oversteegen het woord ‘thema’ gebruikt: “wanneer men ‘broer-zuster-verhouding’ een thema noemt, heeft men het begrip zozeer verwijd dat er bijna alles in past, van ‘motief’ tot ‘stof’ ”. Oversteegens bespreking van door Hermans toegepaste structuurelementen noemt Janssen verhelderend, maar hij vindt het nauwelijks acceptabel dat Oversteegen gebruik maakt van de eerste druk uit 1947 en niet van de laatste druk die teruggaat op de herschreven versie uit 1956.
Michel Dupuis meent (in: Spiegel der letteren: 25 (1983) 3, 237-238) dat Oversteegen Conserve in een juist perspectief plaatst wat betreft de hoofdproblematiek. Hermans benadrukte al in deze debuutroman de betrekkelijkheid en zelfs de gelijkwaardigheid van alle wereldbeschouwingen en waardenstelsels. Oversteegen had hierin, meent Dupuis, een voorafschaduwing kunnen zien van Hermans’ latere belangstelling voor Wittgenstein en diens theorie over de ‘levensvormen’. Dupuis mist in dit artikel zo niet een grondige ontleding, dan toch enkele synthetische beschouwingen over de romanesthetica, “want hier duiken toch ongetwijfeld verschijnselen op, die in het toenmalige literaire Nederland op een niet te onderschatten vernieuwing wezen.”
Koen Vermeiren (Revue belge de philologie et d’histoire: 62 (1984) 3, 611-614) noemt het stuk over Conserve een interessante retrograde bespreking die een aanzet zou kunnen vormen tot intertekstuele studie met aandacht voor gewijzigde lezersreceptie en –perceptie.
J.J. Oversteegen
,
Chinese wijsheid : een exegese (Kavels; 3)
In:
Algemeen Handelsblad
J.J. Oversteegen. Voetstappen van WFH: essays over Conserve, De tranen der acacia's, De god Denkbaar Denkbaar de god, Mandarijnen op zwavelzuur, Het sadistische universum
HESUtrecht
, 1982 (p. 29-54)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Merlyn 1 (1962-1963) 3 (maart), p. 29-53.
Over: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar Denkbaar de God. Amsterdam, 1956.
Samenvatting:
Dit artikel over De God Denkbaar Denkbaar de God verscheen oorspronkelijk in 1963 in Merlyn (1 (1962-1963) 3 (mrt 1963) 29-53). Oversteegens analyse begint met de zin: “Er is in de hele Nederlandse literatuur geen duisterder boek te vinden dan De God Denkbaar Denkbaar de God, of het moesten de werken van Bert Schierbeek zijn.” Oversteegen meent twee werkelijkheden in het verhaal te herkennen: de sprong of val van de God Denkbaar, en zijn gedachten tijdens de val. Hij probeert de beleefde en gedachte werkelijkheid te verenigen via onderlinge verwijzingen, waarbij hij een nauwkeurige onderverdeling in hoofdstukken en scènes maakt. Op het ogenblik dat Denkbaar gaat sterven, komen de elementen van de twee werkelijkheden bijeen, want het is een gebeurtenis die in beide werkelijkheden plaats vindt, meent Oversteegen. Hij merkt op dat er zelfs met de theorie van de twee werkelijkheden nog genoeg raadselachtigs overblijft in De
God Denkbaar Denkbaar de God, maar gelooft toch dat verreweg de meeste duisterheden nu verklaard kunnen worden: “Het verhaal is in ieder geval niet meer een onbegrijpelijke knoedel met enkele mooie passages, maar het is een vrij gedetailleerde landkaart met een paar witte plekken geworden.” Oversteegen geeft vervolgens de structuur van het verhaal in een schema weer. Maar hij vraagt zich nog steeds af waarom Hermans in zijn boek – met alle grapjes, associaties, parodieën - een zo gecompliceerde weergave van een tweevoudige werkelijkheid heeft gegeven. Ook in ander werk van Hermans blijkt het onvermogen van de hoofdfiguren om te onderscheiden in innerlijke en uiterlijke werkelijkheid, het duidelijkst in De donkere kamer van Damokles. Niet alleen Hermans, ook andere auteurs spelen met schijn en werkelijkheid, maar bij hen wordt op het laatste moment toch de echte werkelijkheid aangewezen. Bij Hermans in De God Denkbaar Denkbaar de God is echter de gedachte werkelijkheid niet een secundair aspect van de geleefde werkelijkheid, maar heeft het hetzelfde waarheidsgehalte.
Deze hypothese van twee werkelijkheden heeft ook volgens Oversteegen zelf enkele tekorten, bijvoorbeeld het ‘losse staartje’, dat een personage uit de gedachtewereld van Denkbaar, namelijk het O. Dapper Dapper, na Denkbaars dood in de beleefde wereld blijft voortbestaan.
Frans A. Janssen (Spektator: 12 (1982-1983) 6 (mei 1983) 480-481) noemt Oversteegens onderscheiding in beleefde en gedachte romanwerkelijkheid in de eerste serieuze beschouwing (uit 1963) over dit intrigerende verhaal zinvol. Hij kan zich echter niet voorstellen dat de auteur in later verschenen publicaties geen aanleiding heeft gezien om zijn tekst te wijzigen of aan te vullen. Het thema van ‘de woorden en de dingen’ is daardoor niet herkend in dit verhaal, terwijl het hier toch gaat om de relatie tussen taal en denken. Het is een boek – zo meent Janssen – dat gezien moet worden tegen de achtergrond van het logisch positivisme, maar Oversteegen noemt de voor de hand liggende naam van Wittgenstein niet eens, terwijl een blik in Lotti Fuerscheim of in het essay Kardinaal Pölätüo waar de‘denkbaarheidsproblematiek’ aan de orde komt, hem toch op het goede spoor gezet zou moeten hebben.
Michel Dupuis Spiegel der letteren: 25 (1983) 3, 237-238) vindt dit artikel van Oversteegen verreweg het belangrijkste uit de bundel. Het is van historische waarde, meent hij, want het eerste baanbrekende artikel dat in de jaren zestig over De God Denkbaar Denkbaar de God verscheen.
Oversteegen bezorgt een onmisbare sleutel tot de basisstructuur ervan, maar een bevredigende uitleg over de inhoud ontbreekt volkomen volgens Dupuis. Oversteegen gaat niet systematisch in op de in de roman toegepaste schrijftechnieken en procédé’s, “waardoor dit postsurrealistische werk op zinvolle wijze had kunnen worden getoetst aan dat van belangrijke Franse voorlopers zoals o.a. Robert Desnos, de jongere Louis Aragon en Boris Vian.”
Koen Vermeiren (Revue belge de philologie et d’histoire: 62 (1984) 3, 611-614) noemt in zijn bespreking het artikel van Ad Zuiderent, die Oversteegens structuurbenadering bekritiseerde en herleidde tot een eendimensionaal, rechtlijnig schema (Ad Zuiderent. De berg, de olifant en de muis. In: Raster: 5 (1971) 2 (zomer) 297-316)). Het belang van Oversteegens exegese zit volgens Vermeiren hierin, dat in de chaos van misverstand en onbegrip in en over de lectuur van De God Denkbaar Denkbaar de God enkele nuttige, vaste verbindingspunten werden ontdekt die een mogelijke structuur opleveren, maar vindt wel dat de auteur te weinig oog heeft gehad voor de schakel van de taal.
J.J. Oversteegen
,
Uit eten bij de kannibaal (Kavels; 3)
In:
Algemeen Handelsblad
J.J. Oversteegen. Voetstappen van WFH : essays over Conserve, De tranen der acacia's, De god Denkbaar Denkbaar de god, Mandarijnen op zwavelzuur, Het sadistische universum
HESUtrecht
, 1982 (p. 55-71)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
polemiek
;
schrijverschap
;
essay
Annotatie(s):
Ook in: Merlyn 3 (1965) 2, p. 88-104.
Samenvatting:
‘Uit eten bij de kannibaal’ is de titel van een recensie door Oversteegen van twee essaybundels van Hermans. Het verscheen oorspronkelijk in Merlyn (3 (1965) 2 (88-104) en behandelt Mandarijnen op zwavelzuur uit 1963 en Het sadistische universum uit 1964.
“ Mandarijnen op zwavelzuur staat vol onbillijkheden, en even vol met haarscherpe notities over de Nederlandse letteren en over het schrijven. Het schijnt moeilijk te zijn om beide dingen tegelijk te zien en toch geen schele hoofdpijn te krijgen”, meent Oversteegen. Bij het uitkomen van de afzonderlijke polemische stukken verschenen heftige reacties, maar het boek werd nauwelijks behoorlijk besproken. Het sadistische universum is er wat dat betreft beter afgekomen. Toch zijn beide boeken verwant, omdat de aanleidingen verschillend zijn maar het standpunt gelijk. Oversteegen houdt zich in zijn artikel bezig met dat standpunt – Hermans verdediging van de literatuur.
In Mandarijnen op zwavelzuur staat volgens Oversteegen veel vulsel dat in de agressieve bijwagen van een tijdschrift wel op zijn plaats is, maar bij lezing van de verzamelde stukken begrijpt men vaak al niet meer hoe de aanleiding ooit voldoende geweest kan zijn voor een zo virtuoze vertoning van stijl en humor. Hoe iemand de kracht van die stijl kan ontkennen, is Oversteegen een raadsel. De manier waarmee Hermans met de feiten omgaat kan hem minder bekoren. Bovendien geeft Hermans zich vaak over aan demagogische identificatie van schrijver en hoofdfiguur. Zo noemt Oversteegen het gewoon stom dat hij Du Perron gelijk stelt aan Ducroo en Dumay het alter ego van Ter Braak noemt. Door dit soort blunders wordt de felle verdediging van de literatuur die Mandarijnen op zwavelzuur is, afgezwakt: het is het enige werkelijke bezwaar dat Oversteegen tegen de bundel heeft. Verder worden in de loop der tijd de aanleidingen en persoonlijke wraaknemingen onbelangrijk. Wat Hermans te vertellen heeft over de literatuur, blijft van belang. Hermans verwijt zijn hele en halve vijanden dat zij geen echte schrijvers zijn of op zijn minst andere dingen voor laten gaan. Mandarijnen op zwavelzuur is volgens Oversteegen een boek vóór de literatuur, tégen de literatoren.
In Het sadistische universum wordt minder gepolemiseerd, over het algemeen zijn de stukken rechtsreeks op hun onderwerp gericht, en alleen maar polemisch te noemen in de voorkeuren die zij tonen. Wel staat het hele boek vol met opmerkingen over het literaire bedrijf. Zo vindt Hermans het afmeten van de waarde van een literair werk aan de mate van overeenstemming met ‘de werkelijkheid’ onzinnig. Overtuigingskracht ontleent de auteur aan de samenhang, aan de schijn-waarheid. Oversteegen meent dat men de uitlatingen van Hermans – over de werkelijkheid als chaos bijvoorbeeld – niet als een houding tegenover het bestaan moet lezen, maar als een literair programma.
Het titelessay gaat over Sade, bij wie Hermans iets anders zoekt dan de psychologen. ‘Zijn boeken laten niet naar de natuur kijken, maar in de eerste plaats hoe ver de fantasie kan gaan.’ Wat het literaire effect betreft, heeft Sade voortdurend grenzen doorbroken van wat mogelijk geacht wordt. Voor Hermans ligt volgens Oversteegen de aantrekkingskracht van de boeken van Sade in het vertellersstandpunt van ‘alles mag’.
Na een stuk over Rudolf Erich Raspe, de schepper van de baron van Munchhausen, die Hermans kennelijk fascineerde door zijn leven dat gebouwd is op pech en misverstand, volgt Multatuli – de enige Hollander in deze galerij van voorkeuren – waarin Hermans zonder terughouding zijn waardering toont. Met het stuk over Wittgenstein kan Oversteegen minder beginnen. Over het algemeen laat Hermans Wittgenstein aan het woord. “Als hij dat niet doet, schrikt de lezer soms niet weinig. Er staat bijvoorbeeld een soort kultuurgeschiedenis in een notedop die niet van Hermans had moeten komen maar van Mulisch, zo onzinnig is hij.”
Oversteegen komt tot de conclusie dat Hermans maniakaal is als het om literatuur gaat, niet omdat hij meer plezier of handigheid zou hebben dan een ander in het naast elkaar zetten van woorden, maar omdat hij meer te zeggen heeft, en omdat wat hij te zeggen heeft raak moet gebeuren of anders net zo goed achterwege gelaten kan worden. Literatuur is zijn bestaansvorm. Voor Hermans is er geen onderscheid tussen fantasie en werkelijkheid. Wij begrijpen de wereld waarin wij leven niet, behalve door hem in woorden te ordenen. En dàt kunnen we niet laten. “Er is maar één woord: chaos”. Dat is het uitgangspunt van Hermans, de wortel van zijn schrijverschap.
Frans A. Janssen (Spektator: 12 (1982-1983) 6 (mei 1983) 480-481) meent dat Oversteegen ten onrechte beweert dat Hermans als essayist en polemist in feite romanschrijver is. Geen wonder – schrijft Janssen – dat hij denkt dat Hermans het in zijn titelessay over de schrijver Sade heeft, terwijl het volgens Janssen over de filosoof Sade gaat, de ondermijner van optimistische meningen over het wezen van het menselijk bestaan.
Volgens Michel Dupuis (Spiegel der letteren: 25 (1983) 3, 237-238) bevat het stuk van Oversteegen een paar rake opmerkingen, maar hij zou wensen dat Oversteegen die wat grondiger en vanuit een hoger wetenschappelijk standpunt had uitgediept. Dupuis vindt zijn benadering te persoonlijk en te anecdotisch.
Koen Vermeiren (Revue belge de philologie et d’histoire: 62 (1984) 3, 611-614) noemt het vreemd dat Oversteegen de verbanden tussen Sade en Raspe duidelijk weet aan te tonen, maar dat hij niets weet aan te vangen met het stuk over Wittgenstein. Het verbaast hem ook dat Oversteegen in 1982 er nog steeds van uitgaat dat er verwantschap bestaat tussen Hermans en Wittgenstein maar dat die niet meer dan de buitenkant raakt. Hermans betrokkenheid bij Wittgensteins opvattingen en de weerslag daarvan in zijn creatief werk kan (en mag!) toch ook Oversteegen, als vroege Hermans-kenner, niet ontgaan zijn, meent Vermeiren.
J.J. Oversteegen, Koen Vermeiren, Michel Dupuis, Frans A. Janssen
,
Voetstappen van WFH: essays over Conserve, De tranen der acacia's, De god Denkbaar Denkbaar de god, Mandarijnen op zwavelzuur, Het sadistische universum (Kavels; 3)
In:
HESUtrecht
, 1982 (122 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 13-15 Voorwoord; p. 121-122 Literatuur.
Recensies door: Frans A. Janssen in: Spektator 12 (1982-1983) 6 (mei 1983), p. 480-481; Michel Dupuis in: Spiegel der letteren 25 (1983) 3, p. 237-238; K. Vermeiren in: Rev. belge philol. hist.: 62 (1984) 3, p. 611-614.
Samenvatting:
Tussen 1961 en 1982, dus in de loop van twintig jaar, heeft Oversteegen geschreven over de boeken van Hermans die in de eerste twintig jaar van zijn schrijversloopbaan, tussen 1947 en 1964 gepubliceerd werden.
Oversteegen heeft deze – voornamelijk oude - opstellen nu gebundeld en ervoor gekozen om ze niet te bewerken.Voor het herschrijven tot een samenhangend nieuw betoog had hij de moed niet. Slechts de herhalingen en al te tijdgebonden opmerkingen heeft hij geschrapt. Soms is een kleinigheid toegevoegd, bijvoorbeeld naar aanleiding van afwijkende opinies van anderen. Achterin het boek heeft Oversteegen bij iedere door hem besproken titel opgegeven wat de belangrijkste artikelen zijn, die er sindsdien over zijn verschenen.
Dat Hermans in die eerste twintig jaar van zijn schrijverschap van wereldbeeld, en daarmee samenhangend, van techniek veranderde, noemt Oversteegen het centrale onderwerp van dit boek.
De bundel bevat de volgende artikelen:
Voorwoord (p. 13-15)
Voetstappen van WFH (p. 17-28) (eerder verschenen in het Engels onder het speudoniem Sander Morees in: Odyssey review. Richmond, USA: 1 (1961) 216-226, o.d.t. Hermans has been here).
Chinese wijsheid: een exegese (p. 29-54) (aangevulde versie van het artikel in: Merlyn: 1 (1962-1963) 3 (mrt 1963) 29-53)
Uit eten bij de kannibaal (p. 55-71) (aangevulde versie van het artikel in: Merlyn: 3 (1965) 2, 88-104)
Terugblik (p. 73-100) (aangevulde versie van het artikel in: Willem Frederik Hermans. Speciaal nr. van Raster (Amst., 1967): 5 (1971) 2 (zomer) 234-259; ook in: Over Conserve: de eerste roman van Willem Frederik Hermans; Ton Anbeek … [et al.]; kritieken en essays samengest. door Kees de Bakker. 2e, [verm.] dr. Schoorl, 1998, p. 38-72)
De mier in de spons (p. 101-120)
Literatuur (p. 121-122)
Frans A. Janssen gaat in zijn recensie (Spektator: 12 (1982-1983) 6 (mei 1983) 480-481) na of de door Oversteegen gesignaleerde verandering van wereldbeeld, en daarmee samenhangend van techniek, klopt.
Zijn conclusie is dat niets van een verandering in wereldbeeld blijkt, wel van een verandering in verteltechniek waardoor een thema effectiever op de lezer wordt overgedragen (maar dat was al bekend door publicaties van Ton Anbeek en hemzelf). De verandering in wereldbeeld en techniek is niet het centrale thema van de bundel; Oversteegens pretentie in dit opzicht moet volgens Janssen gezien worden als de wens om van de bundeling van onder geheel verschillende omstandigheden en met uiteenlopende doelstellingen geschreven artikelen een eenheid te maken.
Michel Dupuis (Spiegel der letteren: 25 (1983) 3, 237-238) meent dat Oversteegens boekje nog diensten kan bewijzen aan studenten, die sommige romans van Hermans moeten bestuderen. Hij neemt aan dat dit het doel van Oversteegen is geweest. Niemand kan Oversteegen verplichten om van zijn boek een samenhangende studie te maken, maar toch accepteert Dupuis sommige gebreken niet. Zo houdt Oversteegen er geen rekening mee dat sinds de eerste publicatie van deze opstellen een aantal boeken en artikelen van enige omvang zijn verschenen. De auteur schrijft dit zelf in zijn Voorwoord toe aan zijn gebrek aan moed en aan zijn onwil om standpunten van anderen te verwerken. Maar niet alleen worden nieuwe standpunten doodgezwegen, ook zal men zowel in de bibliografie als in de schaarse, achteraf toegevoegde voetnoten, tevergeefs zoeken naar het Tirade-nummer over Hermans, Popeliers monografie ‘Willem Frederik Hermans’ uit 1978 – “hoe men hier uit wetenschappelijk oogpunt ook over denkt”, of “ons boek ‘Eenheid en versplintering van het ik. De romanwereld van W.F. Hermans’ (1978) – hoe Oversteegen hier ook over mocht denken.” Ook het uitgebreide artikel van Dupuis in Spiegel der letteren over ‘De God Denkbaar’ (en ‘Het evangelie van O. Dapper Dapper’) is niet vermeld in het literatuurlijstje over die roman.
Koen Vermeiren (Revue belge de philologie et d’histoire: 62 (1984) 3, 611-614) noemt aan het eind van zijn recensie dit boek een verantwoorde bundeling van opstellen die een goed beeld geeft van Hermans’ werkelijksheidsvisie zoals die zich (al schrijvende) heeft ontwikkeld. “Samen met Janssens boekje ‘Bedriegers en bedrogenen’, waarin de klemtoon wellicht wat meer op het filosofisch aspekt ligt, openen de artikels van “spoorzoeker” Oversteegen een mogelijke weg tot beter inzicht in een (roman)wereld waarin het begrip “chaos” centraal staat.”
Hermans zelf heeft op verzoek van de redactie van Elseviers Magazine ook een reactie geschreven op het boek van Oversteegen (Elseviers Magazine van 27 november 1982, p. 98-99, 103-104). De titel van zijn artikel luidt ‘Schichtig en nog luier’. Hij noemt Oversteegens boekwerkje schichtig, omdat Oversteegen kennelijk zo bang en zenuwachtig is geweest dat hij zijn artikelen niet nog eens rustig kon bekijken voordat hij ze liet herdrukken. Zo heeft Oversteegen het over ‘enkele recente artikelen over fotografie’ van Hermans, terwijl volstrekt niet duidelijk is uit welke tijd deze artikelen zouden moeten stammen. Er staan in de artikelen vele onuitgewerkte gedachten, voor zijn stuk over Conserve heeft hij de eerste druk gebruikt, terwijl Hermans in latere drukken heel wat verbeterd heeft. Ook voor zijn beschouwing – de enige nieuwe van zijn “verzameling oude koek” – over De tranen der acacia’s gebruikte hij niet de laatste, maar de tweede druk, omdat hij die toevallig voorhanden had. Het motto dat hij citeert bevat een drukfout, die alleen in deze tweede druk voorkomt. Hermans’ conclusie is: Wat de feiten betreft zijn Oversteegens stukken menigmaal aanvechtbaar, wat de schrijftrant betreft saai, onbeholpen, nooit vindingrijk, evenmin grappig, soms eerder plat en, wat de mentaliteit van de auteur betreft, toch óók tegen de persoon van de besproken schrijver gericht, alhoewel Merlyn zulke persoonlijke aanvallen wilde uitbannen. Maar de spijt en de kleingeestigheid proef je overal.”
J.J. Oversteegen, Ton Anbeek, Sophie Levie
,
'In puinhopen voel ik mij prettig, ergens anders hoor ik niet thuis': over de wederopbouw van de Nederlandse literatuurgeschiedschrijving
In:
Arbeiderspers : Wetenschappelijke uitgeverijAmsterdam
, cop. 1982 (23 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Beekman, K.D.
;
Verdaasdonk, H.
literatuurgeschiedschrijving
;
tekstanalyse
;
receptieonderzoek
Internet:
/tekst/anbe001inpu01_01/
Annotatie(s):
Rede, uitgesproken bij de aanvaarding van het ambt van gewoon hoogleraar in de moderne Nederlandse letterkunde aan de Rijksuniversiteit van Leiden op vrijdag 15 oktober 1982.
Recensies door J.J. Oversteegen in: Nieuwe taalgids 76 (1983) 2 (maart), p. 174-177; Sophie Levie in: Forum der letteren 24 (1983) 4 (december), p. 309-311.
J.J. Oversteegen
,
Willem Frederik Hermans : a world of chance and cheat
In:
Writing in Holland and Flanders
, (1970) 29 () 2-37
, 1970
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Met biobibliografie en korte uittreksels uit enkele werken.
J.J. Oversteegen
,
Willem Frederik Hermans : kreatief kommentaar
In:
Literair lustrum; samengest. door Kees Fens, H.U. Jessurun d'Oliveira en J.J. Oversteegen. 1: Een overzicht van vijf jaar Nederlandse literatuur, 1961-1966
Amsterdam
, 1967 (p. 155-170)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. 1968; 3e dr. 1972; 4e dr. 1974; 5e dr. 1977.
J.J. Oversteegen
,
Finnmarken
In:
Merlyn : tweemaandelijks literair tijdschrift
, 4 (1966) 5 () 419
, 1966
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
personage - professor Nummedal
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
J.J. Oversteegen
,
Onder humoristen
In:
Merlyn : tweemaandelijks literair tijdschrift
, 1 (1962-1963) 2 (januari 1963) [binnenzijde achteromslag]
, 1963
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Carmiggelt, Simon
Annotatie(s):
Over: Carmiggelt, Simon. Praten met Simon Carmiggelt over 'het interview'; [interview door] Bibeb. In: Vrij Nederland, 22 december 1962.
J.J. Oversteegen, Willem Frederik Hermans
,
Eindelijk alles over Menno
In:
Merlyn : tweemaandelijks literair tijdschrift
, 1 (1962-1963) 2 (januari 1963) 74-84
, 1963
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
Annotatie(s):
Reactie: Het karnaval der bietebauwen, door J.J. Oversteegen. In: Merlyn 1 (1962-1963) 2 (januari 1963), p. 85-86.
P. v.d. P.
,
Een nieuwe roman van W.F. Hermans : Nooit meer slapen
In:
Vooruit
, (1966) (24 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Een nieuwe roman van W.F. Hermans : Nooit meer slapen.
J. v.d. P.
,
Totale misanthropie
In:
Folia
, (1967) (7 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
D. P.
,
Dutch hero
In:
Oxford Times
, (1962) 11 mei
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. The dark room of Damocles. London [etc.], 1962.
P.B.
,
Literaire groenen en journalistiek
In:
Het Vaderland
, (1966) (24 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het literaire televisieprogramma 'Literair kijkschrift', waarin de nog te verschijnen roman 'Nooit meer slapen' wordt besproken, o.a. aan de hand van een interview met Hermans.
P.H.
,
Ivoren toren van Hermans
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1984) (20 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Poging van studenten om Hermans in Parijs te ontmoeten vruchteloos.
P.J.
,
Bubastis met de Psychologische test van W.F. Hermans
In:
Algemeen Handelsblad
, (1967) (2 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de uitvoering van 'De psychologische test' door de toneelgroep Bubastis in januari 1967 te Delft.
P.J.
,
Geen De Psychologische Test in Wageningen
In:
Algemeen Handelsblad
, (1965) (1 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over een afgelaste uitvoering van 'De psychologische test'.
P.M.
,
Een meesterlijke vertaling van Multatuli's leven
In:
Leidsch Dagblad
, (1973) (26 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
P.R.
,
Hermans' literatuur werd geen toneel : Vlaams-Nederlandse toneeldag
In:
Haagsche courant
, (1960) (28 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de Vlaams-Nederlandse Toneeldag 1960 in Rotterdam, waarop 'De psychologische test' werd uitgevoerd.
Jeroen Paalvast
,
Erosie in 'Nooit meer slapen'
In:
Tijdschrift voor Nederlandsche taal- en letterkunde
, 118 (2002) 3 () 177-183
, 2002
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
fysische geografie
;
psychologie
Annotatie(s):
P. 177 Abstract.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Hanneke Paardekooper-van Buuren
,
Wat stond er op de stempel van de boomvaren?
In:
Raam : literair maandblad
, (1971) 72 (februari-maart) 34-42
, 1971
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar Denkbaar de God. 3e dr. Amsterdam, 1970.
J.F. Paardenkooper
,
‘De laatste resten’ van W.F. Hermans : vreemde knieval voor het koloniaal establishment
In:
Erbij
, (1970) (14 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Rudi van der Paardt
,
Pluimen, bewondering en bitterheid
In:
Vrij Nederland
, (1982) (30 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Over W.F. Hermans (Tirade 25 (1981, p. 271).
Rudi van der Paardt
,
De literatuurwetenschap en W.F. Hermans
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, (1986) 5
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Segers, Rien T.
Annotatie(s):
Over: Vormen van literatuurwetenschap : moderne richtingen en hun mogelijkheden voor tekstinterpretatie. Groningen, 1985.
Rudi van der Paardt
,
Sporen van de Mantuaan : Vergilius bij W.F. Hermans en Hella S. Haasse
In:
Zoals de ouden zongen: over de receptie van de klassieken in de Europese literatuur; red. Karl Enenkel, Paul van Heck, Rudi van der Paardt
HermaionEmmeloord
, 1998 (p. 141-158)
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vergilius Maro, Publius
;
Haasse, Hella S.
thema - Orpheus
;
thema - Eurydice
Annotatie(s):
Over: Haasse, Hella S. De wegen der verbeelding. 7e dr. Amsterdam, 1993.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Rudi van der Paardt, Susannah Herman
,
Hermans' antwoord aan de criticI : Orpheus-symboliek in Geyerstein's dynamiek
In:
Receptie van de klassieken; [red.: C.A.C.M Fisser ... et al.]. IX: Vijf bijdragen
HermaionEmmeloord
, 1997 (p. 87-93)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - Orpheus
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein's dynamiek. Amsterdam, 1982.
Rudi van der Paardt
,
Antieke motieven in de moderne Nederlandse letterkunde : een eigentijdse odyssee (Synthese)
In:
De Arbeiderspers/Wetenschappelijke UitgeverijAmsterdam
, 1982 (120 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Claus, Hugo
;
Brakman, Willem
;
Couperus, Louis
;
Vestdijk, S.
klassieke motieven
Annotatie(s):
P. 11-28 gedeeltelijk gebaseerd op: Hermeneus: 48 (1976) 1 (januari-februari), p. 33-45, (Bataafse ezels en een Vlaams staartje) (Asinina II); en op: Maatstaf 29 (1981) 5, p. 9-19 (Sporen van De gouden ezel in de Nederlandse letterkunde); p. 29-45 ingrijpende bewerking van: Vestdijkkroniek: (1975) 9 (september), p. 31-44 (Van Pontius naar Pilatus?); p. 46-62 enigszins gewijzigde en van een nieuwe inleiding voorziene tekst van: Paardt, R.Th. van der & W.J. van der Paardt. Oedipus op Korfu. In: Klassieke motieven in de moderne Nederlandse letterkunde. [Spec. no. van] Hermeneus: 50 (1978) 3, p. 271-280.
P. 7-9 Voorwoord; p. 98 Verantwoording.
Rudi van der Paardt
,
De klassieke opening van meI : een voetnoot bij Fresco 1978
In:
Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden
, (1988-1989 [versch. 1990]) () 48-57
, 1990
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vries, Hendrik de
;
Wilmink, Willem
;
Gorter, Herman
Pervigilium Veneris
Annotatie(s):
Voordracht, gehouden tijdens de jaarvergadering op 27 mei 1989 in het Academiegebouw te Leiden.
Ook in: Paardt, Rudi van der. Mythe en metamorfose: antieke motieven in de moderne literatuur. Amsterdam, 1991, p. 97-104, 178-179.
Over: Gorter, Herman. Mei: een gedicht. Amsterdam, 1889.
Rudi van der Paardt, W.J. van der Paardt
,
Oedipus op Korfu
In:
Hermeneus : maandblad voor de antieke cultuur
Klassieke motieven in de moderne Nederlandse letterkunde. Speciaal nr. van: Hermeneus
, 50 (1978) 3 () 271-280
, 1978
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Herodotus
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Periander. Amsterdam, 1974.
Rudi van der Paardt
,
Een festival van fouten : Hans van Straten over W.F. Hermans
In:
Ons erfdeel : kultureel tijdschrift voor Zuidvlaamse werking in Vlaams-Nederlands-Suidafrikaanse samenwerking
, (2000) 2 276-277
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Straten, Hans van
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans en zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Marrigje Paijmans
,
De verzamelobsessie van de literatuur
In:
Simulacrum
, 11 (2002-2003) 4 (juni) 8-9
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953.
Max Pam
,
Stiekem nog een likje WFH erbij
In:
HP/De Tijd
, (1999) (8 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans uit 1944
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. 2e dr. Schoorl, 1998.
Over: Over Conserve : de eerste roman van Willem Frederik Hermans’, samengest. Door Kees de Bakker. Schoorl, 1998.
Max Pam, Willem Frederik Hermans
,
Interview met Willem Frederik Hermans
In:
Maatstaf : maandblad voor letteren
, (1984) (maart) 1-12
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Interview over 'Mandarijnen op zwavelzuur', gebaseerd op het interview met W.F. Hermans, uitgezonden door de VPRO op 30 oktober 1983.
Max Pam
,
Mandarijn
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Max Pam, Willem Frederik Hermans
,
W.F Hermans en De Zaak Weinreb
In:
VPRO-gids
, (1988) (5-11 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weinreb, Friedrich
Annotatie(s):
Weergave van het gesprek tussen Pam en Hermans in het VPRO-radioprogramma 'Meningen' op 25 oktober 1988.
Max Pam, Willem Frederik Hermans
,
'Ik ben een dominee met een lege kerk'
In:
Humo
, (1981) (6 augustus)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Eerder in: De Volkskrant, 30 mei 1981 [met een portret van Hermans door Philip Mechanicus].
Max Pam, Willem Frederik Hermans
,
W.F. Hermans over Zuid-Afrika : 'Ik zie mijn reis als humanitaire hulp op geestelijk terrein'
In:
NRC Handelsblad
, (1983) (8 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Max Pam, Willem Frederik Hermans
,
W.F. Hermans en De Zaak Weinreb
In:
VPRO-gids
, (1988) (5-11 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Nuis, Aad
;
Weinreb, Friedrich
;
Rubinstein, Renate
Annotatie(s):
Weergave van gesprek tussen Max Pam en Hermans, uitgezonden in het VPRO-radioprogramma 'Meningen' (25 oktober 1988).
Max Pam
,
De openbaring van Wittgenstein
In:
De Groene Amsterdammer
, (1993) (3 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Roeland Fossen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Max Pam
,
Filosofie en literatuur
In:
Pam, Max. De columnist
BalansAmsterdam
, 1993 (p. 49-51)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Goedegebuure, Jaap
;
Hermans, Willem Frederik
filosofie
Annotatie(s):
Ook in: NRC Handelsblad, 24 april 1992.
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Max Pam, Willem Frederik Hermans
,
W. F. Hermans over Zuid-Afrika
In:
Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. 3e, uitgebr. dr
Amsterdam
, 1983 (p. 356-366)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: NRC Handelsblad, 8 april 1983.
Afrikaanse bewerking in Die Burger, 10-11 juni 1983; Beeld, 10 juni 1983.
Max Pam, Willem Frederik Hermans
,
Ik ben een dominee met een lege kerk : [interview met Willem Frederik Hermans]
In:
Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. 3e, uitgebr. dr
Amsterdam
, 1983 (p. 335-355)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: De Volkskrant, 30 mei 1981.
Max Pam, Willem Frederik Hermans
,
Interview met Willem Frederik Hermans
In:
Maatstaf : maandblad voor letteren
, 32 (1984) 3 () 1-12
, 1984
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gebaseerd op het interview uitgezonden door de VPRO op 30 oktober 1983.
Max Pam
,
Guitig
In:
NRC Handelsblad
, (2003) (25 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
Annotatie(s):
Over: Havenaar, Ronald. Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
Max Pam
,
Onder briefschrijver : W.F. Hermans' verbeten houding ten aanzien van Nederland lijkt één grote schreeuw om erkenning
In:
HP/De Tijd
, (2003) (16 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Friso Keuris
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
;
Valk, Arno van der
Annotatie(s):
Over: Havenaar, Ronald. Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
Over: Valk, Arno van der. Hermans : het grootste gelijk buiten Nederland. Soesterberg, 2002.
Max Pam
,
Onder briefschrijvers
In:
HP/De Tijd
, (2003) (16 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
Annotatie(s):
Over: Havenaar, Ronald. Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
Jos Panhuijsen
,
Beslissende roman over oorlog is nog altijd niet geschreven : pogingen van Anne de Vries en Hermans niet geheel geslaagd : Verbeelding schijnt nog te aarzelen
In:
De Gelderlander
, (1952) (24 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1951.
Bespreking samen met Anne de Vries’ ‘De duisternis in’, eerste deel van beoogde trilogie ‘Reis door de nacht’.
Jos Panhuijsen
,
Op de korte baan : gisteren pas en meer dan een eeuw geleden : vertellingen van Gogolj en W.F. Hermans
In:
Het Binnenhof
, (1952) (10 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1951.
Bespreking samen met Gogolj’s vertaling ‘De Petersburgse vertellingen’.
Jos Panhuijsen
,
Het evangelie van O. Dapper Dapper : Hermans neemt de lezer in het ootje
In:
Het Binnenhof
, (1973) (11 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
Jos Panhuijsen
,
Herinneringen van een engelbewaarder : metafysiek bij W.F. Hermans
In:
Het Binnenhof
, (1971) (25 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Jos Panhuijsen
,
Nieuwe romans van Vestdijk en Hermans : worsteling om de volwassenheid
In:
Het Binnenhof
, (1951) (22 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Tevens bespreking van Simon Vestdijk (De dokter en het lichte meisje).
Jos Panhuijsen
,
King Kong : W.F. Hermans : duistere zaak
In:
Het Binnenhof
, (1972) (14 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
Jos Panhuijsen
,
Laatste resten tropisch Nederland
In:
De Nieuwe Limburger
, (1969) (15 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Ook in: Het Binnenhof, 8 november 1969 [Ondertitel: W.F. Hermans op tournee].
Jos Panhuijsen
,
Verachting der menselijke mogelijkheden
In:
Het Binnenhof
, (1961) (19 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Rotterdam, 1961.
Jos Panhuijsen
,
Willem Frederik Hermans : Nooit meer slapen
In:
De Stem
, (1966) (26 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Jos Panhuijsen
,
Nooit meer slapen : nieuwe roman van Willem Frederik Hermans
In:
Het Binnenhof
, (1966) (19 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Ook in: De Nieuwe Limburger, 26 maart 1966; De Leidsche Courant, 21 maart 1966.
Jos Panhuijsen
,
Met W.F. Hermans 'Onder professoren' : Roef Dingelam krijgt de Nobelprijs
In:
Het Binnenhof
, (1975) (1 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Jos Panhuijsen
,
Filosofen in de mode : Jean-Paul Sartre en Ludwig Wittgenstein
In:
Het Binnenhof
, (1967) (17 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Sartre
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
;
Sartre, Jean-Paul
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Tevens bespreking van 'Over 't Existentialiisme'
Jos Panhuijsen
,
Een wonderkind of een total loss : vier verhalen van W.F. Hermans : portret van W.F. Hermans
In:
Het Binnenhof
, (1968) (25 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Gerard Pâques
,
Zeer grijs interview met W.F. Hermans
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1975) (14 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het televisie-interview met Hermans in het VPRO-programma 'Machiavelli'.
Ook in: De Gooi- en Eemlander, 14 november 1975 en in de Leeuwarder Courant van dezelfde datum.
Jeanine Parot
,
Au cœur des ténèbres
In:
Les Lettres Françaises
, (1963) (16 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Frans
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. La chambre noire de Damoclès. Paris, 1962.
Hugo van der Parre
,
Karakterisering in satire
In:
Uitgelezen : een periodieke bloemlezing uit het schriftelijk werk van studenten A.L.W. te Nijmegen
, (1984) 7 (oktober) 181-189
, 1984
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
personages
;
satire
;
karikaturen
;
ironie
Annotatie(s):
Samenvatting van een doctoraalscriptie algemene literatuurwetenschap.
Dick Pasman
,
Hermans wil verkopen
In:
Algemeen Dagblad
, (1983) (15 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
In de rubriek 'Punt uit'.
Hans Peerbolte
,
'W.F. Hermans is nagel aan onze doodskist' : Ruzie in universiteit van Groningen met lector / schrijver
In:
Drentse en Asser courant
, (1971) (29 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans als lector aan de universiteit van Groningen.
J.J. Peereboom
,
Striem op striem : journaal over de rechtvaardigheid
In:
Hollands maandblad : tijdschrift voor literatuur en politiek
, 21 (1979-1980) 378 (mei 1979) 62-66
, 1979
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
polemiek
;
column
Evert Peet
,
De Rooms-katholieke informatie dienst inzake lectuur (IDIL) 1937-1970
In:
Jaarboek van het Katholiek Documentatie Centrum
, 15 (1985 [versch. 1986]) () 50-80
, 1986
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Duinkerken, Anton van
;
Aafjes, Bertus
;
Vestdijk, S.
IDIL (Informatie Dienst Inzake Lectuur)
;
rooms-katholicisme
;
Index librorum prohibitorum
Annotatie(s):
Ook in: Arch. geschied. kathol. kerk Ned.: 28 (1986) 1, 5-80.
Carel Peeters
,
Een schrijver verliefd : ‘Au pair’: W.F. Hermans vervult een wensdroom
In:
Vrij Nederland
, (1989) (9 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Carel Peeters
,
‘Au pair’ revisited
In:
Vrij Nederland
, (1989) (16 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Over de kritiek op Au pair (Tom van Deel, Arnold Heumakers, Koos Hageraats, Doeschka Meijsing, Reinjan Mulder).
Carel Peeters
,
Een aforisme is meestal een uitspraak met een baard (aforisme) : Hermans op de korte baan
In:
Vrij Nederland
, (1988) (6 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
afb. van speelgoedautootjes
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dinky Toys. Amsterdam, 1988.
Carel Peeters
,
W.F. Hermans vervolgt gelukkig zijn oude thema : ‘Filip’s sonatine’ is een klein meesterwerk
In:
Vrij Nederland
, (1980) (26 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
zelfportr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
Carel Peeters
,
Hermans’ dynamiek : een novelle als antwoord aan de kritiek
In:
Vrij Nederland
, (1982) (4 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Carel Peeters
,
Hermans in een vingerhoed
In:
Elsevier
, (1972) (5 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag 'Hellebaarden'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Hellebaarden: citaten uit het werk van Willem Frederik Hermans; verz. en ingel. door Frans Anton Jansen. Utrecht [etc.], 1972.
Carel Peeters
,
Alles gebeurt, zoals het gebeurt
In:
Vrij Nederland
, (1971) (18 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, omslag 'Herinneringen van een engelbewaarder'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Carel Peeters
,
Oorlog maakt blind
In:
Vrij Nederland
, (1993) (13 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. Hermans door Anne van Herreweghen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Tevens over het slechts bij 40 zelfstandige boekwinkels verkrijgbare boekje ‘Willem Frederik Hermans en de CPNB 1950-1993’ van Tonnie Luiken, Dirk Baartse en Bob Polak.
Carel Peeters
,
Een verstekeling met deugdelijke papieren
In:
Vrij Nederland
, (1991) (24 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans staande voor een sigaretten-reclame (foto Cas Oorthuys)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Carel Peeters
,
Bij het voederen van de geest
In:
Vrij Nederland
, (1992) (17 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
schilderij en diverse portr. van lezende bekende personen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Harten, C. van der. Lezen & schrijvers. Amsterdam, 1992.
Hermans schreef de inleiding in het fotoboek 'Lezen & Schrijvers'.
Carel Peeters
,
Nog meer 'Mandarijnen op zwavelzuur'
In:
Het Parool
, (1968) (13 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Amsterdam, 1968.
Carel Peeters
,
Hermans' demasqué : bij zijn vijfenzestigste verjaardag
In:
Vrij Nederland
, (1986) (30 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Carel Peeters
,
Het grote feest der rancune en zinloosheid
In:
Vrij Nederland
, (1975)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Carel Peeters
,
Multatuli's kapitaal - zonder Multatuli blijft Douwes Dekkers een raadsel
In:
Vrij Nederland
, (1976) (29 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. Multatuli en Hermans door Siegfried Woldhek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Onder de kop: Autobiografieën, biografieën, brieven : dat onbeschaamd geschrijf.
Carel Peeters
,
Hermans romantiseert de 'Boze brieven van Bijkaart'
In:
Vrij Nederland
, (1981) (6 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Carel Peeters
,
Willem Frederik Hermans 1921-1995 : de Dreverhaven voor de Nederlandse literatuur
In:
Vrij Nederland
, (1995) (6 mei)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
tek. Hermans door Siegfried Woldhek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Carel Peeters
,
We denken toch niet dat W.F. Hermans gek is?
In:
Vrij Nederland
, (1986) (8 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. van W.F. Hermans door Siegfried Woldhek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Galen Last, H. van
Annotatie(s):
Over: Galen Last, H. van. De spoken van W. F. Hermans : een kleine bijdrage tot de moderne cultuurgeschiedenis van Nederland. Nijmegen, 1986.
Carel Peeters
,
De mythen van Hermans
In:
Peeters, Carel. Echte kennis: essays over filosofie in literatuur. 1e dr
De HarmonieAmsterdam
, 1991 (p. 134-149)
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Claus, Hugo
klassieke oudheid
Carel Peeters, Rudi van der Paardt
,
Hermans en de oudheid
In:
Receptie van de klassieken: vier voordrachten; red.: C.A.C.M. Fisser, S.R. Slings, E. Vester
Lerarenopleiding Vrije UniversiteitAmsterdam
, [1990] (p. 27-36)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
klassieke motieven
Annotatie(s):
Lezing, gehouden op 13 januari 1990 aan de Vrije Universiteit te Amsterdam op de nascholingsdag voor classici.
Recensie door R.Th. van der Paardt in: Hermeneus: 62 (1990) 4 (oktober), p. 269-270.
Carel Peeters
,
Hermans' demasqué
In:
Peeters, Carel. Hollandse pretenties. 1e dr
De HarmonieAmsterdam
, 1988 (p. 242-252)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Vrij Nederland, 30 augustus 1986 [Boekenbijlage].
Carel Peeters, Graa Boomsma, Odile Heynders, Bart de Man, Michel Kuijpers, Aldo Martin, Frank Albers, Ron de Heer
,
Postmodern : een polemisch essay
In:
De HarmonieAmsterdam1e dr
, 1987 (56 p.)
Trefwoord(en):
Braak, Menno ter
;
Roland Holst, A.
;
Boheemen-Saaf, Christel van
postmodernisme
;
deconstructie
Annotatie(s):
Herziene en uitgebreide tekst van de lezing 'Dapper leven' in de reeks 'De brandende kwestie' van de Stichting Literaire Activiteiten Amsterdam (SLAA), gehouden op 15 oktober 1985 en van een inleiding op het debat met Christel van Boheemen in de reeks 'Het laatste woord' onder de titel 'De moraal van het postmodernisme' op 20 januari 1987, beide in Theater De Balie te Amsterdam.
Recensies door: Bart de Man in: Brakke hond 4 (1987) 15 (september), p. 17-18; Ron de Heer in: Held 3 (1987) 4 (okt), p. 17-18; Michel Kuijpers in: Helling 1 (1987-1988) 1 (okt 1987, p. 43-44; Graa Boomsma in: K & C: (1987) (november), p. 30-31; Aldo Martin en Frank Albers in: Kreatief 21 (1987) 5 (december), p. 110-113.
Reactie door Odile Heynders in: Spektator 17 (1987-1988) 6 (juli 1988), p. 512-524.
Carel Peeters
,
Alles moet over
In:
Peeters, Carel. Alles moet over: essays
HarmonieAmsterdam
, 1979 (p. 173-211)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kousbroek, Rudy
;
Braak, Menno ter
;
Hillenius, Dick
Will F. Pelt
,
Strömungen in der modernen niederländischen Prosa
In:
Kwartalnik neofilologiczny
, 22 (1975) 2 () 161-171
, 1975
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Wolkers, Jan
proza
Jan Pen, Tonnie Luiken
,
Een bloem op de mestvaalt : [interview met Jan Pen]
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek 2: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1999) 23-30 () 174-176
, 1999
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jan Pen
,
Wim kon heel aardig uit de hoek komen
In:
De Volkskrant
, (2003) (14 mei) 7
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
Rijksuniversiteit Groningen
Annotatie(s):
Over: Havenaar, Ronald. Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
Noël L. Pengel
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969]
In:
Vrij Nederland
, (1969) (22 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
In de rubriek ‘Vrije tribune’.
Noël L. Pengel
,
Suriname
In:
De Nieuwe Linie
, (1969) (27 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Suriname
Annotatie(s):
Over de ontmoeting tussen Hermans en de briefschrijver in Paramaribo.
Noël L. Pengel
,
Hermans I
In:
Vrij Nederland
, (1969) (22 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Suriname
Annotatie(s):
Over de ontmoeting tussen Hermans en de briefschrijver in Paramaribo.
Ludo Permentier
,
W.F. Hermans leest roman voor
In:
De Standaard
, (1995) (11 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Firmin De Maître
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans leest voor VPRO-radio voor uit 'De God Denkbaar, Denkbaar de God'.
Ludo Permentier
,
Ik heb de mensen hardvochtig op hun slechtheid willen wijzen : Nederlandse auteur Willem Frederik Hermans ontvangt Zuidafrikaans eredoctoraat
In:
De Standaard
, (1993) (20-21 november) 11
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans door Paul Bolsius
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jos Perry
,
Clio naar de kelder?: de historische waarheid van W.F. Hermans
In:
Historisch nieuwsblad : tweemaandelijks magazine over geschiedenis en het historisch bedrijf
, 4 (1995) 3 (juli) 4-5
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
wereldoorlog II
;
geschiedschrijving
W. Persoon
,
Ik ben een stadsmens, ik hou niet zo van drijfmest
In:
Gazet van Antwerpen
, (1994) (22 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Arjan Peters
,
Het satanische medelijden van W.F. Hermans
In:
SUM : specifiek universitair magazine
, (1995) (juni)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Arjan Peters
,
Hoog geprezen, laag geprijsd
In:
De Volkskrant
, (1999) (8 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Annotatie(s):
Over: Delvigne, Rob. Willem Frederik Hermans in de prijzen. Amsterdam, 1998.
Arjan Peters
,
[Over: Hendrickx, Wilfried. Het infrarood en het ultraviolet. Antwerpen, 1997]
In:
De Volkskrant
, (1998) (2 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Wilfried Hendrickx door Daniel Koning
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Hendrickx, Wilfried
Annotatie(s):
Over: Hendrickx, Wilfried. Het infrarood en het ultraviolet. Antwerpen, 1997. Roman geïnspireerd door de figuur W.F. Hermans.
Arjan Peters
,
Ik heb hem horen tikken
In:
Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (p. 108-117)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Conserve: roman. Amsterdam, 1947, en: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis: roman. Amsterdam, 1995.
Arjan Peters
,
Het droomboek
In:
Optima : cahier voor literatuur en boekwezen
, 14 (1996) 1 [= 50] (maart) 115-118
, 1996
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
inspiratiebronnen
Arjan Peters
,
Het satanisch medelijden van W.F. Hermans : op het herdenken volgt het herlezen
In:
SUM : specifiek universitair magazine
, 5 (1995) 4 (juni) 34-35
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Arjan Peters
,
Hermans in den vreemde
In:
De Volkskrant
, (2002) (29 november) 30
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Peter Daalderop
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Valk, Arno van der
Annotatie(s):
Over: Valk, Arno van der. Hermans : het grootste gelijk buiten Nederland. Soesterberg, 2002.
Arjan Peters
,
Hermans verzameld in minstens 23 delen
In:
Het Parool
, (2005) (11 maart) 14
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de uitgave van de volledige werken van Willem Frederik Hermans.
Arjan Peters
,
'Dit Hermans-monument zal er nooit komen'
In:
De Volkskrant
, (2005) (4 maart) 14
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Standbeeld voor Hermans in Amsterdam.
Arjan Peters
,
Voorstudie Hermans ontdekt
In:
De Volkskrant
, (2004) (16 april) 16
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Een ongepubliceerd verhaal uit 1952 blijkt een voorstudie te zijn van De donkere kamer van Damocles.
Arjan Peters
,
'Op je beledigingen ga ik verder niet in'
In:
De Volkskrant
, (2002) (4 december) 13
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Tirade (tijdschr.)
Annotatie(s):
In het literaire tijdschrift Tirade (396/ 2002 nummer 4) een selectie van de brieven die Van Oorschot in 1951 aan Hermans heeft geschreven.
Arjan Peters
,
Van Oorschots brieven aan W.F. Hermans gepubliceerd
In:
De Volkskrant
, (2002) (30 november) 5
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Over: Oorschot, G. van. Hierbij de hele god in proef. Amsterdam, 2003.
Arjan Peters
,
'Je drukker is een lul'
In:
De Volkskrant
, (2004) (26 november) 24
Vorm:
Recensie
illustraties:
Ongebruikt omslag van Oey Tjeng Sit voor De tranen der acacia's
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Je vriendschap is werkelijk onbetaalbaar. Amsterdam, 2004.
Arjan Peters
,
Belangrijke brieven Hermans openbaar
In:
De Volkskrant
, (2004) (5 maart) 14
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
De brieven die Hermans in de jaren vijftig en begin zestig schreef aan zijn toenmalige uitgever Geert van Oorschot.
Over: Hermans, Willem Frederik. Je vriendschap is werkelijk onbetaalbaar. Amsterdam, 2004.
Arjan Peters
,
Een standbeeld voor Hermans?
In:
De Volkskrant
, (2004) (20 februari) 26
Vorm:
Recensie
illustraties:
Hermans en Campert in 1963
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
Annotatie(s):
Over: Polak, Bob. De stad is in verval : een literaire wandeling door het Amsterdam van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
Arjan Peters
,
Wim was dol op frietjes
In:
De Volkskrant
, (2002) (5 april) 21
Vorm:
Recensie
illustraties:
Hermans met Sylvia Kristel door Freddy de Vree
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Annotatie(s):
Over: Vree, Freddy de. De aardigste man ter wereld. Amsterdam, 2002.
Arjan Peters
,
Ik heb hem horen tikken : (over Willem Frederik Hermans)
In:
De ongeneeslijke lezer: een werkboek; Arjan Peters
ContactAmsterdam [etc.]
, 2002 (p. 98-111)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Conserve: roman. Amsterdam, 1947, en: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis: roman. Amsterdam, 1995.
Bewerkte tekst van: Peters, Arjan. Ik heb hem horen tikken. [Amsterdam], 2001. In: Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders, p. 108-117.
Errit Petersma
,
Hermans blijft Wittgenstein claimen
In:
De revisor
, 2 (1975) 1 (maart) 74-77
, 1975
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Wittgenstein, Ludwig. Tractatus Logico-Philosophicus; vert. en van een nawoord en aant. voorz. door W.F. Hermans. (In: Revisor 1 (1974) 8 (november), p. 9-16).
Stephanie Pfeffer
,
Trapped in glass : an examination of the aquariums in 'House of Refuge' and the terrariums in 'The Assault'
In:
Algemeen Handelsblad
, 19 (1998) 2 (fall) 31-34
, 1998
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
motief - dier
Annotatie(s):
Over: Mulisch, Harry. De aanslag: roman. Amsterdam, 1982.
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1951.
Johan Phaff
,
Pater Prudhomme en de gewetensnood van professor Delfgaauw
In:
Vrij Nederland
, (1968) (16 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Prudhomme, Anastase
;
Delfgaauw, Bernard
;
Brugsma, W.L.
Annotatie(s):
Over: Pater Anastase Prudhomme. Annum veritatis. Brugge [Amsterdam], 1968.
Over: Paulus VI (paus). Humanae vitae. Hilversum, 1968.
Over: Delfgaauw, B.M.I. Sexualiteit, pauselijk gezag, geweten. Baarn, 1968.
Johan Phaff
,
'Waarom verkracht gij mij naar de wijze van de mannen van sodom?'
In:
Vrij Nederland
, (1967) (15 juli)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. G.A. Lindeboom
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Prudhomme, Anastase
;
Reve, Gerard
;
Lindeboom, Gerrit Arie
Annotatie(s):
Over: Prudhomme, Anastase. Verder van mij. (Hollands Maandblad 8 (1967/68), p. 3-7).
Johan Phaff
,
Er zijn wel boeken maar geen honoraria voor iedereen
In:
Vrij Nederland
, (1970) (31 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de boekenmarkt in de RAI. Kort over Hermans in 'Soma' en zijn nieuwe boek 'Hollywood'.
Johan Phaff
,
Kinderen kwijlen in goten
In:
De revisor
, 28 (2001) 4 (augustus) 26-29
, 2001
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Doodlopende straat [tekst op p. 26].
Johan Phaff, Arno van der Valk
,
In Libanon heeft iedereen gelijk : W.F. Hermans in het Midden-Oosten
In:
De parelduiker
, 6 (2001) 3 () 51-62
, 2001
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Libanon
Annotatie(s):
P. 58-61 Een helder geschrift: Willem Frederik Hermans op doorreis in Beiroet: interview door Christ'l Safieh-Leclercq (eerder in het Frans verschenen in de Libanese krant L'Orient le Jour, 8 januari 1981 (Une écriture limpide: Willem Frederik Hermans de passage à Beyrouth).
Johan Phaff
,
Allemaal getikt
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 18 (maart 1996) 58
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
tentoonstelling - De liefste machine ooit uitgevonden: Willem Frederik Hermans en de typemachine
Annotatie(s):
Over de opening van de tentoonstelling 'De liefste machine ooit uitgevonden' op 3 maart 1996 in het Scryption te Tilburg.
Johan Phaff
,
Voor vijf ruggen slechts
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 15 (juni 1995) 96
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het optreden van W.F. Hermans tijdens de 'Nacht van het boek' in de schouwburg van Tilburg op 25 maart 1995.
Johan Phaff, Tonnie Luiken
,
Pang, pang en nog eens pang!
In:
WFH-verzamelkrant
, 3 (1993-1994) 9 (december 1993) 3-17
, 1993
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
;
Venema, Adriaan
mystificatie (literaire)
;
nadruk
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Pang: de oorlogsjaren. Eibergen [i.e. Amsterdam], 1992.
Aanvulling: Reken maar: Chantage van Polak in nachtelijke telefonade [met Adriaan Venema]. In: WFH-verzamelkrant (1994) 10 (maart), p. 8.
Verslag van de rechtszaak Hermans-Polak door Tom van 't Hoff in: Hermans-magazine 4 (1994-1995) 14 (maart 1995), p. 64 (Klos op klompen (2)); vervolg in: Hermans-magazine 4 (1994-1995) 15 (juni 1995), p. 70 (Pang! [6x]), in: Hermans-magazine 4 (1994-1995) 16 (september 1995), p. 101 (Pang [7x)]; Hermans-magazine 5 (1995-1996), p. 17 (december 1995) 4, (Pang! [8x]).
Reactie op het verslag in Hermans-magazine 4 (1994-1995) 14 (maart 1995), p. 64 door Tonnie Luiken In: WFH-verzamelkrant (1995) 15-16 (zomer), p. 7-8.
Johan Phaff
,
Een dasspeld uit Toela
In:
Hollands maandblad : tijdschrift voor literatuur en politiek
, 30 (1988-1989) 493 (december 1988) 13-18
, 1988
Trefwoord(en):
Deel, Tom van
;
Hermans, Willem Frederik
;
Zomeren, Koos van
;
Brouwers, Jeroen
roman
Annotatie(s):
Lezing, gehouden voor de Vereniging voor OKW in november 1988 in de Brakke Grond te Amsterdam in de serie 'Het echte en het valse in kunst en wetenschap'.
Ook in: Hart, Maarten 't. Een dasspeld uit Toela. Amsterdam, 1990, p. 7-17.
Johan Phaff
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975]
In:
Kreatief : driemaandelijks literair- en kunstkritisch tijdschrift
, 9 (1975) 5 (december) 106-107
, 1975
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Johan Phaff
,
Van Dutch Comfort tot Funhouse
In:
Ons erfdeel : kultureel tijdschrift voor Zuidvlaamse werking in Vlaams-Nederlands-Suidafrikaanse samenwerking
, 14 (1970-1971) 4 (herfst-winter 1971) 153
, 1971
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dutch Comfort. (Drie drama's. Amsterdam, 1962, p. 26-82).
Johan Phaff, Willem Frederik Hermans
,
W. F. Hermans
In:
Jessurun d'Oliveira, H.U. Scheppen riep hij gaat van Au. 2e dr
Amsterdam
, 1965 (p. 11-24)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gedateerd: 17 februari 1959 en 20 februari 1962.
Ook in de 3e, bijgewerkte dr. 1967, p. 11-24, en in de 4e, bijgewerkte en aangevulde dr. 1977, p. 13-26.
P. 11 Bio- en bibliografische gegevens.
Johan Phaff, Willem Frederik Hermans
,
Al pratende met Willem Frederik Hermans
In:
Het boek van nu : maandblad voor boekenvrienden
, 5 (1951-1952) 10 (juni 1952) 199-202
, 1952
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979, p. 31-39 (2e dr. 1979; 3e , uitgebr. dr. 1983); 's-Gravesande, G.H. Vergeten en gebleven: literaire beschouwingen; met een herdenkingsrede van Fred Batten; gekozen en verantwoord door Dirk Kroon. 's-Gravenhage, 1982, p. 188-194.
Susanne Piët
,
‘King Kong’
In:
De Tijd
, (1972) (9 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
omslag boek King Kong
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
C.G.J. Piron
,
De rol van de notaris in proza van Willem Frederik Hermans
In:
Weekblad voor privaatrecht, notariaat en registratie
, 121 (1990) 5978 (oktober) 678-681
, 1990
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - notariaat
Durk van der Ploeg
,
Novelle als scheidslijn tussen kunst en kritiek
In:
Leeuwarder Courant
, (1982) (9 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Jolanda van der Ploeg
,
Willem Frederik Hermans en de teddybeer
In:
NRC Handelsblad
, (1991) (30 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
familieportr. gezin Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jolanda van der Ploeg
,
Een bondgenoot door dik en dun
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1996) 18-22 () 55-65
, 1996
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs., ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
motief - teddybeer
Annotatie(s):
Bewerking van een doctoraalscriptie.
Enigszins gewijzigde tekst van een artikel in het NRC Handelsblad, 30 augustus 1991 (Een bondgenoot door dik en dun: Willem Frederik Hermans en de teddybeer).
Armand Plottier
,
WFH in België
In:
WFH-verzamelkrant
In memoriam Willem Frederik Hermans; [red.: Tonnie Luiken ... et al.; met bijdragen van Hans van Straten ... et al.]. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant)
, (1995) 15-16 (zomer) 12
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Evert-Jan Pol
,
Willem Frederik Hermans onder het ontleedmes : nieuw instituut in Den Haag wil compleet archief van de schrijver aanbieden
In:
De Morgen
, (1998) (29 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Patrick De Spiegelaere
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans Instituut
Bob Polak
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993]
In:
Het Parool
, (1993) (8 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Lezers laten hun licht schijnen over in ‘In de mist van het schimmenrijk’ genoemde plaatsen en personen.
Bob Polak
,
Meer antwoorden over Karel R.
In:
Het Parool
, (1993) (27 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Lezers laten hun licht schijnen over in ‘In de mist van het schimmenrijk’ genoemde plaatsen en personen.
Bob Polak
,
Het Boekenweekgeschenk (deel 3)
In:
Het Parool
, (1993) (10 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Lezers laten hun licht schijnen over in ‘In de mist van het schimmenrijk’ genoemde plaatsen en personen
Bob Polak
,
‘Dat’ wordt ‘dit’ bij W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (1991) (14 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Bob Polak
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo. Amsterdam, 1994]
In:
Het Parool
, (1994) (30 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Peter Elenbaas
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo. Amsterdam, 1994.
Bob Polak
,
Het huis waar Hermans woonde
In:
Het Parool
, (1998) (17 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
locatie - Amsterdam
Annotatie(s):
Bevat een foto van de Eerste Helmersstraat en een overzicht van de bewoning aldaar rond de oorlog. Over de onthulling van een plaquette bij het voormalig woonhuis van Hermans.
Bob Polak
,
Thuisfront
In:
Haagse Post
, (1975) (12 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over Hermans (Bijkaart) als polemist.
Bob Polak, Waltraud Hüsmert
,
Waltraud Hüsmert: 'Kein großer Autor ist leicht zu übersetzen'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 10 (2000-2001) 40 (september 2001) 110
, 2001
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Hüsmert, Waltraud
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Die Dunkelkammer des Damokles. Leipzig, 2001.
Bob Polak
,
In het buitenlands
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 10 (2000-2001) 40 (september 2001) 103-107
, 2001
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen
Annotatie(s):
P. 104-107 Hermans in vertaling.
Geactualiseerde en aangevulde versie van: Polak, Bob. In het buitenlands. In Hermans-magazine 3 (1993-1994) 10 (maart 1994), p. 47-49.
Bob Polak
,
Niet zoveel verhalen : Kenia en Tanzania 1976
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 10 (2000-2001) 39 (juni 2001) 71-76
, 2001
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 72-76 In Kenia en Tanzania.
Bob Polak
,
Brouwers over W.F. Hermans in Brussel : Kleine foutjes, grote foutjes
In:
Het Parool
, (1996) (3 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Ewoud de Kat
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Brouwers, Jeroen
Annotatie(s):
Over: Brouwers, Jeroen. Het aardigste volk ter wereld : Willem Frederik Hermans in Brussel : bijdrage aan zijn biografie. Amsterdam [etc.], 1996.
Bob Polak
,
Hermans ooit gesproken? : Maak er snel een boekje van
In:
Het Parool
, (1996) (15 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ommen, Cathrien van
;
Koopman, Ares
Annotatie(s):
Over: Koopman & Van Ommen. Een ontmoeting met de Tovenaar : over Willem Frederik Hermans in foto's en teksten. Baarn, 1996.
Boek betreft de tekst van een vraaggesprek afgenomen op 9 februari 1995.
Bob Polak
,
B. Polak meent :.
In:
Het Parool
, (1991) (7 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de 'WFH-verzamelkrant'.
Bob Polak
,
B. Polak meent :.
In:
Het Parool
, (1992) (18 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dis, Adriaan van
Annotatie(s):
Over Hermans optreden in het televisieprogramma 'Hier is…Adriaan van Dis'.
Bob Polak
,
B. Polak meent
In:
Het Parool
, (1992) (18 april)
Trefwoord(en):
Bergh, Hans van den
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de controverse Hermans - Hans van den Bergh.
Bob Polak
,
De Paranoia-man en de man van Kaas
In:
Achter de schermen : nieuwsbrief van het Willem Elsschot Genootschap v.z.w.
, 1 (1999-2000) 3 (mei 2000) 4-6
, 2000
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Elsschot, Willem
Annotatie(s):
Aanvulling: Nogmaals Hermans en Elsschot, door Bob Polak. In: Achter schermen: 2 (2000-2001) 2 (december 2000), p. 8-9.
Bob Polak, Huib Ludriks
,
Op zolder
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 10 (2000-2001) 37 (december 2000) 17-19
, 2000
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
motief - zolder
Bob Polak
,
Verscheidene meubelen meer
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 10 (2000-2001) 37 (december 2000) 12-16
, 2000
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
motief - ouderlijk huis
Bob Polak
,
Een verhuizing met reden
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 10 (2000-2001) 37 (december 2000) 8-9
, 2000
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Bob Polak
,
Zomer aan zee
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 34 (maart 2000) 43
, 2000
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Bob Polak, Rob Delvigne, Dirk Baartse, Wim van der Beek, Frans A. Janssen, Raymond J. Benders, Piet Verkruijsse, Sonja van Stek
,
Het bibliografische universum van Willem Frederik Hermans : bibliografie van de afzonderlijk verschenen werken; samengest. door Frans A. Janssen en Sonja van Stek
In:
De Bezige BijAmsterdam
, 2000 (296 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Internet:
tekst/jans037bibl01_01/
Annotatie(s):
P. 7-8 Voorwoord, door Raymond J. Benders; p. 9-14 Verantwoording; p. 15-262 Bibliografie (p. 17-237 Oorspronkelijk literair werk; p. 238-247 Overig literair werk: interviews, eigen druksels, geschenkdrukken; p. 248-252 Wetenschappelijke publicaties; p. 253-254 Uitgaven door Hermans van andermans werk; p. 255-262 Vertalingen door Hermans van andermans werk).
P. 263-271 Bijlagen (p. 264 Bijlage 1: Gebruikte afkortingen; p. 265 Bijlage 2: Geraadpleegde bronnen; p. 266-267 Bijlage 3: Gebruikte literatuur; p. 268-271 Bijlage 4: Roofdrukken).
P. 273-296 Registers (p. 274-287 Register 1: Chronologische lijst van drukken; p. 289-296 Register 2: Lijst van titels van de afzonderlijk verschenen werken en van typografisch ontwerpers, fotografen, illustratoren, uitgevers, drukkers, binders, zetters en vertalers).
Aanvulling: De motor van Hermans, door Rob Delvigne. In: Parelduiker 8 (2003) 4, p. 69-71.
Reactie [interview met Wim van der Beek over het boek], door Dirk Baartse. In: Hermans-magazine 11 (2001-2002) 41 (december 2001, p. 21-23.
Recensies door: Rob Delvigne in: Literatuur 18 (2001) 1 (januari-februari), p. 51-53; (correctie hierop door Rob Delvigne in: Hermans-magazine 10 (2001-2002) 39 (juni 2001), p. 89); Piet Verkruijsse in: Neder-L (Nijmegen): 10 (2001-2002) (augustus 2001) 0108.26 (http://listserv.surfnet.nl/scripts/wa.exe?A2=ind0008&L=neder-l&F=&S=&P=153 en http://baserv.uci.kun.nl/~salemans/bulletin/2001/08/010826.html); Bob Polak in: Hermans-magazine 10 (2001-2002) 38 (maart 2001, p. 58-59.
Samenvatting:
De samenstellers schrijven in de verantwoording dat deze, primaire, bibliografie een overzicht geeft van alle werken van Hermans die zelfstandig zijn uitgegeven (eerste drukken en herdrukken) vóór 1 mei 2000, in totaal bijna vijfhonderd boeken. De bibliografie geeft een compleet beeld van de productiviteit van Hermans: niet alleen als schrijver van romans, verhalen, essays en gedichten, maar ook als wetenschapsman, maker van collages en fotograaf. “Men zegt wel dat de bibliografie de ware biografie van de schrijver is”, stellen Janssen en Van Stek. De discipline van de analytische bibliografie vormt de grondslag van het boek, een discipline die het gedrukte boek als materieel object bekijkt, als resultaat van het technische proces van zetten, drukken en binden.
Hermans was een auteur die zich voortdurend met de tekst van zijn werken bezighield door het aanbrengen van correcties, aanvullingen of andere wijzigingen die dan in de volgende druk terechtkwamen. Daarom is een overzicht noodzakelijk van de tekstuele plaats die elke druk in de rij inneemt, zodat duidelijk wordt welke druk de laatste door de auteur geautoriseerde versie bevat, menen de samenstellers. Deze ‘Ausgabe letzter Hand’ vormt het uitgangspunt van de leeseditie van de ‘Volledige werken’ die door het Constantijn Huygens Instituut (CHI) worden samengesteld. De in 1996 verschenen bibliografie van verspreide publicaties (‘Schrijven is verbluffen. Bibliografie van de verspreide publicaties van Willem Frederik Hermans, samengest. door Rob Delvigne en Frans A. Janssen’) kan men beschouwen als een complement van de huidige bibliografie.
De bibliografie geeft ook, volgens de samenstellers, een doorsnede van de wijze waarop in Nederland in de tweede helft van de twintigste eeuw boeken werden geproduceerd; ze toont de handelswijze van uitgevers en drukkers en werpt licht op de diversiteit van de verschijningsvormen van de drukken. In de verantwoording wordt vervolgens een overzicht gegeven van de elementen van de bibliografische beschrijvingen. Wanneer de samenstellers op basis van archiefmateriaal wisten dat een druk varianten vertoonde ten opzicht van de vorige druk, dan is dat vermeld. Er is geen variantenonderzoek gedaan en er is dan ook niet naar gestreefd een opsomming van de varianten te geven.
De Bibliografie bevat oorspronkelijk literair werk, overig literair werk (interviews, eigen druksels, geschenkdrukken), wetenschappelijke publicaties, uitgaven door Hermans van andermans werk en vertalingen door Hermans van andermans werk. Een van de bijlagen bevat de roofdrukken.
Rob Delvigne (Literatuur: 18 (2001) 1 (jan-feb) 51-53) schrijft: “ Wie z’n Hermans compleet wil hebben, kan niet om dit fraai verzorgde werk heen.” In deze bibliografie is veel opzichten precisiewerk gepleegd. Er is geen gericht variantenonderzoek verricht, zo meldt de verantwoording. Delvigne betreurt echter dat niet vermeld staat of er sprake is van varianten, ook waar het weinig moeite had gekost om dat uit te zoeken. Als voorbeeld noemt hij de dertien herdrukken van Au pair, waar bij de eerste drie drukken in de annotatie het bestaan van een exemplaar met correcties van de auteur gesignaleerd wordt. Ongetwijfeld heeft Hermans deze correcties in de daaropvolgende drukken verwerkt, meent Delvigne. En het zou een kleine moeite zijn geweest dit na te kijken. De opmerking van de samenstellers dat deze bibliografie samen met de eerder verschenen bibliografie van de verspreide geschriften ‘een beeld van alle gepubliceerde teksten van Hermans’ geeft, noemt Delvigne een voorbarige conclusie. In ‘Schrijven is verbluffen’ zijn vertalingen en publicaties in bloemlezingen bewust niet opgenomen. Maar wie alle stadia van een tekst wil bestuderen, moet ook dit soort publicaties in zijn beschouwing betrekken, meent Delvigne. De samenstellers van ‘Het bibliografische universum’ nemen, volgens hun doelstelling, zelfstandig verschenen vertalingen op, en hadden het daarbij beter kunnen laten, meent Delvigne. Maar ze doen meer: vertalingen van delen van afzonderlijk verschenen werken (bijvoorbeeld verhalen uit en verhalenbundel) zijn vermeld in de annotatie bij de eerste druk van de bundel. Die vermeldingen blijken echter onvolledig. Delvigne verwijst naar door hem in Hermans-magazine gesignaleerde – en niet overgenomen – vertalingen van Het lek in de eeuwigheid. Ook het niet opnemen van verwijzingen naar bijdragen in bloemlezingen noemt Delvigne een omissie, gezien de doelstelling de laatste door de auteur geautoriseerde tekst vast te stellen (die zich soms in een bloemlezing bevindt).
De samenstellers hadden het moment van verschijnen van De tranen der acacia’s en Ik heb altijd gelijk preciezer kunnen aangeven dan ze gedaan hebben, als ze het Hermans-magazine beter geraadpleegd hadden. Hij betreurt het dat de samenstellers bij het ontbreken van oplagecijfers niet de jaarlijkse verkoopcijfers hebben opgenomen. Zo heeft Van Oorschot aan Delvigne verkoopcijfers van de derde en tweede druk van De tranen der acacia’s verstrekt.
In het Hermans-magazine (10 (2000-2001) 39 (juni 2001) 89) geeft Delvigne toe een foutje gemaakt te hebben toen hij beweerde dat de handelseditie van Hermans’ dissertatie een lijstje Corrigenda bevat die afwijken van die in het proefschrift. Dat velletje bestaat wel, officieel gedrukt maar kennelijk nooit verspreid. Het is waarschijnlijk een eerdere versie van het lijstje dat aan het proefschrift is toegevoegd. Toch vindt hij de beschrijving van Janssen en Van Stek van de twee edities van het proefschrift onzorgvuldig.
Eerder is door Bob Polak (Hermans-magazine: 10 (2000-2001) 38 (mrt 2001) kritisch gereageerd op de bibliografie. De samenstellers bieden een overzicht van de roofdrukken, waarbij ze ten onrechte een waardeoordeel uitspreken over het fenomeen. Bovendien zijn ze onvolledig in het overzicht van de roofdrukken. De bibliografie ziet er buitengewoon verzorgd uit, meent Polak, maar er zitten nogal wat steekjes los. Hij geeft een aantal voorbeelden van fouten en omissies.
Ook in volgende afleveringen van het Hermans-magazine worden aanvullingen gegeven (11 (2001-2002) 41 (dec 2001) 4; 42 (mrt 2002) 38)
In augustus 2001verscheen een uitgebreide recensie van de hand van Piet Verkruijsse in neder-l. (http://listserv.surfnet.nel/scripts/wa.exe?A2=ind0008 L=neder-l F= S= P=153 en: http://baserv.uci.kun.nl/~salemans/bulletin/2001/08/010826.html).
De bibliografie geeft, zo schrijft Verkruijsse, heel veel bibliografische informatie, afkomstig uit de drukken zelf, maar ook uit uitgeversarchieven en het immense documentatiesysteem van Frans Janssen. Het belangrijkste bezwaar van Verkruijsse tegen de opzet van de bibliografie is, dat de beschreven elementen niet duidelijk gerangschikt zijn, zodat de gebruiker, als hij de geschiedenis van een tekst wil reconstrueren, zijn gegevens her en der uit het boek moet zien te plukken. In deze bibliografie – op analytische grondslag – had hij duidelijke mededelingen verwacht over de ‘tekstuele plaats’ van iedere druk. Het is vreemd dat dit niet is gebeurd, omdat Janssen het in een artikel in 1975 de taak van de bibliograaf noemt te achterhalen welke plaats een bepaalde tekst inneemt in de hele geschiedenis van de tekst. Verkruijsse vindt het des te vreemder omdat de bibliografie blijkens de verantwoording een onmisbaar instrument wil zijn voor de editie van de volledige werken van Hermans, waarin uitgegaan wordt van de laatste door de schrijver actief geautoriseerde druk. Aan de zelfwerkzaamheid van de editeurs wordt op deze manier hoge eisen gesteld.
In december 2001 wordt Wim van der Beek over de bibliografie aan het woord gelaten door Dirk Baartse (Hermans-magazine: 11 (2001-2002) 41 (dec 2001) 21-23). Hij vertelt over de bezoeken van samenstelster Sonja van Stek, die zijn uitgebreide verzameling heeft beschreven. Ze heeft zijn advies om de WFH-verzamelkrant, het Hermans-magazine en het archief van Rob Delvigne te raadplegen niet overgenomen. Ook zijn de samenstellers niet ingegaan op zijn aanbod om de drukproeven te corrigeren. Volgens Van der Beek zou het aantal vergissingen veel kleiner zijn geweest als ze dat wel hadden gedaan. Zo heeft hij haar gewezen op een afwijkende vierde (= vijfde) druk van De tranen der acacia’s. Deze uitgave is niet in de bibliografie terecht gekomen, en evenmin zijn mededeling dat Hermans in een interview met Freddy de Vree onthulde dat hij de flaptekst voor de eerste druk van Conserve zelf had geschreven.
Bob Polak
,
Van elders
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 33 (december 1999) 15
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Bob Polak
,
Op bezoek bij Lagendaal in Lunteren
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 32 (september 1999) 115-117
, 1999
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., krt.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Bob Polak, Dirk Baartse, Thérèse Lemaire
,
Thérèse Lemaire: 'Corry kreeg alleen een cadeautje als ze cum laude overging'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 29 (december 1998) 8-11
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Hermans, Corry
Bob Polak, Dirk Baartse, Koos Human
,
Koos Human: 'Er is bij ons helaas niet veel aandacht meer voor Hermans'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 28 (september 1998) 114-119
, 1998
Vorm:
Artikel/BiografischInterview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Bob Polak
,
Enige agitatie, 1-3
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 28 (september 1998) 111-113
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Bob Polak
,
Altijd pech met de buren
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 27 (juni 1998) 72-74
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Bob Polak
,
Versjes die naar de opera ruiken
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 26 (maart 1998) 40-43
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Besten, Ad den
Bob Polak, Dirk Baartse
,
Kenden Hermans en Debrot elkaar al in 1940?
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 25 (december 1997) 27
, 1997
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Debrot, Cola
Bob Polak, Dirk Baartse
,
Jeanne Meurs: 'Misschien kon hij het toch niet hebben dat een ander het beter had'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 24 (september 1997) 114-118
, 1997
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., krt., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
autobiografisch element
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het grote medelijden. (Een wonderkind of een total loss. [Amsterdam], 1967, p. 170-224).
Bob Polak
,
Van Paramaribo naar Broek in Waterland
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 24 (september 1997) 106-111
, 1997
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Lier, R.A.J. van
;
Meurs, Tjark
Bob Polak
,
Waar woonde Arthur? Waar werkte Zwikker?
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 23 (juni 1997) 83-86
, 1997
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
locatie - Amsterdam
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Bob Polak
,
Waarom Kampen? (1-2)
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 23 (juni 1997) 76-78
, 1997
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
locatie - Kampen
;
thema - Wereldoorlog II
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Bob Polak
,
Marechaussee verhoort aanrander (24)
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 22 (maart 1997) 41-43
, 1997
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Columbus (tijdschr.)
Bob Polak
,
Met de poes op de stoep
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 21 (december 1996) 22
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een foto uit eigen doos. Amsterdam, 1994.
Bob Polak
,
'Lelijk, ongeïnspireerd, droefgeestig, onaantrekkelijk en onaanvaardbaar'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 20 (september 1996) 119
, 1996
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het omslag van: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Bob Polak, M.H. Jansen
,
Groeten uit Almelo
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 19 (juni 1996) 83-85
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., krt.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Aanvulling: Andermaal Almelo, door M.H. Jansen. In: Hermans-magazine 5 (1995-1996) 20 (september 1996), p. 107-109.
Bob Polak
,
Een mededeling die elke feitelijke grondslag miste
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 18 (maart 1996) 51-55
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
;
Salden, Helmut
Bob Polak
,
In de onderduik
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 17 (december 1995) 20
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
wereldoorlog II
Bob Polak
,
Wat deed Hermans in 1943-'44 nog aan de universiteit?
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 17 (december 1995) 16-18
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
wereldoorlog II
Bob Polak, Dirk Baartse
,
Margot Bergsma: 'Wim en Emmy beeldden toen al Osewoudt en Dorbeck uit'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 16 (september 1995) 104-109
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs., ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Afl. 2 (Margot Bergsma: 'Wim zei toen al dat hij een groot schrijver was').
Bob Polak
,
Hermans: 'Ik ben gek op kinderen'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 15 (juni 1995) 88
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Bob Polak
,
Met paling naar Parijs
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 14 (maart 1995) 46
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Lubberhuizen, G.
Bob Polak
,
Het Amsterdam van Willem Frederik Hermans : aangrijpende beelden uit de oorlogsjaren
In:
Ons Amsterdam : maandblad van de Gemeentelijke Commissie Heemkennis
, 47 (1995) 12 (december) 298-302
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
wereldoorlog II
;
locatie - Amsterdam
Bob Polak
,
Zomer 1995
In:
Doodgewoon : tijdschrift over de dood
, (1995) 7 (winter) 35
, 1995
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Meijer, Ischa
;
Palmen, Connie
;
Mendels, Josepha
;
Schulte Nordholt, J.W.
overleden auteurs
Annotatie(s):
Ook over: Connie Palmen.
Bob Polak
,
Ischa Meijer, W. F. Hermans en Annie Schmidt : drie sterfgevallen, tientallen reacties
In:
Doodgewoon : tijdschrift over de dood
, (1995) 6 (herfst) 38-39
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Meijer, Ischa
;
Schmidt, Annie M.G.
;
Veltman, Martin
Annotatie(s):
Ook over: Ischa Meijer en Martin Veltman.
Bob Polak, Dirk Baartse
,
Bij de dood van Willem Frederik Hermans (1921-1995); [biografische schets en bibliogr.: Dirk Baartse]
In:
Stichting Hermans-magazineAmsterdam
, 1995 (64 p.)
Vorm:
Monografie/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Correctie in: Hermans-magazine 4 (1994-1995) 16 (september 1995), p. 125.
Bob Polak, Dirk Baartse
,
Torbjørn Fjellang: 'Bijna verloren Wim en ik elkaar toen uit het oog'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 13 (december 1994) 10-11
, 1994
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Bob Polak
,
Over de eerste zin
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 13 (december 1994) 9
, 1994
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
openingszin
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Bob Polak
,
Een koekje van eigen deeg
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 3 (1993-1994) 11 (juni 1994) 85
, 1994
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Bob Polak
,
Wandelen met Willem Frederik Hermans
In:
Stichting Hermans-magazineAmsterdam
, 1994-... (.. dl)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
reisgids
;
locatie - Amsterdam
;
thema - Wereldoorlog II
Annotatie(s):
Verschenen:
Tocht 1: De Amsterdamse binnenstad in oorlogstijd; [tekst: Bob Polak]. 1994.
Tocht 2: Rondom het Vondelpark in oorlogstijd; [tekst: Bob Polak]. 1995.
Tocht 3: Arthur Muttah in Amsterdam in oorlogstijd; [tekst: Bok Polak]. 1997.
Bob Polak
,
Hun laatste rustplaats
In:
WFH-verzamelkrant
, 2 (1992-1993) 8 (september 1993) 117
, 1993
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Bob Polak, Dirk Baartse
,
''Een meesterwerk,' riep hij, 'Nu zul je wel talloze opdrachte krijgen''
In:
WFH-verzamelkrant
, 2 (1992-1993) 8 (september 1993) 103-107
, 1993
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Straten, Erik van
portretten
Bob Polak
,
'Je moet erin bijten, Louis, o, harder, harder!
In:
WFH-verzamelkrant
, 2 (1992-1993) 7 (juni 1993) 80-81
, 1993
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
personages
Annotatie(s):
Over de overeenkomsten tussen: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951, en: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk: fragmenten uit het oorlogsdagboek van de student Karel R. Amsterdam, 1993.
Bob Polak
,
Zat Renate Rubinstein model voor mevrouw Pauchard?
In:
WFH-verzamelkrant
, 2 (1992-1993) 6 (maart 1993) 57-58
, 1993
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rubinstein, Renate
;
Ritsema, Beatrijs
personage - mevrouw Pauchard
;
scatologie
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Bob Polak, Dirk Baartse, Tonnie Luiken
,
Willem Frederik Hermans en de CPNB, 1950-1993: WFH's verhouding tot de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek bij gelegenheid van de boekenweek
In:
AartsAmsterdam
, 1993 (64 p.)
Vorm:
Monografie/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Stichting Collectieve Propaganda voor het Nederlandse Boek (CPNB)
;
Boekenweekgeschenk
Annotatie(s):
Aanvulling in: Hermans-magazine 10 (2000-2001) 38 (maart 2001), p. 35-36.
Bob Polak
,
Twee moordenaars : Louis van Gasteren en Arthur Muttah
In:
WFH-verzamelkrant
, 1 (1991-1992) 4 (september 1992) 19-23
, 1992
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
wereldoorlog II
Bob Polak, Tonnie Luiken
,
Als twee druppels water : een film met een geschiedenis
In:
WFH-verzamelkrant
, 1 (1991-1992) 3 (juni 1992) 5-10
, 1992
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'De donkere kamer van Damocles' door Fons Rademakers onder de titel 'Als twee druppels water'.
P. 10 Als twee druppels water: een regisseur met een geschiedenis, door Bob Polak.
Bob Polak
,
Wie was de maîtresse van WFH?
In:
WFH-verzamelkrant
, 1 (1991-1992) 2 (maart 1992) 10-11
, 1992
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Bob Polak, Adriaan Morriën, Dirk Baartse
,
Herinneringen van Adriaan Morriën
In:
WFH-verzamelkrant
, 1 (1991-1992) 2 (maart 1992) 4-6
, 1992
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Morriën, Adriaan
Johan Polak
,
Ontmoetingen met Herodotus
In:
Polak, Johan. Het oude heden
BalansAmsterdam
, 1992 (p. 41-51)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Couperus, Louis
invloed van Herodotus
Annotatie(s):
Ook in: NRC Handelsblad, 28 november 1980 en 27 februari 1981.
Johan Polak
,
Klassieke schoonheid in de proëmia van de romans van Willem Frederik Hermans
In:
Bzzlletin
W.F. Hermans; [Frans A. Janssen ... et al.; red.: Freddy de Vree]. Speciaal nr. van: Bzzlletin
, 13 (1984-1985) 126 (mei 1985) 13-14
, 1985
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
klassieke oudheid
Bob Polak
,
Bij de dood van E. Jagtman
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 11 (2001-2002) 42 (maart 2002) 55
Vorm:
Artikel/Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Bob Polak, Rob Delvigne, Dirk Baartse
,
Podium 1950-1965; [bijdragen]: Bob Polak, Rob Delvigne, Dirk Baartse
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 13 (2003-2004) 49 (december 2003) 7-19
Vorm:
Artikel/Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Bob Polak, Rob Delvigne, Dirk Baartse
,
Terug naar Madelon; [samenstelling]: Bob Polak, Rob Delvigne, Dirk Baartse
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 12 (2002-2003) 48 (september 2003) 103-113
Vorm:
Artikel/Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Bob Polak
,
De stad is in verval : een literaire wandeling door het Amsterdam van Willem Frederik Hermans
In:
LubberhuizenAmsterdam
, 2003 (103 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
locatie - Amsterdam
;
thema - taal
;
thema - Tweede Wereldoorlog
Annotatie(s):
P. 7-10 Willem Frederik Hermans en Amsterdam; p. 83-101 Overgebleven locaties; p. 102-103 Literatuur.
Uitgebreide en herziene druk van: Wandelen met Willem Frederik Hermans: Tocht 1: De Amsterdamse binnenstad in oorlogstijd; [tekst: Bob Polak], 1994 en: Tocht 2: Rondom het Vondelpark in oorlogstijd; [tekst: Bob Polak], 1995, uitgegeven door de Stichting Hermans-magazine. Amsterdam, 1994-1995.
K.L. Poll
,
De goden verzoeken : W.F. Hermans en de beperkingen van de ironie
In:
NRC Handelsblad
, (1973) (28 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
K.L. Poll
,
Als een schaduw heen : W.F. Hermans over een klokkenfilosoof
In:
NRC Handelsblad
, (1987) (6 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
K.L. Poll
,
De drie veroveringen
In:
NRC Handelsblad
, (1979) (6 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
K.L. Poll
,
God wetenschap
In:
Algemeen Handelsblad
, (1967) (9 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en Wittgenstein
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Themerson, Stefan
Annotatie(s):
Over: Themerson, Stefan. Kardinaal Pölätüo. Amsterdam, 1967.
Hermans schreef voor dit boek het voorwoord.
K.L. Poll
,
[Over: Themerson, S. Kardinaal Pölätüo. Amsterdam, 1967]
In:
Algemeen Handelsblad
, (1967) (12 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Themerson, Stefan
Annotatie(s):
Over: Themerson, Stefan. Kardinaal Pölätüo. Amsterdam, 1967.
Hermans schreef voor dit boek het voorwoord.
Hermans reageert in de Haagse Post op Poll in het Algemeen Handelsblad, 9 juni 1967 (God wetenschap). Dit is een antwoord op Hermans.
K.L. Poll
,
De twee affaires King Kong
In:
NRC Handelsblad
, (1972) (6 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Christiaan Lindemans, alias King Kong
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
De affaire m.b.t. het uitzenden op televisie van King Kong krijgt ook aandacht.
K.L. Poll
,
W.F. Hermans in Suriname en Antillen : geamuseerd en vertederd
In:
Algemeen Handelsblad
, (1969) (4 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
K.L. Poll
,
Verkeerde levens
In:
NRC Handelsblad
, (1981) (5 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
K.L. Poll
,
God filosofie
In:
Algemeen Handelsblad
, (1967) (9 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
;
Staal, J.F.
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
K.L. Poll
,
Het goede humeur van een misantroop
In:
Algemeen Handelsblad
, (1967) (18 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
K.L. Poll
,
Het slechte voorbeeld
In:
Poll, K.L. De gouden lamp: essays over Nederland en de menselijke geest
VeenUtrecht [etc.]
, 1989 (p. 93-103)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Kees Polling
,
Gebroken hand van Hermans uitvergroot
In:
Trouw
, (1995) (7 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de theatervoorstelling 'Hermans hand' door Dick Raaijmakers, uitgevoerd door de theatergroep Hollandia.
Ernst Pommerel
,
Kinderachtige tekeningetjes met gebrekkige bijschriften : Willem Frederik Hermans en het beeldverhaal
In:
Striprofiel
, (1986) 58-59 (september) [34-37]
, 1986
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs., ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
strip
Annotatie(s):
Ook in: Sterfboek: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant: (1996), p. 18-22, 129-140 (Kinderachtige tekeningetjes).
Ko Pop
,
Met heilige ernst vertelde kolder
In:
Boekenpost : tijdschrift voor de liefhebber van boeken, strips en boekencuriosa
, 1 (1975) 4
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Ko Pop
,
W.F. Hermans' Periander
In:
Boekenbus : literair-kritisch tijdschrift voor Noord- en Oost-Nederland
, (1975) 27-28
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Periander. Amsterdam, 1974.
J. Pop
,
W.F. Hermans' Periander
In:
Boekenbus : literair-kritisch tijdschrift voor Noord- en Oost-Nederland
, 1 (1975) 1 () 27-28
, 1975
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Periander. Amsterdam, 1974.
S.J. Popma
,
De post-humanistische mens in de moderne litteratuur
In:
Bezinning : gereformeerd maandblad tot bewaring en bevordering van het christelijk leven
, 18 (1963) 4 () 231-244
, 1963
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
post-humanisme
Sonja Pos
,
Navolging in romans van W.F. Hermans (ICS-cahiers; 36, jrg. 15, nr. 2)
In:
Na-apers en zondebokken: over waarheid en leugen in de roman; onder red. van Hans Weigand
BoekencentrumZoetermeer
, 2001 (p. 56-75)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - zondebok
;
navolging
Sonja Pos
,
Bemiddelaar en zondebok : in de roman 'De donkere kamer van Damokles'
In:
De literaire magneet: essays over Willem Frederik Hermans en de moderne tijd; onder red. van Frans Ruiter en Wilbert Smulders; [bijdragen]: Ernst van Alphen ... [et al.]
De Bezige BijAmsterdam
, 1995 (p. 155-177)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - zondebok
;
thema - bemiddelaar
Annotatie(s):
Bewerkte tekst van een lezing, gehouden op een postacademisch symposium voor neerlandici op 12 en 13 december 1993 te Utrecht.
Herziene tekst van: Pos, Sonja. Het thema van bemiddelaar en zondebok in de roman 'De donkere kamer van Damokles' van W.F. Hermans. In: Mimese en geweld: beschouwingen over het werk van René Girard; Wouter van Beek (red.). Kampen, 1988, p. 155-171 (lezing, gehouden op een studiedag over René Girard op 9 april 1987 te Utrecht).
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damokles. 25e dr. Amsterdam, 1983.
Samenvatting:
Dit is een herziene tekst van: Pos, Sonja. Het thema van bemiddelaar en zondebok in de roman ‘De donkere kamer van Damokles’ van W.F. Hermans. In: Mimese en geweld: beschouwingen over het werk van René Girard; Wouter van Beek (red.). Kampen, 1988, p. 155-171
Pos begint met een uiteenzetting over de theorie van René Girard. Deze komt er op neer dat het pasgeboren kind automatisch het gedrag van de volwassene imiteert. De volwassene is de bemiddelaar die het kind direct en indirect leert hoe het moet leven. Dit mimetisch beginsel werd al door Plato onder woorden gebracht. Het nieuwe in de theorie van Girard is zijn ontdekking dat met het navolgen van het gedrag van de bemiddelaar ook de begeerte van de bemiddelaar wordt geïmiteerd. De bemiddelaar wijst aan wie en wat begerenswaardig is en zo begint een proces dat tot conflicten moet leiden als de bemiddelaar en het ‘ik’ hetzelfde voorwerp of dezelfde persoon begeren. In de maatschappij is volgens Girard ieder voor zich en allen te zamen betrokken bij dergelijke processen die tot ontwrichting kunnen leiden, waarbij de schuld wordt geprojecteerd op een zondebok. Girard heeft ook gewezen op de literatuur, waarin grote schrijvers deze processen op het spoor waren, vaak zonder zich daarvan bewust te zijn. Pos constateert dat sinds de jaren veertig in de literatuur de weerslag is aan te tonen van de Tweede Wereldoorlog die zij een grote mimetische crisis noemt.
Pos noemt in de Nederlandse literatuur De donkere kamer van Damokles van Willem Frederik Hermans het voorbeeld van een roman waarin de thema’s van bemiddelaar en zondebok voorkomen. Met de analyses van Girard in gedachten valt het, meent Pos, niet moeilijk aan te tonen dat Osewoudt Dorbeck navolgt in blinde mimetische begeerte naar het ‘zijn’ van Dorbeck. De auteur onderscheidt drie aspecten: 1, wat wil Osewoudt bereiken met het navolgen van zijn model Dorbeck; 2, welke handelingen draagt zijn model hem op en 3, wat is de functie van deze mimetische navolging binnen de structuur van de roman. Aan de hand van deze aspecten kunnen de overeenkomsten tussen de roman van Hermans en de eerder door Girard geanalyseerde romans van Cervantes, Stendhal, Flaubert, Proust en Dostojewski ons duidelijk worden, meent Pos. Het antwoord op de drie aspecten, resp. vragen die Pos heeft gesteld, luidt volgens haar: 1, Osewoudt wil de hem ontbrekende mannelijkheid verwerven; 2, hij moet daarvoor personen vermoorden die door Dorbeck als verraders worden bestempeld en tenslotte 3, de mimetische navolging blijkt het basisthema te zijn dat de structuur van de roman draagt. Halverwege de roman wordt Osewoudt zich bewust van zijn navolging van Dorbeck. In het tweede deel zullen de consequenties van de navolging tot in het absurde worden doorgetrokken. Het thema van de navolging wordt verbonden met het thema van de algemene ontwrichting, waarbinnen het mechanisme van de zondebok zich kan voordoen. Pos vraagt zich af hoe bewust Hermans zich is geweest van de mimetische thematiek die zich volgens haar ook voordoet in De tranen der acacia’s, Nooit meer slapen en Een wonderkind of een total loss. Pos meent in Hermans’ werk een vergeefse speurtocht naar een ware leermeester te zien en een diepe teleurstelling over de onbenulligheid van degenen die zich als zodanig voordoen.
Tenslotte stipt Pos enige overeenkomsten en verschillen aan tussen De donkere kamer van Damokles en Een heilige van de horlogerie. Ook in de eerste roman ziet ze een perfide bemiddelaar, de corrupte wethouder die Constantin opdraagt om datgene te doen wat hem ten gronde zal richten. Bovendien blijkt het zijn rivaal in de liefde. Alle ellende leidt niet tot de dood van Constantin, zoals bij Osewoudt. Wel kijken Osewoudt samen met Dorbeck in een spiegel. Dit gebeurt ook met Constantin en de aanbeden Louise. In het eerste geval wordt een foto gemaakt, in het tweede geval niet, maar beide keren kijken de hoofdpersonen in een spiegel met iemand die hen bedriegt. De heftigheid en rampzaligheid van de gebeurtenissen uit de eerste roman zijn in de later teruggebracht tot de mildere vorm van een overstroming in vredestijd. De onvolwassen mannen die in beide romans beschreven worden, komen bedrogen uit: Pos’ voorlopige conclusie is dat beide romans een variant zijn op min of meer dezelfde basisthematiek. Tenslotte constateert Pos dat er overeenkomsten bestaan tussen De donkere kamer van Damokles en enige geruchtmakende naoorlogse Franse romans en toneelstukken van Jean-Paul Sartre, Simone de Beauvoir, Jean Genet en Albert Camus.
G.F.H. Raat (Literatuur: 13 (1996) 5 (sep-okt) 315-317) noemt de bijdrage van Pos, evenals die van Van Steenwijk, vatbaar voor fundamentele kritiek. Hij vindt het betoog van Pos uiterst discutabel. Het berust op onbewijsbare vooronderstellingen als: ‘Osewoudt draait op voor wat Dorbeck, die een verrader was, heeft misdaan.’ Pos heeft in deze realistische interpretatie een werkelijk bestaande Dorbeck nodig om het schema van Girard te kunnen toepassen. ‘Met een benijdenswaardige gemoedsrust, doch zonder enige argumentatie, beslecht zij daarbij de vraag die in de roman, en in de literatuur daarover, zo indringend wordt gesteld: Bestaat Dorbeck?’, aldus Raat.
Hans J. Pos
,
Er is geen goud zonder schuim
In:
Colophon
, ([1978]) 1 () 21-24
, [1978]
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kars, Theo
literaire kritiek
Annotatie(s):
Over: Kars, Theo. Parels voor de zwijnen. Amsterdam, 1975.
Alma Post
,
King Kong gespeeld als bont spektakel
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1981) (6 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
Ook in: Amersfoortse Courant, 7 mei 1981 en in het Haarlems Dagblad, 5 mei 1981 (King Kong levert bont spektakel op).
Jacques Post
,
De potboilers van W.F. Hermans
In:
Vrij Nederland
, (1995) (17 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Klondyke, Fjodor
Jacques Post
,
De broodschrijver W.F. Hermans
In:
Transito : standplaats Rotterdam : cultuur van een stad
, (1999) 6 () 61-71
, 1999
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
misdaadroman
Olf Praamstra
,
Op bezoek bij Willem Frederik Hermans
In:
WFH-verzamelkrant
, (1995) 17 (winter) 8-17
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Bevat een verslag van de aan Multatuli gewijde avond ter gelegenheid van het gereedkomen van de Volledige Werken, op 5 maart 1995 in de Stadsschouwburg te Amsterdam.
Jan Praas
,
Uit de eerste hand : drie ontmoetingen met WFH
In:
Het Pak van SjaalmanOdijk
, 2000 (31 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Heerikhuizen, F.W. van
Jeroen de Preter
,
Nooit meer slapen (1966), Willem Frederik Hermans
In:
De Morgen
, (2000) (13 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Herman Selleslags
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Hans de Preter
,
W.F. Hermans wil niet naar Groningen komen : nou, en?
In:
Drentse Courant
, (1994) (13 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Groningen
Annotatie(s):
Hermans sprak op uitnodiging in Leeuwarden (o.a. over Groningen).
Sjaak Priester
,
Hermans en Wittgenstein, met een boek in een diepe fauteuil
In:
De wekker : onafhankelijk opinieblad
, 1 (1975-1976) 11 (30 januari 1976) 7-9
, 1976
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Wittgenstein, Ludwig. Tractatus Logico-Philosophicus; vert. en van een nawoord en aant. voorz. door W.F. Hermans. Amsterdam, 1975.
P. Prins
,
Hermans
In:
Vrij Nederland
, (1968) (6 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Arthur Prorrost
,
'De blinde fotograaf' met surrealistische trekjes
In:
Het Vrije Volk
, (1973) (14 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
scene uit 'De blinde fotograaf'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de verfilming van ‘De blinde fotograaf’ uit ' Een landingspoging op Newfoundland', door Adriaan Ditvoorst.
Anastase Prudhomme
,
W.F. Hermans en Tom Poes
In:
Haagse Post
, (1972) (9 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Schippers, K.
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Reactie op Schippers’ artikel in Haagse Post (26 januari 1972), eveneens onder de titel 'W.F. Hermans en Tom Poes' over de ‘Tom Poes-scene’ uit ‘Herinneringen van een engelbewaarder’.
Anastase Prudhomme
,
Pater (met zwavelzuur) contra G.K. van het Reve
In:
Het Parool
, (1966) (1 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Pater Prudhomme o.a. over 'Nader tot U' van Reve.
Anastase Prudhomme
,
'Links tegen Hermans'
In:
Propria Cures
, (1969) (1 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Noordhoek, Wim
Annotatie(s):
De controverse Prudhomme / Hermans - Wim Noordhoek, over 'De laatste resten tropisch Nederland'.
Anastase Prudhomme
,
Zo jong en al zo jaloers
In:
Propria Cures
, (1969) (29 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Noordhoek, Wim
Annotatie(s):
Reactie op Noordhoek's bespreking van 'De laatste resten tropisch Nederland' in Propria Cures, 25 oktober 1969.
Erik Quint, Hans Dagelet
,
Hans Dagelet vindt W.F. Hermans een uitdaging
In:
Haagsche courant
, (1995) (18 oktober)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Acteur Hans Dagelet door Maurice Nelwan
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dagelet, Hans
Annotatie(s):
Over de theatervoorstelling 'Hermans hand' door Dick Raaijmakers, uitgevoerd door de theatergroep Hollandia.
R
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Amsterdam, 1948]
In:
Propria Cures
, (1948) (17 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Amsterdam, 1948.
van R.
,
Spraakverwarring op toneeldag
In:
De Volkskrant
, (1960) (29 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de Vlaams-Nederlandse Toneeldag 1960 in Rotterdam, waarop 'De psychologische test' werd uitgevoerd.
R.B.
,
Constantijn Huygensprijs '66 voor Vlaming Louis Paul Boon : Bekroningen voor Michaëlis, Hermans en Presser
In:
Haagsche courant
, (1967) (3 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
R.K.
,
Een, twee, drie tijdschriften over W.F. Hermans
In:
Vrij Nederland
, (1993) (11 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag WFH-verzamelkrant
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: WFH-verzamelkrant. Amsterdam, 1991-1999. (In memoriam-nummer).
R.M.
,
Nooit meer slapen
In:
Dagblad voor de Zaanstreek
, (1966) (14 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
In de rubriek 'Uit de boekenkist'.
R.P.
,
Wim Noordhoek bestaat echt
In:
Propria Cures
, (1969) (22 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Prudhomme, Anastase
Propria Cures (weekblad)
Annotatie(s):
Artikel over Propria Cures. O.a. kort ingaande op Pater Anastase Prudhomme S.J. en zijn reactie op een artikel van Wim Noordhoek over 'De laatste resten tropisch Nederland'.
R.W.
,
Hermans’ fotobiografie experimenteler dan menige nouveau-roman : nieuwe raadsels in oude foto’s
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1969) (27 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en gezinsfoto uit de Fotobiografie
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, [1969].
Fred Raadman
,
'Als twee druppels water' vanavond op tv : Sterke speelfilm van Fons Rademakers
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1983) (9 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
scene uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over hervertoning op televisie van 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Ook op 9 april 1983 in Utrechts Nieuwsblad, en in De Gooi- en Eemlander (Als twee druppels water sterke speelfilm van Fons Rademakers).
G.F.H. Raat
,
Een veelgevraagd spreker : recente lezingen van W.F. Hermans soms wijdlopig
In:
De Volkskrant
, (1987) (26 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mondelinge mededelingen. Amsterdam, 1987.
G.F.H. Raat
,
De domme mens tegenover de weerbarstige werkelijkheid : de blijvende thematiek van een ongehoord veelzijdig auteur
In:
Folia
, (1995) (5 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
G.F.H. Raat
,
Bij de vijfenzestigste verjaardag van W.F. Hermans : alleen op de wereld
In:
NRC Handelsblad
, (1986) (29 augustus)
Vorm:
Overzichtsartikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
'Een plaatsbepaling binnen de Nederlandse letteren…'.
Van 6-13 september 1986 is onder de titel 'Koningin Eenoog' in het Stedelijk Museum in Amsterdam een tentoonstelling van het fotografisch werk van W.F. Hermans.
G.F.H. Raat
,
Een al te zichtbare essayist : Huug Kaleis slingert met banbliksems
In:
De Volkskrant
, (1987) (10 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kaleis, Huug
Annotatie(s):
Over: Kaleis, Huug. De God Denkbaar verklaard : essays over W.F. Hermans. Amsterdam, 1987.
G.F.H. Raat
,
Literatur für wache Leser: Willem Frederik Hermans' Romane 'Die Dunkelkammer des Damokles' und 'Nie mehr schlafen
In:
Nachbarsprache Niederländisch : Zeitschrift der Fachvereinigung Niederländisch
, 18 (2003) 1 () 3-13
, 2003
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Bewerkte tekst van een voordracht, gehouden op 17 december 2002 in het Haus der Niederlande te Münster.
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
G.F.H. Raat
,
De dynamiek van leven en kunst : over een poëticaal verhaal van Willem Frederik Hermans
In:
Nederlandse letterkunde : driemaandelijks tijdschrift
, 3 (1998) 4 (november) 345-356
, 1998
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
kunstopvatting
;
schilderkunst
;
poëtica
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein's dynamiek. Amsterdam, 1982.
G.F.H. Raat
,
Periandros en Periander : over Vestdijk en Hermans
In:
Vestdijk-jaarboek
Het oog van de meester; onder red. van Harry Bekkering, W. Bronzwaer, Rudi van der Paardt, Ger Verrips en Gerben Wynia. Vestdijk-jaarboek.
, (1998) () 119-134
, 1998
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vestdijk, S.
waardering
Annotatie(s):
Reacties: Gerard Raat is een piraat. In: Hermans-magazine 8 (1998-1999) 30 (maart 1999), p. 35; 32 (september 1999), p. 100.
G.F.H. Raat
,
Conserve : poëtiek, techniek en thematiek
In:
Over Conserve: de eerste roman van Willem Frederik Hermans; Ton Anbeek ... [et al.]; kritieken en essays samengest. door Kees de Bakker. 2e, [verm.] dr.
ConserveSchoorl
, 1998 (p. 93-121)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
historische roman
;
werkelijkheidsgehalte
Annotatie(s):
1e dr. 1988.
P. 118-121 Naschrift [bij de 2e, [verm.] dr.].
Aangevulde en herziene tekst van: Raat, G.F.H. De verstandhouding met de lezer. In: Over W.F. Hermans; [red.: Jaap Goedegebuure en Herman Verhaar ; met bijdr. van: Raymond J. Benders ... et al.]. Speciaal nr. van: Tirade: 25 (1981) 271 (december), p. 643-655.
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve: roman. Amsterdam, 1947.
Samenvatting:
‘Conserve: poëtiek, techniek en thematiek’ is de titel van het artikel van G.F.H. Raat, een in 1988 herziene versie van het artikel: De verstandhouding met de lezer. In: Over W.F. Hermans. Speciaal nr. van: Tirade: 25 (1981) 271 (dec) 643-655.
Raat noemt allereerst de uit 1958 daterende beschouwing Experimentele romans waarin Hermans de psychologisch-realistisch-naturalistische esthetiek verwerpt. Zijn kennistheoretisch standpunt dat een andere dan de fysische realiteit niet beschrijfbaar, want cognitief ontoegankelijk is, brengt hij herhaaldelijk naar voren. Dit doet hij bijvoorbeeld in een essay uit 1960, Antipathieke romanpersonages. Hierin schrijft hij dat de roman niet hoeft te streven naar waarheid, maar naar waarschijnlijkheid en dat hij deze waarschijnlijkheid moet ontlenen aan zichzelf. Van de twee gronden voor geloofwaardigheid, namelijk interne samenhang en overeenstemming met de werkelijkheid, benadrukt Hermans de eerste. Maar toch kan ook Hermans niet ontkennen dat overeenstemming met een min of meer algemeen aanvaarde visie op de werkelijkheid bijdraagt tot de waarschijnlijkheid. Dit blijkt op diverse plaatsen in zijn essayistisch en kritisch werk, alle verzet tegen een realistisch uitgangspunt ten spijt. Bij historische romans is dit een probleem: een door schrijver en lezer gedeelde visie op de (historische) werkelijkheid bestaat niet. Dit verwoordt Hermans in het artikel uit 1948 Tegen de historische roman. Hij heeft zich zelf nooit aan een historische roman gewaagd, maar hetzelfde probleem geldt voor een schrijver die een hemzelf en de lezer niet vertrouwde omgeving moet oproepen. Een uitweg daaruit is het opbouwen van een basis van verstandhouding met de lezer, waardoor vragen naar de echtheid van de verhaalwerkelijkheid bij voorbaat worden afgewimpeld. Dat heeft Hermans gedaan bij Een ontvoogding door dit verhaal te beginnen met ‘Ik ben in Aleppo geboren. Het zal de meeste mensen dus niet verwonderen dat mijn vader pottenbakker was’. De eis van waarschijnlijkheid wordt niet van toepassing verklaard. Dezelfde strategie past Hermans toe in Conserve. Over de mormoonse gemeenschap waarin de roman zich afspeelt, was in 1947 weinig bekend in Nederland. Ook Salt Lake City, Memphis en New Orleans of de indianen in Nicaragua zullen toen nauwelijks bekend zijn geweest. Hoe volbrengt Hermans de heksentoer om sfeer te scheppen via saillante details en een geloofwaardige romanwerkelijkheid op papier te brengen?, zo vraagt Raat zich af. Hij informeert de lezer over de Mormonen, van de voor de roman minder belangrijke indiaanse cultuur maakt hij zich grijnslachend af en de steden nemen een tussenpositie in. Maar het belangrijkste is dat er niet wordt gemikt op historische waarachtigheid. Door een dubbelzinnige presentatie van de romanwerkelijkheid wordt de pretentie van waarschijnlijkheid juist opgegeven.
Dit doet hij (onder andere) door de opvallende verteltrant. Anbeek noemde voorbeelden van dramatische ironie, maar volgens Raat is de roman ook rijk aan verbale ironie. Raat vindt het jammer dat Anbeek, die Conserve een van de weinige romans met een auctoriale verteller noemt die zijn verschenen in de jaren tussen de Tachtigers en 1960, niets met deze status van uitzonderingsroman doet. Des te meer omdat de ouderwets aandoende verteltechniek past binnen de in Conserve ontwikkelde strategie om de lezer ertoe te brengen de romanwerkelijkheid niet op haar historische waarschijnlijkheid te beoordelen. De vervreemdende werking die uitgaat van de verouderde inkleding belet de lezer de beschreven werkelijkheid serieus te nemen, stelt Raat. De onechtheid van de romanwerkelijkheid wordt ook geaccentueerd door verwijzing naar genres als kinderliteratuur en doktersromans. De manier waarop de verteller af en toe de spanning opvoert, doet sterk denken aan procédés die bekend zijn uit de romantische literatuur, maar tegenwoordig vooral voorkomen in de massaliteratuur. Het is dan ook maar een kleine stap naar de clichés, die in Conserve niet zijn geschuwd, meent Raat.
Door de dubbelzinnige presentatie van de romanwerkelijkheid wordt de lezer verhinderd de daarin beschreven realiteit op te vatten als een getrouwe afbeelding van die realiteit. In de roman wordt een zodanige verstandhouding met de lezer opgebouwd, dat hij de beschreven werkelijkheid niet op haar historische juistheid zal toetsen. De positie waarin de lezer gemanoeuvreerd wordt, sluit aan bij de gronden waarop Hermans de historische romans verwerpt. Aanspraken van dit genre op een zekere betrouwbaarheid in de werkelijkheidsweergave zijn onmogelijk te realiseren omdat de werkelijkheid principieel onkenbaar is. Dit epistemologisch nihilisme van Hermans ligt volgens Raat dus niet alleen ten grondslag aan een deel van zijn poëtica, maar ook aan zijn literaire praktijk. In de thematiek van Conserve ziet Raat dezelfde kennistheoretische stellingname. Hij geeft voorbeelden van misverstanden en van het gebrek aan intrinsieke waarden (doordat de werkelijkheid onkenbaar is). Daardoor is het ene normenstelsel verwisselbaar met het andere, of het nu beschavingen betreft dan wel religies.
Raat ziet een nauw verband tussen Hermans’ kennistheoretische scepsis en zijn poëticale opvattingen die in het verlengde daarvan liggen. De literaire werkelijkheid kan er nooit aanspraak op maken een betrouwbare weergave van de historische werkelijkheid te zijn. “Waar die pretentie dreigt te ontstaan, zoals in Conserve, wordt een lezersrol gecreëerd die afdoende tegenwicht garandeert”, besluit Raat.
In een naschrift bij zijn artikel maakt Raat enkele kanttekeningen bij het betoog van Grüttemeier (‘Is W.F. Hermans’’Conserve’ inderdaad ‘hetzelfde’? ) dat verscheen in dezelfde bundel.
De conclusie van Grüttemeier dat het verhaal van Conserve weinig hoopvol stemt en dus over het algemeen geïnterpreteerd wordt als ‘epistemologisch nihilisme’ , noemt Raat misleidend. Het predikaat ‘epistemologisch nihilisme’ wordt doorgaans niet verleend door het ontbreken van het uitzicht op menselijk geluk, zoals Grüttemeier suggereert. Belangrijker is dat op cruciale punten misverstand en begoocheling optreden. Er zijn zeker gevallen in Conserve waarin de personages juiste conclusies trekken, maar daar staan veel voorbeelden tegenover van gebrek aan inzicht in anderen en zichzelf.
De argumenten van Grüttemeier voor zijn bewering dat met feitenkennis en waarschijnlijkheidsredeneringen religieus absolutisme bestreden kan worden, noemt Raat niet overtuigend. En Grüttemeiers interpretatie dat absolutistische ideologieën verkeerd zijn, reden waarom het mormoonse geloof zich ongunstig onderscheidt van het christendom, noemt hij een te zonnige voorstelling van zaken. Hij vindt het verschil tussen een absolutistische ideologie en een ideologie die aanspraak maakt op een relatieve waarheid in Conserve niet relevant, ook omdat de verschillende godsdiensten in Conserve via de metaforiek en doordat bepaalde personages meer dan één religie belichamen, onontwarbaar met elkaar zijn verstrengeld.
G.F.H. Raat
,
Stijl, de verleider : stijlopvattingen in het werk van Willem Frederik Hermans (Amsterdamse Historische Reeks; 34)
In:
Een kwestie van stijl: opvattingen over stijl in kunst en literatuur; onder red. van Caroline van Eck, Marijke Spies, Toos Streng
Historisch Seminarium van de Universiteit van Amsterdam[Amsterdam]
, 1997 (p. 165-176)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
stijl
;
literatuuropvatting
G.F.H. Raat
,
Wat er overblijft : over het œuvre van Willem Frederik Hermans
In:
Ons erfdeel : kultureel tijdschrift voor Zuidvlaamse werking in Vlaams-Nederlands-Suidafrikaanse samenwerking
, 40 (1997) 3 (mei-juni) 412-420
, 1997
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
G.F.H. Raat
,
Willem Frederik Hermans en de grenzen van de taal (Niederlande-Studien; 16)
In:
Lingua theodisca: Beiträge zur Sprach- und Literaturwissenschaft: Jan Goossens zum 65. Geburtstag; hrsg. von José Cajot, Ludger Kremer und Hermann Niebaum
LitMünster [etc.]
, 1995 (p. 1133-1141)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 1141 Literatuur.
G.F.H. Raat
,
Almacht en onmacht : het schrijverschap volgens Willem Frederik Hermans
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 12 (1995) 4 (juli-augustus) 207-212
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
schrijverschap
;
religie
G.F.H. Raat
,
Hardnekkige beelden : over 'Dokter Klondyke' van Willem Frederik Hermans
In:
Betrokken buitenstaander: opstellen voor Kees Fens ter gelegenheid van zijn afscheid als hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde aan de Katholieke Universiteit Nijmegen; onder red. van Jos Joosten & Jan de Roder
AnthosBaarn
, 1994 (p. 124-138)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Debrot, Cola
autobiografisch element
Annotatie(s):
O.a. over: Smulders, Wilbert. Met de linker- en de rechterhand geschreven: Willem Frederik Hermans en de literaire conventies. In: Verboden toegang: essays over het werk van Willem Frederik Hermans, gevolgd door een vraaggesprek met de schrijver; bezorgd door Wilbert Smulders; [met bijdragen van] Michel Dupuis ... [et al.]. Amsterdam, 1989, p. 84-121.
Over: Hermans, Willem Frederik. Dokter Klondyke. (Moedwil en misverstand. 13e, verm. dr. Amsterdam, 1992, p. 127-150).
G.F.H. Raat
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. 10e dr. Amsterdam, 1986]
In:
Lexicon van literaire werken: [esprekingen van Nederlandstalige literaire werken 1900-heden; onder red. van A.G.H. Anbeek van der Meijden, J. Goedegebuure, M. Janssens]. 19e aanvulling (augustus 1993)
Wolters-NoordhoffGroningen
, 1993 (p. 1-12, I)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Losbladige uitgave.
P. I Secundaire literatuur.
G.F.H. Raat
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. 21e dr. Amsterdam, 1988]
In:
Lexicon van literaire werken: besprekingen van Nederlandstalige literaire werken 1900-heden; onder red. van A.G.H. Anbeek van der Meijden, J. Goedegebuure, M. Janssens]. 16e aanvulling (november 1992)
Wolters-NoordhoffGroningen
, 1992 (p. 1-11, I-II)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Losbladige uitgave.
P. I-II Secundaire literatuur.
G.F.H. Raat
,
Meester Hermans
In:
Ons erfdeel : kultureel tijdschrift voor Zuidvlaamse werking in Vlaams-Nederlands-Suidafrikaanse samenwerking
, 35 (1992) 1 (januari-februari) 116-117
, 1992
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
G.F.H. Raat
,
Zeeuws meisje in den vreemde
In:
Ons erfdeel : kultureel tijdschrift voor Zuidvlaamse werking in Vlaams-Nederlands-Suidafrikaanse samenwerking
, 33 (1990) 1 (januari-februari) 117-119
, 1990
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
G.F.H. Raat
,
'Een ongelukkige bijzondere man': Multatuli bij Hermans
In:
Op eigen gronden: opstellen aangeboden aan Prof. Dr. J.J. Oversteegen ter gelegenheid van zijn afscheid als hoogleraar theoretische literatuurwetenschap aan de Rijksuniversiteit Utrecht; onder red. van Kees Fens en Hugo Verdaasdonk
HESUtrecht
, 1989 (p. 132-144)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. 2e, herz. dr. Amsterdam, 1987.
G.F.H. Raat
,
Alfred en zijn spiegelbeeld : over de vertelsituatie in Nooit meer slapen (BBLiterair)
In:
Verboden toegang: essays over het werk van Willem Frederik Hermans, gevolgd door een vraaggesprek met de schrijver; bezorgd door Wilbert Smulders; [met bijdragen van] Michel Dupuis ... [et al.]
De Bezige BijAmsterdam
, 1989 (p. 204-228)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertelsituatie
;
vertelinstantie
Internet:
/tekst/raat001alfr01_01/
Annotatie(s):
Lezing, gehouden in het kader van een nascholingscursus voor neerlandici, in 1987-1988 georganiseerd door de SOL/COCMA te Utrecht.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Samenvatting:
In de dag- en weekbladkritieken na het verschijnen van Nooit meer slapen (1966), zo zegt G.F.H. Raat, werd nauwelijks gereageerd op het perspectief in deze roman en de middelen die daartoe gebruikt werden: de eerste persoon enkelvoud in combinatie met de onvoltooid tegenwoordige tijd. Toch kreeg Hermans toen al de reputatie van een auteur die zeer doelgericht gebruik maakt van verteltechnische middelen.
Pas de literatuurbeschouwers ‘in de tweede lijn’ zijn uitgebreid ingegaan op dit perspectief, de aard van de vertelsituatie en de functie ervan in het licht van de thematiek. Als belangrijkste noemt Raat achtereenvolgens Paul de Wispelaere. (Kritiek op menselijke verblinding. In: Kritisch akkoord 1967. Brussel [etc], 1967, p. 118-122), Jan Fontijn (Nooit meer slapen of naar het middelpunt der aarde. In: Tirade: 14 (1970) 160 (oktober) 474-493), W. Blok in zijn inaugurele rede (Tijdopnamen. Groningen, 1971), de reactie daarop van Fontijn (Willem Frederik Hermans: verleden, heden, toekomst. In: Kees Fens, H.U. Jessurun d’Oliveira en J.J. Oversteegen. Literair lustrum 2; een overzicht van vijf jaar Nederlandse literatuur 1966-1971. Amsterdam, 1973, p. 165-176) en ten slotte Ulla Musarra (Narcissus en zijn spiegelbeeld: het moderne ik-verhaal. Assen, 1983).
Raat beschrijft de plaats die Nooit meer slapen in het verhalend proza van Hermans inneemt, in het bijzonder dat uit de jaren zestig.
In die jaren verschijnen van de hand van Hermans teksten waarin uitsluitend de ik-vorm wordt gebruikt: Nooit meer slapen (1966) en Een wonderkind of een total loss (1967). Er bestaat een rijke traditie van romans en novellen waarin een verhaalfiguur (de ik-verteller) uit zijn herinnering vertelt, waarbij de ik uit het heden – vaak ouder en rijper geworden – terug kan kijken op de ik uit het verleden. Bij Hermans komt dit traditionele patroon waarin de ik-verteller vanuit een superieure positie terugblikt, betrekkelijk weinig voor. Dat is geheel in de lijn van Hermans die steeds in zijn werk benadrukt dat de werkelijkheid, en dus ook het verleden, niet kenbaar is. In het eerste verhaal uit Een wonderkind of een total loss, De elektriseermachine van Wimhurst, dat door Hermans “een autobiografisch verhaal, waarin ik zo eerlijk mogelijk de waarheid probeer te vertellen” wordt genoemd, relativeert de verteller dan ook de juistheid van zijn herinneringen. Het blijkt dat Hermans begin jaren zestig gebruik maakt van de eerste persoon enkelvoud, presens, voor teksten met een vaak sterk bespiegelende inslag.
Wat betreft de vertelsituatie in Nooit meer slapen: er wordt nergens vermeld dat de gebeurtenissen achteraf worden verteld, de lezer leeft onmiddellijk mee met wat de verteller, Alfred Issendorf, doet en denkt. Toch zijn er enkele passage’s die afbreuk doen aan het gelijktijdig vertellen, maar vrijwel geen recensent heeft zich bekreund om de inconsistenties die Raat constateert. Ze doen kennelijk niet af aan de geloofwaardigheid.
In de literatuur over Nooit meer slapen tekent zich de tendens af om deze roman op te vatten als achteraf verteld, als een herinneringsroman, waarbij zich een verwarring manifesteert over de begrippen verteller, auteur en abstracte auteur. Raat geeft aan hoe Paul de Wispelaere, Jan Fontijn, W. Blok en Ulla Musarra in hun publicaties ingaan op de roman. Hij ziet verwarring in hun zoeken naar een soort alwetende verteller die achter de vertellende Alfred Issendorf staat. De argumenten die Musarra naar voren brengt om de roman als een herinneringsroman te omschrijven, vindt Raat nogal pover, niet overtuigend. De gelijkstelling door Blok van tegenwoordige tijd en het heden noemt Raat dubieus. Zowel Blok als Fontijn gaan alleen in op het gebruik van het presens, niet op het gebruik van de eerste persoon. Raat wil de bijzonder vertelsituatie van Nooit meer slapen relateren aan de thematiek. In de roman wordt alleen de visie gegeven van Alfred Issendorf, die sterk op zichzelf is gericht. Deze verteller brengt van moment tot moment verslag uit van wat in zijn geest passeert aan waarnemingen, herinneringen en overpeinzingen. Hij inspecteert zichzelf doorlopend, kijkt als het ware voortdurend in de spiegel, zijn geologisch onderzoek is in feite een zelfonderzoek. Deze fundamentele houding van de ik vindt in Nooit meer slapen, waar het de werkwoordvorm betreft, een equivalent in het gebruik van de eerste persoon, onvoltooid tegenwoordige tijd. Tenslotte legt Raat een verband tussen de situatie waarin iemand zijn spiegelbeeld gadeslaat en de drie stadia in de geschiedenis van de mensheid die in Nooit meer slapen worden onderscheiden. In het eerste stadium kent de mens zijn spiegelbeeld niet. In het tweede stadium ontdekt Narcissus zijn spiegelbeeld, er is een ik dat een zelf waarneemt. In het derde stadium, ingeluid door de uitvinding van de fotografie, krijgt de mens de genadeslag van de waarheid. De problematiek van het derde stadium beheerst vele verhalen en romans van Hermans. Net als Osewoudt uit De donkere kamer van Damokles vecht Alfred Issendorf uit Nooit meer slapen voor zijn identiteit. Hij wordt pas symmetrisch aan zijn spiegelbeeld nadat hij heeft ontdekt dat hij zijn kompas verkeerd heeft afgelezen, waardoor hij zich van de superieure Arne heeft verwijderd, zich als het ware van hem heeft ontdaan. Zijn fototoestel functioneert niet meer, hij verliest het kompas en bedenkt tenslotte dat hij liever zal omkomen als slachtoffer van de elementen dan van de mensen. “Of ik op die manier nog vollediger verdwijn, alsof dan tenminste mijn dood in overeenstemming is met wat ik weet. Omdat mijn leven het nooit zal kunnen zijn.”
Ruud A.J. Kraaijeveld (Dietsche warande en Belfort: 135 (1990) 4 (aug) 494-496) noemt het essay van Raat een interessante en nuttige analyse.
G.F.H. Raat
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. [Amsterdam, 1951]]
In:
Lexicon van literaire werken: besprekingen van Nederlandstalige literaire werken 1900-heden; onder red. van A.G.H. Anbeek van der Meijden, J. Goedegebuure, M. Janssens. 3e aanvulling (oktober 1989)
Wolters-NoordhoffGroningen
, 1989 (p. 1-10; I-II)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Losbladige uitgave.
P. I-II Secundaire literatuur.
G.F.H. Raat
,
Literatuur als levenswijze : een chronologisch overzicht
In:
Bzzlletin
W.F. Hermans; [Frans A. Janssen ... et al.; red.: Freddy de Vree]. Speciaal nr. van: Bzzlletin
, 13 (1984-1985) 126 (mei 1985) 15-25
, 1985
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Internet:
/tekst/raat001lite01_01/
Annotatie(s):
Rectificatie in: Bzzlletin: 14 (1985-1986) 130 (november 1985), p. 60.
G.F.H. Raat
,
'Beklaag mij niet : dat doe ik zelf wel' : herinneringen aan W.F. Hermans
In:
Ons erfdeel : kultureel tijdschrift voor Zuidvlaamse werking in Vlaams-Nederlands-Suidafrikaanse samenwerking
, 45 (2002) 4 (september-oktober) 595-597
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Annotatie(s):
Over: Vree, Freddy de. De aardigste man ter wereld. Amsterdam, 2002.
G.F.H. Raat, Lucette Lequin
,
Patrie, quand tu nous tiens : les années parisiennes de Willem Frederik Hermans ; trad. du néerl. par Lucette Lequin
In:
Septentrion : revue de culture néerlandaise
Vaut le voyage: artistes et intellectuels du Nord à Paris. Speciaal nr. van: Septentrion
, 32 (2003) 1 (1er trim) 51-57
Vorm:
Artikel/Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Fons Rademakers
,
Wachten op bijval : Fons Rademakers is gelukkig met zijn film 'Als twee druppels water' naar W.F. Hermans : verukkelijk werken met cameraman Raoul Coutard
In:
Het Parool
, (1963) (15 februari)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Rademakers en Raoul Coutard
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Nicolas Radoux
,
De klok tegen de kalender
In:
Spiegel der letteren : tijdschrift voor Nederlandse literatuurgeschiedenis en voor literatuurwetenschap
, 41 (1999) 3 () 204-216
, 1999
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Dutch comfort
Annotatie(s):
P. 204 Summary; p. 215-216 Bibliografie.
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Jos Radstake
,
Korrespondent van Avondblad : over de ontvangst van 'De Avonden'
In:
Bzzlletin
Gerard Reve; [red.: Daan Cartens ... et al.; medew. August Hans den Boef ... et al.]. Speciaal nr. van: Bzzlletin
, 19 (1989-1990) 170-171 (november-december 1989) 28-34
, 1989
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Rodenko, Paul
literaire kritiek
Annotatie(s):
Over: Reve, Simon van het. De avonden: een winterverhaal. Amsterdam, 1947.
Hugo Raes
,
Remco Campert, Jos de Haes, W.Fr. Hermans : nieuwe literaire oogst
In:
De Nieuwe Gazet
, (1965?)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Bespreking samen met 'Nacht op de kale dwerg' van Remco Campert.
Theo Ramaker
,
W.F. Hermans als fotograaf : Expositie in La Cave
In:
Het Parool
, (1960) (31 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto door Hermans gemaakt
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over tentoonstelling van fotografisch werk van Hermans in La Cave Internationale in Amsterdam.
Anil Ramdas
,
De oudermoord op brave burgers
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (29 september)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans door Freddy Rikken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ramdas' kennismaking met het werk van Hermans, Annie M.G. Schmidt en Ischa Meijer.
Anil Ramdas
,
'Alle wegen van Suriname lopen dood'
In:
De Groene Amsterdammer
, (1993) (3 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Suriname
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Anil Ramdas
,
Betegelde tuinen
In:
Ramdas, Anil. De beroepsherinneraar en andere verhalen
De Bezige BijAmsterdam
, 1996 (p. 73-81)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Meijer, Ischa
;
Schmidt, Annie M.G.
moralisme
Anil Ramdas
,
De oudermoord van W. F. Hermans, Annie M.G. Schmidt en Ischa Meijer : 1995
In:
Door onze redacteuren: NRC Handelsblad 1970-1995; [red.: Gijsbert van Es ... et al.]
BalansAmsterdam
, 1995 (p. 233-240)
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Meijer, Ischa
;
Schmidt, Annie M.G.
thema - ouders
P.H. Ras
,
Koning Holleweinreb
In:
Haagse Post
, (1970) (17 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weinreb, Friedrich
;
Rubinstein, Renate
Egil Rasmussen
,
Hvem er Dorbeck?
In:
Afbeup
, (1962) (4 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Noors
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Damokles' mørkerom. Oslo, 1962.
Ook in: Aftenposten, 4 april 1962.
J.G. Rausch
,
Op de grens van twee kulturen
In:
De vrije gedachte
, (1977) 75 (april) 9-11
, 1977
Trefwoord(en):
Phaff, Johan
;
Hermans, Willem Frederik
;
Vroman, Leo
;
Hillenius, Dick
vrijdenkerij
;
literatuur en natuurwetenschap
J.G. Rausch
,
Concentraat van Willem Frederik
In:
De vrije gedachte
, 3 (1972) 27 (oktober) 7-8
, 1972
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Hellebaarden: citaten uit het werk van Willem Frederik Hermans; verz. en ingel. door Frans Anton Jansen. Utrecht [etc.], 1972.
Hans Ree
,
Wat iedereen gelooft is niet waar
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (8 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hans Ree
,
De kooi van Wittgenstein
In:
Haagse Post
, (1975) (15 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en Ludwig Wittgenstein
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Wittgenstein, Ludwig. Tractatus Logico-Philosophicus; vert. en van een nawoord en aant. voorz. door W.F. Hermans. Amsterdam, 1975.
Hans Ree
,
Roem
In:
NRC Handelsblad
, (1993) (19 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
Annotatie(s):
Over nummer 9 van 'WFH-verzamelkrant'.
Hans Ree
,
[Over de Huizinga-lezing]
In:
NRC Handelsblad
, (1996) (13 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. diverse houders van de Huizinga-lezing
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de geschiedenis van de Huizinga-lezing. Hermans wel uitgenodigd, maar nooit een lezing gehouden.
Hans Ree
,
Het definitieve gelijk van W.F Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (2005) M (2 april) 80-81
Vorm:
Artikel
illustraties:
tek. Hermans door Siegfried Woldhek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
In de serie 'Mijn helden'
C.M. Reeser
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963]
In:
PRISMA Concept-boekbespreking
, (1964) 405/64 (11 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
Zelfde tekst verschenen bij Prisma-Lectuurvoorlichting (juli 1964, no. 64-533).
Reflektor
,
'Hermans Saloon' in hartje Groningen
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1972) (10 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
9 groningers verzamelen zich om dankzij het nieuwe medium video het de dag tevoren door J. van Tijn afgenomen tv-interview met Hermans te bekijken en te bespreken.
Vic van de Reijt
,
De nadagen van W. F. Hermans
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 3 (1993-1994) 12 (september 1994) 112-114
, 1994
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vestdijk, S.
Annotatie(s):
Verkorte tekst van een artikel in Propria Cures, 15 maart 1980.
Wim Reilingh
,
Het gulzige schrijven
In:
De tweede ronde : tijdschrift voor literatuur
, 22 (2001) 1 (lente) 90-93
, 2001
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Brouwers, Jeroen
;
Heijden, A.F.Th. van der
schrijverschap
P.M. Reinders
,
Hermans is geen politieke partij
In:
NRC Handelsblad
, (1977) (18 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
P.M. Reinders
,
De eeuwige wederkeer van Helena
In:
NRC Handelsblad
, (1980) (21 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Homme’s hoest. Amsterdam, 1980.
P.M. Reinders
,
Schrijven met licht, verduisteren met inkt : vier runderpoten van W.F. Hermans
In:
De Groene Amsterdammer
, (1986) (1 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto's gemaakt door Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
P.M. Reinders
,
Het raadsel van Multatuli
In:
NRC Handelsblad
, (1976) (28 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
P.M. Reinders
,
De heren van de ring
In:
NRC Handelsblad
, (1984) (2 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
P.M. Reinders
,
De ideale lezer
In:
NRC Handelsblad
, (1980) (2 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Frans A. Janssen door Philip Mechanicus
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Janssen, Frans A.
Annotatie(s):
Over: Janssen, Frans A. Bedriegers en bedrogenen : opstellen over het werk van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1980.
C.F.G.H. Reinewald
,
[Hermans op zwarte lijst]
In:
Het Parool
, (1986) (13 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
C.Th. Reisig, J. van der Rol, H. Meijer
,
Potsierlijk
In:
Het Parool
, (1962) (20 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dagboekanier
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over de reacties van Klant en Dagboekanier op het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
In de rubriek 'U schrijft, wij drukken'.
Hans Renders
,
Hermans en de meninkjes
In:
Het Parool
, (1999) (15 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. 2e dr. Schoorl, 1998.
Over: Over Conserve : de eerste roman van Willem Frederik Hermans’, samengest. Door Kees de Bakker. Schoorl, 1998.
Hans Renders
,
W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (1999) (27 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hans Renders, Paul Arnoldussen
,
Pieter, Cornelia en de mist van het schimmenrijk
In:
Het Parool
, (1999) (12 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
jeugdportr. Hermans en zijn zus Cornelia, familiefoto, overlijdensberichten
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de dood van Hermans' zuster Cornelia.
Hans Renders
,
[Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999]
In:
Het Parool
, (1999) (12 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Hans Renders
,
[Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999]
In:
Het Parool
, (1999) (12 maart)
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Hans Renders
,
Pesterijtjes van W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (1991) (21 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
collages van Hermans uit besproken boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Het hoedenparadijs : 40 collages van Willem Frederik Hermans. Den Haag, 1991.
Hans Renders
,
Zelfs een flauwe Hermans is leuk
In:
Het Parool
, (1992) (4 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Gitaarvissen en banjoklokken. Amsterdam, 1991.
Hans Renders
,
Het geheim van J.H. Moesman
In:
NRC Handelsblad
, (1993) (11 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. J.H. Moesman, werk van Moesman
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Moesman, J.H.
Annotatie(s):
Hermans opent tentoonstelling met de toespraak: 'De aardappel van de dood'.
Hans Renders
,
Willem Frederik Hermans : schrijver (1921-1995)
In:
Stadsgezichten: honderd grote Amsterdammers uit de twintigste eeuw; samengest. door Paul Arnoldussen en Annemarie de Wildt
LubberhuizenAmsterdam
, 1999 (p. 76-77)
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hans Renders
,
Het geheim van J. H. Moesman
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1996) 18-22 () 111-115
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Moesman, J.H.
surrealisme
Annotatie(s):
Enigszins gewijzigde tekst van een artikel in het NRC Handelsblad, 11 juni 1993.
Hans Renders
,
Tussen Forum en Vijftig : WFH en het surrealisme
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1996) 18-22 () 75-110
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Baaren, Theo van
surrealisme
Annotatie(s):
Bewerkte tekst van: Renders, Hans. W.F. Hermans: tussen Forum en Vijftig. In: Renders, Hans. Verijdelde dromen: een surrealistisch avontuur tussen De Stijl en Cobra. Haarlem, 1989, p. 158-177, aangevuld met fragmenten uit artikelen in De Groene Amsterdammer, het NRC Handelsblad, Het Parool; Oog zeil: 4 (1986-1987) 4 (april 1987), p. 14-19.
P. 82-90 Brieven van W.F. Hermans aan Theo van Baaren.
Hans Renders
,
Ook gelijk
In:
WFH-verzamelkrant
In memoriam Willem Frederik Hermans; [red.: Tonnie Luiken ... et al.; met bijdragen van Hans van Straten ... et al.]. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1995) 15-16 (zomer) 43-45
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hans Renders, K.D. Beekman, Erik Slagter
,
Verijdelde dromen : een surrealistisch avontuur tussen De Stijl en Cobra
In:
EnschedéHaarlem
, 1989 (216 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Phaff, Johan
;
Hermans, Willem Frederik
;
Baaren, Theo van
;
Terduyn, Eric
;
Brouwer, Johan
;
Cramer, Hendrik
;
Geel, Chr.J. van
;
Lehmann, L.Th.
surrealisme
;
De Schone Zakdoek (tijdschr.)
Annotatie(s):
P. 189-207 Register op De Schone Zakdoek; p. 208-216 Periodieken- en personenregister.
Bewerkte tekst van hoofdstuk 11: W.F. Hermans: tussen Forum en Vijftig (p. 158-177) in: Sterfboek: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant: (1996), p. 18-22, 75-110 (Tussen Forum en Vijftig: WFH en het surrealisme).
Ook over: Johan Brouwer.
Recensies door: K.D. Beekman in: Literatuur 7 (1990) 4 (juli-augustus, p. 253-255; Erik Slagter in: Ons erfdeel 36 (1993) 3 (mei-juni), p. 441-442.
Hans Renders
,
W. F. Hermans en het surrealisme : tussen Forum en Vijftig
In:
Algemeen Handelsblad
, 4 (1986-1987) 4 (april 1987) 14-19
, 1987
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
surrealisme
;
beeldende kunst
;
tentoonstelling - Photocol
Annotatie(s):
Fragmenten ook in: Sterfboek: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant: (1996), p. 18-22, 75-110.
Hans Renders, H. van Galen Last, Erik Bindervoet, Robbert-Jan Henkes, Willem Glaudemans
,
De spoken van W. F. Hermans : een kleine bijdrage tot de moderne cultuurgeschiedenis van Nederland
In:
VriendenlustNijmegen
, 1986 (63 p.)
Vorm:
Monografie/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Du Perron, E.
Annotatie(s):
Recensies door: Hans Renders in: Kreatief 21 (1987) 2-3 (juli), p. 146-148; Willem Glaudemans in: Literatuur 4 (1987) 5 (september-oktober), p. 301-304.
Reactie door Erik Bindervoet, Robbert-Jan Henkes in: Hollands Maandblad 28 (1986-1987) 471 (februari 1987, p. 36-42 (ook in: Bindervoet, Erik & Robbert-Jan Henkes. Waar wij voor zijn en tegen; [met tek. van Erik Bindervoet]. Amsterdam, 1996, p. 91-106 (Polemiseren op het sterfbed).
Hans Renders
,
WFH in de mode
In:
Het Parool
, (2002) (2 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
;
Benders, Raymond J.
;
Smulders, Wilbert
Annotatie(s):
Over: Vree, Freddy de. De aardigste man ter wereld. Amsterdam, 2002.
Over: Apollo in Brasserie Lipp : bespiegelingen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam [etc.], 2001.
Hans Renders
,
De brieven van uitgever Oorwurm
In:
Het Parool
, (2003) (8 november) 15
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Geert van Oorschot
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Over: Oorschot, G. van. Hierbij de hele god in proef. Amsterdam, 2003.
Hans Renders
,
'Je drukker is een grote lul'
In:
Het Parool
, (2004) (9 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Je vriendschap is werkelijk onbetaalbaar. Amsterdam, 2004.
Hans Renders
,
Filter en Hermans-magazine
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 21 (2004) 1 (januari) 45
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hermans-magazine
Hans Renders, G. Lubberhuizen
,
Ik heb er slechts één nul af gedaan : brieven van en aan Geert Lubberhuizen; samenst. en inl. Hans Renders
In:
De Bezige BijAmsterdam
, 2004 (263 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Lubberhuizen, G.
Hans Renders
,
De wereld vanuit een muizenhol
In:
Het Parool
, (2003) (15 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
Annotatie(s):
Over: Havenaar, Ronald. Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
Yvonne Rengers
,
W. F. Hermans
In:
Skoop : tweemaandelijks filmblad
, 25 (1989) 11 (november) 48
, 1989
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de VPRO-televisiedocumentaire 'Ik heb altijd gelijk', uitgezonden op 12 november 1989.
Jan Renkema, Siard Dwarshuis
,
Oud-hoogleraar Jan Renkema en het eeuwig debat over de taalverloedering
In:
Modulair
, 4 (1988-1989) 3 (november 1988) 3-4
, 1988
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Renkema, Jan
taalverval
Marc Reugebrink
,
Overgeleverd aan het gruis : W.F. Hermans besluit met satire à la 'Onder professoren'
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1995) (8 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans tijdens een van zijn laatste publieke optredens
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
Henk Reurslag
,
W. F. Hermans : polemiek en politiek, dat schiet niet op
In:
Iambe : literair tijdschrift
, 6 (1986-1987) 22 (december 1986) 28, 30
, 1986
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
polemiek
Henk Reurslag
,
Van Weinreb naar Hermans
In:
Iambe : literair tijdschrift
, 5 (1985-1986) 17 43-47
, 1985
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weinreb, Friedrich
polemiek
Karel van het Reve
,
Venetië
In:
Reve, Karel van het. Achteraf
Van OorschotAmsterdam
, 1999 (p. 260-262)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
grafmonumenten
Annotatie(s):
Ook in: Het Parool, 31 oktober 1992.
Ingekorte tekst In: WFH-verzamelkrant 2 (1992-1993) 6 (maart 1993), p. 56 (Achteraf).
Gerard Reve
,
Veel genoegen
In:
Tirade
Over W.F. Hermans. Speciaal nr. van: Tirade; [red.: Jaap Goedegebuure en Herman Verhaar ; met bijdr. van: Raymond J. Benders ... et al.]
, 25 (1981) 271 (december) 608-610
, 1981
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Reve, Gerard. Schoon schip: 1945-1984; samengest. door Joop Schafthuizen. Amsterdam, 1984, p. 290-292; Reve, Gerard. Verzameld werk: [tekstbezorging: Nop Maas]. Dl. 6. Amsterdam [etc.], 2001, p. 552-555.
Samenvatting:
Reve noemt Hermans in de Nederlandse letteren uniek. Met Multatuli heeft hij weliswaar diens grootheidswaan en paranoïde querulantendom gemeen, maar hij weet veel beter dan Multatuli een objectieve afstand tot zijn persoonlijke zielenroerselen te bewaren, meent Reve. Het grote talent van Hermans vond pas laat erkenning. Reve kan hem weliswaar niet bij een groep, maar wel bij een stroming indelen, hij noemt hem een volbloed romanticus die geheel valt onder de rubriek van de religieuze romantiek volgens de indeling van Schenk in diens ‘The mind of the European romantics’. Met religiositeit bedoelt Reve het koesteren van een mythisch, gevoelsmatig en niet op de rede gefundeerd wereldbeeld. De wereld in het werk van Hermans wordt door een duistere God in beweging gehouden, die men nog het beste kan vergelijken met de blinde, a-morele wereldwil van Schopenhauer. Volgens Schopenhauer kan de mens zich door de ‘belangeloze aanschouwing’ aan deze macht van de wereldwil onttrekken. Bij Hermans ontbreekt deze verlossende triomf: de God van Hermans is de almachtige, leed en chaos bewerkende Satan, stelt Reve. Wat betreft de stijl van Hermans: heel zijn artistieke effect komt voort uit zijn stijl, dat wil zeggen uit het ritme en de (vermeende) logica waarmee hij zijn visie en gedachte ontvouwt. De kracht van die stijl is het ritme. In Nederland is Hermans met niemand te vergelijken, in het buitenland ziet Reve een sterke verwantschap met Céline. Zoals Céline eigenlijk geen ‘Frans’ schrijver is, zo is Hermans geen ‘Nederlands’ schrijver: zijn motieven zijn vaak aan Nederlandse toestanden ontleend, maar zijn thema heeft niets Nederlands in de provinciale zin. Reve schrijft dat de carrière van Hermans is bemoeilijkt omdat hij in het persoonlijke en maatschappelijk verkeer een hoogst abjekt individu is, dat in zijn polemiek voor geen verzinsel of vervalsing van teksten terugdeinst (als voorbeeld geeft Reve de publicatie van een brief van hem aan Hermans over de moeilijkheden bij het vinden van een uitgever voor De tranen der acacia’s waaruit Hermans de belangrijkste zinsnede heeft weggelaten). In Nederland moet een goed schrijver een goed mens zijn. Voor Reve hoeft dat niet: “Ik lees Hermans altijd met veel genoegen, en zolang hij geen vriend van me is en ook geen familie, is er niets aan de hand.”
Karel van het Reve
,
Er zijn mensen, en andere fragmenten
In:
Hollands maandblad : tijdschrift voor literatuur en politiek
, 12 (1970) 277 (december) 9-10
, 1970
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De psychologische test. Zaandijk, 1960.
Karel van het Reve, H. van Galen Last
,
Alle de mandarijnen
In:
Hollands maandblad : tijdschrift voor literatuur en politiek
, 5 (1963-1964) 200 (maart 1964) 39-41
, 1964
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Gomperts, H.A.
;
Braak, Menno ter
;
Du Perron, E.
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
Reacties: Galen Last, H. van. Bok. In: Hollands Maandblad 5 (1963-1964) 201 (april 1964), p. 34-35; Reve, K. van het. Bok (2). In: Hollands Maandblad 5 (1963-1964) 201 (april 1964), p. 35; Galen Last, H. van. Polemiek en esthetiek. In: Hollands Maandblad 6 (1964-1965) 202 (mei 1964), p. 37-39; Reve, K. van het. Naschrift. In: Hollands Maandblad 6 (1964-1965) 202 (mei 1964, p. 39-40
Marc Reynebeau
,
Nooit meer zwavelzuur : in memoriam W.F. Hermans (1921-1995)
In:
Knack
, (1995) (3 mei)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
typoscript van Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Marc Reynebeau
,
Alles kom reg misschien
In:
Knack
, (1993) (24 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans en Zuid-Afrika.
Marc Reynebeau
,
Theorema : de geschiedenis van de onvoltooid toekomstige tijd
In:
Nieuw Vlaams tijdschrift
, 36 (1983) 6 (november-december) 917-929
, 1983
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
R. de la Rie
,
Een komische engel in dienst van Hermans
In:
Humanist
, (1972) (8 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
R. de la Rie
,
'Nooit meer slapen': een mannelijk boek
In:
Mens en Wereld. Utrecht, Humanistisch Verbond
, 22 (1967) 13 (24 juni) 4-5
, 1967
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Leo Riedé
,
'Als twee druppels water' vindt in Cannes geen gunstig onthaal : wel schouderklopjes van Truffaut
In:
Het Vrije Volk
, (1963) (20 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles' op het filmfestival van Cannes.
In het 'Algemeen Ochtendblad'.
Leo Riedé
,
'Moderne Franse' film van Fons Rademakers : Als twee druppels water
In:
Het Vrije Volk
, (1963) (21 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Leo Riemens
,
Teleurstellende toneelavonden
In:
De Telegraaf
, (1970) (3 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de uitvoering van 'De psychologische test' voor de VARA-televisie, op 2 februari 1970.
Sverre Riisøen
,
Hollandsk okkupasjonsroman med brodd
In:
Morgenavisen
, (1962) (22 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Noors
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Damokles' mørkerom. Oslo, 1962.
Ook in: Norges Forsvar, 22 mei 1962.
B. Rijdes
,
Helikonreeks 1947
In:
Ad interim : tijdschrift voor letterkunde
, 5 (1948) 8 () Critische bijlagen, 152-154
, 1948
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vries, Theun de
;
Eggink, Jacoba
;
Kemp, Pierre
;
Leeuwen, Freek van
poëzie
Annotatie(s):
Over: Eggink, Jacoba. Tussen Euphraat en Tigris: gedichten. 's-Gravenhage, 1947; Kemp, Pierre. Phototropen en noctophilen. 's-Gravenhage, 1947; Vries, Theun de. De dood: een gedicht. 's-Gravenhage, 1947; Leeuwen, Freek van. De kruistocht der bedelaars. 's-Gravenhage, 1947; en: Hermans, Willem Frederik. Hypnodrome: gedichten. 's-Gravenhage, 1947.
Abe Rijlaars
,
Van Abe Rijlaars, uit Edam
In:
De revisor
, 3 (1976) 6 (december) 83
, 1976
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
C. Rijnsdorp
,
Wittgenstein vertalen bijna wiskundige opgaaf : W.F. Hermans verricht zware opgave
In:
Trouw/kwartet
, (1975) (24 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Wittgenstein, Ludwig. Tractatus Logico-Philosophicus; vert. en van een nawoord en aant. voorz. door W.F. Hermans. Amsterdam, 1975.
C. Rijnsdorp
,
Een ongezellige man (W.F. Hermans)
In:
Nieuwe Haagsche Courant
, (1967) (16 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Ook in: De Rotterdammer en in het Dordts Dagblad, 16 december 1967.
C. Rijnsdorp
,
Wittgenstein vertalen bijna wiskundige opgaaf : W.F. Hermans verricht zware opgave
In:
Trouw/kwartet
, (1975) (24 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Wittgenstein, Ludwig. Tractatus Logico-Philosophicus; vert. en van een nawoord en aant. voorz. door W.F. Hermans. Amsterdam, 1975.
C. Rijnsdorp
,
In hoeverre speelt levensbeschouwing een rol bij de interpretatie en evaluatie van een literair werk?
In:
Literatuur en ethiek; onder red. van H. van der Ent; met medew. van J.G. Bomhoff ... [et al.]
Den Haag
, [1977] (p. 163-182)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rodenko, Paul
;
Beets, Nicolaas
;
Nouhuys, W.G. van
literaire kritiek
;
levensbeschouwing
Mainse Rijpkema
,
Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1983) (25 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
Ingezonden brief in de rubriek ‘Brieven aan CS’.
Eric Rinckhout
,
Tentoonstelling 'Hermans is hier geweest' in Den Haag : De gesel der vaderlandse letterkunde
In:
De Morgen
, (1992) (8 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Cas Oorthuys, karikatuur Hermans door Siegfried Woldhek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
T.g.v. de zeventigste verjaardag van W.F. Hermans organiseerde het Letterkundig Museum een tentoonstelling over hem onder de titel 'Hermans is hier geweest', die te zien was van 13 december 1991 t/m 23 februari 1992.
Morten Ringard
,
Ny 'gul'
In:
Gudbrandsdølen
, (1962) (26 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Damokles' mørkerom. Oslo, 1962.
Ook in: Lilleh tilakuur, 26 mei 1962
Beatrijs Ritsema
,
Comfortabele principes
In:
NRC Handelsblad
, (1986) (15 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
Beatrijs Ritsema
,
Karkas
In:
Intermagazine
, 5 (1984) 12 (december) 60-62
, 1984
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
C.P.J.M. Ritter
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964]
In:
PRISMA Concept-boekbespreking
, (1965) (1 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Paul Rodenko
,
Tussen chaos en systeem (Verzamelde essays en kritieken; 1)
In:
Rodenko, Paul. Over Hans Lodeizen; Tussen de regels; De sprong van Münchhausen; Op het twijgje der indigestie; bezorgd door Koen Hilberdink
MeulenhoffAmsterdam
, 1991 (p. 227-234)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953.
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953.
P. 227-231 ook in: Podium 5 (1949) 6-7 (juni-juli), p. 430-432 (Een ontvoogding); Rodenko, Paul. De sprong van Münchhausen. Den Haag, 1959, p. 69-72; p. 231-234 ook in: Crit. bull.: 21 (1954) (mei), p. 168-172 (Glasheldere dubbelzinnigheid); Rodenko, Paul. De sprong van Münchhausen. Den Haag, 1959, p. 72-75.
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Amsterdam, 1948.
Paul Rodenko
,
Twee debuten
In:
Over De avonden: de eerste roman van Gerard Reve: kritieken, artikelen en interviews; G.F.H. Raat (samenst.)
ConserveSchoorl
, 1989 (p. 171-185)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve: roman. Amsterdam, 1947.
Ook in: Podium 4 (1947-1948) 6 (maart 1948), p. 343-355.
Over: Reve, Simon van het. De avonden: een winterverhaal. Amsterdam, 1947.
Paul Rodenko
,
De architectonische demon
In:
Rodenko, Paul. Op het twijgje der indigestie. Essays
MeulenhoffAmsterdam
, 1976 (p. 143-149)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Maatstaf 2 (1954-1955), p. 646-652
Blz. 144-145 Over Hermans, Willem Frederik.
Paul Rodenko
,
De architectonische demon
In:
Maatstaf : maandblad voor letteren
, 2 (1954-1955) 9 (december 1954) 646-652
, 1954
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Rodenko, Paul. Op het twijgje der indigestie: essays. Amsterdam, 1976, p. 143-149; Rodenko, Paul. Over Hans Lodeizen; Tussen de regels; De sprong van Münchhausen; Op het twijgje der indigestie; bezorgd door Koen Hilberdink. Amsterdam, 1991, p. 483-488 (Verzamelde essays en kritieken; 1).
Paul Rodenko
,
Het sprookje van het behouden huis
In:
Critisch bulletin : maandblad voor letterkundige critiek
, 20 (1953) 4 (april) 190-191
, 1953
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Rodenko, Paul. Verspreide kritieken; bezorgd door Koen Hilberdink. Amsterdam, 1992, p. 299-300.
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1951.
Paul Rodenko
,
Twee debuten
In:
Podium : literair maandblad
, 4 (1947-1948) 6 (maart 1948) 343-355
, 1948
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve: roman. Amsterdam, 1947.
Ook in: Over De avonden: de eerste roman van Gerard Reve: kritieken, artikelen en interviews; G.F.H. Raat (samenst.). Schoorl, 1989, p. 171-185; Rodenko, Paul. Verspreide kritieken; bezorgd door Koen Hilberdink. Amsterdam, 1992, p. 237-248.
Over: Reve, Simon van het. De avonden: een winterverhaal. Amsterdam, 1947.
Richter Roegholt
,
Als twee druppels water : een knap werkstuk dat te denken geeft
In:
Verstandig ouderschap : orgaan van den Nieuw-Malthusiaanschen Bond
, (1963) (april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Richter Roegholt
,
Vage reacties op Paranoïa
In:
Verstandig ouderschap : orgaan van den Nieuw-Malthusiaanschen Bond
, 47 (1967) 6 (juni) 185
, 1967
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de verfilming door Adriaan Ditvoorst van Hermans, Willem Frederik. Paranoïa. In: Hermans, Willem Frederik. Paranoïa. Amsterdam, 1953, p. 41-87.
Richter Roegholt
,
Als twee druppels water : een knap werkstuk dat te denken geeft
In:
Verstandig ouderschap : orgaan van den Nieuw-Malthusiaanschen Bond
, 43 (1963) 4 (april) 108-109
, 1963
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'De donkere kamer van Damocles' door Fons Rademakers onder de titel 'Als twee druppels water'.
Maurice Roelants
,
Heeft de kankeraar wel altijd gelijk?
In:
Elseviers Weekblad
, (1962) (25 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
In de rubriek 'Al lezende…'.
Willem M. Roggeman
,
Hermans neemt wraak
In:
De Nieuwe Gazet
, (1974) (15 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
Bespreking samen met ‘Bibliografie van de verspreide publicaties van Willem Frederik Hermans’ van Frans A. Janssen en Rob Delvigne.
Willem M. Roggeman
,
Elke schrijver is een engelbewaarder
In:
Het Laatste Nieuws
, (1972) (3 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Willem M. Roggeman
,
Elke schrijver is een engelbewaarder
In:
De Nieuwe Gazet
, (1972) (4 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Willem M. Roggeman
,
Hermans weer boos
In:
De Nieuwe Gazet
, (1973) (6 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
Ook in: Het Laatste Nieuws, 31 januari 1973.
Willem M. Roggeman
,
W.F. Hermans op de Antillen
In:
Het Laatste Nieuws
, (1970) (16 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, [1969].
Willem M. Roggeman
,
W.F. Hermans zet nog meer 'Mandarijnen op zwavelzuur
In:
Het Laatste Nieuws
, (1968) (8 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Amsterdam, 1968.
Willem M. Roggeman
,
Willem Frederik Hermans
In:
Willem M. Roggeman. Beroepsgeheim : gesprekken met schrijvers. 's-Gravenhage [etc.] , 1980. Dl. 3.
Nijgh & Van DitmarDen Haag
, 1980 (p. 63-80)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Henk Romijn Meijer
,
Een nieuwe Hermans voor een groter publiek
In:
Het Parool
, (1971) (18 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, en deel omslag boek 'Herinneringen van een engelbewaarder’
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Jean Pierre Rondas
,
Laat je niet kennen : Freddy de Vree's WF Hermans-archief
In:
Poëziekrant : tweemaandelijks tijdschrift
, 26 (2002) 5 (september-oktober) 79-81
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Annotatie(s):
Tekst, uitgesproken bij de presentatie van 'De aardigste man ter wereld' op 13 april 2002 in Antiquariaat Demian te Antwerpen.
Over: Vree, Freddy de. De aardigste man ter wereld. Amsterdam, 2002.
Martijn de Roode
,
Links, maar ànders
In:
Het Vrije Volk
, (1987) (23 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over Hermans die, ondanks besluit Gemeentebestuur Amsterdam tot boycot van hem, toch een lezing in De Balie in Amsterdam houdt.
Bas Roodnat
,
Expositie in het Stedelijk : W.F. Hermans regisseert het onbelangrijke : De milde foto's van een venijnig polemist
In:
NRC Handelsblad
, (1986) (8 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
2 foto's van Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
Bas Roodnat
,
Expositie en fotoboekje van Cas Oorthuys roepen definitief voorbij verleden op : Ooit leken Hermans en Reve echt dikke vrienden
In:
NRC Handelsblad
, (1988) (27 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto's uit besproken boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over: Antonissen, Bertus G. Reve/Hermans : een anekdote. Rotterdam, 1988. (38 foto's van Gerard Reve en Willem Frederik Hermans, genomen in 1954 door Cas Oorthuys).
Ook over tentoonstelling bij Galerie Duo Duo in Rotterdam, over het werk van fotograaf Cas Oorthuys.
Maarten van Rooijen
,
Nederlandse Filmdagen mat, maar vlot van start
In:
Het Parool
, (1985) (19 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans tijdens de opening van de Nederlandse Filmdagen in debat met H.J.A. Hofland en Fons Rademakers.
Henriëtte Roos
,
Paulina in Wonderland of, Deur die spieëls in 'n raaisel?
In:
Lewe met woorde: opstelle oor die prosa, byeengebring by geleentheid van die sestigste verjaardag van Elize Botha, 19 november 1990; samesteller: Henriette Roos
TafelbergKaapstad
, 1990 (p. 202-218)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Henriëtte Roos
,
Die skrywer as digter : 'Moedeloos in de vrede' van WF Hermans
In:
Woorde open die beskouing: huldigingsbundel opgedra aan prof Ernst Lindenberg by die geleentheid van sy sestigste verjaardag, 14 Maart 1988; redaksiekomitee, Ampie Coetzee ... [et al.]
ButterworthsDurban
, 1988 (p. 153-162)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Gorter, Herman
poëzie
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedeloos in de vrede. (Horror coeli en andere gedichten. [Amsterdam], 1946, p. 46).
Ook over: Herman Gorter.
Henriëtte Roos
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder; met inl. en aant. deur Gerrit Olivier. Pretoria [etc.], 1984]
In:
Tydskrif vir geesteswetenskappe
, 26 (1986) 1 (maart) 76-77
, 1986
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Henriëtte Roos
,
Beeldspraak bij Willem Frederik Hermans
In:
Bzzlletin
W.F. Hermans; [Frans A. Janssen ... et al.; red.: Freddy de Vree]. Speciaal nr. van: Bzzlletin
, 13 (1984-1985) 126 (mei 1985) 39-44
, 1985
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
beeldspraak
Internet:
/tekst/roos020beel01_01/
Henriëtte Roos
,
Die sadistiese universum van Willem Frederik Hermans
In:
Standpunte : onafhanklike kwartaalblad vir literatuur en kuns
, 36 (1983) 4 [= 166] (augustus) 42-56
, 1983
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis en andere verhalen. Pretoria [etc.], 1984.
Henriëtte Roos
,
'Ik en zelf' : 'n ondersoek na die vertellersrol aan die hand van drie ek-vertellings van W. F. Hermans
In:
Universiteit van PretoriaPretoria
, 1975 (vi, 585 bl.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Dutch comfort
;
ik-roman
;
ruimte
;
tijd
;
taalspel
;
vertelinstantie
Annotatie(s):
Proefschrift Pretoria.
P. 1-21 Inleiding; p. 565-569 Samenvatting; p. 570-573 Synopsis [in het Engels]; p. 574-585 Bibliografie
Samenvatting door auteur:
Roos 833600249
Ppn 833600249
Roos, Henriette Maria
Ik en zelf : ’n ondersoek na die vertellersrol aan die hand van drie ek-vertellings van W.F. Hermans. Pretoria, 1975
Samenvatting auteur
Versie 2003-04-28
"Ik en Zelf."
'n Ondersoek na die vertellers rol aan die hand van drie ek-vertellings van W.F. Hermans.
deur Henrietta Maria Roos.
Promotor: Dr. E. Botha. Departement: Afrikaans-Nederlands. Graad: D.Litt.
Die analise en interpretasie van 'n prosavertelling steun in die eerste plek op die bepaling van en insig in die besondere perspektief van waaruit die gebeure in daardie verhaalwêreld vertel word. In die drie vertellings van die Nederlandse outeur W.F. Hermans wat in hierdie studie ondersoek is, is die vertelperspektief geleë in die figuur van 'n ek-verteller wat telkens die oriënteringsentrum binne die struktuurgeheel vorm. Aan die hand van 'n analise van die drie prosas is getoon hoe die besondere optrede van die vertellers die aard en toon van die werklikheidsbeeld wat in die vertelling ontstaan, bepaal.
By 'n beskouing van die struktuur van <Hermanstitel>Het behouden huis</Hermanstitel> het dit geblyk dat die hegte samehang van verskillende verhaalelemente die beeld opgebou het van 'n chaotiese wêreld waarin geen sekerhede kan bestaan nie. Die soldaatverteller verhaal 'n episode uit sy verlede op 'n oënskynlik logiese en geordende wyse, maar die oppervlakkige en kronologiese, konkrete werklikheidsbelewenis word gerelativeer deur die kumulerende verwysings na die vertel1er se absolute subjektiewe ervaring van tyd en ruimte. Deur die opbou van motiewe wat die toon van identiteitstwyfel en werklikheidsverwarring ondersteun, en deur die samespel van herhalende beelde wat dui op vernietiging en dreigende ondergang, word die bestaan van die verteller en sy wêreld gelykgestel met die van die huis waarin die soldaat homself verskans: 'n huis wat sy bestaan grond op 'n illusie. Wanneer hy self daardie skyn-huis vernietig, word ook die realiteit van die soldaat as geloofwaardige verteller vernietig.
Die beskrywing van die vertellersrol in <Hermanstitel>Nooit meer slapen</Hermanstitel> het getoon dat die besondere optrede van die vertellersfiguur (<personage>Alfred</personage>, 'n jong student) die funksie en samehang tussen verskillende elemente binne die totaal struktuur bepaal. In die vertelling is 'n verhulde maar intense spanning opgeroep deur die teenstelling tussen 'n oënskynlik volledige en objektiewe verslag van 'n wetenskaplike ekspedisie, en die gelyktydige onthulling van 'n subjektiewe, uiters relatiewe werklikheidsbelewenis. Die onmiddellike intrigegegewe - 'n hedendaagse geoloog op soek na onsterflike roem deur die ontdekking van unieke meteorite - is gekoppel aan 'n parallelle oerpatroon deur middel van 'n kumulatiewe verstengeling van assosiasies en herhalende momente. Die besondere verband tussen hierdie mitiese basis en die verteller se hede het die magteloosheid van die jong man ten opsigte van sy omringende wereld beklemtoon. Ondanks alles wat die verteller onderneem, is sy ideale - wat slegs herhalings is van die ou patrone - gedoem en beeld sy reis die sinloosheid uit van alle menslike ondernemings wat gerig is teen die vyandige kosmos. Hierdie konflik met die buiteruimte word ook in die verteller se bewussynslewe herhaal: die samespel van verskillende motiewe en die dubbelsinnige vertelwyse bevraagteken die identiteit van die vertellersfiguur. In die vertelling word die kardinale gespletenheid van die mens beklemtoon en word <personage>Alfred</personage> so 'n veelvlakkige figuur. Die bindende funksie van verskillende motiewe wat buite die waarneming van die verteller opgebou word, dui ook op die ordenende optrede van 'n vertelinstansie bo die van die sigbare verteller. Deur sy vertelling word <personage>Alfred</personage> ontmasker as 'n blote pion binne die wêreld waarin hy bestaan, maar ook 'n pion in die spel waardeur die fiksionele wêreld gevorm word.
Die verteller in <Hermanstitel>Herinneringen van een engelbewaarder</Hermanstitel> identifiseer homself as die beskermengel van <personage>Bert Alberegt</personage>, die sentrale karakter in hierdie verhaalwereld. As alwetende, oral-aanwesige getuie vertel die engel die verhaal van die geteisterde en hulpelose man wat wanhopig probeer om sy geknoei en mislukkings te verberg en te ontvlug. Beide die verteller en sy beskermling voer egter 'n gedoemde stryd: <personage>Alberegt</personage> het geen verweer teen die toevallige gebeure wat sy lewe beheers nie, terwyl die engel geen motivering of verduideliking van dit wat hy Godsbesluite noem, kan gee nie. Die blootlê van hierdie oorweldigende magteloosheid steun op die samehang van verskillende herhalende beelde, die oorheersende motief van 'n bestaan gebaseer op die onvermoë en onwil tot begrip, die wisseling van vertelvorme en vertelperspektiewe, en die oorkoepelende ironiese toon wat die hele roman kenmerk. Die gesag van die engelverte11er word progressief afgetakel, nie net deurdat sy perspektief verenig met die van <personage>Alberegt</personage> nie, maar ook deur die dubbelsinnige toon wat in die vertelling ontstaan en so die geldigheid van die engelfiguur as perspektiverende medium betwyfel.
'n Analise van die drie vertellings toon aan dat sekere struktuurmomente herhaaldelik voorkom en so 'n bepaalde interpretasie van die verteller se rol in die oproep van 'n besondere wêreldbeeld moontlik maak. Deur hierdie beskrywing van die verteller se optrede word ook die unieke aard van daardie wêreldbeeld onthul. Dit is opvallend dat aldrie vertellers se verhale gebaseer is op die vertelling van 'n reis, en dat deur hierdie reise 'n relativering van tyd- en ruimtedimensies plaasvind. Nie net word die unieke ervarings van die vertellers gerelativeer deur die koppeling met die oneindige aantal soortgelyke reise nie, maar binne die reissituasie vind 'n vereniging van tyd en ruimte plaas sodat die konvensioneel konkrete waarneming van hierdie twee dimensies heeltemal verplaas word deur die individuele, subjektiewe ervaring. Hiermee saam gaan die subjektiewe werklikheidsbelewing wat die optrede van die vertellers kenmerk. Die ek-verteller is herhaaldelik gekonfronteer met die versplintering van sy eie beeld; 'n versplintering ten opsigte van sy verhouding met die omringende wêreld en ten opsigte van sy eie bewussyn. By herhaling is die onmoontlikheid om deur middel van taal te kommunikeer, benadruk. Hierdie motief versterk die relativerende toon van die vertellings, omdat nie net die kommunikasie tussen verhaalkarakters ontken is nie, maar ook die sinvolheid van die vertelling self. Die hele struktuursamehang is dus gespits op die ironisering van die konvensionele realiteite wat binne die verhaalwêrelde fungeer.
Die sigbare vertellersfigure is in elke geval deur die vertelling gereduseer tot ongeloofwaardige of gemanipuleerde verhaalkarakters. In die strukturering van verhaalelemente is die ordenende hand van 'n redigerende verteller wat die sigbare "ek" ironiseer, onmiskenbaar aanwesig. Die resulterende wêreldbeeld wat aan die leser oorgedra word, toon dan ook hierdie ironiese basis: dit is 'n wereld waarin alle orde slegs skyn is en waarin uiteindelike chaos die menslike bestaan sinloos maak, maar die visie van oorweldigende chaos word gekommunikeer juis deur die uiters geordende verhaalstruktuur.
"Ik en Zelf."
A study of the narrator's role with reference to three first-person narratives of W.F. Hermans.
by Henrietta Maria Roos.
Supervisor: Dr. E. Botha. Department : Afrikaans-Nederlands. Degree: D.Litt.
The analysis and interpretation of a prose narrative are based primarily on a grasp of the particular point of view through which the fictional world is narrated. In this study three narratives of the Dutch author W.F. Hermans have been examined - tales in which the narrative view point is situated in a central character who tells his tale in the first person. An analysis of the three narratives indicates how the specific role of the narrator determines the character and tone of the picture of reality created in the narrative.
By a study of <Hermanstitel>Het behouden huis</Hermanstitel> it became clear that the coherent entity of different structural aspects created an image of a chaotic world in which no certainty can exist. The narrator, a soldier, relates an episode from his past in an apparently logical and ordered manner, but this superficial and chronological concrete experience of reality is relativized through accumulating references to the narrator's absolutely subjective experience of time and space. The fluid and uncertain sense of reality of the narrator and his world is equated with the character of the house in which the soldier entrenches himself - an equation brought about by the interplay of various recurring themes referring to a loss of his sense of identity and reality, and of images indicating imminent disaster and destruction. The soldier's vision of the house as a stronghold is shown to be illusionary, and when he himself destroys the house, his own credibility as an authoritative narrator is also destroyed.
After an examination of the narrator's role in <Hermanstitel>Nooit meer slapen</Hermanstitel> the conclusion is reached that the narrator (<personage>Alfred</personage>, a young student) functioned as the co-ordinating element amongst diverse facets of the narrative structure as a whole. Extreme but veiled tension is created in the novel as two opposing narrative situations become apparent; an apparently objective report of a scientific expedition and the simultaneous exposure of a subjective, extremely personal experience of reality. The simple plot - a contemporary geologist desires immortal fame through a discovery of meteorites - is linked to a parallel archetypal pattern by means of a complex web of associations and recurring motifs. The specific relation between the mythical pattern and the present life of the narrator underlines the helplessness of the young man in the face of his surroundings. Despite everything he does, the narrator is doomed by the recurrence of preordained patterns and his journey symbolizes the futility of all human endeavour in the face of an inimical universe. His conflict with the world is mirrored in the narrator's inner life:
the interplay of different images and the ambiguous narrative tone cast doubt upon his identity. The inherent schizophrenic nature of man's personality is stressed, with <personage>Alfred</personage> becoming another of these multidimensional figures. Certain recurring themes generated by structural elements outside <personage>Alfred</personage>'s consciousness indicate the organizing presence of a narrative agent above and beyond the identifiable narrator. Through his narration <personage>Alfred</personage> is unmasked as a mere pawn, not only in the world in which he exists but also in the game which constitutes the fictional world.
The narrator in <Hermanstitel>Herinneringen van een engelbewaarder</Hermanstitel> identifies himself as the guardian angel of <personage>Bert Alberegt</personage>, the central character in this fictional world. As an omniscient witness the angel tells the story of a harassed, helpless man who tries in vain to conceal and escape from his faults and failures. The narrator and his ward are both engaged in a doomed battle:
<personage>Alberegt</personage> is helpless against the caprices of fate that rule his life, while the angel has no explanation for, or motivation of, that which he calls the will of God. The revelation of an overwhelming sense of helplessness rests on the accumulation of several recurring images, on the dominating theme of an existence based on an incapacity or unwillingness to face realities, on the variety of narrative forms and viewpoints and on the encompassing ironic tone that characterizes the novel. The authority of the angel as narrator becomes progressively more invalid; not only because his point of view merges with that of <personage>Alberegt</personage>, but also through the ambiguous tone that becomes apparent in the narrative.
The analysis of the three works has shown that certain structural elements occurred repeatedly and thus it was possible to interpret the narrator's role in the creation of a particular view of the world. All three the narrators told tales about a journey and the unique experience of each traveller became relative by being linked with an infinite number of similar journeys, and in the context of each journey time and space merged so as to replace the conventional, concrete perception of these two dimensions with individual subjective experience. The behaviour of each narrator was marked by a subjective experience of reality. The "I", as narrator, was repeatedly confronted with the fragmentation of his self-image, a fragmentation characterizing his relationship with himself and with the outer world. The impossibility of communication through language is stressed - a theme that adds to the personalised tone of the narratives. Not only is communication between characters in the fictional world shown to be meaningless, but the significance of the act of narration is also negated. The entire narrative structure is therefore concerned with the ironic treatment of the conventional realities which function in the fictional world of each novel.
In each case the identifiable narrator is reduced to an unreliable or manipulated figure in the narrative. In the structuring of the narrative elements the organizing presence of an editing agent which makes the existence of a first-person narrator ironic, is perceived. The resulting vision of the world which is communicated to the reader is thus paradoxical: a world in which any sense of order is illusionary and where omnipotent chaos renders man's existence meaningless, but the vision of overwhelming chaos can be communicated only because of the extremely ordered narrative structure.
Henriëtte Roos
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis en andere verhalen. Pretoria [etc.], 1984]
In:
Tydskrif vir geesteswetenskappe
, 26 (1986) 1 (maart) 76-77
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis en andere verhalen. Pretoria [etc.], 1984.
Hans Rooseboom
,
Schrijver W.F. Hermans (73) overleden : een balling sterft in Nederland
In:
De Limburger
, (1995) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hans Rooseboom
,
W.F. Hermans en de typemachine, de 'liefste machine ooit uitgevonden'
In:
De Gelderlander
, (1996) (27 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans op rommelmarkt Montreuil, 1977 door Piet Schreuders
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Jacobs, Stef
Annotatie(s):
Over: Jacobs, Stef. De liefste machine ooit uitgevonden : Willem Frederik Hermans en de typemachine. Tilburg, 1996.
Over de tentoonstelling 'De liefste machine ooit uitgevonden : Willem Frederik Hermans en de typemachine' in Scryption, Tilburg, 1996.
Hans Rooseboom
,
Zwavelzuur als brandstof
In:
De Stem
, (2001) (26 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Apollo in Brasserie Lipp : bespiegelingen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam [etc.], 2001.
Hans Rooseboom
,
Vlissings feest rond Willem Frederik Hermans : 'Ik word tenminste herdrukt'
In:
De Stem
, (1991) (4 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Haasse, Hella S.
Annotatie(s):
Op 1 maart 1991 start in Vlissingen de twee jaar door Nederland reizende tentoonstelling 'In het spoor van Willem Frederik Hermans' n.a.v. het feit dat 'Nooit meer slapen' 25 jaar geleden is verschenen en de zeventigste verjaardag van Hermans. Hella Haasse en Hermans in een openbaar gesprek met elkaar als voorafje.
Ook op 5 maart 1991 in De Limburger en in De Gelderlander, [met portret van Hermans en Hella Haasse in Vlissingen door Frank Viergever].
Hans Rooseboom
,
De piano van de schrijver
In:
De Limburger
, (1996) (11 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de tentoonstelling 'De liefste machine ooit uitgevonden : Willem Frederik Hermans en de typemachine' in Scryption, Tilburg, 1996.
Max van Rooy, Frans A. Janssen
,
Geen geschreven woorden van W.F. Hermans werd door Frans Anton Janssen gemist
In:
NRC Handelsblad
, (1972) (12 mei)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Frans Anton Janssen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Delvigne, Rob
;
Janssen, Frans A.
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Hellebaarden: citaten uit het werk van Willem Frederik Hermans; verz. en ingel. door Frans Anton Jansen. Utrecht [etc.], 1972.
Over: Janssen, Frans A. en Rob Delvigne. Bibliografie van de verspreide publicaties van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1972.
Interview met Frans Anton Janssen, de samensteller van 'Hellebaarden', in het ‘Cultureel supplement’.
Martin Ros
,
Hermans lucht woede in snerpende satire
In:
Algemeen Dagblad
, (1973) (2 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
Martin Ros
,
In uitgebeende stijl terug naar de oorlogsjaren
In:
Hervormd Nederland
, (1993) (6 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
In de rubriek ‘Literair dagboek’.
Martin Ros
,
Raster feliciteert jarige Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (1971) (6 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Raster (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over: Willem Frederik Hermans. [onder red. van H.C. ten Berge]. Amsterdam, 1971. (Themanummer Raster 5 (1971), 2 (zomer)).
In de rubriek 'Boekenmarkt', samen met besprekingen van andere literaire tijdschriften..
Martin Ros
,
Het dagboek als literair genre
In:
Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden
, (1984-1985 [versch. 1986]) () 27-39
, 1986
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
dagboek
Annotatie(s):
Lezing, gehouden op de jaarvergadering op 8 juni 1985 in het Academiegebouw te Leiden.
Bea Ros
,
Willem Frederik Hermans : 'De literatuur is het geweten van de natie'
In:
KU-nieuws
, 24 (1995) 21 (17 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
P.J. Roscam Abbing
,
Norm, inhoud en werking
In:
Literatuur en ethiek; onder red. van H. van der Ent; met medew. van J.G. Bomhoff ... [et al.]
Den Haag
, [1977] (p. 11-56)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
waardeoordeel
;
ethiek
Annotatie(s):
P. 54-56 Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1951.
Leo Ross
,
W.F. Hermans en 'zulke hem te belasten'
In:
De revisor
, 6 (1979) 3 (juni) 71-73
, 1979
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
Leo Ross
,
Mishandelde vrouwen
In:
De gids : nieuwe vaderlandsche letteroefeningen
, 135 (1972) 1-2 () 77-84
, 1972
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Blaman, Anna
;
Vasalis, M.
;
Lehmann, L.Th.
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Vriesland, rechtop en omgekeerd. (Podium 10 (1955) 4 (juli-augustus, p. 245-250). [Over: M. Vasalis, zoals zij werd beoordeeld door Victor E. van Vriesland].
Over: Lehmann, L.Th. [Over: Blaman, Anna. Eenzaam avontuur]. In: Libertinage 2 (1949), 153-155 .
Leo Ross
,
Agressoren en terbraakianen : een polemisch drama in vijf bedrijven
In:
Soma : literair magazine
, 4 (1972-1973) 27 (november-december 1972) 52-59
, 1972
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hofland, H.J.A.
;
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
;
Galen Last, H. van
Annotatie(s):
Ook in: Ross, Leo. Inbraak uitval: verzamelde opstellen. Assen, 2001, p. 13-29.
O.a. over: Galen Last, H. van. Randstedelijk vuilnis. In: Hollands weekblad 3 (1962), p. 147, p. 1-4, en Nog eens naar Randstad. In: Hollands weekblad 3 (1962), p. 149, 11-14; Hermans, Willem Frederik. Het grote medelijden. In: Randstad: (1962) 2 (februari), p. 8-35, en: Eindelijk alles over Menno. In: Merlijn 1 (1963) 2, p. 74; en: Hofland, H.J.A. Ter Braak en de O.A.S. In: Podium 16 (1962) 7 (april), p. 289-297.
Gerard Rothuizen
,
Van Dis had het allemaal kunnen weten
In:
Hervormd Nederland
, (1983) (30 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dis, Adriaan van
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Felix Rottenberg, Janneke van de Kerkhof
,
Het lievelingsboek van Felix Rottenberg
In:
Tijdschrift schrijven
, 1 (1997) 3 (mei-juni) 11
, 1997
Vorm:
Artikel/BiografischInterview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
H. Rottier, E. Kuypers
,
Wittgenstein
In:
NRC Handelsblad
, (1991) (6 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Twee reacties op Hermans' artikel in NRC Handelsblad, 15 november 1991 (A. .ARB=DEF ARB. : Wittgenstein's geheime dagboeken).
In de rubriek 'Brieven'.
Frans de Rover
,
Het knapste jongetje van de klas : Essays over de oude en nieuwe W.F. Hermans
In:
Vrij Nederland
, (1990) (10 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. van W.F. Hermans door Dirk Wiarda
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Smulders, Wilbert
Annotatie(s):
Over: Smulders, Wilbert. Verboden toegang : essays over het werk van Willem Frederik Hermans, gevolgd door een vraaggesprek met de schrijver. Amsterdam, 1989.
Samuel Rozemond
,
W.F. Hermans en de culturele sanctie
In:
Socialisme en democratie : maandschrift
, (1987) 6
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Over de sancties betreffende Hermans, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
S. Rozemond
,
W. F. Hermans en de culturele sanctie
In:
Socialisme en democratie : maandschrift
, 44 (1987) 6 (juni) 181-183, 199
, 1987
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
;
Amsterdam - cultureel leven in
Renate Rubinstein
,
De waarheidsliefde van W.F. Hermans (Renate Rubinstein; 1952-1990)
In:
Rubinstein, Renate. Mijn beter ik; Verspreide stukken
MeulenhoffAmsterdam
, 1995 (p. 382-385)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Vrij Nederland, 31 oktober 1970, onder het pseudoniem Tamar.
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb : het sadistische universum 2. Amsterdam, 1970.
Renate Rubinstein
,
Engelbewaarder (Meulenhoff editie; 1270)
In:
Rubinstein, Renate. Wat vliegt de tijd!: een keuze uit de ongebundelde columns; [samengest. door Tilly Hermans; met medew. van Jaap Goudsblom ... et al.]
MeulenhoffAmsterdam
, 1992 (p. 66-68)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Vrij Nederland, 8 april 1972, onder het pseudoniem Tamar; Rubinstein, Renate. Mijn beter ik; Verspreide stukken. Amsterdam, 1995, p. 445-446. (Renate Rubinstein; 1952-1990).
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Renate Rubinstein
,
Nederlands meest geslijmde schrijver (Meulenhoff editie; 663)
In:
Rubinstein, Renate. Twee eendjes en wat brood
MeulenhoffAmsterdam
, 1981 (p. 110-119)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Nuis, Aad
Annotatie(s):
2e dr. 1984.
P. 110-117 onder het pseudoniem Tamar ook in Vrij Nederland, 17 mei 1980 (WFH in NRC); Rubinstein, Renate. Klein Chinees woordenboek; Niets te verliezen en toch bang; Hedendaags feminisme; Een man uit Singapore; Ieder woelt hier om verandering; Twee eendjes en wat brood; Met gepast wantrouwen. Amsterdam, 1993, p. 501-509. (Renate Rubinstein; 1973-1982) (2e dr. 1993).
Over: Hermans, Willem Frederik. Het prestige van de Nederlandse literatuur (NRC Handelsblad, Cultureel supplement, 2 mei 1980.
Renate Rubinstein
,
[Over: Hermans, W.F. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966]
In:
Avenue
, (1965-1966) 9 (juni 1966) 38
, 1966
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Joost de Ruiter
,
Mislukte aanslag met mes en bijl op schrijver W.F. Hermans
In:
De Telegraaf
, (1988) (7 december)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans, foto met verf besmeurde deur appartement Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Inbraak in Hermans' Parijse appartement.
Frans Ruiter, Paul J. Smith, Madeleine van Strien-Chardonneau
,
Homo sapiens/ludens/faber: wetenschap en techniek bij drie naoorlogse Nederlandse schrijvers
In:
Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (p. 166-183)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Krol, Gerrit
thema - wetenschap
Annotatie(s):
Lezing, uitgesproken tijdens het WFH-festival dat plaatsvond van 29 september tot en met 1 oktober 2000 in Theater De Balie te Amsterdam.
Bewerking van: Homo ludens/faber/sapiens: science et technologie chez trois romanciers néerlandais de l'apres-guerre. In: Histoire jeu science dans l'aire de la littérature: mélanges offerts à Evert van der Starre; textes réunis par Sjef Houppermans, Paul J. Smith, Madeleine van Strien-Chardonneau, Amsterdam, 2000, p. 243-259. (trad. par Paul J. Smith et Madeleine van Strien-Chardonneau).
Frans Ruiter
,
Willem Frederik Hermans en het nihilisme in de Nederlandse literatuur
In:
De literaire magneet: essays over Willem Frederik Hermans en de moderne tijd; onder red. van Frans Ruiter en Wilbert Smulders; [bijdragen]: Ernst van Alphen ... [et al.]
De Bezige BijAmsterdam
, 1995 (p. 14-37)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
;
Multatuli
nihilisme
Annotatie(s):
Bewerkte tekst van een lezing, gehouden op een postacademisch symposium voor neerlandici op 12 en 13 december 1993 te Utrecht.
Samenvatting:
Volgens het Woord vooraf laat Ruiter zien dat er – binnen het kader van de Nederlandse literaire traditie – opmerkelijke overeenkomsten bestaan tussen Hermans’ rauwe nihilisme en het heel wat optimistischer getoonzette nihilisme van Multatuli. Hermans, evenals Menno ter Braak, was een groot liefhebber van Multatuli. Er bestond echter een belangrijk verschil tussen deze beide bewonderaars waar het om hun eigen nihilistische opvattingen ging. Ter Braak is een cerebrale irrationalist, terwijl Hermans een gevoelvolle rationalist is. “Het ‘levensbeschouwelijke chiasme’ dat dit oplevert, verklaart wellicht de fascinatie en afkeer die Hermans heel zijn schrijversleven zo ostentatief ten opzichte van Ter Braak ten toon heeft gespreid.”, stelt Ruiter. Hij noemt in de inleiding van zijn stuk Hermans een zwartgallig auteur. Toen hij zijn eerste werk publiceerde, vlak na de oorlog, waaide het existentialisme uit Frankrijk naar Nederland. Het ging voor illusieloos door, maar was vergeleken met het uitzichtloze en amorele nihilisme van Hermans nogal ethisch. Ruiter schetst kort drie historische fasen van het nihilisme: het kritisch nihilisme, het zelfkritisch nihilisme en het banaal nihilisme. In Nederland ziet hij daarbij een ontwikkeling van deïsme naar atheïsme. Multatuli’s ontwikkeling noemt hij exemplarisch voor het snelle proces van secularisatie dat zich onder intellectuelen tussen 1850 en 1870 voltrok: een bevrijdend, optimistisch negentiende-eeuws Nederlands nihilisme, waaruit vooruitgangsoptimisme spreekt. Dit optimisme is in de twintigste eeuw geheel verdwenen en heeft, zoals bij ter Braak, een tragisch karakter gekregen. Ter Braak, volgens eigen zeggen een Multatuli-maniak, heeft een opvallende voorkeur voor de pessimistische kant van Multatuli. Hermans heeft zich, volgens Ruiter, mateloos geërgerd aan ter Braaks pogingen het nihilisme om te smeden tot een waardige levenshouding. Ruiter noemt de kracht van Hermans’ wereldbeeld de eenvoud, de krachtige zwart/wit tegenstelling: een nihilisme van slagzinnen, in tegenstelling tot het complexe, genuanceerde nihilisme van Ter Braak. Waarheid is voor Ter Braak in laatste instantie altijd schijnwaarheid, terwijl Hermans, sterk beïnvloed door neo-positivistische wetenschapsopvattingen, een scherp onderscheid maakte tussen wetenschappelijk (zinvol) en niet wetenschappelijk (zinloos) taalgebruik. Volgens Ruiter staat of valt Hermans’ nihilisme met een objectief, wetenschappelijk waarheidsbegrip. Volgens Hermans zijn de exacte wetenschappen ons enige universele houvast: het begrip waarheid is alleen op de wiskunde en de logica van toepassing.
Tenslotte wil Ruiter er op wijzen dat Multatuli, Ter Braak en Hermans alle drie een haat/liefde relatie met de literatuur onderhouden. Hij vraagt zich af waarom ze toch bleven schrijven en geen politicus of wetenschapper werden. Maar alle drie waren ze geobsedeerd door de spanning tussen waarheid en onwaarheid en de ‘haat’ tegen de literatuur had vooral een retorische functie. De essentie van hun werk is volgens Ruiter om – binnen de alom heersende onwaarheid en onwaarachtigheid – te streven naar zoiets als authenticiteit en waarheid. En daarmee onderscheidt hun nihilisme zich van het banale nihilisme van het postmodernisme.
Raat noemt in zijn recensie in Literatuur (13 (1996) 5 (sep-okt) 315-317) de bijdrage van Ruiter interessant, maar dat hij een schrijver was, is in Ruiters artikel bijzaak. Het gaat Ruiter om zijn denkbeelden, die overigens slechts in een klein gedeelte van het artikel aan bod komen. Ter Braak krijgt evenveel aandacht. Ruiter benadrukt Hermans’ geloof in een ordenend principe in de kosmos, uitgesproken in het essay Antipathieke romanpersonages. Men kan daaraan toevoegen, schrijft Raat, dat zijn verdediging van de ‘klassieke roman’ het vertrouwen in eenzelfde beginsel vooronderstelt.
Frans Ruiter, Ido Weijers, Karin Bijsterveld, Christien Bok, Frank Joostens, Bas Levering, Ruud Abma, G.F.H. Raat
,
Terug naar het behouden huis : romanschrijvers en wetenschappers in de jaren vijftig
In:
SUAAmsterdam
, cop. 1991 (187 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Braak, Menno ter
;
Blaman, Anna
;
Rümke, H.C.
;
Buytendijk, F.J.J.
;
Pompe, W.P.J.
;
Vestdijk, S.
;
Eeden, Frederik van
;
Langeveld, M. J.
thema - vrouw
;
receptie
;
thema - woning
;
strafrecht en literatuur
;
fenomenologie
;
Utrechtse school
;
morele opbouw (na wereldoorlog II)
;
roman
;
thema - man
;
thema - schuld
;
culturele opbouw (na wereldoorlog II)
;
literatuur en sociale wetenschappen
;
thema - geïntegreerde persoonlijkheid
;
thema - verantwoordelijkheid
Annotatie(s):
Bewerking van een proefschrift Rotterdam, 1991, onder de titel Terug naar het behouden huis, de Utrechtse school en de Nederlandse roman 1945-1955.
P. 7-11 Inleiding; p. 125-128 Nawoord; p. 161-179 Literatuur; p. 183-187 Personenregister.
O.a. over: Reve, Simon van het. De avonden: een winterverhaal. Amsterdam, 1947.
Recensies door: Ruud Abma in: Krisis 12 (1992) 47 (juni), p. 103-108; Christien Bok in: Vooys 19 (1991-1992) 3 (juni-juli 1992), p. 176-178; Karin Bijsterveld in: Kennis methode: 16 (1992) 4, p. 337-342; Frans Ruiter in: Nieuwe taalgids 85 (1992) 4 (juli), p. 346-350; G.F.H. Raat in: Literatuur 10 (1993) 2 (maart-april), p. 120-121; Bas Levering in: Comenius (Nijmegen): (1993) 52 (winter), p. 491-494; Frank Joostens in: Forum der letteren 34 (1993) 4 (december), p. 315-318 (reactie hierop door Ido Weijers in: Forum der letteren 36 (1995) 1 (maart), p. 77).
Frans Ruiter, Cor Hospes, Frans A. Janssen, Willem Glaudemans
,
De mythe van het tweede hoofd : de literatuuropvattingen van W. F. Hermans, 1945-1964
In:
s.n.][Utrecht
, 1990 (464 p.)
Vorm:
Monografie/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
literatuuropvatting
;
literaire kritiek
;
essay
;
externe poëtica
Annotatie(s):
Proefschrift Utrecht.
P. 403-411 Samenvatting; p. 411-419 Summary; p. 422-436 Bijlage: lijst van verspreide publikaties van W.F. Hermans van 1945 tot en met 1964; p. 438-441 Bibliografie van geraadpleegde en geciteerde werken van Hermans, en interviews; p. 441-450 Geraadpleegde en geciteerde secundaire literatuur; p. 451-454 Register op werken van Hermans; p. 455-463 Register op personen.
Recensies door: Cor Hospes in: Vooys 9 (1990-1991) 1 (november-december 1990, p. 49-50; Frans A. Janssen in: Literatuur 8 (1991) 1 (januari-februari), p. 69-70; Frans Ruiter in: Nieuwe taalgids 84 (1991) 4 (juli), p. 340-343.
Samenvatting:
Deze dissertatie voorziet in een leemte, want tot nu toe is er nog maar weinig onderzoek gedaan naar de poëtica van W.F. Hermans, meent Cor Hospes (Vooys: 9 (1990-1991) 1 (nov-dec 1990) 49-50). 'De mythe van het tweede hoofd' levert volgens hem een schat aan waardevolle informatie. Het boek laat zich lezen als een spannende detective, waarin de schrijver (Hermans) in steeds wisselende gedaanten opduikt. Toch raakte Hospes het spoor wel eens bijster tussen de vele intermezzo's en uitwijdingen. Op deze ogenblikken blijkt het nut van het artikel waarin Glaudemans de methode die hij in zijn proefschrift gebruikt kort uiteenzet (Het lezen van de hollerithkaart: over de ontwikkeling en samenhang van Hermans' poëtica. In: Verboden toegang: essays over het werk van Willem Frederik Hermans, gevolgd door een vraaggesprek met de schrijver; bezorgd door Wilbert Smulders; [met bijdragen van] Michel Dupuis ... [et al.]. Amsterdam, 1989, p. 9-48. [Zie NIWI-samenvatting])
Volgens Hospes is Hermans op deze wijze, met aandacht voor het surreële en het Unheimische, veel te weinig geïnterpreteerd. Het boek bevat nieuw materiaal en opent vooral de deur voor de psychoanalyse. Maar of de literatuurtheoretici bevindingen op dit gebied nog bij een uitgever kunnen slijten is volgens hem de vraag. Het boek van Glaudemans moest immers, in navolging van Mandarijnen op zwavelzuur in eigen beheer worden uitgegeven en is een van de eerste boeken van deze omvang in Nederland die met de computer zijn gezet.
Frans A. Janssen (Literatuur: 8 (1991) 1 (jan-feb) 69-70) noemt de titel een metafoor die begrepen kan worden als Hermans’ poëtica (het tweede hoofd) tegenover zijn creatief werk (het eerste hoofd). Dat tweede hoofd is dan van mythische aard. Janssen betreurt het dat een verband met het creatieve werk slechts bij uitzondering wordt gelegd. Glaudemans bestudeert Hermans' werkexterne poëtica en verschaft daarbij de lezer drie dingen: hij geeft de feiten, hij ordent ze en hij interpreteert ze.
De presentatie van de feiten noemt Janssen zorgvuldig en goed.
De ordening vindt hij minder acceptabel. Glaudemans onderscheidt vier perioden, die samenvallen met de tijd dat Hermans als redacteur of medewerker aan een literair tijdschrift was verbonden. Maar dat Glaudemans voortdurend moet zeggen dat Hermans bepaalde zaken ook in andere perioden aan de orde stelt, wijst er al op dat deze indeling geen gelukkige is.
Met de interpretatie is Janssen het op veel punten niet eens, bijvoorbeeld met Glaudemans' opvattingen over Hermans' personalisme, realisme en zelfpresentatie.
Wij weten, zo zegt Janssen, dat Hermans een levenslange afkeer had van de ideeën van het tijdschrift Forum. Hermans stelde tegenover de door Forum uitgedragen opvatting dat het schrijverschap dient als uiting van de menselijke persoonlijkheid en dat niet-literaire egodocumenten als dagboek of autobiografie de voorkeur verdienen, het primaat van de literaire fictie, mede vanuit een wantrouwen tegenover het waarheidsgehalte van het egodocument. Janssen vindt het een devaluatie van de terminologie als men Hermans een personalist noemt omdat hij als schrijver zijn eigen mythologie schept.
Diezelfde devaluatie vindt plaats als Glaudemans de literatuuropvattingen van Hermans in verband brengt met het literair realisme (literair werk als afspiegeling van de werkelijkheid) omdat hij als schrijver 'diepere werkelijkheid' zou nastreven. "Het is merkwaardig dat vriend en vijand Hermans willen verbinden aan stromingen die in zijn creatieve werk impliciet en in zijn essayistisch en kritisch werk expliciet afgewezen worden", merkt Janssen op.
Glaudemans zegt dat zijn studieobject in feite niet het essayistisch en kritisch werk is, maar de 'zelfpresentatie' van de auteur door middel van deze publicaties. Hij spreekt zelfs van 'beeldregie'. Daarmee kiest hij volgens Janssen voor een psychologische benadering die ook blijkt uit een voortdurend vitten op Hermans als hij hem op inconsistenties meent te betrappen. De promovendus was kennelijk geïrriteerd door zijn studieobject.
Janssen noemt het boek tenslotte nuttig waar het de beschrijving van de literatuuropvattingen van Hermans betreft, met moeite acceptabel waar het de ordening van het materiaal betreft en voor een groot deel niet acceptabel waar het de interpretatie hiervan betreft, terwijl het ernstig ontsierd wordt door onwetenschappelijk gevit.
Frans Ruiter toont zich (Nieuwe taalgids: 84 (1991) 4 (juli) 340-343) positiever over het resultaat van Glaudemans' arbeid. Hij stelt zich allereerst de vraag hoe het komt dat Hermans er beter dan andere naoorlogse Nederlandse schrijvers in slaagt aandacht te krijgen voor zijn ideeën over literatuur - in de literaire kritiek en bij het lezerspubliek. Is Hermans' visie op de literatuur van superieure kwaliteit, is zij de pregnante uitdrukking van literaire opvattingen die in brede kring leven of is Hermans in vergelijking met andere auteurs gewoon de meest gewiekste gebleken op het gebied van de behartiging van zijn public-relations, zo vraagt Ruiter zich af.
Ruiter noemt het verheugend dat er nu een omvangrijke monografie over Hermans' poëtica is verschenen die - zonder een eenduidig antwoord op bovengenoemde vragen te geven - inzicht verschaft in de ontwikkeling en de interne samenhang van Hermans' literatuuropvatting, "waarbij ook de door Hermans in de loop der tijd gevoerde 'literatuurpolitiek' (of misschien beter: 'eenmans-guerilla') ruimschoots aan de orde komt". Glaudemans' studie is welbewust beperkt tot de periode die loopt vanaf de oorlog, wanneer Hermans nog jong en onbekend is, tot halverwege de jaren zestig, wanneer hij met Mandarijnen op zwavelzuur en Het sadistische universum 1 een deel van zijn tot dan toe verspreid gepubliceerde kritieken bundelt. Hij consolideert hierin zijn poëtica.
Volgens Ruiter heeft Hermans in Glaudemans een lezer met een dubbele blik getroffen. Enerzijds een meegaande, zoekende lezer die de diepere betekenis en samenhang van Hermans' poëtica probeert te doorgronden. Anderzijds een bijzonder argwanende lezer die zich veel moeite geeft om de retorische en misleidende strategieën bloot te leggen die Hermans gebruikt om het publiek van zijn gelijk te overtuigen. Ondanks de 'soms wat korzelige' toon van Glaudemans levert deze werkwijze een volgens Ruiter aardig overzicht van de zeer gevarieerde misleidingstrategieën die Hermans gebruikt.
Ruiter noemt de behandeling van Hermans' kruistocht tegen Ter Braak en Du Perron genuanceerd en verhelderend. Het blijft volgens hem een intrigerende kwestie, zeker wanneer blijkt dat Hermans in de loop der jaren zijn negatieve oordeel over beiden nog aanmerkelijk heeft aangescherpt. Als voorbeeld van Glaudemans' verhelderende interpretatie geeft Ruiter het volgende citaat: "Door het personalisme van Du Perron en ter Braak verre van zich te werpen, schiep [Hermans] voor zichzelf de ruimte om een personalistisch aspect van zijn poëtica te exposeren, de hoogst persoonlijke mythologie, en zelfs het woord 'persoonlijk' te gebruiken, zonder de verdenking op zich te laden een nieuwe 'ventist' te zijn".
Ruiter noemt het merkwaardigste staaltje van lezersmanipulatie dat in de studie wordt behandeld, dat Hermans in zijn bekende literair-historische essays (zoals Antipathieke romanpersonages, Experimentele romans en De filmmakers en de Witte Paters) de lezer slechts de halve waarheid over zijn literaire opvattingen heeft geopenbaard. Hermans’ bespiegelingen zijn erop gericht de lezer een idee van de samenhang van zijn literaire werk te geven. Hij zwijgt echter over de wijze waarop hij in zijn werk zelf deze zorgvuldig opgebouwde samenhang weer ondermijnt. Glaudemans heeft deze handelswijze gekarakteriseerd als het conditioneren van de lezer: het publiek wordt tot op zekere hoogte dom gehouden en Hermans houdt een masker op (dit in tegenstelling tot Ter Braak en Du Perron die er een eer in stelden zichzelf in hun literaire werk zo eerlijk mogelijk aan het publiek te tonen).
De mythe van het tweede hoofd (het idee dat het mogelijk zou zijn waar te nemen wat er in het in mythen verstrikte eerste hoofd gebeurt) is volgens Glaudemans een almachtsfantasie. De mythe is bovendien een paradox, want ook het tweede hoofd is weer verstrikt in mythen. Deze paradox veroorzaakt volgens Glaudemans de spanning in Hermans' werk en zou tegelijk de tragiek van de mens Hermans vormen.
Bij alle verdiensten noemt Ruiter de opbouw van het geheel bepaald ongelukkig. Het lijkt of de auteur niet weet hoe hij zijn materiaal moet presenteren: thematisch, chronologisch of analytisch. Volgens Ruiter had een consequent doorgevoerde thematische presentatie de voorkeur verdiend.
Verder had de lezer graag wat meer informatie verkregen over de relatie tussen Hermans' poëtica en de rest van zijn werk, vooral omdat Glaudemans wijst op een aantal bijzonder problematische aspecten van die relatie. Zo stelt hij vast dat bijvoorbeeld De God Denkbaar Denkbaar de God nauwelijks poëticale ondersteuning van Hermans heeft gekregen, maar gaat er verder niet op in. Ook moet volgens Glaudemans het traditioneel poëticaal gelezen Preambule tot het fictionele gedeelte van Hermans' oeuvre gerekend worden, waarmee hij zich volgens Ruiter aansluit bij een in de laatste jaren gegroeide consensus over deze tekst.
Glaudemans komt aan het einde van zijn boek tot de verstrekkende conclusie dat Hermans' poëtica geleidelijk los is komen te staan van de rest van zijn oeuvre. Zij zou halverwege de jaren zestig een in zichzelf besloten, systematisch geordend universum zijn gaan vormen, dat net zo veel te maken heeft met het scheppende werk als mythische wereldbeelden met de werkelijkheid. Ruiter noemt dit een fascinerende gedachte die echter door een confrontatie met de werkimmanente poëtica - die blijkbaar andere kenmerken heeft - aan diepgang zou hebben gewonnen. Een ander punt van kritiek is dat de receptie-component zo goed als ontbreekt. Glaudemans memoreert het zelf, maar schijnt niet te beseffen dat dit ontbreken op gespannen voet staat met zijn opvatting dat Hermans' werkexterne poëtica in het licht van de contemporaine literaire situatie moet worden gelezen (waarin ze heeft gefunctioneerd als polemische rechtvaardiging en diende ter conditionering van de lezer).
Ondanks deze punten van kritiek noemt Ruiter dit proefschrift een wezenlijke en interessante bijdrage aan de kennis over het literaire werk van Hermans.
Samenvatting door auteur:
Glaudemans 061289396
Ppn 061289396
Glaudemans, W. G.
De mythe van het tweede hoofd. De literatuuropvattingen van W.F. Hermans, 1945-1964. Utrecht, 1990, p. 403-411, 411-419
Samenvatting auteur; Summary
Versie 2004-06-21
SAMENVATTING
Deze studie handelt over de kritische en essayistische activiteit van een van Nederlands belangrijkste naoorlogse schrijvers, Willem Frederik Hermans. Ik volg hem vanaf zijn eerste artikel na de Tweede Wereldoorlog in 1945 tot en met zijn laatste essay van 1964 in welk jaar hij een selectie uit zijn kritische en essayistische produktie uit deze gehele periode bundelt in <Hermanstitel>Het sadistische universum 1</Hermanstitel> en <Hermanstitel>Mandarijnen op zwavelzuur</Hermanstitel>.
Mijn studie hoort tot het poetica-onderzoek. Dat wil zeggen, ik heb bovenbeschreven publikaties van Hermans onderzocht op zijn literatuuropvattingen, en ik heb ernaar gestreefd deze met elkaar en met de literair-historische situatie van de naoorlogse Nederlandse letteren in verband te brengen.
In mijn Inleiding zet ik uiteen dat het er mij niet om te doen is een preciese reconstructie te geven van de ontwikkeling van Hermans' literaire denken. Zoiets valt in principe buiten het blikveld en de competentie van een onderzoeker. Aan de hand van Hermans' publikaties valt echter wel een beeld te schetsen van de manier waarop hij zichzelf en zijn ideeën heeft gepresenteerd, van de wijze waarop hij het literaire communicatieproces beïnvloedt buiten zijn creatieve werk om. Ik stel mij daarbij op het standpunt van een (geconstrueerde) lezer, die al Hermans' recensies, kritieken, polemieken en essays in volgorde van verschijnen leest en verslag uitbrengt van deze leeservaring.
Ik onderscheid vier hoofdfuncties van de poëtica van Hermans:
1) polemische zelfrechtvaardiging ten opzichte van het literaire klimaat
2) zelfonderzoek naar de mogelijkheden van literatuur en reflectie op het métier
3) conditioneren van de lezer op een bepaalde gewenste leeswijze
4) consolideren van een (min of meer) samenhangende literaire 'theorie'.
De traditionele indeling in vier poëtica's, volgens personalistiische, pragmatische, mimetische en autonomistische aspecten (inhoudelijke criteria) gebruik ik om mijn onderzoeksresultaten overzichtelijk te kunnen presenteren.
Het materiaal laat zich gemakkelijk onderverdelen in vier periodes die ieder vernoemd zijn naar het literaire tijdschrift waaraan Hermans de meeste en de meest fundamentele bijdragen leverde. De vier hoofdstukken van mijn boek behandelen achtereenvolgens deze vier periodes, waarin telkens de poëticale them-
[403]
a's in volgorde van belang de revue passeren, afgesloten met een paragraaf-over de literair-strategische middelen en regelmatig onderbroken door diverse Intermezzo's waarin ik Hermans' relatie tot de opvattingen van bepaalde auteurs bespreek, een zekere kwestie centraal stel of een essay interpreteer.
In het eerste hoofdstuk, over de Criterium-periode, (1945-1948), laat ik zien hoe een jonge Hermans zich afzet tegen de dan vigerende literatuuropvattingen en aldus een platform schept waarop zijn eigen werk kan staan. Hij bindt de strijd aan met de auteurs die zich als representanten van het erfgoed van de Forum-generatie opwierpen en die precies het omgekeerde voorstonden als hij. Zij wilden een vorm van egotistisch realisme: ego-documenten zoals dagboeken, autobiografieën en memoires. Hermans stelt daar fictie tegenover: de roman, liefst van fantastische vorm, het realisme van de droom. Hij stelt dat de Forum-epigonen literair gezien blind waren voor een belangrijk deel van de realiteit, namelijk datgene wat als uitingen van het onderbewuste aangemerkt kan worden, zoals dromen, dagdromen en hallucinaties. Daarom ook kunnen zij zichzelf niet ten diepste kennen hoewel zij dat in hun geschriften wel zouden pretenderen, immers ieder heeft een enorm reservoir van complexen, gevoelens en herinneringen die in zijn onderbewustzijn liggen opgeslagen. Hermans houdt de epigonen dan een andere oplossing voor: de roman. In een gefantaseerde geschiedenis kan de auteur zich meer laten gaan en dieper zichzelf zijn juist omdat hij zich beschermd weet door zijn fictieve personages. Hermans ontkent dus geenszins het belang van het aandeel van de persoonlijkheid van de kunstenaar in zijn werk. Maar hij wijst daarbij ook op de werking van het onbewuste tijdens het scheppingsproces. Zijn aandacht gaat uit naar de raadselachtige relatie tussen droom en leven, wat blijkt uit de verhalen en gedichten die hij in deze jaren schrijft en publiceert, en uit de beeldende kunst en literatuur die hij bespreekt. Het belangwekkende van de artikelen uit deze periode is dat ze laten zien hoezeer Hermans zelf een leerling van Du Perron is in de goede zin van het woord. Ik laat zien dat zo uiteenlopende stukken als een herdenkingsartikel over Van Schendel en recensies op exposities van surrealistische schilders vooral een literair-politiek doel dienden. Zijn artikelen over het existentialisme gaven Hermans de gelegenheid om te laten zien dat hij niet de enige was die de overtuiging koesterde dat de alledaagse realiteit op zichzelf reeds absurd is (vgl. Intermezzo).
[404]
Zijn ideeën over de compositie van de roman beginnen in deze jaren vorm te krijgen: hij verlangt een consequent doorgevoerd basisconcept, een 'systeem' dat zowel fantastisch als logisch kan zijn, maar ook laat hij ruimte voor een 'systeemloze' variant, wanneer de auteur bewust de opbouw van een droom of van de alledaagse realiteit gebruikt als vormgevingsprincipe. Uiteindelijk is hij er op uit de lezer in het ongewisse te laten over wat in zijn verhalen als 'droom' en wat als 'leven' opgevat moet worden, hiermee zoekt hij naar een vertelvorm die de weerspiegeling is van zijn opvatting dat er geen werkelijke scheiding tussen bewuste en onbewuste aspecten in het leven bestaat.
De Litterair paspoort-periode, (1949-1951), behandeld in hoofdstuk 2, is te karakteriseren als een onderzoeksfase. Hermans houdt zich vrijwel uitsluitend met buitenlandse literatuur bezig. Hij schrijft niet over de nieuwe literaire produkten van vaderlandse bodem. Los van elke polemiek met de Nederlandse auteurs, kan hij zijn eigen termen en denkbeelden ontwikkelen. Opvallend is daarbij dat veel aandacht gaat naar de relatie tussen persoon en werk, een thema waarmee juist de Forum-epigonen zich profileerden. Hermans leest veel biografieën en autobiografieën en poogt een direct of symbolisch verband te leggen met het werk van de auteur in kwestie. Pas als er een proces dreigt tegen zijn roman <Hermanstitel>Ik heb altijd gelijk</Hermanstitel>, die een autobiografische laag bezit, gaat Hermans waarschuwen tegen het leggen van directe verbanden tussen leven en werk van een auteur. In het boek The writer and psychoanalysis van de Amerikaanse psychiater Edmund Begler vindt hij hiervoor belangrijke steun. In een Intermezzo laat ik zien waar Hermans de termen 'mythe' en 'mythologie' gevonden heeft die later in 1960 zo'n belangrijke rol gaan spelen in zijn poëtica.
Hermans houdt zich in deze jaren het meest bezig met de relatie van de schrijver tot zijn publiek. Het bespreken van buitenlandse literatuur is voor Hermans een belangrijke impuls geweest om de nadruk te leggen op pragmatische kwesties. De vraag voor wie schrijf ik? komt haast vanzelf op als men zich intensief bezighoudt met de literatuur van een ander land. Hermans onderscheidt twee soorten schrijvers: zij die voor een groot publiek schrijven en dit naar de mond zouden praten en zij die hun literatuur beschouwen als een middel om de lezer met verdrongen waarheden te confronteren en die dus waarschijnlijk maar een klein publiek zullen bereiken.
[405]
In een laatste paragraaf behandel ik Hermans' discussie met Paul Rodenko over het hanteren van toeval in de kunst. Op het eerste gezicht lijkt Hermans het toeval als scheppingsprincipe af te wijzen. Maar wanneer we achter deze polemische overdrijving kijken zien we dat hij slechts de nadruk legt op die factoren die het toeval in de hand houden.
In de eerste Podium-periode, (1952-1957), behandeld in hoofdstuk 3, keert Hermans terug naar het schrijven over Nederlandse literatuur, min of meer door een zelfverdediging over <Hermanstitel>Ik heb altijd gelijk</Hermanstitel> hiertoe gedwongen. Zijn artikelen volgen niet zozeer de literaire actualiteit maar grijpen eerder terug op de situatie van direct na de Tweede Wereldoorlog. In zijn polemieken, getiteld <Hermanstitel>Mandarijnen op zwavelzuur</Hermanstitel>, voert Hermans onder meer schrijvers ten tonele die hij in vorige jaren reeds had besproken en waarvan de meesten tot de Forum-navolgers behoorden. Nu worden er van hen karikaturen gemaakt die dienen als typische voorbeelden van slechte schrijverseigenschappen. Ik laat zien dat Hermans zeer doelbewust selecteert uit het hem ter beschikking staande materiaal om zijn mandarijnen te maken. Hermans rijst uit deze polemieken op als de grote anti-mandarijn, waarmee hij per implicatie een beeld schept van hoe hij zelf als schrijver wil worden gezien.
Naast deze Mandarijnen-polemieken zijn er ook nog de 'gewone' recensies en kritieken. Dit hoofdstuk loopt daardoor over twee sporen. Het contrast ertussen laat zien hoe Hermans van zijn poëticale opvattingen 'mandarijnen'-typen maakt. Het onderscheid dat hij al hanteerde tussen de 'goede' en 'slechte' schrijver, tussen het 'gewenste' en 'ongewenste' publiek krijgt in de polemieken karikaturale vormen.
Veel interpreten van het werk van Hermans hebben haast klakkeloos het zelfbeeld van hem gebruikt dat hij een 'auteur is die steeds hetzelfde boek schrijft'. In een Intermezzo laat ik zien hoe het essay waaruit deze uitspraak afkomstig is geïnterpreteerd zou kunnen worden en breng ik dit in verband met onder andere ‘<Hermanstitel>Preambule</Hermanstitel>'. Ook aan dat laatste 'essay' wijd ik een apart Intermezzo, waarin ik ook op de taaltheorie inga en aan de hand van Wittgenstein laat zien dat de filosofieën van de ik-figuur vooral ironisch moeten worden geduid: consequent gaat de ik-figuur daarin voorbij aan de combineerbaarheid van woorden terwijl Hermans hem daarvan juist voortdurend gebruik laat maken. De
[406]
vorm waarin hij ze presenteert ondermijnt dus de inhoud van zijn taalopvattingen.
In een andere paragraaf (4.2) leg ik een wetenschappelijk artikel van Hermans, over de achttiende eeuwse natuurkundige Johan Lulofs en zijn tijdgenoten, naast een literair essay over hetzelfde onderwerp: hoe maakt de mens zich een beeld van zijn wereld en zijn kosmos. De vergelijking laat zien hoe Hermans zich voor een ander publiek en met een ander doel totaal anders uitdrukt. De literaire overdrijving in 'De nieuwe natuur' is er vooral op gericht de lezer in een positie te manoeuvreren waarin hij zich zou moeten verdedigen tegen de aantijging dat hij van zijn werkelijkheid nauwelijks iets weet.
In een Intermezzo over een lezing die Hermans in Groningen over de ik- en de hij-roman hield laat ik zien dat hij zich daarin heel wat naïever betoont dan in zijn romanpraktijk. Hij is er op uit zijn lezers te misleiden omtrent zijn werkelijke bedoelingen: de roman is een soort paard van Troje, die pas als het te laat is zijn gevaarlijke inhoud prijsgeeft.
In hoofdstuk 4, de tweede Podium-periode, (1960-1964), ga ik dieper in op de essays die Hermans in <Hermanstitel>Het sadistische universum 1</Hermanstitel> verzameld heeft. Ik tracht door consequent doorredeneren een overzicht te geven van de samenhang van al Hermans' literaire ideeën, zoals deze culmineren in deze bundel. Het feit dat hij ze op deze wijze opnieuw presenteert rechtvaardigt de extra aandacht die ze in mijn boek krijgen.
Hermans gaat ervan uit dat ieder mens zich in zijn hoofd een beeld schept van de werkelijkheid. Hiervoor introduceer ik het begrip 'werkelijkheidsconcept', afgekort tot WB, en geef ik een schematische voorstelling van de wijze waarop, volgens Hermans, een WB zich tot de realiteit verhoudt. De werkelijkheid is oneindig complex en kan door de geest van een individu niet omvat worden. Het beeld dat een mens van zijn wereld maakt is dus noodzakelijkerwijs selectief en het is mythisch, omdat onze geest verbanden tussen feiten legt die in de realiteit niet gevonden kunnen worden. De werkelijkheid is dus op deze wijze niet objectief te kennen. Het gevolg van deze redenering voor Hermans is dat hij een realistische literatuuropvatting, die ervan zou uitgaan dat de realiteit wel kenbaar en bovendien in literatuur reproduceerbaar zou zijn, afwijst. Maar, zoals ik aantoon, houdt Hermans er evenmin een anti-realistische poëtica op na, al heeft het daar de schijn van. De werkelijkheid die hij in zijn romans wil overdragen is er inderdaad
[407]
niet een van het niveau van de waarneembare feiten uit de realiteit. Hij stelt dat hij een 'diepere werkelijkheid' wil tonen, zijn realisme is er daarom een van meta-niveau. Die 'diepere werkelijkheid' nu is zijn grondovertuiging dat de mens slechts mythische wereldbeelden bezitten zou. Dat is de waarheid van Hermans, die hij in zijn literatuur wil overdragen. Ik laat zien dat hij een meta-niveau in zijn wereldbeschouwing nodig heeft: als hij uitspraken doet over de status van werkelijkheidsconcepten zullen deze uitspraken zelf niet tot het niveau van die werkelijkheidsconcepten moeten behoren. Hermans' waarheid is er een van meta-niveau, een die zich onttrekken wil aan de subjectiviteit die werkelijkheidsconcepten nu eenmaal eigen zijn. Hij claimt de algemene geldigheid van zijn overtuiging. Maar hiermee komt hij in een paradoxale situatie: zijn waarheid kan niet tegelijkertijd subjectief en algemeen geldig zijn. Het meta-niveau, het niveau van het 'tweede hoofd', is een kunstmatige constructie: zoals de Kretenzer, die zegt dat alle Kretenzers liegen, zichzelf even buiten het geldigheidsbereik van zijn eigen uitspraak plaatst, zo ook zal Hermans bij de overdracht van zijn wereldbeschouwing moeten doen alsof zijn persoonlijke waarheid een universele is. Dat wil zeggen: hij moet een standpunt kiezen buiten zijn eigen wereldbeschouwing. Als hij spreekt spreekt hij ex cathedra. Zijn waarheid is in essentie te beschouwen als een tautologie. Tegelijkertijd moet hij voor het moment van communicatie ook aannemen dat er minstens overeenkomsten bestaan in de manier waarop verschillende mensen zich een mentaal beeld van de werkelijkheid vormen, en dat er overeenstemming is in taalgebruik. Ondanks het feit dat Hermans om persuasieve redenen voortdurend de nadruk legt op het mislukken van de communicatie, op misverstand en op de onkenbaarheid van de medemens, kan zijn literatuur niet bestaan zonder het aannemen van overeenkomsten in mentale mechanismen, in beeldvorming en in taalgebruik (hiervan geef ik een overzicht). Dit is wat ik de communicatieve paradox noem in Hermans' poëtica: zijn literatuur maakt gebruik van het tegendeel van datgene waarvan zij de boodschapper moet zijn. Geen wonder dat Hermans gefascineerd is door Wittgensteins taalfilosofie die de onmogelijke wenselijkheid van een meta-taal demonstreert, een taal die het taalgebruik vanuit een archimedisch punt buiten de taal zou kunnen beschrijven.
In een Intermezzo bespreek ik Hermans' essay <Hermanstitel>Experimentele romans</Hermanstitel> in vergelijking met Zola's Le roman expérimental waaraan het refereert. Ik laat zien hoe Hermans Zola's ideeën voor
[408]
zijn eigen doel aanpast en dat hij uiteindelijk op een aantal punten in zijn literatuuropvattingen minder van Zola blijkt te verschillen dan hij zelf doet voorkomen.
Verder redenerend vanuit Hermans' uitgangspunten laat ik zien hoe zijn opvattingen over het persoonlijke aspect van literatuur een plaats krijgen in zijn poëtica. De twee soorten schrijvers die hij in voorgaande periodes reeds onderscheidde kunnen nu vanuit het voorgaande aldus beschreven worden: er zijn schrijvers van het 'eerste hoofd', zij die zich niet bewust zijn van het feit dat hun werkelijkheid slechts bestaat uit een subjectieve werkelijkheidservaring. En er zijn schrijvers van het 'tweede hoofd' die dit bewustzijn van meta-niveau wel kennen, die hun persoonlijke waarheid direct als mythologie presenteren, die bewust een persoonlijke ordening aanbrengen. Een schrijver van het eerste soort zou ronduit persoonlijk zijn zonder zich bewust te zijn van het mythische karakter van het beeld dat hij van zichzelf en zijn wereld geeft. In een artikel dat daarna aan de verzameling voor <Hermanstitel>Mandarijnen op zwavelzuur</Hermanstitel> wordt toegevoegd, vergelijkt Hermans Du Perrons Land van herkomst met Stendhals Vie de Henry Brulard, het eerste als boek van een schrijver van het eerste soort, het tweede als voorbeeld van een werk van een auteur van het tweede type. Ik laat zien dat Hermans van Du Perron een karikatuur maakt. In een Intermezzo leg ik Hermans' weergave van de Forum-poetica naast enkele wetenschappelijke studies daarover en naast uitspraken van Du Perron en Ter Braak. Ik laat zien dat het voor Hermans poeticaal-tactisch noodzakelijk was om een grote afstand ten opzicht van het Forum-personalisme te bewaren om zijn eigen opvattingen over de persoonlijkheid te kunnen ventileren.
In een Intermezzo laat ik zien hoe Hermans van Sade een voorbeeld heeft gemaakt van een ideale auteur, veel mooier als antirealist in zijn poëtica passend dan de markies volgens diens eigen poëticale uitspraken zou zijn. Hermans citeert daarbij uit Sade's 'Idée sur les romans', welk essay ik ter vergelijking gebruik om Hermans' vertekeningen te laten zien.
Hermans schept in het essay <Hermanstitel>Antipathieke romanpersonages</Hermanstitel> het beeld van de ongewenste lezer, waaruit de lezer van dit essay gemakkelijk Hermans' gewenste lezer kan afleiden. Hij wordt ertoe gebracht zich daaraan te conformeren, dat wil zeggen zich open te stellen voor de waarheid die deze auteur op hem wil overdragen en waarvan hij moet geloven dat hij diep innerlijk daarvan reeds overtuigd zou zijn: namelijk dat hij slechts een subjectief en
[409]
mythisch werkelijkheidsconcept bezitten zou. Dit bewustzijn bij zijn lezers te bewerken is het doel dat Hermans met zijn literatuur bereiken wil.
Het middel dat hij daarvoor uitkiest in zijn romans is: gebruik maken van de mythische denkmechanismen van de geest van zijn lezers, hen uitnodigen tot het leggen van verbanden die hij vervolgens teniet doet en hen zo te voeren tot een anomie-ervaring die bewerken moet dat zij zich bewust worden van de mythische werking van hun geest die een werkelijkheidsconcept schept. Om dit effect te bereiken legt hij in zijn poëtica exclusief de nadruk op die literaire middelen die de lezer richten en oriënteren in de romanwereld en verzwijgt hij de strategie die hij gebruikt om de lezer te misleiden en te desoriënteren. Hij benadrukt dus de functionaliteit van alle elementen in zijn romans. Vooral na de publikatie van de roman <Hermanstitel>De donkere kamer van Damokles</Hermanstitel> in 1958 schrijft Hermans opvallend vaak over dit functionallteltsprincipe (drie essays uit <Hermanstitel>Het sadistische universum 1</Hermanstitel> gaan hierover). Immers vooral deze roman zou kunnen profiteren van een leeswijze waarbij de lezer voortdurend probeert alles functie te geven. Op die manier slaagt de onafwendbare desoriëntatie ook het best. Het realisme en de psychologie die Hermans in zijn romans gebruikt zijn dan ook van een strategische soort, bedoeld om de suggestie van een complete werkelijkheid op te roepen en zich houdend aan de conventies van realisme. Dit strategische realisme is middel en geen doel.
Tot slot van dit hoofdstuk en van mijn boek wijd ik een aparte paragraaf aan de manier waarop Hermans de bundels <Hermanstitel>Het sadistische universum 1</Hermanstitel> en <Hermanstitel>Mandarijnen op zwavelzuur</Hermanstitel> samenstelde uit al het hem ter beschikking staande materiaal. Ik schets kort de geschiedenis van beide boeken waarin de vraag centraal staat:
waarom deze keuze en waarom deze varianten ten opzichte van de oorspronkelijke publikaties? Bij <Hermanstitel>Het sadistische universum 1</Hermanstitel> betrek ik de opbouw van de bundel erbij en vergelijk ik elk poëticaal essay afzonderlijk met de oorspronkelijke versie.
Bij <Hermanstitel>Mandarijnen op zwavelzuur</Hermanstitel> hanteer ik een andere presentatiewijze: ik beschrijf het ontstaan van het boek, ik analyseer de doelbewuste selectie die Hermans toepaste door al zijn oude kritieken, recensies en polemieken te leggen naast de uiteindelijke verzameling. Daaruit blijkt dat Hermans zijn eigen omgeving schetst: naoorlogse Nederlandse prozaïsten. Natuurlijk worden alleen die stukken opgenomen die een negatief beeld van de
[410]
auteur in kwestie geven. Zodoende wordt de Ene-Uitzondering-volgens-Hermans een kolossale berg in een vlak landschap. Aan de hand van een representatieve keuze uit de grote hoeveelheid varianten van de boekpublikatie van een artikel ten opzichte van de oorspronkelijke versie, kan ik laten zien hoe Hermans het karikaturale portret van een auteur verscherpt, de mandarijnen- typologie aanvult en consistenter maakt; hoe hij de stijl van oudere artikelen de specifieke Mandarijnen-toon verleent, helderder maakt en beeldender, hoe hij zijn tegenstanders promoveert tot 'doctor honoris causa', en hoe hij soms uit een correctie van eigen stijlfiguren een typisch mandarijnen stijlkenmerk creëert.
Dit boek wordt besloten door een bibliografie van de gebruikte verspreide publikaties van Hermans van 1945-1964; en een bibliografie van de geraadpleegde en geciteerde werken van Hermans en van secundaire literatuur.
SUMMARY
The subject of this study is the critical and essayistic activity of one of the most important postwar Dutch writers, Willem Frederik Hermans. I will trace him from his first article of 1945, just after World War II, until his last essay of 1964, the year in which he published a compilation of his critiques and essays, all produced in this period, in <Hermanstitel>Het sadistische universum 1</Hermanstitel> (The Sadist Universe l) and <Hermanstitel>Mandarijnen op zwavelzuur</Hermanstitel> (Mandarins on vitriol).
My study is part of the research in poetics, which means that I examined the publications defined above to reconstruct Hermans' literary views and subsequently tried to relate these to one another and to the literary historical situation of postwar Holland.
In the Introduction I explain that my aim is not a meticulous reconstruction of the developmental process of Hermans' literary train of thought. In principle, this is not within a researcher's scope and competence, although on the basis of Hermans' publications it is possible to picture the way in which he presents himself and his views, and the way in which he influences the literary communicative process other than by his creative work. Reading all Hermans' reviews, critiques, polemics and essays in their order of appearance, I act as a (hypothetical) reader who reports on his reading experience.
A distinction is made between the four principal functions of Hermans' poetics:
[411]
1. polemic self-justification with regard to the literary climate
2. self-investigation as to the possibilities of literature and reflection on the metier
3. the conditioning of the reader towards a specific desired way of reading
4. the consolidation of a (more or less) coherent literary 'theory'.
I use the traditional classification into four poetics, according to personalistic, pragmatic, mimetic and autonomistic aspects (criteria of contents), in order to be able to offer a well-organized presentation of the research results.
The material allows for an easy subdivision into four periods, each of which is named after the literary journal to which Hermans made his most frequent and most fundamental contributions. These periods are successively dealt with in the four chap-
ters of my book. In each chapter in order of importance the poetic themes are discussed and followed by a concluding paragraph on the literary strategic means. At regular intervals the discussion is interrupted by several Intermezzos, in which I discuss Hermans' relation to the views of certain authors, focuss on a specific issue, or interpret an essay.
In the first chapter, on the Criterium-period (1945-1948), I present young Hermans, who is reacting against the literary views prevailing at the time and thus creating a platform for his own work. He engages in battle with those authors who claimed to be the representatives of the Forum generation's heritage, who were the advocates of the very views he opposed. They wanted a form of egotistic realism: ego-documents like diaries, autobiographies and memoires. Hermans' answer is fiction: the novel, preferably fantastic, the realism of the dream. He states that from a literary point of view the Forum epigones were blind to an important part of reality, namely those phenomena that can be regarded as manifestations of the subconscious, such as (day)dreams and hallucinations. Therefore, they cannot know themselves to the utmost depths, although they pretended they could in their writings. However, every person has an enormous reservoir of complexes, emotions and memories stored in his subconscious.
Hermans offers the epigones an alternative solution: the novel. In a fantastic story the author is able to let go more easily and to be much more himself, because he feels protected by his fictive characters. Hermans, therefore, does not deny the importance of the part the artist's personality plays in his work, but he also points
[412]
out the effects of the subconscious during the creative process. The stories and poetry he writes in this period, and the objects of visual art and literature he discusses, make it clear that he focusses on the enigmatic relation between dream and reality.
The importance of the articles of this period is that they show the degree to which Hermans himself was one of Du Perron's pupils, in the good sense of the word. It is shown then that diverse publications, such as a memorial article on Van Schendel and reviews of expositions by surrealistic painters, served especially a literary-political goal. In his articles on existentialism Hermans took the opportunity of demonstrating that he was not the only person convinced of the fact that everyday reality in itself is already absurd (cf. Intermezzo).
It is in these years that his ideas on the composition of the novel are beginning to take shape: he wants a basic concept that is carried through consistently, a 'system' that can be fantastic and logical as well, but he also allows for a 'random' variant, where the author consciously uses the structure of a dream or everyday reality as a organizing principle. Eventually, he aims at leaving his reader in the dark as to what is to be considered 'dream' or 'reality' in his fiction, while he is looking for a narrative form which reflects his view that there is no true separation between conscious and subconscious aspects of life.
The Litterair Paspoort period (1949-1951), dealt with in chapter 2, can be characterized as a research phase. Hermans is nearly exclusively occupied with foreign literature and does not write about the new literary products of his own native soil. Free of any polemic with the Dutch authors, he is able to develop his own terms and ideas. The amount of attention paid to the relation between an author and his work is striking, as this theme happens to be a characteristic preoccupation of the Forum epigones. Hermans reads a large number of biographies and autobiographies, and attempts to establish a direct or symbolic relation to the work of the author concerned. It is not until he finds himself under the threat of a lawsuit over his novel <Hermanstitel>Ik heb altijd gelijk</Hermanstitel> (I am always right), which contains an autobiographical layer, that Hermans starts giving out warnings not to find direct links between an author's life and his works. In doing so, he is strongly supported by the work of the American psychiatrist Edmund Begler, The writer and psychoanalysis.
[413]
In an Intermezzo I reveal the sources of Hermans' terms 'myth' and 'mythology', which later, in 1960, will be playing such important parts in his poetics. In this period Hermans' main preoccupation is the relation between the author and his audience. To Hermans, the discussion of foreign literature has been an important stimulus for emphasizing pragmatic issues. Almost as a matter of course the question "Whom am I writing for?' poses itself when a writer is intensely occupied with the literature of another country. Hermans makes a distinction between two types of authors: those who write for a large audience they try to please, and those who consider their work as a means of confronting the reader with repressed truths, therefore probably reaching only a small audience.
In the last paragraph I deal with Hermans' dispute with Paul Rodenko on using chance in art. At first sight, Hermans seems to reject chance as a creative principle, but when we have a look behind the curtains of this polemic exageration, we find that he is only emphasizing the factors that curb chance.
In the first Podium period (1952-1957), dealt with in chapter 3, Hermans returns to writing on Dutch literature, more or less forced to do so by his self-defence of <Hermanstitel>lk heb altijd gelijk</Hermanstitel>. His articles go back to the situation directly after World War II rather than following the topical literary events. In his polemics under the title <Hermanstitel>Mandarijnen op zwavelzuur</Hermanstitel> Hermans stages some authors he already discussed previously, most of whom belonged to the Forum adepts. They are made into caricatures to serve as models of writers with bad writing habits. It is shown that Hermans makes a very purposeful selection from the material at his disposal for moulding his mandarins. In these polemics he comes to the fore as the great anti-mandarin, which automatically creates the image he wants of himself as a writer. Apart from these Mandarijnen polemics, there are also his 'regular' reviews and critiques, which causes this chapter to run on two tracks. The contrast between these two tracks shows how Hermans turns his poetical views into 'mandarin' types. The distinction already made between the 'good' and the 'bad' writer, between the 'desired' and the 'undesired' audience, is given caricatural shapes in the polemics.
A great many of the interpreters of Hermans' works hardly had any second thoughts about using this self-image of an 'author who always writes the same book'. In an Intermezzo I show how the source essay of this statement could be interpreted and I re-
[414]
late it to, among others, '<Hermanstitel>Preambule</Hermanstitel>'. The latter 'essay' features in a separate Intermezzo in which I expand on the linguistic theory, and on the basis of Wittgenstein I show that the first-person narrator's philosophies should above all be viewed as ironic: the first-person narrator is very consistent in ignoring the combinability of words, whereas Hermans makes him use it all the time. The form in which he presents them, therefore, undermines the contents of his linguistic views.
In another paragraph, 4.2, I put side by side a scholarly article by Hermans, on the 18th century physicist Johan Lulofs and his comtemporaries, and a literary essay on the same subject: how does man form an image of his world and his cosmos. The comparison shows how, towards a different audience and with a different objective, Hermans expresses himself in a totally different way. The literary exaggeration in 'De nieuwe natuur' (New nature) is mainly aimed at manipulating the reader into a position in which he would be forced to defend himself against the accusation of hardly knowing anything about his own reality.
In an Intermezzo on a Groningen lecture on the 'I' and 'he'- novel, I make it clear that in this lecture Hermans presents himself as much more naive than he is when writing novels. He aims at deceiving his readers as to his real motives: the novel is a kind of Trojan horse which ony reveals its dangerous contents when it is already too late.
In chapter 4, the second Podium period (1960-1964), I elaborate on the essays collected by Hermans in <Hermanstitel>Het sadistische universum 1</Hermanstitel>. By following the line of argument through to its logical conclusion I try to give a survey of the coherence of Hermans' literary ideas as they culminate in this novel. The extra attention they receive in my book are warranted by the fact that in this way he presents them once again.
Hermans assumes that every person creates an image of reality in his own mind, for which I introduce the notion 'concept of reality' (CR). I then schematize Hermans' views on the relationship between a CR and reality. Reality is utterly complex and cannot be conceived in its entirety by the individual's mind. The image man creates of his world is therefore necessarily selective and also mythical, because in his mind he sees connections between facts which cannot be established in reality. Therefore, reality cannot be known objectively in this way. As a consequence, Hermans rejects a realistic approach to literature which would as-
[415]
sert that reality can be known and, in addition, be reproduced in literature. But, as I show, Hermans' poetics is not anti-realistic either, although seemingly it is.
The level of reality he wants to convey in his novels does not coincide with the perceptible facts of everyday life, and he states
that he wants to show a 'deeper reality'. His realism, therefore, lies at a meta-level. His 'deeper reality' is his basic conception of man as having only mythical world views. This is the truth Hermans wants to convey in his work. I show that he needs this meta-level in his conception of the world: when he makes statements on the status of CRs, these cannot themselves belong to the same level as the CRs. Hermans' truth belongs to a meta-level, and it tries to evade the intrinsic subjectivity of these concepts of reality. His claim to the general validity of his views lands him in a paradoxical situation: his truth cannot be subjective and generally valid at the same time. The meta-level, the level of the 'second head', is an artificial construction: as in the case of the Cretan who, by saying that all Cretans are liars, temporarily places himself outside the scope of validity of his own statement. Similarly Hermans will have to treat his personal truth as a universal one when conveying his own world views, which means that he will have to take a stand outside his own world views. When speaking, he speaks ex cathedra, and his truth is essentially to be regarded as a tautology.
At the same time, at the moment of communication, he will at least have to assume the existence of similarities between the ways in which individuals form mental images of reality, and also of similarities in linguistic usage. In spite of the fact that for persuasive reasons Hermans continually emphasizes the failure of communication, the misunderstandings and the unknowableness of one's fellow men, his literature cannot exist without the assumption of similarities in mental mechanisms, image formation and linguistic usage (of which I present a survey).
This is what I call the communicative paradox in Hermans' poetics: his literature uses the opposite of that which it is meant to convey. Small wonder then that Hermans is fascinated by Wittgensteins linguistic philosophy that demonstrates the impossible desirability of a meta-language, one that could describe linguistic usage from an Archimedean point outside the language.
In an Intermezzo I discuss Hermans' essay: '<Hermanstitel>Experimentele romans</Hermanstitel>' and compare it to Zola's 'Le roman expérimental' which it refers to. I show how Hermans adapts Zola's ideas to fit his own
[416]
goals and that in the end, in several respects, his literary views differ less from Zola's views than he makes us believe.
Following this line of argument from Hermans' basic assumptions, I show how he determines the position of his views on the personal aspects of literature in his poetics. In view of the above, the two types of author already distinguished by him in earlier periods can now be described as follows: there are authors of the 'first head', those who are not aware of the fact that their reality consists merely of subjective experiences of reality, and there are authors of the 'second head', who do know about this consciousness of a meta-level, who immediately present their personal truth as a mythology, and who deliberately give it a personal structuring. An author of the first category would be plainly personal without being conscious of the mythical character of the image he presents of himself and his world. In an article later added to the selection for <Hermanstitel>Mandarijnen op zwavelzuur</Hermanstitel>, Hermans compares Du Perron's Land van herkomst to Stendhal's Vie de Henry Brulard, the former a book by an author of the first category, the latter an example of a novel by an author of the second type. I show that Hermans turns Du Perron into a caricature.
In an Intermezzo I put side by side Hermans' rendering of the Forum poetics, some scholarly studies on the same subject, and some statements of Du Perron and Ter Braak. I show that Hermans was forced, poetics-tactically, to keep a great distance between him and the Forum personalism in order to be able to vent his own views on personality.
In another Intermezzo I show how Hermans turned Sade into an example of an ideal author, who, as an anti-realist, fitted much better into Hermans' poetics than the marquis would do according to his own poetical statements. In doing so Hermans quotes from Sade's 'Idée sur les romans', which essay I use as material for comparison in order to show Hermans' distortions.
In the essay '<Hermanstitel>Antipathieke romanpersonages</Hermanstitel>' ('Antipathetic characters') Hermans creates the image of the undesired reader, from which the reader of this essay easily deducts Hermans' desired reader. He is made to conform to it, in the sense of opening his mind to the truth the author wants to convey, about which he is made to believe that deep inside he was already convinced of it: that he only had a subjective and mythical concept of reality. To evoke this awareness in his readers is what Hermans aims at with his literature.
[417]
The methods to this end used by Hermans in his novels are: to utilize the mythical thought mechanisms in the mind of his readers, to invite them to find connections which he then immediately puts aside, and in doing so, to lead the readers to an anomy experience meant to awake them to the mythical process of their mind, the actual creator of concepts of reality. To produce this ef-
fect, in his poetics Hermans emphasizes those literary means that direct and orientate the reader in the fictional reality, while he suppresses the strategy he uses for deceiving and desorientating his readers. He thus emphasizes the functionality of all the elements in his novels. Especially after the publication of his novel <Hermanstitel>De donkere kamer van Damokles</Hermanstitel> (The dark room of Damocles) in 1958, the frequency of Hermans' writings about this principle of functionality is striking (it is the subject of three essays in <Hermanstitel>Het sadistische universum 1</Hermanstitel>). It is striking because especially this novel could benefit from a reading method by means of which the reader continually tries to functionalize everything. That is also the best way of reaching the inescapable desorientation. So the realism and psychology used by Hermans in his novels are of a strategic nature, meant to evoke the suggestion of a complete reality, meanwhile keeping to the conventions of realism. This strategic realism is a means, not an end.
To conclude this chapter and my book I devote a separate paragraph to Hermans' method of compiling from all the material available to him. <Hermanstitel>Het sadistische universum 1</Hermanstitel> and <Hermanstitel>Mandarijnen op zwavelzuur</Hermanstitel>. I briefly sketch the history of both books, focussing on the question: why this choice and why these variant versions compared to the original publications? As to <Hermanstitel>Het sadistische universum 1</Hermanstitel> I include the structure of the collection and I compare each individual poetical essay with its original version.
As to <Hermanstitel>Mandarijnen op zwavelzuur</Hermanstitel> I use a different method of presentation: I describe the origin of the book, analyse the deliberate selection Hermans made by putting side by side his old critiques, reviews and polemics, and the final compilation. It then appears that Hermans sketches his own circles: postwar Dutch prose-writers. Of course, only those writings are selected that give a negative image of the author concerned, which causes the One- Exception-according-to-Hermans to become an enormous mountain in a flat landscape. Using a representative selection of the enormous amount of variant versions of an article published in this book as compared to its original version, I can show how Her-
[418]
mans vivifies the caricatural portrait of an author, adds to the mandarin-typology and makes it more complete; how he imbues the style of the older articles with the characteristic mandarin flavour, making it clearer and more expressive; how he promotes his opponents to "doctores honoris causa"; and how he sometimes creates a typical mandarin-style characteristic out of a correction of his own figures of speech.
This book is concluded by a bibliography of the miscellaneous publications by Hermans between 1945 and 1964 that I used, and a bibliography of the works by Hermans that I consulted and quoted from, as well as the secondary literature.
[419]
Frans Ruiter
,
Postmodernistische tatoeëerkunst : hernieuwde poging tot ontcijfering van De God Denkbaar Denkbaar De God (BBLiterair)
In:
Verboden toegang: essays over het werk van Willem Frederik Hermans, gevolgd door een vraaggesprek met de schrijver; bezorgd door Wilbert Smulders; [met bijdragen van] Michel Dupuis ... [et al.]
De Bezige BijAmsterdam
, 1989 (p. 49-83)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
schrijverschap
;
postmodernisme
;
modernisme
;
metafictie
Internet:
/tekst/ruit004post01_01/
Annotatie(s):
Lezing, gehouden in het kader van een nascholingscursus voor neerlandici, in 1987-1988 georganiseerd door de SOL/COCMA te Utrecht.
Over: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar Denkbaar de God. Amsterdam, 1956.
Samenvatting:
Op het werk van Hermans zijn al heel wat uiteenlopende etiketten geplakt, variërend van surrealistisch, expressionistisch, modernistisch tot realistisch, zo stelt Ruiter in zijn inleiding. Hij wil in zijn artikel argumenten aanvoeren voor de stelling dat een aantal teksten van Hermans verwantschap vertonen met een belangrijke internationale stroming, te weten het postmodernisme. Hij hoopt hiermee een subtiele verschuiving van perspectief teweeg te brengen waaronder het gehele oeuvre bekeken kan worden: het werk is vanuit dit postmodernistisch perspectief niet een voortkabbelen van allerlei uiteenlopende literaire stromingen uit de eerste helft van deze eeuw of nog vroeger, maar een originele verwerking en vaak ook verwerping van de opvattingen die aan deze stromingen ten grondslag lagen.
De romans en verhalen waar de verwantschap met het postmodernisme het duidelijkst aan het licht treden, zijn volgens hem Preambule, Lotti Fuerscheim, De God Denkbaar Denkbaar de God, en Het Evangelie van O. Dapper Dapper.
Ruiter bespreekt vervolgens de begrippen modernisme en postmodernisme in relatie tot de taal.
Een aantal literatuurhistorici hanteert een zeer ruime definitie van het modernisme, waarin zowat alle vernieuwende literaire stromingen uit de eerste helft van deze eeuw, de historische avant-garde, met futurisme, dadaïsme, surrealisme en expressionisme een plaats vinden. Anderen - zoals D.W. Fokkema en E. Ibsch in ‘Het Modernisme in de Europese Letterkunde’ (Amsterdam, 1984) - geven de voorkeur aan een beperktere omschrijving en reserveren de term voor schrijvers als James Joyce, Marcel Proust, Thomas Mann, Virginia Woolf en voor de Nederlanders Carry van Bruggen, Menno ter Braak en E. du Perron.
Ruiter kiest voor de beperktere definitie omdat daardoor een fijnere differentiëring van de literaire verschijnselen mogelijk worden en omdat bovendien het postmodernisme hierdoor duidelijker contouren krijgt.
Hierin verschilt hij van Michel Dupuis die in zijn proefschrift (Hermans’ dynamiek : de romanwereld van W.F. Hermans. Den Haag, 1985 [zie NIWI-samenvatting]), Hermans’ werk, op grond van die ruimere definitie, modernistisch noemt. Maar ook bij Dupuis blijft Hermans’ verhouding tot het modernisme problematisch.
Een ander motief om de voorkeur te geven aan een beperkte definitie is dat daarmee een hernieuwde beschrijving van de verhouding van Hermans ten opzichte van Menno ter Braak mogelijk wordt. Ruiter wil proberen de overeenkomsten en verschillen tussen deze auteurs aan de orde te stellen door ze als exponenten van verschillende literaire stromingen te beschouwen: de modernistische taalopvatting van Ter Braak (bijvoorbeeld in ‘Hampton Court’ uit 1931) tegenover de postmodernistische taalopvatting van Hermans, zoals geformuleerd in Preambule.
Ruiter noemt De God Denkbaar Denkbaar de God een roman die zeer verschillend geïnterpreteerd is. Hij stelt dat in deze roman op een uiterst eigenzinnige wijze het probleem van het schrijven van literatuur aan de orde wordt gesteld en dat de roman als een variant beschouwd kan worden van het typisch postmodernistische genre van de metafictie.
In zijn eindconclusie twijfelt Ruiter er niet meer aan dat Hermans een onvervalste postmodernist genoemd kan worden. Hij ziet echter wel in, dat niet het gehele oeuvre van Hermans in het keurslijf van het postmodernisme gewrongen kan worden, maar meent dat het postmodernisme een vruchtbaar en verfrissend perspectief is van waaruit de relatie tussen Hermans en zijn voorgangers en de relatie tussen Hermans en de internationale literaire ontwikkelingen opnieuw overdacht kunnen worden.
Frans A. Janssen (Literatuur: 7 (1990) 6 (nov-dec) 391-393) vindt bij Ruiter – net als bij Glaudemans in dezelfde bundel - de waarnemingen niet onjuist, maar de conclusie niet gerechtvaardigd, zelfs gevaarlijk. Janssen meent dat het papieren spel in de ivoren toren van het literaire postmodernisme ver staat van de mythische verbeeldingswereld van Hermans.
Ineke Bulte (Nieuwe taalgids: 84 (1991) 2 (mrt) 169-171) noemt het stuk van Ruiter interessant en serieus. Preambule, dat traditioneel als werkextern poëticaal is beschouwd, wordt door Ruiter gelezen als werkintern poëticaal en geïnterpreteerd als postmodernistisch. Bulte noemt Ruiters stuk duidelijk en relevant, maar de auteur geeft zelf al toe dat zijn bevindingen alleen gelden voor de teksten waarin de taal en het schrijven absolute hoofdthema’s zijn. ‘Daar dit op zichzelf al een voorwaarde is om voor het etiket ‘postmodernisme’ in aanmerking te komen, blijven we zitten met een gedeeltelijke cirkelredenering en met de toch niet onbelangrijke vraag hoe één en dezelfde taalkunstenaar in ongeveer dezelfde tijd verschillende taal- en schrijversopvattingen kan hanteren.’, aldus Bulte.
Ruud Kraaijeveld (Dietsche warande en Belfort: 135 (1990) 4 (aug) 494-496) meent dat De God Denkbaar Denkbaar de God er door deze hernieuwde poging tot ontcijfering niet veel begrijpelijker op is geworden.
Frans Ruiter
,
Ingewikkelde herhalingen : preambule in analyse
In:
Spektator : tijdschrift voor Neerlandistiek
, 16 (1986-1987) 4 (maart 1987) 245-256
, 1987
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Raat, G.F.H.
Annotatie(s):
Over: Raat, G.F.H. De vervalste wereld van Willem Frederik Hermans. [Amsterdam], 1985.
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953.
Willem de Ruiter, Wim Stange, Ludo van Rongen
,
Hermans zijn eigen Wittgenstein
In:
De revisor
, 3 (1976) 3 (juni) 64-70
, 1976
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
P. 69-70 Foutenlijst.
Over: Wittgenstein, Ludwig. Tractatus Logico-Philosophicus; vert. en van een nawoord en aant. voorz. door W.F. Hermans. Amsterdam, 1975.
Reactie: Tautologieën, door Ludo van Rongen. In: Revisor 3 (1976) 6 (december), p. 93 [met een naschrift van Willem de Ruiter & Wim Stange].
Piet Ruivenkamp
,
‘Blinde fotograaf’ doet Hermans briljant recht
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de verfilming van ‘De blinde fotograaf’ uit ' Een landingspoging op Newfoundland', door Adriaan Ditvoorst.
Piet Ruivenkamp
,
De toren van Anton
In:
Rotterdamsch Nieuwsblad
, (1978) (12 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Zuylen, Erik van
Annotatie(s):
Over enkele nieuwe korte films, waaronder de verfilming van 'De elektriseermachine van Wimshurst', uit de verhalenbundel 'Een wonderkind of een total loss', door Erik van Zuylen.
In de rubriek 'In het filmbeeld'.
D. van Ruler
,
Uit de donkere kamer van WF Hermans
In:
De Spiegel
, (1969) (29 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Chris Rutenfrans
,
Hoe ver is de schilder?
In:
Trouw
, (1998) (14 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. schilderende Carel Willink
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over de opvatting van Hermans over moderne kunst.
André Rutten
,
Dutch comfort
In:
De Tijd
, (1971) (14 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
Over de toneelopvoering van ‘Dutch comfort’ in Brussel.
André Rutten
,
Hoe democratie kan ontaarden in chaos
In:
Trouw/kwartet
, (1981) (6 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
Tevens onder de titel 'Over het juryrapport', een kort artikel over de jury die zicht voor de gemeente Amsterdam een oordeel moest vormen over 'King Kong'.
G.H.J.A. Ruysenaars
,
W.F. Hermans III
In:
Vrij Nederland
, (1969) (12 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Martin Ruyter
,
Over de schrijfmachine
In:
De Volkskrant
, (1978) (4 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto schrijfmachine
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over een opstel over schrijfmachines van de hand van Hermans in nr 8 van het tijdschrift 'Utopia'
In de rubriek 'Over boeken gesproken'.
s
,
De kerk van Rome als mikpunt van spot
In:
Arnhemse Courant
, (1967) (15 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Stefan Themerson
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Themerson, Stefan
Annotatie(s):
Over: Themerson, Stefan. Kardinaal Pölätüo. Amsterdam, 1967.
Gaat tamelijk uitgebreid in op Hermans’ ‘nurkse’ inleiding.
H. van S.
,
Hermans bereikt maximaal effect in ‘Filip’s sonatine’
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1980) (29 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
H. van S.
,
Van Asbeck een tweede Geyerstein?
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1982) (10 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Bespreking van tentoonstelling van schilder Jan van Asbeck in Utrecht.
T. van S.
,
Hermans harde Hellebaarden
In:
Het Parool
, (1972) (7 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Hellebaarden: citaten uit het werk van Willem Frederik Hermans; verz. en ingel. door Frans Anton Jansen. Utrecht [etc.], 1972.
In de rubriek 'Boeken'.
H. van S.
,
Boze wolf Hermans verweert zich tegen zijn belagers : 'De Mandarijnenpers', nieuwe en felle brochure verschenen
In:
Het Vrije Volk
, (1955) (14 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over 'De mandarijnenpers', Mandarijnen op zwavelzuur II. Groningen, 1955.
H. van S.
,
Hermans slaat raak én mis in zijn blad : Mandarijnen op zwavelzuur (I)
In:
Het Vrije Volk
, (1955) (12 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
cartoon van mandarijnen gooiende Hermans door Dik
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
Annotatie(s):
Over het eerste nummer van 'Mandarijnen op zwavelzuur', een veertiendaags tijdschrift van W.F. Hermans. Dit nummer is getiteld 'Het geweten van de Groene Amsterdammer, of Volg het spoor omhoog', over 'Volg het spoor terug' van J.B. Charles.
P. van S.
,
'Paranoia' van cineast Ad Ditvoorst
In:
Eindhovens Dagblad
, (1967) (21 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
S.P.
,
Zwavelzure schrijver W.F. Hermans houdt lezing in 'De Kolk' : Zelden op spreekgestoelte
In:
Drentse en Asser courant
, (1970) (13 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Assen, 16 maart 1970.
Hans Saaltink
,
Fons Rademakers
In:
Het Vaderland
, (1966) (4 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans, Rademakers en Lili Rademakers-Veenman op de set
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
In de rubriek: Films en filmers.
Hans Saaltink
,
'Paranoia' : film naar novelle van Hermans : Volwaardige Nederlandse produktie van Adriaan Ditvoorst
In:
Het Vaderland
, (1967) (21 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
Vic van Saarloos
,
Tussen twee stoelen : mijn opa was een Hollands jongetje
In:
Kruispunt : driemaandelijks tijdschrift
, 32 (1991) 141 (december) 1-7
, 1991
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Vlaanderen
Christ'l Safieh-Leqlerq
,
Une écriture limpide
In:
L’Orient le jour
, (1981) (8 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Vert. in: Valk, Arno van der. Het grootste gelijk buiten Nederland. Soesterberg, 2002 (Een helder geschrift).
'L’Orient le jour' is een Libanese krant.
Helmut Salden, Annie van 't Veer
,
Willem Frederik Hermans liegt
In:
Vrij Nederland
, (1994) (11 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Salden, Helmut
Annotatie(s):
Twee brieven m.b.t. Hermans' artikel in Vrij Nederland, 4 juni 1994 over Helmut Salden.
Mick Salet
,
Vergeeld, niet vergeten... : De meest aangrijpende oorlogsfoto's van bekende Nederlanders
In:
De Gelderlander
, (1990) (26 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. auteur, foto's uit besproken boek, w.o. keuze Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Op het netvlies getekend : 42 bekende Nederlanders beschrijven hun meest aangrijpende oorlogsfoto. 's-Gravenhage, 1990,
H.W. Sandberg
,
Jaren met Bijkaart
In:
Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (p. 94-103)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
pseudoniemen
;
Het Parool (dagblad)
Wim Sanders
,
Stijl en kwaliteit
In:
Het Parool
, (1980) (25 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979.
Sal Santen
,
Al geregistreerd
In:
Het Parool
, (1977) (25 mei)
Trefwoord(en):
Luijters, Guus
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Kort terugkomend op een interview met hem, o.a. over 'Onder professoren' en de registratie van joden in w.o. 2.
Sal Santen
,
Onder Professoren
In:
Het Parool
, (1977) (16 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Bijkaart, Age
Annotatie(s):
Over 'Onder professoren' en de registratie van joden in w.o. 2.
Sal Santen
,
Amende honorable
In:
De Volkskrant
, (1978) (17 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over 'Onder professoren' en de registratie van joden in w.o. 2.
Harry van Santvoort
,
‘Schrijver dezes’: de waarheid is niet dik, maar dun
In:
De Nieuwe Linie
, (1973) (7 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
Harry van Santvoort
,
Een fotobiografie van Willem Frederik Hermans
In:
De Nieuwe Linie
, (1969) (4 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, [1969].
Harry van Santvoort
,
'Och Mimi, er is geen Hand die ons leidt en geen vinger die wijst' : knappe en ontroerende roman van W.F. Hermans
In:
De Nieuwe Linie
, (1971) (16 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Harry van Santvoort
,
Opmerkelijk Nederlands proza
In:
De Nieuwe Linie
, (1969) (22 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Tevens bespreking van C. Buddingh’ (De avonturen van Bazip Zeehok) en J. Hamelink (Ranonkel of de Geschiedenis van een verzelving).
Fons Sarneel
,
De fotobiografie van Willem Frederik Hermans : een geriatrische verkenning : de aangeklede afkomst van een meteoorsteen
In:
Vrij Nederland
, (1969) (27 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, [1969].
Fons Sarneel
,
Huizinga volgens Hermans
In:
De Volkskrant
, (1968) (17 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over het artikel 'Kan de tijd tekens geven?' in Raster 2 (1968/69) juli.
In de rubriek 'Leestafel'.
Fons Sarneel
,
Een dreunend wonderkind
In:
Raam : literair maandblad
, (1968) 44 (april) 50-53
, 1968
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
René 't Sas
,
Het is nep en zit niet lekker
In:
Hervormd Nederland
, (1984) (22 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
Ook over 'De stille vriend', van Gerard Reve.
Roger Sazerat
,
Un Günther Grass néerlandais?
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 10 (2000-2001) 40 (september 2001) 112
, 2001
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Grass, Günter
vertalingen in het Frans
Annotatie(s):
Ook in: France Observateur, 22 november 1962.
Over de vertaling van: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958, als: La chambre noire de Damoclès: roman; trad. du néerlandais par Maurice Beerbloch. Paris, 1962.
Roger Sazerat
,
Un Günther Grass néerlandais? : 'La chambre noire de Damoclès' par W.-F. Hermans (Seuil)
In:
France observateur
, (1962) (22 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans 10 (2000-2001), 40 (september 2001), p. 112 .
Over: Hermans, Willem Frederik. La chambre noire de Damoclès. Paris, 1962.
Roger Sazerat
,
Arno Schmidt : un sauvage
In:
France observateur
, (1963) (22 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. La chambre noire de Damoclès. Paris, 1962.
Klein onderdeel artikel over Duitse (!) letterkunde.
Eddy Schaafsma
,
Gevangen in te kleine kooi
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1988) (22 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dinky Toys. Amsterdam, 1988.
Eddy Schaafsma
,
Verstikt in een zeldzame ontwrichting
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1993) (5 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Eddy Schaafsma, Gertjan van Schoonhoven
,
Hermans door Amsterdam 'in genade aanvaard'
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1993) (2 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de presentatie van: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Mark Schaevers, Tonnie Luiken
,
WFH in België
In:
WFH-verzamelkrant
, (1995) 14 (maart) 15-16
, 1995
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Samenvatting van een interview door Mark Schaevers met W.F. Hermans in Humo, 12 januari 1995.
Mark Schaevers
,
Een goede columnist laat geen vijand in leven
In:
Humo
, (1995) (12 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jean A. Schalekamp
,
Schrijvers in een 'concentratiekamp voor miljonairs' : uitwisseling ideeën en invloeden
In:
Algemeen Handelsblad
, (1962) (12 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
sfeerfoto
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Bijeenkomst op Mallorca van schrijver en uitgevers voor de Prix International des Editeurs. Hermans is er ook.
Nico Scheepmaker
,
Dinky Toys : trijfel
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1988) (26 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dinky Toys. Amsterdam, 1988.
Nico Scheepmaker
,
[Hermans geïnterviewd door Joop van Tijn]
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1972) (3 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Nico Scheepmaker
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Tijn, Joop van
Annotatie(s):
Hermans geïnterviewd door Joop van Tijn op de VPRO tv, op 1 juni 1972.
In de rubriek 'Kastje kijken'.
Ook in: De Gooi- en Eemlander, 3 juni 1972 in de rubriek 'Terugblik' en in Tubantia [In de rubriek 'Achteraf bekeken'].
Nico Scheepmaker
,
[Welingelichte kringen]
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1977) (8 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Grijs, Piet
Annotatie(s):
Het VPRO-radioprogramma 'Welingelichte kringen' over taalbederf en een optreden van Hermans.
Ook op 8 augustus 1977 verschenen in: Brabants Nieuwsblad, Amersfoortse Courant, Nieuwsblad van het Noorden, Leeuwarder Courant.
Nico Scheepmaker
,
Age Bijkaart
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1977) (9 augustus)
Trefwoord(en):
Luijters, Guus
;
Hermans, Willem Frederik
;
Bijkaart, Age
;
Santen, Sal
Annotatie(s):
In de rubriek 'Trijfel'.
Ook op 9 augustus 1977 verschenen in: De Gooi en Eemlander, Brabants Nieuwsblad, Amersfoortse Courant, Leeuwarder Courant, Tubantia, Utrechts Nieuwsblad.
Nico Scheepmaker
,
[De Prijs der Nederlandse Letteren]
In:
Leidsch Dagblad
, (1977) (10 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Prijs der Nederlandse Letteren, uit te reiken door koning Boudewijn van België.
In de rubriek 'Trijfel'.
Nico Scheepmaker
,
'Periander' viel goed : moge het 'n troost zijn
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1975) (22 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Julien Schoenaerts
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over op de avond ervoor door de VPRO-televisie uitgezonden toneelstuk van Hermans, gebaseerd op gegevens van Herodotus en Diogenes Laërtius.
In de rubriek 'Beeldspraak'.
Nico Scheepmaker
,
[Over: Tv-uitzending van het toneelstuk 'De psychologische test']
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1970) (3 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de uitvoering van 'De psychologische test' voor de VARA-televisie, op 2 februari 1970.
Nico Scheepmaker
,
Acacia's
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1986) (4 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. 20ste, opnieuw herz. dr. Amsterdam, 1986.
In de rubriek 'Trijfel'.
Nico Scheepmaker
,
[Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles']
In:
Haagsche courant
, (1966) (5 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over vertoning op televisie van 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
In de rubriek 'Op zicht'.
Ook in: Utrechts Nieuwsblad [In de rubriek 'Televisie'].
Nico Scheepmaker
,
[Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst]
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1967) (8 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
O.a. over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst, binnen het kader van de bespreking van het televisie-weekeinde.
Nico Scheepmaker
,
Boeiende taal van W.F. Hermans
In:
Arnhemsche Courant
, (1969) (6 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over het AVRO-televisieprogramma 'Literaire ontmoeting', met o.a. interview met Hermans.
In de rubriek 'Voor gezien getekend'.
Nico Scheepmaker
,
[De Prijs der Nederlandse Letteren, uitgereikt door koning Boudewijn van België]
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1977) (29 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Nico Scheepmaker
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Prijs der Nederlandse Letteren, uitgereikt door koning Boudewijn van België.
In de rubriek 'Trijfel'.
Ook op 29 november 1977 verschenen in Amersfoortse Courant Leeuwarder Courant en Nieuwsblad van het Noorden.
Nico Scheepmaker
,
[De Prijs der Nederlandse Letteren, uitgereikt door koning Boudewijn van België]
In:
Leeuwarder Courant
, (1977) (30 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Prijs der Nederlandse Letteren, uitgereikt door koning Boudewijn van België.
Nico Scheepmaker
,
[Laatste column van Bijkaart]
In:
Tubantia
, (1979) (20 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Nico Scheepmaker
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Bijkaart, Age
Annotatie(s):
Over de laatste column van Bijkaart in Het Parool.
In de rubriek 'Trijfel'.
Nico Scheepmaker
,
[Over de catalogus van Amsterdams antiquariaat Schuhmacher m.b.t. Hermans]
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1982) (14 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de catalogus van Amsterdams antiquariaat Schuhmacher m.b.t. Hermans.
Ook op 14 mei 1982 verschenen in '' in de rubriek 'Trijfel'.
Nico Scheepmaker
,
[Over de catalogus van Amsterdams antiquariaat Schuhmacher m.b.t. Hermans]
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1982) (17 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de catalogus van Amsterdams antiquariaat Schuhmacher m.b.t. Hermans.
Nico Scheepmaker
,
[Over: Bzzlletin 13 (1985), nr. 126]
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1985) (27 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Nico Scheepmaker
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Bzzlletin 13 (1985), nr. 126, Hermans-nummer.
In de rubriek 'Trijfel'.
Nico Scheepmaker
,
[Hermans op ingepakte Pont Neuf]
In:
Leidsch Dagblad
, (1985) (7 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Nico Scheepmaker
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Fans krijgen handtekening van Hermans op ingepakte Pont Neuf.
Nico Scheepmaker
,
Boycot Hermans
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1986) (13 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
In de rubriek 'Trijfel'.
Nico Scheepmaker
,
[Boycot Hermans]
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1986) (31 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Scheepmaker
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
Ook in: Provinciale Zeeuwse Courant, 31 oktober 1986.
In de rubriek 'Trijfel'.
Nico Scheepmaker
,
[Bommelding bij lezing W.F. Hermans]
In:
Leeuwarder Courant
, (1987) (20 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans houdt, ondanks besluit Gemeentebestuur Amsterdam tot boycot van hem, toch een lezing in De Balie in Amsterdam.
In de rubriek 'Trijfel'.
Nico Scheepmaker
,
Taalbederf
In:
Scheepmaker, Nico. 1 kolom Trijfels
Gemeenschappelijke Pers Dienst [etc.]Den Haag [etc.]
, [1978] (p. [32])
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Amersfoortse Courant, Arnhemse Courant, Brabants Nieuwsblad, De Gooi- en Eemlander van ca. 1977.
Nico Scheepmaker
,
Age Bijkaart - Historisch - Tijdbom
In:
Scheepmaker, Nico. 1 kolom Trijfels
Gemeenschappelijke Pers Dienst [etc.]Den Haag [etc.]
, [1978] (p. [31])
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Luijters, Guus
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Amersfoortse Courant, Arnhemse Courant, Brabants Nieuwsblad, De Gooi- en Eemlander van ca. 1977.
Nico Scheepmaker
,
De spelers
In:
Scheepmaker, Nico. De Paus? Daar krijg ik een kind van
De ArbeiderspersAmsterdam
, 1975 (p. 98-99)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Lieve Scheer
,
Aandrift en slordigheid bij W.F. Hermans
In:
Dietsche warande en Belfort : tijdschrift voor letterkunde, kunst en geestesleven
, 113 (1968) 8 (oktober) 630-632
, 1968
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Lieve Scheer, Julien Weverbergh
,
Puzzelen met Willem Frederik Hermans
In:
Elf uit Vlaanderen: Gaston Burssens, Ivo Michiels, Gust Gils ... [et al.]
Amsterdam [etc.]
, 1966 (p. 88-116)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook afzonderlijk verschenen: Denderlee, 1966 (MEPuitgave).
Ook in: Komma 2 (1966-1967) 3 (1966), p. 28-56.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Reactie: Puzzelen met Weverbergh, door Lieve Scheer. In: Dietsche warande Belfort: 112 (1967) 1 (januari), p. 75-78.
Lieve Scheer
,
Nooit meer slapen : indrukwekkend pessimisme in groot werk
In:
Dietsche warande en Belfort : tijdschrift voor letterkunde, kunst en geestesleven
, 111 (1966) 10 (december) 758-765
, 1966
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Age Scheffer
,
H. van Kuilenburg verdedigt AP-omnibus tegen dubbele Hermans-Klant agressie : Merkwaardige VPRO-TV-uitzending
In:
Het Vrije Volk
, (1962) (8 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
H.J. Scheffer
,
Hermans
In:
De Groene Amsterdammer
, (1996) (8 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Luiken, Tonnie
Annotatie(s):
Ingaand op artikel 'Biograaf gezocht' van de hand van Tonnie Luiken in De Groene Amsterdammer, 17 april 1996.
H. Scheffers
,
Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1983) (19 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dis, Adriaan van
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans in Van Dis' VPRO-praatprogramma.
T.W.L. Scheltema
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966]
In:
Books abroad : a quarterly publication devoted to comment on foreign books
, 41 (1967) 3 (zomer) 371-372
, 1967
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Menno Schenke
,
Een dwaalspoor in Voorschoten
In:
Algemeen Dagblad
, (1991) (8 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto Schoolstraat in Voorschoten in 1991 en in de tijd van de 'Blauwe tram’
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Voorschoten
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Menno Schenke
,
De schrijver en zijn luie biograaf
In:
Algemeen Dagblad
, (1999) (19 maart)
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Menno Schenke
,
Uit de wereld van Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (2002) (6 september) 14
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het grote medelijden : verzamelde novellen. Amsterdam, 2002.
Menno Schenke
,
Wandelen met Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (2004) (9 januari) 23
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
Annotatie(s):
Over: Polak, Bob. De stad is in verval : een literaire wandeling door het Amsterdam van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
Menno Schenke
,
Brieven zonder antwoord
In:
Algemeen Dagblad
, (2003) (14 november) 29
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Over: Oorschot, G. van. Hierbij de hele god in proef. Amsterdam, 2003.
Pieter Schermer
,
Lautréamont in de Nederlandse literatuur
In:
Schermer, Pieter & Her de Vries. Lautréamont in Nederland. I
LabyrintEnkhuizen
, 2000 (p. 8-29)
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs., ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Braak, Menno ter
;
Rodenko, Paul
;
Slauerhoff, J.J.
;
Deyssel, Lodewijk van
;
Kloos, Willem
;
Vree, Paul de
receptie van Lautréamont (Comte de)
Pieter Schermer
,
Pur sang - het surrealisme nu
In:
Droomschaar
, 1 (1990-1991) 1 (november 1990) 2-11
, 1990
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
surrealisme
;
Forum (tijdschr.)
Bert Schierbeek
,
Moedwillig misverstand
In:
Het Woord : maandblad voor de nieuwe Nederlandse letterkunde
, 3 (1948-1949) 3 (herfst 1948) 152-154
, 1948
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Amsterdam, 1948.
Bert Schierbeek
,
Twee jonge prozaïsten
In:
Het Woord : maandblad voor de nieuwe Nederlandse letterkunde
, 3 (1948-1949) 1 (lente 1948) 130-136
, 1948
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve: roman. Amsterdam, 1947.
Ook in: Over De avonden: de eerste roman van Gerard Reve: kritieken, artikelen en interviews; G.F.H. Raat (samenst.). Schoorl, 1989, p. 186-197.
Over: Reve, Simon van het. De avonden: een winterverhaal. Amsterdam, 1947.
Ed Schilders
,
Kamer
In:
De Volkskrant
, (1998) (27 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reconstructie werkkamer Hermans te zien in Scryption Tilburg.
Hermann Schilt
,
Zuid-Afrika (3)
In:
Trouw
, (1983) (1 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Aldert Schipper
,
Een foutje van W.F. Hermans
In:
Trouw/kwartet
, (1978) (18 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
2 foto's van schrijfmachine's
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over een opstel over schrijfmachines van de hand van Hermans in nr 8 van het tijdschrift 'Utopia'
K. Schippers
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, 1969]
In:
Haagse Post
, (1969) (23 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Fotobiografie. Amsterdam, [1969].
K. Schippers
,
W.F. Hermans en Tom Poes
In:
Haagse Post
, (1972) (26 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. K. Schippers
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
K. Schippers
,
Hermans' levensvorm
In:
De Groene Amsterdammer
, (1965) (20 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Dennis Schleijpen
,
Kijken in 'Nooit meer slapen'
In:
Tijdschrift voor Nederlandsche taal- en letterkunde
, 118 (2002) 4 () 310-316
, 2002
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - tijd
;
karakter - Alfred Issendorf
;
thema - wetenschap
Annotatie(s):
P. 310 Abstract.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
J. Schmitz-van Blankenstein
,
W.F. Hermans' eenzijdig zelfportret
In:
Hervormd Nederland
, (1968) (3 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Heinz Schneider
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Nie mehr schlafen. Tübingen, 1982]
In:
Das Gute Buch : Lesezirkel-Bücherdienst
, (1982) 2
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nie mehr schlafen. Tübingen, 1982.
Wolfgang Schneider
,
Das sadistische Universum : Eine literarische Entdeckung, die überfällig ist : Der Niederländer Willem Frederik Hermans
In:
Literaturen
, (2003) (1 juli) 76
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Wolfgang Schneider
,
Manschetten aus Meteorit : Willem Frederik Hermans' Höllenfahrt
In:
Frankfurter Algemeine Zeitung
, (2002) (8 oktober) L15
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nie mehr schlafen. Tübingen, 1982.
J. Schoffelmeer
,
Spelling
In:
Elsevier
, (1989) (27 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reactie op het stuk 'De spellingverpesters' van Hermans in Elsevier, 15 april 1989.
I. Schöffer
,
Criterium
In:
Haalt alle toeters uit het vet: een bloemlezing uit 100 jaar Propria Cures; samengest. door Chantal van Dam ... [et al.]
Timmer ProdsAmsterdam
, 1990 (p. 73)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Criterium (tijdschr.)
Annotatie(s):
Ook in: Propria Cures, 11 juli 1947.
Over: Criterium: (1947) nr. 3, 4 en 5.
Nicolette Scholten
,
Lector W.F. Hermans : afstandelijk en rancuneus : 'Hij had directeur van het universiteitsmuseum moeten zijn'
In:
UK : Universiteitskrant Groningen
, (1990) 40 (26 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Jutka Rona, afb., cartoon
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Medewerkers en oud-studenten over Hermans op de RU Groningen.
Harry Scholten
,
Hermans contra de cultuurfilosofen : Zomernummers literaire tijdschriften
In:
Haagsche courant
, (1968) (17 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over het artikel 'Kan de tijd tekens geven?' in Raster 2 (1968/69) juli.
W. Schönau
,
Literatuurpsychologie
In:
Vormen van literatuurwetenschap: moderne richtingen en hun mogelijkheden voor tekstinterpretatie; R.T. Segers (red.)
Wolters-NoordhoffGroningen
, 1985 (p. 87-113)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
literatuurpsychologie
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Het lek in de eeuwigheid. In: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand: novellen. [7e dr.]. Amsterdam, 1971, p. 149-160. [Tekst los bijgevoegd].
Gertjan van Schoonhoven
,
Omzien in woede : waarom Willem Frederik Hermans Groningen haatte
In:
Elsevier
, (1995) (6 mei)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
foto huis Hermans in Groningen, foto reclamebiljet
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Gertjan van Schoonhoven
,
Twee tijdschriften over een idool : WFH en het kaasmeisje
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (8 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans met 'Frau Antje'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: WFH-verzamelkrant. Amsterdam, 1991-1999. (In memoriam-nummer).
Over: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994-.
Gertjan van Schoonhoven
,
Hermans weigert Gronings aanbod
In:
NRC Handelsblad
, (1993) (28 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Groningen
Annotatie(s):
Hermans wil niet aanwezig zijn op het Groninger literaire festival Herfstschrift.
Gertjan van Schoonhoven
,
W.F. Hermans : Groninger vijanden roosteren
In:
NRC Handelsblad
, (1994) (1 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Groningen
Annotatie(s):
Hermans stelt hoge eisen aan zijn eventuele komst naar het Groninger literaire festival Herfstschrift.
Gertjan van Schoonhoven
,
Heel oud zeer : Plan voor standbeeld van 'klaploper' W.F. Hermans opent universitaire beerput voor zoveelste keer
In:
Elsevier
, (1999) (8 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans in Groningen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de commotie m.b.t. het standbeeld voor Hermans in Groningen.
Marc Schoorl
,
Willem Frederik Hermans: 'Jij leert het nooit'
In:
De Groene Amsterdammer
, (1999) (10 maart)
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Marc Schoorl
,
'De tranen der acacia's en 'De avonden' : samen zetten zij de toon van de naoorlogse literatuur
In:
De Groene Amsterdammer
, (1999) (10 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
dubbelportr. Hermans en Reve bij openbaar toilet door Cas Oorthuys
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Marc Schoorl
,
Aan de ruis ontstegen
In:
Vrij Nederland
, (1995) (28 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
familiefoto Hermans
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Ze zullen eikels zaaien op mijn graf : teruggevonden gesprekken met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1995.
In de rubriek 'Wat verder ter tafel komt'.
Marc Schoorl
,
Popper en Hermans
In:
Vrij Nederland
, (1994) (15 oktober)
Vorm:
Brief
illustraties:
portr. Hermans door Koen Suyk
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Popper, Karl
Marc Schoorl
,
Uit WFH's bibliotheek
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1996) 18-22 () 10-12
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
;
Nietzsche, Friedrich
Marc Schoorl
,
Parodie op de Tranen der acacia's, 4 [i.e. 5]: Bordewijk
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1996) 18-22 () 30-32
, 1996
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Bordewijk, F.
parodie
Annotatie(s):
Tekst van de parodie op p. 30-32.
Over: Bordewijk, F. W.F. Hermans. Parodie op: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949. In: Bordewijk, F. Verzameld werk. 10: Verspreide verhalen, Idem, Gedichten, Drie toneelstukken, Halte Noordstad; [red. Pierre H. Dubois en Harry Scholten; met medew. van N. Funke-Bordewijk ... et al.]. 's-Gravenhage, 1986, p. 277-281.
Marc Schoorl, Emile Henssen
,
De pispot van WFH
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1996) 18-22 () 27-28
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Belcampo
Annotatie(s):
Reactie door E.W.A. Henssen in: Parelduiker 1 (1996) 3 (september), p. 67.
Marc Schoorl, Tonnie Luiken
,
Van alle kanten belicht
In:
WFH-verzamelkrant
In memoriam Willem Frederik Hermans; [red.: Tonnie Luiken ... et al.; met bijdragen van Hans van Straten ... et al.]. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1995) 15-16 (zomer) 38-39
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
beeldhouwkunst
Annotatie(s):
Aanvulling door Tonnie Luiken in: Sterfboek: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant: (1996), p. 18-22, 12.
Aanvulling door Tonnie Luiken in: Sterfboek: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant: (1996), p. 18-22, 12.
Marc Schoorl
,
WFH en de dood : een compilatie
In:
WFH-verzamelkrant
In memoriam Willem Frederik Hermans; [red.: Tonnie Luiken ... et al.; met bijdragen van Hans van Straten ... et al.]. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant)
, (1995) 15-16 (zomer) 16-19
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
dood
Marc Schoorl
,
WFH in Frankrijk
In:
WFH-verzamelkrant
In memoriam Willem Frederik Hermans; [red.: Tonnie Luiken ... et al.; met bijdragen van Hans van Straten ... et al.]. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant)
, (1995) 15-16 (zomer) 13
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
waardering in Frankrijk
Marc Schoorl
,
Taboes : wat Vrij Nederland niet afdrukte, of Help!: het schrijfpapier is op!
In:
WFH-verzamelkrant
, (1994) 11 (mei) 4-6
, 1994
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Verslag van een lezing, gehouden in een reeks over 'taboes', georganiseerd door de Stichting Literaire Aktiviteiten Amsterdam (S.L.A.A.) op 16 maart 1994 en over de onvolledige weergave van de tekst in Vrij Nederland, 26 maart 1994.
Marc Schoorl, Jan de Koning
,
Onder de Koningskruin
In:
WFH-verzamelkrant
, (1994) 12 (augustus) 12-17
, 1994
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Rijksuniversiteit Groningen
Annotatie(s):
P. 14-17 bevat de weergave van telefonische interviews met Jan de Koning over zijn rol bij de kamervragen betreffende Hermans' functioneren als lector fysische geografie aan de Rijksuniversiteit Groningen.
Marc Schoorl
,
De Huizinga-lezing van WFH
In:
WFH-verzamelkrant
, (1994) 11 (mei) 24-27
, 1994
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Marc Schoorl
,
Niet van de straat
In:
WFH-verzamelkrant
, (1994) 10 (maart) 16-18
, 1994
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dostojevski, F.M.
surrealisme
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Straattoneel. (In: Hermans, Willem Frederik. Overgebleven gedichten. 4e, verm. dr. Amsterdam, 1982, p. 27).
Rob Schouten
,
De vraatzucht van een tandeloze krokodil
In:
Trouw
, (1988) (10 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988.
Rob Schouten
,
Persoonlijk gezeur en objectieve waarnemingen
In:
Trouw
, (1983) (13 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur, supplement. Parijs, 1983.
Rob Schouten
,
Sprekende dieren, hondelevens en kattezielen
In:
Trouw
, (1985) (30 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De liefde tussen mens en kat. Amsterdam, 1985.
Tevens bespreking van Rudy Kousbroek ‘Het rijk van Jabeer’ en Ethel Portnoy ‘Een hondeleven’.
Diny Schouten
,
Brusselse praatjes
In:
Vrij Nederland
, (1996) (27 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Brouwers, Jeroen
Annotatie(s):
Over: Brouwers, Jeroen. Het aardigste volk ter wereld : Willem Frederik Hermans in Brussel : bijdrage aan zijn biografie. Amsterdam [etc.], 1996.
Diny Schouten
,
W. F. Hermans: la commune n'est pas à blamer; trad. du néerlandais par Fl. Corbex-Buvens
In:
Septentrion : revue de culture néerlandaise
, 22 (1993) 2 (juin) 75-76
, 1993
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Boekenweekgeschenk 1993
Diny Schouten
,
'W. F. Hermans interdit de parole?' ou W.F. Hermans et la tolérance de la démocratie; trad. du néerlandais par J. Fermaut
In:
Septentrion : revue de culture néerlandaise
, 16 (1987) 1 () 79-80
, 1987
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Note de la rédaction, in: Septentrion: 16 (1987) 2, 81.
Rob Schouten
,
Henri Osewoudt huilt alleen van buiten
In:
Trouw
, (2002) (23 november) 41
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Sch-R.
,
W.F. Hermans als mislukte 'terrible'
In:
Vrij Nederland
, (1962) (17 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
Inde rubriek 'Televisie, goed en dwaas'.
H.B. Schreiber
,
Significa
In:
De vrije gedachte
, (1978) 87 (mei) 21-23
, 1978
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
;
Eeden, Frederik van
Arjen Schreuder
,
Verrassingen op expositie over W.F. Hermans : Museum eert 70-jarige schrijver
In:
NRC Handelsblad
, (1991) (17 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
2 collages van Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
T.g.v. de zeventigste verjaardag van W.F. Hermans organiseerde het Letterkundig Museum een tentoonstelling over hem onder de titel 'Hermans is hier geweest', die te zien was van 13 december 1991 t/m 23 februari 1992.
Piet Schreuders
,
De kat als katalysator : observaties zonder poezeligheid
In:
Vrij Nederland
, (1985) (9 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans met kat door Ed van der Elsken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De liefde tussen mens en kat. Amsterdam, 1985.
Tevens kort over de rol van de kat in het werk van Hermans.
Piet Schreuders, Onno Blom
,
'Als je om je heenkijkt, dan zie je een ratjetoe'
In:
Trouw
, (1997) (5 mei)
Vorm:
Interview
illustraties:
ill. uit besproken boek, incl. portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Schreuders, Piet
Annotatie(s):
Over Piet Schreuders' boek 'Lay in lay out en ander oud zeer'. Schreuder en Hermans enigszins geestverwanten.
Piet Schreuders
,
Hermans op CD, Clerkx in kleur
In:
Stripschrift : tijdschrift voor striplezers
, 85 (1995) 1 (februari) 30
, 1995
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
compactdisc
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar Denkbaar de God; prod. Wim Noordhoek en Wim Brands. Hilversum, 1995 (compact discs + 1 tekst).
Piet Schreuders
,
De Amsterdamse locaties van 'Als twee druppels water'
In:
WFH-verzamelkrant
, 1 (1991-1992) 4 (september 1992) 12-13
, 1992
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'De donkere kamer van Damocles' door Fons Rademakers onder de titel 'Als twee druppels water'.
Piet Schreuders
,
WFh : Nooit pzn op bovenhuis!
In:
De Poezenkrant
, (1977) (26 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Dirk Schümmer
,
Man muss brüllen : zum Tod des Schriftstellers Willem Frederik Hermans
In:
Frankfurter Algemeine Zeitung
, (1995) (29 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Dirk Schümmer
,
Radikaler als der Tod : Das Werk von Willem Frederik Hermans, dem größten niederländischen Autor der Nachkriegszeit, endlich auf deutsch
In:
Frankfurter Algemeine Zeitung
, (2002) (24 november) 28
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Dirk Schümmer
,
Blonder Lichtblick in einem sadistischen Universum : auch Humanisten sind Gefühlsdusel : Willem Frederik Hermans erzählt von der Erziehung eines niederländischen Mädchenherzens
In:
Frankfurter Algemeine Zeitung
, (2003) (29 november) 44
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Leipzig, 2003.
Ute Schürings
,
'Dikke Duitsers in burger': over de functie van stereotiepe Duitslandbeelden in het werk van Willem Frederik Hermans
In:
Nederlandse letterkunde : driemaandelijks tijdschrift
, 5 (2000) 2 (mei) 138-153
, 2000
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
beeldvorming van Duitsland
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. (Paranoia. 12e dr. Amsterdam, 1980).
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damokles. 27e dr. Amsterdam, 1983.
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. 12e, herz. dr. Amsterdam, 1971.
Xandra Schutte
,
Kersepit : wij zijn alles paranoïde
In:
De Groene Amsterdammer
, (1993) (3 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Freddy de Schutter
,
Max Havelaars levensloop : W.F. Hermans, speurder
In:
De Standaard
, (1987) (2 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. 2e dr. Amsterdam, 1987.
Over: Multatuli. Max Havelaar, of De Koffiveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappy. Multatuli ; ingel. en van verklarende noten voorz. door Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1987.
Freddy de Schutter
,
Mijnheer, waarom schrijft u toch?
In:
De Standaard
, (1984) (11 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Waarom schrijven?. Amsterdam, 1983.
Gerard van de Schuyt, Tonnie Luiken
,
Hermans, ik mag jou wel : ex-student WFH spreekt
In:
WFH-verzamelkrant
, 1 (1991-1992) 1 (december 1991) 9-16
, 1991
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Rien T. Segers
,
Reading and judging literary reviews as a culturally determined activity
In:
Empirical studies of literature: proceedings of the second IGEL-Conference, Amsterdam 1989; ed. by Elrud Ibsch, Dick Schram, Gerard Steen
RodopiAmsterdam [etc.]
, 1991 (p. 125-135)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
receptie
;
waardering van literaire kritiek
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Rien T. Segers
,
Over journalistieke literatuurkritiek : feit en fictie
In:
Visies op cultuur en literatuur: opstellen naar aanleiding van het werk van J.J.A. Mooij; onder red. van Rien T. Segers; met medew. van Marijke Laurense en Marijke Wubbolts
RodopiAmsterdam [etc.]
, 1991 (p. 245-252)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
literaire kritiek
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Rien T. Segers
,
Hoe heilig is de heilige van de horlogerie?: een onderzoek naar de kwaliteit van Nederlandstalige recensies in dag- en weekbladen
In:
Literatuur in functie: empirische literatuurwetenschap in didactisch perspectief; onder red. van Els Andringa en Dick Schram; met medew. van Armand van Assche ... [et al.]
Bohn Stafleu Van LoghumHouten
, 1990 (p. 229-252)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
receptie
;
waardering van literaire kritiek
Annotatie(s):
P. 249-252 Bijlage: Onderzoek naar de waardering van recensies.
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Harry Seip
,
Nooit bang om alleen te staan
In:
Folia
, (1995) (5 mei)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans door Emiel van Moerkerken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
J. Sems
,
Klokkijken : enkele gedachten bij het lezen van Een heilige van de horlogerie
In:
Ianus : krant voor de promotie van het boek en milieuvriendelijke produkten
, 1 (1987) [4] () 5
, 1987
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Hennie Serfontein
,
'Apartheid enige oplossing, mits menselijk toegepast' : W.F. Hermans op bezoek in Zuid-Afrika
In:
Trouw
, (1983) (8 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Hennie Serfontein
,
Zuidafrikanen vinden geestelijke isolatie vernietigend voor hun land : Anti-apartheidsmensen tegen culturele boycot
In:
Trouw
, (1983) (14 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika. Meningen bekende Zuidafrikanen over een culturele boycot.
Jan Siebelink
,
[Betekenis van Hermans voor de schrijver persoonlijk]
In:
Vrij Nederland
, (1981) (5 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Betekenis van Hermans voor de schrijver persoonlijk.
Homme Siebenga
,
Mechanische hemelvaart van Hermans maakt diepe indruk : Hollandia speelt wonderschone voorstelling in Haarlems Oliehuis
In:
Haarlems Dagblad
, (1995) (10 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
scene uit voorstelling
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de theatervoorstelling 'Hermans hand' door Dick Raaijmakers, uitgevoerd door de theatergroep Hollandia.
Heine Siebrand
,
Stavinga of Van Baaren
In:
Theocreet : blad van de Theologische Faculteit
, 7 (1975-1976) 1 (oktober 1975) 14-16
, 1975
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
F. Sierksma
,
Het concilie en de ongelovigen
In:
De Nieuwe Linie
, (1967) (25 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Chapkis, Raoul
Annotatie(s):
Vergelijking berichten en commentaren op de laatste persconferentie van Kardinaal Alfrink over nieuwe vorm van het pastorale concilie. Korte rol voor Hermans’ ideeën over het Rooms-katholicisme.
F. Sierksma
,
Met sympathie en respect
In:
Raster : driemaandelijks tijdschrift voor literatuur
Willem Frederik Hermans. Speciaal nr. van: Raster
, 5 (1971) 2 (zomer) 169-176
, 1971
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Sierksma, F.
Jaap Sikkens
,
De man in de duistere kamer
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1996) 18-22 () 116-120
, 1996
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Wim J. Simons
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie. Amsterdam, 1987]
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1987) (12 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Grote hoeveelheid boekaankondigingen, waaronder 'Een heilige van de horlogerie'.
Wim J. Simons
,
Nieuwe aandacht voor Henri Béraud
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1982) (27 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Béraud, Henri
Annotatie(s):
Over: Béraud, Henri. De martelgang van de dikzak. Vert. W.F. Hermans. Amsterdam, 1982. (Oorspr. titel: Le martyre de l'obèse).
Wim J. Simons
,
Hermans door Kaleis verdedigd en verklaard
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1987) (30 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kaleis, Huug
Annotatie(s):
Over: Kaleis, Huug. De God Denkbaar verklaard : essays over W.F. Hermans. Amsterdam, 1987.
Wim J. Simons
,
Hermans op de voet gevolgd
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1983) (3 maart)
Trefwoord(en):
Oversteegen, J.J.
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Oversteegen, J.J. Voetstappen van WFH : essays over Conserve, De tranen der acacia's, De god Denkbaar Denkbaar de god, Mandarijnen op zwavelzuur, Het sadistische universum. Utrecht, 1982.
Jan Simons
,
Obsessies en liefdesbekentenissen
In:
Skrien : filmschrift
, (1983) 129-130 (september) 10-13
, 1983
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Campert, Remco
film
Ivan Sitniakowsky
,
‘Au pair’: messcherpe roman van W.F. Hermans : negentienjarig Hollands meisje hoofdfiguur in Parijs’ avontuur
In:
De Telegraaf
, (1989) (8 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Ivan Sitniakowsky
,
Journalistiek van Hermans : indrukwekkende bundel
In:
De Telegraaf
, (1977) (29 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
Ivan Sitniakowsky
,
Aforismen in ‘Dinky Toys’ tonen kracht van 66-jarige schrijver
In:
De Telegraaf
, (1988) (29 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dinky Toys. Amsterdam, 1988.
Ivan Sitniakowsky
,
Onze auteurs werken in razend tempo
In:
De Telegraaf
, (1980) (21 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dood en weggeraakt. Antwerpen, 1980.
Dood en weggeraakt is een bibliofiele uitgave (Antwerpen, Ziggurat) van een deel van een voorgenomen autobiografie.
In de rubriek ‘Boeken’, samen met o.a. J. Wolkers (De perzik van onsterfelijkheid).
Ivan Sitniakowsky
,
Het onvolmaakte evangelie van W.F. Hermans
In:
De Telegraaf
, (1973) (13 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
Ivan Sitniakowsky
,
Het valse wonderkind van W.F. Hermans
In:
De Telegraaf
, (1980) (11 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
Onderdeel van meerdere besprekingen in de rubriek 'Boeken'.
Ivan Sitniakowsky
,
‘Een heilige van de horlogerie’ logische voortzetting van recente reeks novellen
In:
De Telegraaf
, (1987) (30 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Ivan Sitniakowsky
,
'Ik ben de stem van de zwijgende meerderheid'
In:
De Telegraaf
, (1979) (23 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
Ivan Sitniakowsky
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993]
In:
De Telegraaf
, (1993) (5 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Ivan Sitniakowsky
,
Elitair en exotisch blijft troef bij literaire uitgevers
In:
De Telegraaf
, (1983) (23 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Marguerite Yourcenar
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
Overzicht najaarsuitgaven van de Nederlandse uitgevers.
Ivan Sitniakowsky
,
Essaybundel toont betrokkenheid bij onze literatuur : een nieuwe Hermans : Klaas kwam niet
In:
De Telegraaf
, (1983) (29 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, inzetten J. Cremer, K. v. h. Reve, Janwillem v. d. Wetering
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
Ivan Sitniakowsky
,
Macabere verhalen van W.F. Hermans : ‘De laatste roker’ bundelt recent en oud werk van 70-jarige schrijver
In:
De Telegraaf
, (1991) (23 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Steye Raviez
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Ivan Sitniakowsky
,
Verrassende kijk op Elsschot en Vestdijk
In:
De Telegraaf
, (1985) (15 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. van Simon Carmiggelt en Simon Vestdijk
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De liefde tussen mens en kat. Amsterdam, 1985.
Tevens bespreking van Simon Carmiggelt ‘Ontmoetingen met Willem Elsschot’, en H.J. de Roy van Zuydewijn ‘De visionair’.
Ivan Sitniakowsky
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo. Amsterdam, 1994]
In:
De Telegraaf
, (1994) (16 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo. Amsterdam, 1994.
Ivan Sitniakowsky
,
Hermans sloofde zich voor niets uit in Weinreb-affaire :verdrietig 'supplement' op 'Mandarijnen op zwavelzuur'
In:
De Telegraaf
, (1983) (27 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur, supplement. Parijs, 1983.
Ivan Sitniakowsky
,
Zo kunnen Nederlanders helaas niet schrijven!
In:
De Telegraaf
, (1981) (11 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Henri Béraud, Ethel Portnoy, Fernando Pessoa
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Béraud, Henri
Annotatie(s):
Over: Béraud, Henri. De martelgang van de dikzak. Vert. W.F. Hermans. Amsterdam, 1982. (Oorspr. titel: Le martyre de l'obèse).
Tevens bespreking van 'Het ontwaken van de zee' (Ethel Portnoy), diverse vertalingen van boeken van' Pessoa en James M. Cain.
Ivan Sitniakowsky, Willem Frederik Hermans
,
Naar Parijs uitgeweken schrijver actiever dan ooit : 'Het brein van W.F. Hermans werkt 24 uur per dag'
In:
De Telegraaf
, (1975) (12 september)
Vorm:
Interview
illustraties:
8 portr. Hermans door Nico Koster
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Ivan Sitniakowsky, Willem Frederik Hermans, Henk de Mari
,
W.F. Hermans, topschrijver vol venijn : 'Lachen? Ik doe niets anders!
In:
De Telegraaf
, (1973) (6 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Ivan Sitniakowsky, Willem Frederik Hermans, Henk de Mari
,
'Weinreb : een schurk zonder aardig kantje'
In:
De Telegraaf
, (1973) (6 oktober)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weinreb, Friedrich
Ivan Sitniakowsky
,
'Periander', klassiek koningsdrama boordevol actualiteit
In:
De Telegraaf
, (1975) (21 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
scene uit Periander, met Hans Dagelet en Julien Schoenaerts
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het dezelfde avond door de VPRO-televisie uit te zenden toneelstuk van Hermans, gebaseerd op gegevens van Herodotus en Diogenes Laërtius.
Ivan Sitniakowsky
,
'Multatuli was een kind in de zonde'
In:
De Telegraaf
, (1976) (15 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Ivan Sitniakowsky
,
De laatste wraakoefening van W.F. Hermans
In:
De Telegraaf
, (1995) (8 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
Ivan Sitniakowsky
,
'Scheppend nihilisme' : gebundelde interviews met W.F. Hermans
In:
De Telegraaf
, (1979) (30 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979.
Ivan Sitniakowsky
,
Toergenjev, Hermans en hun liefde voor het noodlot
In:
De Telegraaf
, (1984) (2 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
Ook bespreking van 'Faust en andere verhalen' van I.S. Toergenjev.
Ivan Sitniakowsky
,
W.F. Hermans geëerd met briljante studie
In:
De Telegraaf
, (1987) (26 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kaleis, Huug
Annotatie(s):
Over: Kaleis, Huug. De God Denkbaar verklaard : essays over W.F. Hermans. Amsterdam, 1987.
Ivan Sitniakowsky
,
Verspreide publikaties van Hermans
In:
De Telegraaf
, (1972) (2 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
;
Janssen, Frans A.
Annotatie(s):
Over: Janssen, Frans A. en Rob Delvigne. Bibliografie van de verspreide publicaties van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1972.
Ivan Sitniakowsky
,
De parijse ontmoeting van twee hollandse meesters
In:
De Telegraaf
, (1981) (12 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Willink, Carel
Annotatie(s):
Bij de gelegenheid van de viering van de zestigste verjaardag van Hermans.
Ivan Sitniakowsky
,
Schuhmacher presenteert : Kostbaar oud papier van W.F. Hermans
In:
De Telegraaf
, (1982) (7 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de catalogus van Amsterdams antiquariaat Schuhmacher m.b.t. Hermans.
Ivan Sitniakowsky
,
De donkere kamer van Hermans : Fotograferende schrijver geëerd met expositie in Stedelijk
In:
De Telegraaf
, (1986) (5 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, foto's van Hermans uit boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
Ivan Sitniakowsky, Willem Frederik Hermans
,
'Uiteraard krijg ik geen eredoctoraat in Nederland'
In:
De Telegraaf
, (1990) (23 november)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hermans door Peter Zonneveld
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Eredoctoraat in de letteren en filosofie voor Hermans aan de universiteit van Luik.
Ivan Sitniakowsky
,
Fraai beeld van schrijversloopbaan : Boeiende portretten in Letterkundig Museum
In:
De Telegraaf
, (1992) (31 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
T.g.v. de zeventigste verjaardag van W.F. Hermans organiseerde het Letterkundig Museum een tentoonstelling over hem onder de titel 'Hermans is hier geweest', die te zien was van 13 december 1991 t/m 23 februari 1992.
Jan van Sleeuwen
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Een landingspoging op Newfoundland. Herdr. Amsterdam, 1967]
In:
I.D.I.L.
, (1967) (november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een landingspoging op Newfoundland en andere verhalen. Amsterdam, 1957.
Jan van Sleeuwen
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964]
In:
I.D.I.L.
, XXVIII (1965) (31 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Jan van Sleeuwen
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967]
In:
I.D.I.L.
, XXXI (1967) (29 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Daan Sleiffer
,
De afsluiting van het oeuvre : recensies over het laatste boek van W.F. Hermans
In:
Nymph : mededelingenblad voor het Instituut voor Neerlandistiek
De recensie; [eindred.: Walter Kraut, Floske Kusse]. Speciaal nr. van: Nymph
, 8 (1996-1997) 1 (oktober 1996) 31-33
, 1996
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
literaire kritiek
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
Daan Sleiffer
,
De imitator, de opschepper en de clown
In:
Nymph : mededelingenblad voor het Instituut voor Neerlandistiek
Mythen; [eindred.: Walter Kraut, Floske Kusse]. Speciaal nr. van: Nymph
, 7 (1995-1996) 3 (juni 1996) 30-33
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Claus, Hugo
Hans Sleutelaar, Piet Calis
,
HP-gesprek met Dr. Willem Frederik Hermans
In:
Haagse Post
, (1962) (31 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979.
G. Slings
,
De grootste mond van Nederland : eerste biografie van Willem Frederik Hermans vraagt om een vervolg
In:
Reformatorisch Dagblad
, (1999) (14 april)
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Hierbij een korte verzameling uitspraken over Hermans.
H.J. Smeding
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972]
In:
PRISMA Concept-boekbespreking
, (1972) 1494 (3 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
Th. Smeets
,
Paranoia : uitermate vervelend
In:
Het Centrum
, (1967) (12 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
F. Smekens
,
WFh : kersverse Brusselaar....
In:
Deze week in Brussel
, (1991) (20 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Lutgarde Smets
,
Een persoonlijke revolutie van W.F. Hermans
In:
Jeugd en cultuur : maandschrift voor de studerende jeugd van Noord en Zuid
, 24 (1979) 1 () 35-48
, 1979
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar Denkbaar de God. Amsterdam, 1956.
Gabriël Smit
,
‘Ik heb altijd gelijk’, roman van een ontgoocheld mens : grove uitstalling van onvlaarde grieven : aanklager als beklaagde ingedaagd
In:
De Volkskrant
, (1952) (15 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Over de aanklacht tegen Hermans (belediging van het -rooms-katholieke deel- van het Nederlandse volk in de roman 'Ik heb altijd gelijk'.
Gabriël Smit
,
Overgebleven gedichten van W.F. Hermans
In:
De Volkskrant
, (1968) (23 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Mandy Smit
,
Goed schrijven is onthouden worden
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 34 (maart 2000) 59
, 2000
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het symposium 'Eerst de maan, nooit de zon', georganiseerd door de Stichting Literaire Activiteiten Leeuwarden op 22 januari 2000 in de stadsschouwburg De Harmonie te Leeuwarden.
Mandy Smit
,
Auteur en acteur
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 34 (maart 2000) 54-55
, 2000
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
toneel
Mandy Smit
,
Aan fantasie geen gebrek
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 33 (december 1999) 17
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
krt.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Mandy Smit
,
De fotobiografie voorbij, (2)
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 9 (1999-2000) 33 (december 1999) 8-14
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Gabriël Smit
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953]
In:
Roeping : cultureel maandblad
, 30 (1954-1955) 4 (juni 1954) 189
, 1954
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
rooms-katholicisme
Max Smith
,
Jules Croiset : rasecht acteur : 'De martelgang van de dikzak' : onderhoudend solo-toneel
In:
Amersfoortse Courant
, (1986) (13 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. acteur Jules Croiset in toneelscène
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Béraud, Henri
;
Croiset, Jules
Annotatie(s):
Over: Béraud, Henri. De martelgang van de dikzak. Vert. W.F. Hermans. Amsterdam, 1982. (Oorspr. titel: Le martyre de l'obèse).
Over de solovoorstelling 'De martelgang van de dikzak' van Jules Croiset naar het gelijknamige boek van Henri Béraud.
Wilbert Smulders
,
Het recht op een heel grote mond : Willem Frederik Hermans en de conservatieve traditie
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (8 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Wilbert Smulders
,
W.F. Hermans overleden
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans door Freddy Rikken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Wilbert Smulders
,
Eerste de maan, nooit de zond : Hermans vestigde literaire standaard
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Wilbert Smulders
,
De rechten en plichten van een polemist : 'Mandarijnen op zwavelzuur' (1964)
In:
Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (p. 148-165)
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
polemiek
Annotatie(s):
Lezing, uitgesproken tijdens het WFH-festival dat plaatsvond van 29 september tot en met 1 oktober 2000 in Theater de Balie te Amsterdam.
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
Wilbert Smulders
,
Met Willem Frederik Hermans achter de pc
In:
Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (p. 66-75)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Wilbert Smulders, Raymond J. Benders
,
Apollo in Brasserie Lipp : bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
In:
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (251 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 9-15 Woord vooraf, door Raymond J. Benders en Wilbert Smulders.
Voor een deel lezingen, uitgesproken tijdens het WFH-festival dat plaatsvond van 29 september tot en met 1 oktober 2000 in Theater De Balie te Amsterdam.
Wilbert Smulders
,
'Mandarijnen op zwavelzuur' (1964): de kunst als jungle
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 17 (2000) 6 (november-december) 346-355
, 2000
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
;
Du Perron, E.
;
Charles, J.B.
;
Morriën, Adriaan
ontstaansgeschiedenis
Annotatie(s):
Lezing, gehouden tijdens het Willem Frederik Hermans festival in De Balie in Amsterdam van 29 september tot en met 1 oktober 2000.
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
Ook over: Menno ter Braak, J. B. Charles, E. Du Perron en Adriaan Morriën.
Wilbert Smulders, Willem Glaudemans
,
Willem Frederik Hermans; met een aanvulling door Wilbert Smulders
In:
Kritisch lexicon van de moderne Nederlandstalige literatuur
Kritisch lexicon van de moderne Nederlandstalige literatuur; onder red. van Ad Zuiderent, Hugo Brems, Tom van Deel. 71e aanvulling (november 1998)
Bohn Stafleu Van Loghum [etc.]Houten [etc.]
, 1998 (p. 1-31, A5-6, B7-11)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Losbladige uitgave.
P. A5-6 Primaire bibliografie; p. B7-11 Secundaire bibliografie.
Wilbert Smulders
,
Succesvolle mislukkingsmachines : het thema 'machine' in het werk van W.F. Hermans
In:
De literaire magneet: essays over Willem Frederik Hermans en de moderne tijd; onder red. van Frans Ruiter en Wilbert Smulders; [bijdragen]: Ernst van Alphen ... [et al.]
De Bezige BijAmsterdam
, 1995 (p. 67-127)
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - machine
Annotatie(s):
Bewerkte tekst van een lezing, gehouden op een postacademisch symposium voor neerlandici op 12 en 13 december 1993 te Utrecht.
Samenvatting:
Smulders begint zijn bijdrage met de opsomming van twintig machines die in het werk van Hermans figureren . De reeks is nog verre van volledig. Smulders vraagt zich af welke betekenis deze obsessie, dit mechanische personage in het werk van deze auteur heeft. Smulders behandelt de rol die de machinemetafoor heeft gespeeld in de ontwikkeling van het wereldbeeld en de rol van de machinemetafoor in de literatuur, waarbij hij Hermans’ verbeelding van de machine zal hij typeren ten opzichte van de manier waarop ander moderne schrijvers en kunstenaars zich van het thema machine bedienen. Vervolgens geeft Smulders aan de hand van het begrip ‘machine célibataire’ een beschrijving van de technomythologie in Hermans’ werk. En ter illustratie van deze technomythologie maakt Smulders tenslotte de ‘machinale inboedel’ van Hermans’ werk op en gaat daarbij gedetailleerd in op een aantal van zijn gedichten, verhalen en romans.
I. De machine en het wereldbeeld.
Smulders zet het organische wereldbeeld van Aristoteles, die de wereld en de kosmos als een levend en bezield wezen beschouwde, tegenover het mechanische wereldbeeld van de Atomisten die de eigenschappen van de wereld meetbaar achtten. Deze twee wereldbeelden hebben vanaf de oudheid in onderlinge concurrentie het denken over mens en natuur bepaald. Vanaf de zestiende eeuw nam de belangstelling voor de kwantitatieve fysica toe, er vond een mechanisering van het wereldbeeld plaats. Zodra een machine prestige verwierf, werd zij door filosofen en psychologen geadopteerd als verklaringsmodel voor de wereld.
II. De machine in de literatuur.
Tot aan de renaissance overheerste in de literatuur de verbeelding van de machine als magisch werktuig. Na de mechanisering van het wereldbeeld maakt daarnaast het type van de mechanische mens zijn entree in de literatuur. In de twintigste eeuw raakte de machine ideologisch beladen, werd voorwerp van verheerlijking dan wel verguizing. In de machineliteratuur werd de machine als tovermiddel voor de totstandkoming van een utopie verheerlijkt, maar ook verafschuwd als een monster. In Nederland verbeeldde F. Bordewijk met ‘Blokken’(1931) en ‘Knorrende beesten. De roman van een parkeerseizoen’ (1933) de angst voor de afhankelijkheid van de techniek, stelt Smulders. Deze twee ideologisch beladen houdingen treft men niet in het werk van Hermans. Hij staat in een min of meer aparte traditie van een aantal sterk individualistische auteurs na 1900, die een uitgesproken positieve waarde aan de techniek toekennen, maar een waarde die niet op het ideologische vlak ligt. Zij werden geïnspireerd door machines die in hun handen de uitdrukking van een hoogstpersoonlijke mythe werden. De machine is zowel de projectie als de belichaming van de erotiek, hun enige ware geliefde maar tegelijk een metafoor voor een pijnlijke seksuele eenzaamheid, ook wel een ‘machine célibataire’ genoemd. Deze functie van de machine in de moderne kunst en literatuur is ‘ontdekt’ door Michel Carrouges. De rol van de machine in het werk van Hermans heeft in tal van opzichten te maken met wat Carrouges de machine célibataire noemde, ook al leefden de schrijvers op wie Carrouges zich baseert, in het begin van de twintigste eeuw, een andere tijd dan waarin Hermans schreef.
III. De technomythologie in W.F. Hermans’ werk.
Pas in het perspectief van het voorgaande is het mogelijk een technomythologie van Hermans’ werk te ontwerpen, meent Smulders. Hij kiest daarbij Carrouges’ concept als uitgangspunt. Het bezwaar is dat het daarmee uit de context wordt gerukt, het voordeel is dat door de keuze voor dit concept ‘machine célibataire’ vanzelf duidelijk wordt dat Hermans’ behandeling van het thema er iets nieuws aan toevoegt. Helaas is Carrouges een onheldere schrijver, en hangt hij zijn idee helemaal op aan een duister kunstwerk, ‘Het grote glas’ van Marcel Duchamp, aldus Smulders. Hij zet daarom het begrip liever uiteen aan de hand van ‘In de strafkolonie’ van Franz Kafka. De betekenis van de martelmachine komt dicht in de buurt van de betekenis die de machine in het werk van Hermans heeft, en kan – ondanks de verschillen in behandeling - goed dienen als uitgangspunt voor een karakteristiek van de rol van de machine in Hermans’ werk, meent Smulders. Deze technomythologie in het werk van Hermans ziet er als volgt uit: Een hoofdpersonage bevindt zich tegenover de materie, die ofwel de gedaante heeft van de aarde als geologisch verschijnsel ofwel de gedaante van een vrouw. Een hoofdpersonage uit veel van Hermans’ verhalen heeft het verlangen zich te verenigen met de vrouw/de materie, maar slaagt meestal niet in zijn toenadering tot de vrouw en overleeft zijn toenadering tot de materie vaak niet. Toch is dit niet alleen negatief, want als uitvinder of bestuurder van de bemiddelende machine vindt het personage in zekere zin zijn bestemming wanneer hij door zijn eigen machine vernietigd wordt. De identificatie met de bemiddelende machine bij veel personages in Hermans’ werk is de uiting van een dieperliggend verlangen: het verlangen naar onmiddellijk contact met de werkelijkheid zoals de machine dat heeft. Onmiddellijk contact met de werkelijkheid jaagt veel personages angst aan; de machine is dan ook niet alleen en veilige bondgenoot tegenover de wereld, zij is in zekere zin wat veel van Hermans’ personages zelf willen zijn. Uit Preambule komt het bekende citaat: ‘Mijn grootste ongeluk is dat ik niet als een fototoestel ter wereld gekomen ben en dat ik niet met licht kan schrijven als een fototoestel.’
IV Hermans’ machines nader bekeken
Smulders onderscheidt Hermans’ machines in machines die de drift tot de waarheid uitdrukken (schrijfwerktuigen in de ruimste zin van het woord), machines die het erotisch verlangen uitdrukken (auto’s, trams, treinen) en machines die het verlangen naar macht over de tijd uitdrukken (klokken).
Hij bespreekt de machines vervolgens aan de hand van enkele teksten.
Bij de schrijfwerktuigen gaat hij nader in op Atonale uit 1942, De God Denkbaar Denkbaar de God uit 1957 en Het Evangelie van O. Dapper Dapper uit 1973, Achter borden Verboden Toegang uit de afdeling Kleine protokollen uit Het sadistische universum uit 1955 en Naar Magnitogorsk uit 1990.
Bij de auto’s, trams en treinen concentreert Smulders zich op twee korte teksten: Trams en treinen, eveneens uit Kleine protokollen uit Het sadistische universum, het gedicht Bewaakte overweg uit Horror coeli en andere gedichten, 1946, en Een veelbelovende jongeman uit 1949, opgenomen in Een landingspoging op Newfoundland.
Klokken nemen in Hermans’ werk een minder centrale rol in, zo speelt in Atonale en in Een wonderkind of een total loss de klok een ondersteunende rol. In Een heilige van de horlogerie heeft Hermans de klok tot mechanisch hoofdpersonage van een roman gemaakt.
In het inmiddels vijftigjarig oeuvre van Hermans is de machine voortdurend een thema geweest. Er zijn belangrijke constanten aan te wijzen, maar toch verandert er wel iets. De machines in zijn werk zijn verlangensmachines met teleurstelling als bijproduct, zij het dat de teleurstelling in de loop van de tijd met groeiende distantie wordt beschreven, meent Smulders. En ook al produceren ze slechts mislukkingen, ze doen dat dan toch maar. Van een machine kan men tenslotte op aan: ongetrouwde machines zijn immers monogaam, besluit Smulders. Al bijlage volgt Achter borden Verboden Toegang uit Het sadistische universum.
In zijn recensie (Literatuur: 13 (1996) 5 (sep-okt) 315-317 schrijft G.F.H. Raat, dat Smulders een boeiend thema heeft aangesneden. Bij al zijn waardering voor deze ambitieuze onderneming wil Raat toch op een paar zwakke kanten wijzen. Hij begrijpt niet waarom Smulders zich baseert op de studie van Carrouges, die hij zelf een onheldere schrijver noemt. Hij belast daarmee zijn betoog met nutteloze ballast. Verder beschrijft Smulders de technomythe van Hermans zonder veel argumentatie, en beschouwt hij te veel als metafoor voor een machine, meent Raat.
Wilbert Smulders
,
Willem Frederik Hermans
In:
Die niederländische und die flämische Literatur der Gegenwart; hrsg. von Frank Ligtvoet und Marcel van Nieuwenborgh
HanserMünchen [etc.]
, 1993 (p. 35)
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Wilbert Smulders
,
Literatuur is een gemediatiseerd medium
In:
Vooys : instituutsblad van het Instituut De Vooys voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
Plattegrond van de kunst en omstreken; [red.: Katinka de Bakker ... et al.; bijdragen: Frans Ruiter ... et al.]. Speciaal nr. van: Vooys
, 11 (1993) 3-4 (juli) 169-182
, 1993
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Bordewijk, F.
;
Cremer, Jan
werkelijkheidsgehalte
;
literatuur en media
Wilbert Smulders, Baudoin Yans, Michel Dupuis, Sonja Vanderlinden, J. De Visscher, G.F.H. Raat, Frans A. Janssen
,
De God bedrogen, bedrogen de God : een speurtocht door W. F. Hermans' filosofisch universum (Recueil de travaux d'histoire et de philologie, 0076-1311; 6e série, fasc. 42)
In:
Collège Érasme [etc.]Louvain-la-Neuve [etc.]
, 1992 (xlix, 503 p.)
Vorm:
Monografie/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
;
Nietzsche, Friedrich
;
Schopenhauer, Arthur
filosofie
Annotatie(s):
Oorspronkelijk proefschrift Leuven.
P. XV-XLIX Inleiding: de problematiek: filosofie en literatuur; p. 485-500 Bibliografie; p. 501-503 Index op de in boekvorm verschenen werken van W.F. Hermans; p. 504 Personenregister.
Recensies door: G.F.H. Raat in: Spektator 22 (1993) 2, p. 152-155; Wilbert Smulders in: Nieuwe taalgids 86 (1993) 5 (september), p. 441-446; Michel Dupuis in: Spiegel der letteren 35 (1993) 3-4, p. 332-333 (ook in: Rev. belge philol. hist.: 72 (1994) 3, p. 671-672); Frans A. Janssen in: Literatuur 10 (1993) 5 (september-oktober), p. 305; Sonja Vanderlinden in: Neerl. muros: 31 (1993) 3 (oktober), p. 60-61; Sonja Vanderlinden in: Ons erfdeel 37 (1994) 2 (maart-april), p. 272-274; J. De Visscher in: Tijdschr. philos.: 56 (1994) 2 (juni), p. 375-378.
Samenvatting:
Het boek van Yans is gebaseerd op zijn dissertatie uit 1990. Hij promoveerde aan de Université Catholique de Louvain.
In zijn voorwoord haalt Yans Michel Dupuis aan, die in zijn studie over Hermans’ verhalend proza, ‘Hermans’ dynamiek’, opmerkt dat Hermansonderzoekers dikwijls op een te fragmentarische en bovendien overdreven analytische manier te werk gaan. Het is tijd voor synthetische studies, zo stelde Dupuis. Yans sluit zich hierbij aan. Hij heeft niet de psychokritische benadering van Dupuis gevolgd maar Hermans’ ideeën en filosofische beschouwingen over de positie van de mens in de wereld bestudeerd. Talrijke critici en interpretatoren hebben al gewezen op Hermans’ verwantschap met A. Schopenhauer, M. Stirner, F. Nietzsche en L. Wittgenstein maar er bestaat geen studie over Hermans’ filosofisch universum. Alleen de raakpunten tussen Hermans en Wittgenstein werden vrij grondig onderzocht, ofschoon de geestesverwantschap tussen beide denkers vaak werd overdreven, zo stelt Yans. Hij noemt de studie van Vermeiren (‘Willem Frederik Hermans en Ludwig Wittgenstein: een taalspelen-analyse van het prozawerk van Willem Frederik Hermans, uitgaande van de levensvorm van het sadistische en chaotische universum’. Utrecht, 1986 [zie NIWI samenvatting], waartegen hij enkele ernstige bezwaren heeft. De vergelijkingen met Nietzsche en Schopenhauer zijn daarentegen nogal sporadisch, meestal oppervlakkig, en soms onjuist, vindt Yans. Hij wil trachten in deze leemte te voorzien. Voor de beschrijving van Hermans’ gedachtewereld richt Yans zich niet alleen op Hermans’ proza, maar ook op de meest relevante elementen uit zijn toneel- en dichtkunst.
In zijn ‘Inleiding’ behandelt Yans Hermans als ideeënschrijver en gaat hij in op de verhouding tussen filosofie en literatuur.
Deel I draagt de titel: ‘Zekerheid, waarheid en rationaliteit versus onzekerheid, verzinsel en irrationaliteit’. Na inleidende beschouwingen over de gebrekkigheid van de taal en het “schisma” tussen de humane en exacte wetenschappen behandelt de auteur achtereenvolgens de exacte wetenschappen (hoofdstuk 1), filosofie, theologie en godsdienst (hoofdstuk 2), ethiek (hoofdstuk 3) en de andere pseudo-wetenschappen (de geschiedwetenschap en de sociale wetenschappen) (hoofdstuk 4). In het grootste hoofdstuk, dat over filosofie, theologie en godsdienst wil Yans onderzoeken waarom de filosofie (volgens Hermans zelf geen wetenschap maar een kunstvorm) – net als de theologie en de godsdienst – een pseudo-wetenschap is. Het standpunt van Hermans wordt uitvoerig behandeld: aan de orde komen de ideeën uit de ‘Tractatus’ van Wittgenstein, en de dingen daaruit die Hermans ‘herkende’ als zijn eigen ideeën, Hermans’ mening over Heideggers filosofie, zijn interpretatie van Wittgensteins werk en de raakpunten tussen Freud, Nietzsche en Hermans. Daarnaast behandelt Yans in dit kader de volgende werken van Hermans: De God Denkbaar Denkbaar de God, Het Evangelie van O. Dapper Dapper, Onder professoren en Uit talloos veel miljoenen.
Deel II gaat over ‘Macht en onmacht; geluk en ongeluk’. In hoofdstuk 1 ‘Het leven een voortdurend sterven’ komen de raakpunten tussen Hermans en Schopenhauer uitgebreid aan bod. In hoofdstuk 2 ‘De totale nietigheid van het leven’ toont Yans aan dat Hermans’ pessimistische kijk op de vergeefsheid van het leven niet alleen opvallende raakpunten vertoont met Schopenhauers denken, maar ook met de existentiefilosofie, in het bijzonder met Sartre en diens ‘La nausée’. In het derde en laatste hoofdstuk van deel II, over ‘De intermenselijke verhoudingen,’ vergelijkt Yans Hermans’ denkbeelden over ‘de ander’ met de denkbeelden van Schopenhauer, Sartre, Wittgenstein en anderen. Zijn conclusie is dat voor Hermans de ander – menselijk of goddelijk – altijd een hinderpaal of een concurrent voor het eigen ik is. In een ‘Tot besluit’ analyseert Yans Hermans’ verhaal Atonale, waarin hij diens mensbeeld in een notendop verbeeld ziet.
G.F.H. Raat (Spektator: 22 (1993) 2, 152-155) ziet reeds in de ‘Inleiding’ zowel de kracht als de zwakte van Yans’ lijvige werkstuk. Interessant zijn de door Yans aangetoonde overeenkomsten tussen Hermans’ concept van ‘de klassieke roman’ en bepaalde opvattingen van Schopenhauer. Hier is volgens Raat Yans in zijn element, als ijverig lezer en inventarisator, “wat het descriptieve en enumaratieve karakter van zijn boek verklaart”. Raat mist echter in de ‘Inleiding’ een deugdelijke methodische verantwoording. De vraag op welke manier filosofische standpunten uit een literaire tekst kunnen worden afgeleid en wat dan het verschil tussen literatuur en filosofie is, wordt door Yans niet beantwoord. De grens tussen die twee wordt volgens hem gemarkeerd door beelden en symbolen, maar hij lijkt daarvóór al min of meer tot de conclusie gekomen te zijn dat deze scheidslijn niet bestaat. Later poneert Yans dat er geen duidelijk onderscheid is tussen het leven van de schrijver en dat van zijn personages, en tussen de ‘boodschap’ van de schrijver en die van diezelfde personages. Ten onrechte beschouwt Yans zijn bronnen (fictioneel werk, essays en interviews) als verwisselbaar, zo stelt Raat. Het vrijwel uitgewiste onderscheid tussen literatuur en filosofie is in de ‘Inleiding’ gekoppeld aan het verschil tussen het tonen van een idee en het poneren en verantwoorden van een idee. Raat vraagt zich af hoe hanteerbaar dit onderscheid is. Hij had graag willen vernemen op welke wijze volgens Yans een filosofisch idee in een literair werk wordt getoond. De literair-technische dimensie komt er bekaaid af, vindt Raat.
Hij heeft echter waardering voor de manier waarop Yans de uitleg die Hermans geeft van de ideeën van Wittgenstein, bespreekt. Hermans’ voorkeur blijkt uit te gaan naar de filosoof van de ‘Tractatus’, meer dan naar de latere filosoof van de ‘Philosophische Untersuchungen’.
In deel I baseert Yans zich voornamelijk op het beschouwend proza van Hermans en op uitspraken die hij in interviews heeft gedaan. Dit deel besluit hij met een kritische samenvatting van Hermans’ denkbeelden. In deel II krijgen zijn verhalende teksten meer aandacht. Dit deel wordt dan ook afgerond met de analyse van een verhaal, Atonale.
Yans verklaart dit verschil in benadering in zijn ‘Slotbeschouwingen’ met de opvatting dat Hermans rationaliteit en a-rationaliteit in zijn werk enigszins uit elkaar tracht te houden. De zingevende dimensie van zijn werk zou grotendeels samenvallen met zijn fictie, terwijl het kritisch-rationele facet van zijn denken in zijn essays naar voren treedt. Deze voorstelling van zaken vindt Raat hoogst aanvechtbaar. “Niet alleen wordt hier uit het oog verloren dat Hermans’ visie op de mens en wereld alles te maken heeft met zijn kennistheoretische opvattingen, bovendien wordt genegeerd dat zijn verhalende oeuvre, van Conserve tot en met Au pair, een illustratie vormt van deze opvattingen. De literatuur over Hermans wijst dat uit”, aldus Raat.
Deel II vindt Raat zwakker dan deel I. Het bekende mensbeeld van Hermans wordt met een (over)vloed aan bewijsmateriaal geïllustreerd. Met de humor van Hermans heeft Yans het moeilijk: de ironie in Elektrotherapie en Conserve ontgaat hem. Deel II is te wijdlopig en bevat een aantal gewrongen, vaak vergezochte, interpretaties. Yans jaagt op symbolen, die hij meent te kunnen ontraadselen met behulp van ander werk van Hermans en met de steun van symbolenlexica. Het stoort Raat dat Yans de symbolen die hij gevonden meent te hebben volautomatisch toepast, wat gekunstelde en banale resultaten oplevert.
De God Bedrogen Bedrogen de God is volgens Raat niet de synthetische studie geworden die Yans heeft willen schrijven. Daarvoor is er te weinig helderheid gebracht in de relatie tussen filosofie en literatuur. Het boek ontleent zijn waarde aan de bespreking van Hermans’ filosofische denkbeelden, voorzover vervat in zijn beschouwend werk. Het fictionele werk wordt echter gereduceerd “tot een verzameling filosofische uitlatingen van personages en tot en symbolenreservoir. De filosofische grondslag van Hermans’ literaire techniek en de daardoor geproduceerde betekenissen blijven helaas buiten beschouwing”.
Wilbert Smulders (Nieuwe taalgids: 86 (1993) 5 (sep) 441-446) stelt vast dat Yans zich baseert op het proza, het toneel en de poëzie van Hermans, maar dat hij in de praktijk van zijn onderzoek uiteraard ook uitvoerig gebruik maakt van de essays en van de interviews.
In zijn ‘Inleiding’ laat Yans zien dat Hermans de filosofie haar wetenschappelijke pretentie ontzegt en bij de literatuur inlijft. Hij neemt hiermee dezelfde positie in als de logisch-positivist R. Carnap, maar is tegelijkertijd Schopenhauers ideeën over de literatuur als ‘spiegel van het leven’ toegedaan. Smulders noemt het een verrassende uitkomst: Hermans tussen Schopenhauer en Carnap.
De grote waarde van deel I van Yans’ studie is volgens Smulders dat Hermans’ ideeën over de verschillende takken van wetenschap op systematische wijze besproken worden. Daarbij laat Yans zien dat hij wat betreft het vaststellen van de grenzen, waarbinnen het zinvol is uitspraken te doen, nog veel strenger is dan Wittgenstein en dat hij de ideeën van Wittgenstein niet alleen weergeeft maar ook interpreteert. In het hoofdstuk over filosofie, theologie en godsdienst is volgens Smulders Yans analyse van De God Denkbaar overtuigend: niet alleen een poëtische weergave van Wittgensteins denken maar er tevens de vervolmaking van. Bijzonder waardevol noemt hij ook de wijze waarop Yans de verschillen en overeenkomsten tussen Hermans en Wittgenstein in kaart brengt. Deel I is volgens hem heel vruchtbaar, “omdat Yans de eerste auteur is die op grond van een werkelijk grondige kennis van de volledige Wittgenstein en van Hermans’ complete werk op serieuze wijze en met respect aan Hermanskritiek doet.”
Ook over deel II, gewijd aan Hermans’ mensbeeld, is Smulders positief. Yans overtuigt door de gedegenheid van zijn filosofische en literaire kennis, en door de creativiteit waarmee hij verhalen waarover toch al veel is beweerd (zoals Manuscript in een kliniek gevonden en Het behouden huis), opnieuw beziet. Volgens Smulders laat hij duidelijk uitkomen hoe groot de affiniteit is tussen de opvattingen van Schopenhauer en die van Hermans, waarbij Hermans veel pessimistischer blijkt dan Schopenhauer. Over het aangrijpende thema van ‘de dood’ bij Hermans werd – voorzover Smulders weet – nog niet eerder geschreven.
In zijn slotbeschouwingen waarin hij volgens Smulders de rekening opmaakt van een buitengewoon groot en vruchtbaar onderzoek, bestrijdt Yans Dupuis’ standpunt dat Hermans’ werk sado-masochistisch zou zijn. In Yans’ ogen is Hermans’ wereldbeeld in de eerste plaats tragisch.
Toch is het beeld van de compromisloze en daardoor intens tragische, nietige mens volgens Smulders misschien niet geheel juist, omdat het niet compleet is. Yans stelt voortdurend de wereld in het werk van Hermans gelijk aan de wereld van de auteur Hermans. Maar tot de wereld van Hermans behoren ook een aantal zaken, die het tragische beeld relativeren. Smulders noemt de humor van de polemist Hermans, de vitale agressie en de tomeloze energie waarmee Hermans zijn ontluisterend mensbeeld in het gezicht slingert van een culturele gemeenschap die doortrokken is van humanisme en idealisme. Hij vraagt zich af of Hermans’ zwartgalligheid niet beschouwd moet worden als een soort filosofische homeopathie, met het doel de kwade sappen bij hemzelf uit te drijven. Yans heeft zich deze vragen niet gesteld, en dat kan hem niet verweten worden. De neerlandistiek mag zichzelf gelukwensen met dit wetenschappelijke cadeau uit België, zo besluit Smulders zijn recensie.
Michel Dupuis stelt (in: Spiegel der letteren; 35 (1993) 3-4, p. 332-333, en in: Revue belge de philologie et d’histoire: 72 (19940 3, p. 671-672) dat Yans de houding van W.F. Hermans tegenover de filosofie grondiger en op een meer synthetische manier onder de loep wil nemen dan tot dusver is gedaan (bijvoorbeeld door Dupuis zelf wiens benadering behalve filosofisch grotendeels ook psychologisch is in zijn ‘Eenheid en versplintering van het ik’. Hasselt, 1976, resp. ‘Hermans’ dynamiek’. ‘s-Gravenhage, 1985 [zie NIWI samenvatting], of door K. Vermeiren die zich beperkt tot een vergelijking met L. Wittgenstein (‘Willem Frederik Hermans en Ludwig Wittgenstein’. Utrecht, 1986 [zie NIWI samenvatting]). Yans beperkt zich daarbij niet tot filosofen die door Hermans zelf zijn genoemd of die naar aanleiding van zijn werk door critici zijn aangehaald, maar maakt een synthese van Hermans’ standpunten tegenover wetenschap, godsdienst, ethiek, maatschappijvormen en waardenstelsels allerhande, zo stelt Dupuis. Hij noemt het onvermijdelijk dat Yans bij dit alles dikwijls voortborduurt op bevindingen van zijn wegbereiders, maar rekent het hem wel aan dat zijn terloopse verwijzingen vooral gericht zijn op details of op naar zijn mening aanvechtbare interpretaties, terwijl bronvermelding vaak uitblijft waar men die zou verwachten.
Eric Smulders
,
Een theoretische inleiding tot de semiotiek : grenzen en mogelijkheden van de literatuursemiotiek
In:
Opossum : tijdschrift voor historische en kunstwetenschappen
, 1 (1991) 3 (september) 6-16
, 1991
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Hoek, L.H.
semiotiek
Annotatie(s):
O.a. over: Hoek, L.H. Literatuursemiotiek. In: Vormen van literatuurwetenschap: moderne richtingen en hun mogelijkheden voor tekstinterpretatie; R.T. Segers (red.). Groningen, 1985, p. 137-170.
Wilbert Smulders, G.F.H. Raat
,
Met de linker- en rechterhand geschreven : Willem Frederik Hermans en de literaire conventies (BBLiterair)
In:
Verboden toegang: essays over het werk van Willem Frederik Hermans, gevolgd door een vraaggesprek met de schrijver; bezorgd door Wilbert Smulders; [met bijdragen van] Michel Dupuis ... [et al.]
De Bezige BijAmsterdam
, 1989 (p. 84-121)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
realisme
;
literaire conventies
;
droomverhaal
;
persoonlijke mythologie
Internet:
/tekst/smul003metd01_01/
Annotatie(s):
Lezing, gehouden in het kader van een nascholingscursus voor neerlandici, in 1987-1988 georganiseerd door de SOL/COCMA te Utrecht.
Reactie: Hardnekkige beelden: over 'Dokter Klondyke' van Willem Frederik Hermans, door G.F.H. Raat. In: Betrokken buitenstaander: opstellen voor Kees Fens ter gelegenheid van zijn afscheid als hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde aan de Katholieke Universiteit Nijmegen; onder red. van Jos Joosten & Jan de Roder. Baarn, 1994, p. 124-138.
Samenvatting:
Volgens Smulders is het gehele oeuvre van Hermans, vanaf zijn eerste novellenbundel uit 1948, Moedwil en misverstand, afwisselend met de linkerhand (droomverhaal) en met de rechterhand (realisme) geschreven.
De manier waarop Hermans zich van de conventies van beide grondvormen heeft bediend, en de ontwikkeling die zijn werk op dat punt doormaakt, is het onderwerp van zijn bijdrage.
Smulders onderscheidt drie periodes in Hermans’ schrijverschap. In de eerste periode (tot 1957) bestaan de beide verhaaltypen naast elkaar. Smulders illustreert dat aan twee vroege verhalen, het droomverhaal Atonale en de realistische novelle Elektrotherapie uit Moedwil en misverstand die hij min of meer zuivere vertegenwoordigers van de respectievelijke grondvormen noemt.
Vanaf 1957 laat Hermans het droomverhaal min of meer varen en schrijft verhalen waarin de grondvormen van het droomverhaal en het realisme in elkaar zijn geschoven, door Smulders ‘misleidend realisme’ genoemd.
Het beste voorbeeld hiervan noemt hij De donkere kamer van Damokles uit 1958. Smulders rekent ook Nooit meer slapen (1966), Herinneringen van een engelbewaarder (1971) en Een wonderkind of een total loss (1967) hiertoe. Om te laten zien hoe deze vormelijke twee-eenheid werkt, analyseert hij het verhaal Een wonderkind of een total loss uit de gelijknamige bundel.
Na de eerste periode (1946-1957) en de breuk rond 1957, vanaf welk moment het misleidend realisme domineert, ziet Smulders een tweede breuk rond 1975. Ook al zijn er in beide perioden uitzonderingen te noemen, toch ziet Smulders in de derde periode twee onvervalst realistische romans verschijnen: Onder professoren (1975) en Uit talloos veel miljoenen (1982). Door een deel van de kritiek is deze laatste breuk als negatief geïnterpreteerd, volgens Smulders ten onrechte: in deze romans tekent volgens hem de auteur met een uiterst alerte woede een scherp tijdsbeeld van het tumultueuze universitaire milieu van de jaren zeventig.
Ineke Bulte (Nieuwe taalgids: 84 ( 1991) 2 (mrt) 169-171) schrijft in een scherpe reactie dat de in de vraagstelling van Smulders inbegrepen onafhankelijkheid van de grondvormen droomverhaal en realistisch verhaal op niets is gebaseerd. Volgens Smulders zelf zouden twintigste-eeuwse teksten, ook van Hermans zelf, in tegenstelling tot teksten uit de negentiende eeuw, eigenschappen van beide genres vertonen.
Verder zegt Smulders aan te sluiten bij David Lodge, maar Bulte vindt bij Smulders weinig terug van Lodge’s interessante theorie over de metaforische organisatie van het droomverhaal en de metonymische organisatie van het realistische verhaal. Ze vindt zijn betoog evenmin aansluiten bij de opstellen over Hermans’ taalopvatting en poëtica, en als hij in een voetnoot meedeelt dat de verhalen Preambule, Paranoia en Het behouden huis realistisch zijn, en de andere drie teksten uit de bundel Paranoia droomverhalen, ontzinkt haar de moed om zijn werkwijze te doorgronden en op haar bruikbaarheid te toetsen.
In tegenstelling tot Bulte vindt Ruud A.J. Kraaijeveld (Dietsche warande en Belfort: 135 (1990) 4 (aug) 494-496) het essay van Smulders van meer belang dan dat van Ruiter, al vraagt hij zich af of de ontwikkelingsgang die Smulders aangeeft, met zulke scherpe breuken, ook inderdaad de werkelijkheid weergeeft. Smulders zelf noemt al uitzonderingen en ook sommige publicaties uit de derde periode (met name de vier ‘zwarte’ novellen waaronder Homme’s hoest) kun je, volgens Kraaijeveld, moeilijk realisme onvervalst realistisch noemen.
G.F.H. Raat (Hardnekkige beelden: Over ‘Dokter Klondyke’van Willem Frederik Hermans. In: Betrokken buitenstaander: opstellen voor Kees Fens ter gelegenheid van zijn afscheid als hoogleraar Nederlandse letterkunde aan de Katholieke Universiteit Nijmegen; onder red. van Jos Joosten en Jan de Roder. Baarn, 1994, p. 124-138) beschrijft Dokter Klondyke en reageert vervolgens op het artikel van Smulders en met name op de plaats die Dokter Klondyke volgens Smulders inneemt in de ontwikkeling van Hermans’ werk. Hermans’ verhaal werd geschreven in januari 1946, voor het eerst gepubliceerd in Criterium en later gebundeld in Moedwil en misverstand (1948).
Raat herleidt het verhaal tot bepaalde dominante elementen in het werk van Hermans. Deze elementen vormen volgens hem de steunpunten van een statisch universum. Smulders daarentegen heeft geprobeerd de ontwikkeling in het werk van Hermans te belichten en de plaats die Dokter Klondyke daarin inneemt.
Raat heeft de nodige bedenkingen tegen Smulders’ poging. In de eerste plaats vindt hij de definitie van droomverhaal zeer ruim en daardoor weinigzeggend. En het realistische verhaal, zoals omschreven door Smulders, is volgens Raat in de literatuur van de twintigste eeuw naar de periferie gedrongen, zodat het zich slecht leent ter karakterisering van het werk van Hermans. Dit blijkt volgens hem als Smulders zijn beschrijving van het werk van Hermans baseert op de genoemde twee typen.
Het lijkt Raat niet vol te houden dat Hermans ooit zuiver realistische verhalen heeft geschreven. Elektrotherapie, door Smulders een realistisch verhaal genoemd uit de periode voor 1958, kan volgens Raat niet gereduceerd worden tot werkelijkheidsbeschrijving. Hij wijst daarbij op de symboliek van de ultrakortegolfzender. Dit geldt nog sterker als Smulders andere werken uit die periode in de beschouwing betrekt, zoals De tranen der acacia’s (1949) en het titelverhaal van Paranoia. Smulders noemt ze realistische verhalen, wat volgens Raat volstrekt niet aannemelijk te maken is. Raat stelt dat het misleidend realisme, dat Smulders pas in 1958 wil laten ingaan, al het proza van Hermans waarin een vertrouwd aandoende wereld wordt opgeroepen, kenmerkt. Hermans heeft verhalen geschreven die zich, geheel of gedeeltelijk, en in verschillende gradaties, verwijderen van de gangbare realiteit, zoals Dokter Klondyke, Glas, en De teddybeer. Deze verhalen vertonen droom- en nachtmerrieachtige trekken, waarbij de afstand tot de werkelijkheid varieert, soms zelfs binnen één verhaal. Dit demonstreert hij aan de hand van Dokter Klondyke.
Tenslotte vraagt hij zich af hoe dit verhaal bij de lezer voortleeft, of hij zich alleen de krachtige beelden van de laatste bladzijden herinnert. “Een beeld dat de lezer behaagt, is bijna onaantastbaar”, zo schrijft Raat aan het eind van zijn essay. Dit geldt in hoge mate voor de beelden die hun ontstaan mede danken aan toevallig bij de lezer aanwezige kennis van de realiteit die tot literatuur is getransformeerd. De lezer zal zijn hardnekkige beelden koesteren en, denkend aan Dokter Klondyke, de blauwe tram over de Admiraal de Ruijterweg zien rijden.
Wilbert Smulders
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damokles. 29e dr. Amsterdam, 1988]
In:
Lexicon van literaire werken: besprekingen van Nederlandstalige literaire werken 1900-heden; onder red. van A.G.H. Anbeek van der Meijden, J. Goedegebuure, M. Janssens. Hoofdwerk (januari 1989)
Wolters-NoordhoffGroningen
, 1989 (p. 1-12, I-II)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Losbladige uitgave.
P. I-II Secundaire literatuur.
Wilbert Smulders, Wium van Zyl
,
Die hantering van karakters in W.F. Hermans se 'Herinneringen van een engelbewaarder'
In:
s.n.[S.l.
, [1987] (453 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
karakters
Annotatie(s):
Proefschrift Universiteit van Stellenbosch.
Bl. [2] Voorwoord; p. 444-449 Lys van genoemde en aangehaalde werke; p. 449-453 Geraadpleegde resensies oor Herinneringen van een engelbewaarder.
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Recensie door Wilbert Smulders in: Nieuwe taalgids 83 (1990) 5 (september), p. 449-453.
Samenvatting:
In het voorwoord van zijn proefschrift schrijft W.J. van Zyl dat de grondslag voor zijn studie is gelegd tijdens zijn verblijf in Nederland in 1984 toen hij inspirerende gesprekken kon voeren met zijn vroegere Utrechtse docenten prof. A.L. Sötemann, dr. L. Mosheuvel, prof. J.J. Oversteegen en dr. K. van der Watering.
In zijn inleiding omschrijft hij de door hem gekozen term ‘karakter’ als probleemterm. Terwijl de term ‘personage’ in het Nederlands gebruikelijk is, wordt in het Afrikaans, net als in het Engels, eerder naar ‘karakter’ (‘character’) verwezen. De Nederlandse term, die benadrukt dat het om het spelen van een rol gaat, past beter bij de uitgangspunten van Van Zyl, maar “die term gaat egter in teen ‘n ou en algemene skryftradisie in Afrikaans en sal nie alleen lomp aandoen nie, maar ook verwarring veroorsaak.” Van Zyl gebruikt daarom toch ‘karakter’ als synoniem van het Nederlandse personage, en ‘karaktereigenschappen’ en ‘aard’ als synoniemen van het Nederlandse ‘karakter’.
Van Zyl onderscheidt bij de theorieën over de benadering van romankarakters twee stromingen, de stroming waarbij de nadruk wordt gelegd op de menselijkheid van de karakters (de mimetische stroming) en anderzijds hun functie binnen de literaire communicatie. In de jaren zestig begonnen onderzoekers als Sötemann de nadruk te leggen op de communicatiefunctie van karakters. Van Zyl verwijst, als hij spreekt over de rol van de lezer, naar de definitie van literaire interpretatie bij J.J. Oversteegen: “een interpretatie is een voorstel tot semantische ordening van de tekstgegevens, op basis van eenduidige beschrijvingen van de linguïstisch gegeven mogelijkheden, en met expliciete argumentatie omtrent de keuzen die niet in talige feiten gefundeerd kunnen worden.” ( J.J. Oversteegen: Beperkingen, methodologische recepten en andere vooronderstellingen en vooroordelen in de moderne literatuurwetenschap. Utrecht, 1982).
Wat zijn de mogelijkheden voor de onderzoeker als hij zich richt op de omschrijving van karakters, zo vraagt Van Zyl zich af. Moet hij een uitgebreid receptie-onderzoek doen bij een groep lezers en daaruit conclusies trekken of moet hij zich in de positie van de lezer plaatsen (zoals Oversteegen uiteindelijk ook doet) en dan zorgvuldig alle realisatiemogelijkheden onderzoeken. Van Zyl kiest voor het laatste mogelijkheid, de ‘implied reader’ en hanteert het onderscheid tussen ‘romanwerkelijkheid’ en ‘leeswerkelijkheid’ dat door W. Smulders is voorgesteld (W. Smulders. De literaire misleiding in ‘De donkere kamer van Damokles’. Utrecht, 1983 [zie NIWI samenstelling]). Hij stelt de lezer voor als een geïmpliceerde figuur die – op grond van zijn voorkennis van de gewone werkelijkheid en van de historische werkelijkheid van mei 1940 (de tijd waarin de handeling van Herinneringen van een engelbewaarder gesitueerd is), én op grond van zijn verwachtingen voortdurend hypotheses opwerpt over de aard van de personages.
In hoofdstuk 2 ‘Leser en engelbewaarder’ gaat Van Zyl na hoe de lezer geleid wordt bij het vormen van een beeld van het personage van de engelbewaarder engelbewaarder.
In hoofdstuk 3 (‘Die engelbewaarder as verteller’) analyseert Van Zyl de uiterst emotionele, in cliché’s sprekende engelbewaarder als verteller. Zijn conclusie is dat de auteur (of ‘vertelinstantie’) door de engelbewaarder als verteller te presenteren het idee van de alomtegenwoordige, alwetende verteller, bovendien in dit geval van rooms-katholieke signatuur, enigszins belachelijk maakt.
In hoofdstuk 4 (‘Alberegt, ‘n “realistiese” hoofdkarakter) Alberegt benadert Van Zyl het voornaamste personage van vier verschillende kanten: 1. de gegevens waaruit de lezer zich een beeld vormt van Alberegt (zijn uiterlijk, emoties, beroep, drankprobleem); 2. de vooruitwijzende elementen in de tekst met betrekking tot Alberegts avonturen; 3. de kennis, resp. onkunde met betrekking tot de situatie in mei 1940 en zijn optreden als officier van justitie. Bij dit onderdeel van zijn analyse gebruikt Van Zyl deel 2 en 3 van ‘Het koninkrijk der Nederlanden in de Tweede wereldoorlog’ van dr. L. de Jong, dat in 1969, resp. 1970 verscheen. In de Aantekeningen achterin zijn roman – die een jaar na deel 3 verscheen – heeft Hermans verwezen naar dit werk van De Jong, volgens een criticus als Piet Grijs (J.C. Brandt Corstius) slechts bedoeld “om ons te belazeren”. Van Zyl gaat in op de gevallen waaruit de lezer impliciet commentaar op het werk van De Jong kan aflezen; 4. Alberegts verhouding tot andere karakters.
In hoofdstuk 5 (‘Die randfigure’) behandelt Van Zyl alle bijfiguren, waarbij hij aan wil tonen dat Hermans ook via deze randfiguren de lezer zoveel mogelijk in onzekerheid laat, of met andere woorden de leeswerkelijkheid destabiliseert.
Wilbert Smulders ( Nieuwe taalgids: 83 (1990) 5 (sep) 449-453) heeft naast bewondering voor de systematische werkwijze en accuratesse waarmee Van Zyl te werk is gegaan, ook kritiek. Hij wil echter benadrukken dat Van Zyls studie een grote verdienste heeft die er niet aan is af te lezen. Geboren en getogen in Zuid-Afrika en, behalve op grond van kortdurende bezoeken aan Nederland, niet van nature bekend met de Nederlandse cultuur, heeft Van Zyl zich volledig toegang weten te verschaffen tot deze door en door Hollandse roman.
Van Zyls hoofdthese, namelijk dat de roman de leeswerkelijkheid tot aan de laatste bladzijde blijft destabiliseren en dat dit proces op het punt van de personages tot in de kleinste onderdelen verankerd is, noemt Smulders zonder meer overtuigend. Het is volgens Smulders geen sensationele uitkomst maar juist omdat het voor de hand ligt, wordt de uitkomst pas overtuigend door de nauwkeurige manier waarop de onderzoeker het literaire mechanisme beschrijft.
Smulders heeft echter kritiek op het feit dat Van Zyl nergens uitlegt waarom hij met betrekking tot deze roman nu juist de personages in het centrum van de aandacht plaatst. Waarom niet iets algemeners genomen, de ironie bijvoorbeeld, waarvan de personages een bijzondere representatie vormen? Of waarom niet iets specifiekers, de geraffineerde literaire strategie waarmee de enorme ruimte waarin de roman zich afspeelt (heel Nederland, zelfs de lucht boven Nederland) steeds weer wordt teruggebracht tot dat ene eenrichtingsweggetje, de Maarlse Steeg?
Van Zyl heeft volgens Smulders niet genoeg oog gehad voor de ironische functie van het koppel engelbewaarder/duivel. Dat zou samenhangen met het feit dat Van Zyl er geen moment bij stilstaat dat deze roman in het werk van Hermans een bijzondere positie inneemt. Herinneringen van een engelbewaarder is volgens Smulders Hermans’ meest sombere, genadeloze roman, loodzwaar zelfs. De gebeurtenissen zijn futiel, belachelijk zelfs en van een zinloze treurigheid: een officier van justitie die een verkeersfout begaat, wat een illegaal in Nederland verblijvend joods kind het leven kost. Nergens anders in Hermans’ oeuvre kent de romanwerkelijkheid een zo hoog ‘operette-gehalte’ en wordt tegelijkertijd iets zo gruwelijks als schuld aan de dood van een kind zo realistisch uitgemeten, meent Smulders. De enige verlichting voor de lezer komt via de ironie.
Van Zyl heeft hier geen oog voor, of heeft het niet meegewogen omdat hij – “geheel volgens de literair-kritische zeden van de immanente interpretatie”- konsekwent binnen de roman is gebleven. Toch vindt Smulders dat hij de vraag of de engelbewaarder nu de hele tekst vertelt of slechts gedeelten ervan nogal schools en niet erg vruchtbaar.
Een ander bezwaar is dat Van Zyl wel erg systematisch te werk gaat en alle personages (dus ook Sysy en Ottla Lindenbaum) dezelfde behandeling geeft en zo de indruk wekt dat de roman geen centrum zou hebben. Volgens Smulders draait de hele hele handeling om deze twee vrouwelijke personages die tegelijkertijd zo afwezig zijn. Alberegt kleurt Sysy op een hele speciale manier en het meisje Ottla geeft een zeldzaam zware lading aan de hele handeling.
Het bezwaar van de strak volgehouden immanente werkwijze wreekt zich ook bij Van Zyls tekening van de verhouding Alberegt-Erik LoosecaatAlberegt-Erik Loosecaat. Hoe specifiek en genuanceerd deze verhouding is, kan pas duidelijk worden als men er bijvoorbeeld de paren Arthur-OskarArthur-Oskar (uit De tranen der acacia’s) of Osewoudt-DorbeckOsewoudt-Dorbeck (uit De donkere kamer van Damokles) naast legt. Smulders noemt de ironie waarmee de tegenspeler van Alberegtgetekend wordt opmerkelijk: “in een boek van een auteur die deze soort ironie tot ver over de helft van zijn oeuvre buiten de deur heeft willen houden.”
Smulders stelt vast dat Van Zyls studie nauwgezet en systematisch is en wat zijn hoofdthese betreft geheel overtuigt. Ondanks zijn kritiek vindt hij deze buitenlandse studie een aanwinst voor de neerlandistiek.
Wilbert Smulders
,
Even op de bel trappen
In:
NRC Handelsblad
, (2003) (2 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
Annotatie(s):
Over: Havenaar, Ronald. Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
Bengt Söderbergh
,
Holland : står det alldeles stilla?
In:
Expressen
, (1969) (28 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Den blinden fotografen (Moderna Holländska berättare, p. 42-68)
Marlene van Soest
,
Vestdijk en de literaire schandalen
In:
Vestdijkkroniek : tijdschrift voor Vestdijkstudie
, (1988) 59 (juni) 36-46
, 1988
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Braak, Menno ter
;
Duinkerken, Anton van
;
Blaman, Anna
;
Schaik-Willing, Jeanne van
;
Vestdijk, S.
literaire kritiek
Ronald Soetaert
,
W.F. Hermans in de poppenkast
In:
De Morgen
, (1980) (19 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
Ronald Soetaert
,
Hermans’ metafoor
In:
De Morgen
, (1982) (29 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Ronald Soetaert
,
Verrassing bleef uit
In:
De Morgen
, (1980) (6 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Homme’s hoest. Amsterdam, 1980.
Ronald Soetaert
,
De avonturen van Hermans
In:
De Morgen
, (1983) (5 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur, supplement. Parijs, 1983.
Maartje Somers
,
Hermans in tutu
In:
Het Parool
, (1995) (8 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de theatervoorstelling 'Hermans hand' door Dick Raaijmakers, uitgevoerd door de theatergroep Hollandia.
Göran Sonnevi
,
Det finns bara ett enda verkligt ord : kaos
In:
Bonniers litterära magasin
, 34 (1965) 10 (december) 770-771
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Stockholm, 1965.
Lennart Sörensen
,
Sprucken vision
In:
Bonniers litterära magasin
, 38 (1969) 1 (januari) 68
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Aldrig mera sova [= Nooit meer slapen]. Stockholm, [1968].
A.L. Sötemann
,
Hat der niederländische Roman die Krise der Gattung überwunden?
In:
Literatur in den Niederlanden und Flandern: Vorträge gehalten bei der Begegnung mit den Niederlanden in Köln, Herbst und Winter 1985/86; [hrsg. von Herman Vekeman und Herbert Van Uffelen]. 2. korr. Aufl
RungeKöln
, 1987 (p. 139-159)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Claus, Hugo
;
Boon, Louis-Paul
roman
;
literaire conventies
Annotatie(s):
1e dr. 1986, p. 125-143.
A.L. Sötemann
,
De zogenaamde crisis van de roman : een voordracht in Duitsland
In:
De gids : nieuwe vaderlandsche letteroefeningen
, 149 (1986) 4 (juni) 243-253
, 1986
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Claus, Hugo
;
Brakman, Willem
;
Couperus, Louis
;
Emants, Marcellus
;
Boon, Louis-Paul
roman
Annotatie(s):
Lezing, gehouden te Keulen op 23 januari 1986 in het kader van een 'Begegnung mit den Niederlanden'.
A.L. Sötemann, W. Blok
,
Tijdopnamen
In:
Wolters-NoordhoffGroningen
, 1971 (19 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Beets, Nicolaas
roman144Z/02
Annotatie(s):
Rede uitgesproken bij de officiële aanvaarding van het ambt van gewoon hoogleraar in de Nederlandse letterkunde aan de Rijksuniversiteit te Groningen op dinsdag 25 mei 1971.
Recensie door A.L. Sötemann in: Stutterheim-nummer. Speciaal nr. van: Nieuwe taalgids 64 (1971) 5 (september), p. 438-440.
W.P. Spaan
,
Omnibus
In:
Vrij Nederland
, (1962) (1 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
Henk Spaan
,
Adriaan van Dis
In:
Het Parool
, (1983) (19 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. Henk Spaan
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dis, Adriaan van
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans in Van Dis' VPRO-praatprogramma.
Henk Spaan
,
Begrip
In:
Het Parool
, (1984) (23 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
getekend portr. Henk Spaan
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Federatie van Welzijnsorganisatie van Surinamers acht optreden van Hermans tijdens de Nacht van de Poëzie uit den boze vanwege zijn vermeend racisme.
Erik Spaans
,
Hella Haasse ondervraagt een onverstaanbare W.F. Hermans in Zeeland : 'Nederlandse literatuur? Speelgoed'
In:
De Volkskrant
, (1991) (4 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Haasse, Hella S.
Annotatie(s):
Op 1 maart 1991 start in Vlissingen de twee jaar door Nederland reizende tentoonstelling 'In het spoor van Willem Frederik Hermans' n.a.v. het feit dat 'Nooit meer slapen' 25 jaar geleden is verschenen en de zeventigste verjaardag van Hermans. Hella Haasse en Hermans in een openbaar gesprek met elkaar als voorafje.
André Spaansen
,
W.F. Hermans blijkt redelijker docent dan legende wil
In:
Metro
, (2002) (13 februari) 12
Annotatie(s):
Over Hermans' tijd als docent aan de RU Groningen.
Geert van der Speeten
,
W.F. Hermans in slow motion
In:
De Standaard
, (1996) (6 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de theatervoorstelling 'Hermans hand' door Dick Raaijmakers, uitgevoerd door de theatergroep Hollandia.
Hedwig Speliers
,
De mens is veel laffer dan hijzelf weet
In:
Speliers, Hedwig. Die verrekte gelijkhebber: polemieken
Brugge [etc.]
, 1973 (p. 177-180)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Jan Spierdijk
,
W.F. Hermans als giftige verteller : ongelijk gehalte in 'Wonderkind'
In:
De Telegraaf
, (1967) (18 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
P. Spigt
,
[Over: Hermans, W.F. Fotobiografie. Amsterdam, 1969]
In:
Rekenschap : driemaandelijks tijdschrift voor wetenschap en kultuur
, 16 (1969) 4 (december) 209-210
, 1969
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
C.M. Spijkers
,
Willem Frederik Hermans : Herinneringen van een engelbewaarder
In:
Twentsche courant
, (1971) (13 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
C.M. Spijkers
,
Moderne roman soort parabel : opstandigheid en haar uitingsvorm in de literatuur
In:
Twentsche courant
, (1968) (22 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
'Nooit meer slapen' als belangrijk onderdeel in verhaal over opstandigheid in de moderne Nederlandse literatuur.
Corine Spoor
,
W.F. Hermans en de angst voor de donkere kamer
In:
De Tijd
, (1986) (15 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto’s uit besproken boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Koningin Eenoog. Amsterdam, 1986.
Van 6 september t/m 12 oktober 1986 waren de foto’s van Hermans te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
In de rubriek ‘Vandaag of morgen’.
Corine Spoor
,
W.F. Hermans : tegenstanders pesten met een kwinkslag
In:
De Tijd
, (1985) (16 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Bzzlletin 13 (1985), nr. 126, Hermans-nummer.
In de rubriek 'Vandaag of morgen'.
Corine Spoor
,
Het ongelijk van W.F. Hermans
In:
De Tijd
, (1986) (31 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Galen Last, H. van. De spoken van W. F. Hermans : een kleine bijdrage tot de moderne cultuurgeschiedenis van Nederland. Nijmegen, 1986.
In de rubriek 'Vandaag of morgen'.
Corine Spoor
,
'Echte romans beginnen stilzwijgend met : Er was eens...' : Literaire lezing met kortstondig incident
In:
De Tijd
, (1987) (23 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans en F. Rottenberg; demonstrant; Hermans door Michiel Wijnbergh
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans houdt, ondanks besluit Gemeentebestuur Amsterdam tot boycot van hem, toch een lezing in De Balie in Amsterdam.
J.F. Staal
,
Het glas staat zo lang op tafel tot het breekt
In:
Het Parool
, (1967) (24 juni)
Vorm:
Polemiek
illustraties:
portr. J.F. Staal
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Ook in: Nieuw Utrechts Dagblad van dezelfde datum.
J.F. Staal
,
Wat leven in de filosofie
In:
Het Parool
, (1967) (3 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Aanvullend artikel van H. Mulder (Wie was Wittgenstein) [met portret Van Wittgenstein].
Ook in: Nieuw Utrechts Nieuwsblad, 3 juni 1967.
J.F. Staal
,
[Over: Wittgenstein, Ludwig. Tractatus logico-philosophicus. vert. [uit het Duits] en van een naw. en aant. voorz. door W.F. Hermans. Amsterdam, 1975]
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Wittgenstein, Ludwig. Tractatus Logico-Philosophicus; vert. en van een nawoord en aant. voorz. door W.F. Hermans. Amsterdam, 1975.
Marinus van Staveren
,
'King Kong' na 13 jaar in première
In:
De Telegraaf
, (1981) (6 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Adele Bloemendaal als Prins Bernhard
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
Eric van der Steen
,
Studententoneel zonder 'Test'
In:
Nieuw Utrechtsch Dagblad
, (1965) (1 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over een afgelaste uitvoering van 'De psychologische test'.
Yves van de Steen
,
Van zwavelzuur naar ironie? : het relaas van een mislukking
In:
Algemeen Handelsblad
, 27 (1982) 128-129 (november 1981-januari 1982) 40-46
, 1982
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jeroen Steenbakkers
,
Hermans en Céline
In:
De literaire magneet: essays over Willem Frederik Hermans en de moderne tijd; onder red. van Frans Ruiter en Wilbert Smulders; [bijdragen]: Ernst van Alphen ... [et al.]
De Bezige BijAmsterdam
, 1995 (p. 38-65)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
;
Du Perron, E.
;
Malraux, André
Forum (tijdschr.)
;
receptie van L.-F. Céline
Annotatie(s):
Bewerkte tekst van een lezing, gehouden op een postacademisch symposium voor neerlandici op 12 en 13 december 1993 te Utrecht.
Samenvatting:
Op 4 januari 1952 schreef W.F. Hermans een essay in ‘Het vaderland’, getiteld ‘De typische proletariër; Céline en Kafka’. Hij schrijft daarin dat hij op zijn zeventiende de twee auteurs heeft ‘ontmoet’, die hij voor zijn belangrijkste literaire ontdekkingen houdt en die volgens hem de twee werkelijk grootste genieën van de eerste helft van de twintigste eeuw zijn, namelijk Louis-Ferdinand Céline en Franz Kafka. In 1952 was Kafka in Nederland ruimschoots bekend, maar Céline werd in die tijd in heel Europa doodgezwegen vooral vanwege zijn antisemische pamfletten, stelt Steenbakkers. Dit positieve oordeel van Hermans botste met de afwijzing van Forum-critici E. Du Perron en Menno ter Braak. Steenbakkers wil in zijn artikel de vraag beantwoorden in hoeverre het verschil in waardering voor Céline informatie oplevert over de verhouding tussen Hermans en de auteurs rond Forum en waarom de romans van Céline voor Hermans zo aantrekkelijk waren.
Hermans’ essays vormen in zekere zin het sluitstuk van de vroege receptie van Céline in Nederland, die begon na publicatie van ‘Voyage au bout de la nuit’ in 1932. Du Perron reageerde aanvankelijk positief, maar kreeg al snel aarzelingen. Ter Braak vond de roman matig, Vestdijk heeft hem niet eens besproken. De bezwaren van Forum zijn tweeledig: het is weinig overtuigend dat Céline de gek Bardamu, en niet zichzelf tot hoofdpersonage maakte (Du Perron) en een tweede punt van kritiek betreft de stijl en het taalgebruik. De vergelijking met de Franse auteur André Malraux, die door Forum zeer werd gewaardeerd (Du Perron vertaalde ‘La condition humaine’) viel voor Céline ongunstig uit. Rond 1935 volgden vele critici de mening van de Forum-groep. Malraux werd intelligent en een grote persoonlijkheid genoemd, Céline proleterig, banaal en nihilistisch. Voor Céline bestond er geen menselijke waardigheid in de betekenis die Malraux en Forum eraan gaven. Hij was veel nihilistischer dan de op dat moment meest nihilistische Nederlandse auteur: Menno ter Braak.
Steenbakkers meent dat het uiteindelijk verschil, en dus ook de uiteindelijke afwijzing door Forum van Céline, ook al betrof de kritiek meestal de vorm, teruggebracht kan worden op twee verschillende visies op de werkelijkheid.
Hermans wijst er in zijn essay nadrukkelijk op dat hij ‘Voyage au bout de la nuit’ al voor de oorlog had gelezen en dat zijn oordeel op onafhankelijke wijze is ontstaan. Dit essay uit 1952 verschijnt in de tijd waarin er veel commotie ontstond na het verschijnen van zijn roman Ik heb altijd gelijk. Steenbakkers benadrukt dat de romans van Céline en Hermans om dezelfde reden weerstand opriepen; ook laten de beide romans qua vorm en qua inhoud duidelijke parallellen zijn. De opvallendste overeenkomst noemt Steenbakkers de merkwaardige wijze van observeren en redeneren van de respectievelijke hoofdpersonen Bardamu en Lodewijk Stegman. Hij meent dat het proza van Céline niet alleen door Hermans werd gewaardeerd, maar dat het ook een inspiratiebron voor hem vormde.
De proza-opvattingen van Hermans weken, zoals hij zelf meer dan eens constateerde, af van de gangbare norm die nog steeds grotendeels door de visie van Forum werd bepaald. Vanaf het begin van de jaren vijftig gaat Hermans zich steeds polemischer opstellen, eerst tegenover de epigonen van Forum, later tegen Forum zelf, met als sluitstuk de polemiek tegen Du Perron. Over de beweegredenen van deze ‘aanval’ is veel geschreven, waarbij de vraag in hoeverre Hermans’ opvattingen nu werkelijk afwijken van Forum, steeds terugkeert.
In Een proeve van rustig lesgeven, opgenomen in Mandarijnen op zwavelzuur schrijft hij over ‘Het land van herkomst’ van Du Perron dat het verhaal geen intrige, geen dramatische spanning, geen stramien, geen karkas heeft. Hij benadrukt dat hij niet tegen bekentenisliteratuur is, maar wel tegen niet-functionele details. Een roman hoeft niet te streven naar waarheid, maar naar waarschijnlijkheid en die waarschijnlijkheid moet hij ontlenen aan zichzelf. De roman van Du Perron voldoet volgens Hermans niet aan deze eis. Zijn zwaarste punt van kritiek betreft de hoofdpersoon van ‘Het land van herkomst’. Arthur Ducroo voldoet op geen enkele wijze aan de eisen die Hermans is gaan stellen aan de romanheld. In Het sadistische universum onderscheidt Hermans de sympathieke en de antipathieke romanheld. Ducroo valt in de eerste categorie, braaf zonder een al te goed voorbeeld te geven. In een roman dient men een voor of tegen uit te spreken en Du Perron heeft niemand pijn willen doen. Als mens siert hem dat, als schrijver doet het hem de das om, meent Hermans.
Het verschil in opvattingen kan teruggevoerd worden tot het verschil in visies op de werkelijkheid, en de rol die de schrijver daarin moet spelen, concludeert Steenbakkers.
Hermans is de eerste naoorlogse auteur geweest die zich positief over Céline heeft uitgelaten. Hiermee heeft hij de herontdekking van Céline in Nederland ingeleid. Zijn essays vormen, omdat hij als enige naoorlogse criticus in zijn stukken refereert aan de vooroorlogse discussie, het sluitstuk van de vooroorlogse Céline-receptie in Nederland. In 1952 verzet hij echter doelbewust de bakens als hij een vergelijking maakt tussen Malraux en Céline, en Gide. Gide vind hij een uitloper van de negentiende eeuw, Malraux heeft lang weten te verbergen dat hij eigenlijk maar weinig talent bezat. Voor Céline zou de tijd voor de juiste waardering zijn aangebroken als hij zich niet door zijn houding tijdens de oorlog en door zijn antisemitisme zo geweldig had geblameerd, schrijft Hermans in 1952. Céline en Malraux zijn auteurs die elkaar uitsluiten. ‘Voyage au bout de la nuit’ lijkt volgens Steenbakkers soms op een antwoord aan de romans van Malraux. Ter Braak en Du Perron zagen zich genoodzaakt te kiezen. Steenbakkers meent dat Céline’s krachtige romans hun angst hebben aangejaagd. Céline’s romanuniversum paste niet in hun visie op de wereld.
Hermans heeft gelijk gekregen in de discussie met de Forum-auteurs: Céline’s ‘Voyage au bout de la nuit’ wordt nog steeds herdrukt, de romans van Malraux niet meer gelezen.
Hermans en Céline komen in hun proza tot ontluisterende beschrijvingen van de mens, waarmee paradoxaal genoeg een nieuwe functie voor dat proza is ontstaan: Hermans en Céline schrijven om te troosten, zo besluit Steenbakkers.
In zijn recensie (Literatuur: 13 (1996) 5 (sep-okt) 315-317) merkt Raat op, dat Steenbakkers Hermans een grotere nihilist acht dan Ter Braak, terwijl Ruiter in zijn artikel ‘Willem Frederik Hermans en het nihilisme in de Nederlandse literatuur’ het omgekeerde standpunt inneemt.
Jeroen Steenbakkers
,
I am anxious to deal with that shadow by myself alone : hoofdpersoon en schaduw in romans van Joseph Conrad, L.-F. Céline en W.F. Hermans
In:
Vooys : instituutsblad van het Instituut De Vooys voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
, 10 (1991-1992) 3 (juni-juli 1992) 141-146
, 1992
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Conrad, Joseph
;
Céline, L.-F.
thema - dubbelganger
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Karel van Steenwijk
,
De troostende metafoor
In:
De revisor
, 28 (2001) 1 (februari) 71-79
, 2001
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Karel van Steenwijk
,
Niet de barometer maar de handplant : W.F. Hermans' 'Ruisend gruis' als schrijverstestament
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 13 (1996) 3 (mei-juni) 164-169
, 1996
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
allegorie
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
Karel van Steenwijk
,
De nieuwe pijnappelklier : 'Manuscript in een kliniek gevonden' als allegorie van een dualistisch wereldbeeld
In:
De literaire magneet: essays over Willem Frederik Hermans en de moderne tijd; onder red. van Frans Ruiter en Wilbert Smulders; [bijdragen]: Ernst van Alphen ... [et al.]
De Bezige BijAmsterdam
, 1995 (p. 128-154)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
wereldbeeld
Annotatie(s):
Bewerkte tekst van een lezing, gehouden op een postacademisch symposium voor neerlandici op 12 en 13 december 1993 te Utrecht.
Herziene en uitgebreide tekst van: Steenwijk, K. van. De ijzeren pijnappelklier: een interpretatie van W.F. Hermans' 'Manuscript in een kliniek gevonden'. In: Spektator 22 (1993) 4, 275-289.
Over: Hermans, Willem Frederik. Manuscript in een kliniek gevonden. (Paranoia. Amsterdam, 1953, p. 17-39).
Samenvatting:
Dit artikel over Manuscript in een kliniek gevonden uit Paranoia, 1953, is een uitgebreide en herziene versie van een artikel dat onder de titel ‘De ijzeren pijnappelklier: een interpretatie van W.F. Hermans’ ‘Manuscript in een kliniek gevonden’ verscheen in: Spektator: 22 (1993) 4, 275-289.
Van Steenwijk analyseert het verhaal tegen de achtergrond van de problematische verhouding tussen denken en waarnemen, bewustzijn en materie, geest en lichaam. Descartes heeft daarvoor een dualistische (schijn)oplossing bedacht: lichaam en geest zijn twee aparte, los van elkaar bestaande metafysische realiteiten. In de pijnappelklier, net boven de kleine hersens gelegen, komen volgens hem ziel en lichaam met elkaar in contact. Volgens Van Steenwijk geeft Hermans in de vorm van een allegorisch verhaal een geheel eigen verbeelding van het klassieke probleem van dit dualisme. Hij legt een verband tussen oppervlakteverhaal (de stof) en dieptestructuur (de geest), zodat ook op het formele vlak de dualistische problematiek weerspiegeld wordt. Van Steenwijk bespreekt de twee werelden in het verhaal (die van de ik-figuur en de buitenwereld), hij analyseert het conflict tussen beide werelden, en signaleert ambivalente beelden. De climax van het verhaal is volgens Van Steenwijk het moment dat het dualistische conflict ontaardt in paranoia. We belanden dan in een heel wat gruwelijker wereld dan die van Descartes, in het sadistische universum. Van Steenwijk ziet in het verhaal een duidelijke ontwikkeling van het Cartesiaans standpunt naar een veel moderner (en pessimistischer) invulling van het dualisme. Deze ontwikkeling wordt uitgewerkt in het beeld van de school en de kliniek. De kliniek is de wereld na de mislukking van iedere poging tot ‘vreedzaam’ contact. De enig mogelijke uitweg is nog paranoia. Zo zijn we in de sfeer van het slot van Preambule en lijkt de verhouding tussen de twee verhalen omgekeerd. Uit Manuscript in een kliniek gevonden vloeit het standpunt van de ik uit Preambule onherroepelijk en met paranoïde zekerheid voort. Beide verhalen/essays samen vormen het voorwerk voor de bundel Paranoia, stelt Van Steenwijk. Hij meent dat ook de vier volgende verhalen nu te lezen zijn als allegorieën. Heel belangrijk lijkt hem het gebruik in alle verhalen van glas als metafoor voor de grens tussen beide werelden. Zijn conclusie is, dat de bundel Paranoia een sterk samenhangend wereldbeschouwelijk uitgangspunt bevat. Paranoia is een twintigste-eeuwse versie van het achttiende-eeuwse ‘essay on man’, waarin het basisprobleem, de verhouding tussen denken en waarnemen, hetzelfde is gebleven maar waarbij het conflict tussen deze twee realiteiten veel radicaler wordt opgelost.
G.F.H. Raat (Literatuur: 13 (1996) 5 (sep-okt) 315-317) noemt de interpretatie een toch al dubieus werkterrein, waarbinnen in dit geval Van Steenwijk met zeer algemene categorieën dermate gekunstelde duidingen oppert dat het verhaal van Hermans uit zicht verdwijnt. “Alles wordt opgeofferd aan het verlangen in het verhaal de allegorische verbeelding te zien van een dualistische wereld.” Raat vraagt zich bij deze volgens hem volstrekt arbitraire metaforiek af wat dit alles nog met Manuscript in een kliniek gevonden te maken heeft.
Thomas Steinherr
,
Willem Frederik Hermans : Au pair
In:
Bücherei Aktuell
, (2003) 3
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Leipzig, 2003.
Pieter Steinz
,
Rondom De donkere kamer
In:
NRC Handelsblad
, (2002) (4-5 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Freddy Rikken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
In de rubriek 'De wereldliteratuur in 52 weekends'.
Sonja van Stek
,
WF Hermans van vele kanten belicht
In:
KB Centraal
, XXIX (2000) 11 (november) 6
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Ruprecht Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Janssen, Frans A. en Sonja van Stek. Het bibliografisch universum van Willem Frederik Hermans : bibliografie van de afzonderlijk verschenen werken. Amsterdam, 2000.
Op 29 september 2000 hielden het W.F. Hermans Instituut, de SLAA (Stichting Literaire Aktiviteiten Amsterdam) en de Balie in Amsterdam een festival over W.F. Hermans. Bovengenoemde bibliografie werd op deze avond aangeboden.
Hans Steketee
,
Een bende muitende soldaten : illusionist als schrijver en als fotograaf
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (8 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto's door Hermans gemaakt
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hans Sterndorff
,
Hermans' Wittgenstein en een 'nieuwe' Plato
In:
De Gelderlander
, (1976) (17 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Wittgenstein, Ludwig. Tractatus Logico-Philosophicus; vert. en van een nawoord en aant. voorz. door W.F. Hermans. Amsterdam, 1975.
Leo van der Sterren
,
Bij Hermans
In:
Letterlik : instituutsblad Nederlands K.U. Nijmegen
, 13 (1998-1999) 4 (zomer 1999) 17-22
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Stien van Steyl, Len van den Burgh
,
Slunsen en drendels
In:
Iambe : literair tijdschrift
, 4 (1984-1985) 13 36-38
, 1984
Trefwoord(en):
Phaff, Johan
;
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Wolkers, Jan
;
Vestdijk, S.
film
Annotatie(s):
Reactie: In verband met de lengte, door Len van den Burgh. In: Iambe 4 (1984-1985) 14 (1984), p. 24-25.
Erik Wolfgang Stieglis
,
Over distorsie als rhetorisch moments
In:
[s.n.][S.l.]
, [1988] (168, [23] p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Achterberg, Gerrit
;
Derrida, Jacques
;
Foucault, Michel
;
Lacan, Jacques
;
Man, Paul de
distorsie
Annotatie(s):
Proefschrift Universiteit van Amsterdam.
P. 169-175 Bijlage; p. 1-3 Über Distorsion als rhetorisches Moment; p. A-G Aangehaalde geschriften.
O.a. over: Achterberg, Gerrit. De ballade van de winkelbediende. In: Achterberg, Gerrit. Mascotte. Amsterdam, 1950, p. 37-40.
Jos Stijfs
,
Invallen van W.F. Hermans gebundeld
In:
De Limburger
, (1988) (15 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dinky Toys. Amsterdam, 1988.
Jos Stijfs
,
Doos foto’s van W.F. Hermans
In:
De Limburger
, (1994) (14 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
zelfportr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een foto uit eigen doos. Amsterdam, 1994.
Jos Stijfs
,
Verhalen en toneelstukje van zeventigjarige schrijver : bundel De laatste roker : melange van W.F. Hermans
In:
De Limburger
, (1991) (3 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Jos Stijfs
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Madelon in de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1994]
In:
De Limburger
, (1994) (2 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Madelon in de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1994.
Jos Stijfs
,
‘Malle Hugo’ is embleem van achterlijk Holland
In:
De Limburger
, (1994) (13 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo. Amsterdam, 1994.
Jos Stijfs
,
Magneet van obsessie en ironie : Willem Frederik Hermans : 'Naar Magnitogorsk'
In:
De Limburger
, (1990) (11 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Naar Magnitogorsk. Amsterdam, 1990.
Gert Stolk
,
Lotti Fuehrscheim en Ludwig Wittgenstein
In:
Spektator : tijdschrift voor Neerlandistiek
, 3 (1973-1974) 7 (mei 1974) 554-573
, 1974
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Lotti Fuehrscheim. (Paranoia. Amsterdam, 1967).
Frits Stommels
,
‘Pater’ Hermans en zijn jaar van de waarheid
In:
Arnhems Dagblad
, (1968) (28 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. 'A. Prudhomme S.J.' (= Mgr. W.H. Nolens)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Prudhomme, Anastase
;
Delfgaauw, Bernard
;
Reve, Gerard
;
Brugsma, W.L.
Annotatie(s):
Over: Pater Anastase Prudhomme. Annum veritatis. Brugge [Amsterdam], 1968.
Over: Paulus VI (paus). Humanae vitae. Hilversum, 1968.
Bart Stouten
,
Beeldhouwen met zandsteen
In:
Muziek & Woord
, 21 (1995) 252 (september) 49-50
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het radioprogramma De God Denkbaar Denkbaar De God: Willem Frederik Hermans leest voor uit eigen werk, uitgezonden door de VPRO in januari 1995 en in september en oktober 1995.
Over: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar Denkbaar de God. Amsterdam, 1956.
Hans van Stralen
,
Sibbelees hypothese
In:
Spiegel der letteren : tijdschrift voor Nederlandse literatuurgeschiedenis en voor literatuurwetenschap
, 43 (2001) 1 () 48-60
, 2001
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 48 Abstract.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Hans van Stralen
,
Eerste gesprek
In:
Straten, Hans van. Ze zullen eikels zaaien op mijn graf.
LubberhuizenAmsterdam
, 1995 (p. 18-41)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hans van Stralen
,
Tweede gesprek
In:
Straten, Hans van. Ze zullen eikels zaaien op mijn graf.
LubberhuizenAmsterdam (p. 42-62)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hans van Straten
,
Age Bijkaart, het overbodige masker van Hermans
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1977) (26 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
Hans van Straten
,
Hermans als meester van de groteske
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1973) (13 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
Hans van Straten
,
Hermans als meester van de groteske
In:
Haarlems Dagblad
, (1973) (13 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
Hans van Straten
,
Hermans als meester van de groteske
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1973) (15 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
Hans van Straten
,
Hermans als meester van de groteske
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1973) (20 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
Hans van Straten
,
‘Drie drama’s’ van Hermans : beulen trekken aan het langste eind
In:
Het Vrije Volk
, (1962) (4 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
Hans van Straten
,
Hermans haalt Spiegel-affaire over de hekel : actualiteit benut in fantastische novelle
In:
Het Vrije Volk
, (1957) (23 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
2 gemanipuleerde portr. van Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie melodrama’s. Amsterdam, 1957.
In de rubriek ‘Kroniek’.
Hans van Straten
,
Fantasie van Hermans gaat tuintje van onze letteren ver te buiten
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1982) (8 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Hans van Straten
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971]
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1971) (16 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, omslag 'Herinneringen van een engelbewaarder'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Hans van Straten
,
Hermans in zijn nieuwe boek meester op vele wapens
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1979) (2 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
Hans van Straten
,
Hermans’ drama King Kong of de barre blunders van de historie : of Chris Lindemans de verrader van Arnhem is geweest, valt nu al niet meer vast te stellen
In:
Amersfoortse Courant
, (1972) (6 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag boek King Kong
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
Ook in: Utrechts Dagblad, 30 september 1972, in Tubantia, Limburgs Dagblad, Haarlems Dagblad en de Provinciale Zeeuwse Courant.
Hans van Straten
,
Laatste woord in oude affaires toch voor Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1983) (26 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur, supplement. Parijs, 1983.
Hans van Straten
,
W.F. Hermans wil met geen stók de deur uit
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een landingspoging op Newfoundland en andere verhalen. Amsterdam, 1957.
In de rubriek ‘Kroniek’.
Hans van Straten, Onno Blom
,
Hans van Straten : 'Ik ben met straatvuil begooid'
In:
Trouw
, (1999) (18 maart)
Vorm:
Interview
illustraties:
foto Hermans en zijn vrouw door Ruud Hoff
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Hans van Straten
,
Populaire literatuur : wat doe je er mee als wetenschapper?
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1975) (18 januari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over Hermans' werk onder de naam Fjodor Klondyke.
Ook in: Haarlems Dagblad, 15 februari 1975 (Populaire literatuur : Nieuw onderwerp voor onderzoek) [met portret Hermans].
Hans van Straten
,
Hermans nieuwe boek : venijnig en amusant
In:
Amersfoortse Courant
, (1975) (1 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Onder licht gewijzigde titel (Hermans in nieuw boek venijnig en amusant) eveneens verschenen in Haarlems Dagblad, 25 oktober 1975, en in het Utrechts Nieuwsblad, 4 oktober 1975. portret In Haarlems Dagblad.
Hans van Straten
,
W.F. Hermans en het spookbeeld van de dreigende massa : motieven 'oorlog' en 'huis' centraal in bundel Paranoia
In:
Het Vrije Volk
, (1954) (6 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953.
Hans van Straten
,
Het verwarde leven van Multatuli helder samengevat
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1976) (4 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Ook in: Utrechts Nieuwsblad, 29 mei 1976 (hierbij tevens portret van Eduard Douwes Dekker).
Hans van Straten
,
Hermans port discussie rond Douwes Dekker op
In:
Haarlems Dagblad
, (1976) (12 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
ill. Haven van Ambon, portr. Regent van Lebak
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Hans van Straten
,
Een van harte gehate schrijver
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1981) (3 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hans van Straten
,
Film lijkt op werkelijkheid 'Als twee druppels water'...
In:
Het Vrije Volk
, (1963) (15 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
scenes uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Hans van Straten
,
Hermans' recht
In:
Vrij Nederland
, (1995) (11 november)
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Ze zullen eikels zaaien op mijn graf : teruggevonden gesprekken met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1995.
Hans van Straten, Jacob Moerman
,
Hans van Straten schreef een boek over W.F. Hermans : 'Er was geen echte vriendschap tussen ons'
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1999) (3 maart)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hans van Straten
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Hans van Straten, Jacob Moerman
,
Hans van Straten schreef biografie van Willem Frederik Hermans : 'Als jongen werd hij natuurlijk gepest'
In:
Noordhollandsch Dagblad
, (1999) (10 maart)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Hans van Straten door Henk Tukker
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Hans van Straten, Jacob Moerman
,
Hermans-biograaf tegen wil en dank
In:
Haagsche courant
, (1999) (26 februari)
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Hans van Straten, Ton Anbeek
,
Hermans' aardappelen
In:
Vrij Nederland
, (1999) (27 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Anbeek, Ton
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Ingezonden brief Van Straten en naschrift van Anbeek.
Hans van Straten
,
Hermans/Reve
In:
Het Parool
, (1988) (25 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over: Antonissen, Bertus G. Reve/Hermans : een anekdote. Rotterdam, 1988. (38 foto's van Gerard Reve en Willem Frederik Hermans, genomen in 1954 door Cas Oorthuys).
In de rubriek 'Maar meneer'.
Hans van Straten
,
Hermans' aardappelen (2)
In:
Vrij Nederland
, (1999) (10 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Anbeek, Ton
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Hans van Straten, Willem Frederik Hermans
,
Teruggevonden gesprekken met Willem Frederik Hermans
In:
De PromBaarn
, cop. 2001 (80 p.)
Vorm:
Monografie/Interview
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Bevat twee interviews met Hermans d.d. 3 januari 1962, resp. juni 1962.
P. 4-18 Hermans' stem, aan ruis ontstegen: [inleiding]; p. 77-78 Nawoord.
Eerder (zonder nawoord) verschenen in 1995 onder de titel Ze zullen eikels zaaien op mijn graf: teruggevonden gesprekken met Willem Frederik Hermans.
Hans van Straten
,
Twee rode rails van bloed
In:
Hollands maandblad : tijdschrift voor literatuur en politiek
, 42 (2000-2001) 8-9[= 633-634] (augustus-september 2000) 6-7
, 2000
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - zelfmoord
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Oudethuis. (Horror coeli en andere gedichten. [Amsterdam, 1946]).
Hans van Straten, Kees Hendrikse
,
Een omgevallen boekenkast in Utrecht : Hans van Straten, anekdoticus en biograaf
In:
Boekenpost : tijdschrift voor de liefhebber van boeken, strips en boekencuriosa
, 7 (1999) 44 (november-december) 19-21
, 1999
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
verzamelen van boeken
Annotatie(s):
P. 21 Beknopte bibliografie.
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Hans van Straten
,
De donkere kamer en de verhoren van de Parlementaire Enquêtecommissie
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 30 (maart 1999) 40-45
, 1999
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Hans van Straten, Rudi van der Paardt, Jo Daan, Wim van der Beek, Wim Berkelaar, Erik de Smedt, Filip Devos, G.F.H. Raat, Tonnie Luiken, Arjen Fortuin
,
Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven
In:
AspektSoesterberg
, 1999 (606 p.)
Vorm:
Monografie/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Los bijgevoegd: Fotobijlage (12 p.).
P. 557-563 Nawoord; p. 564-569 Bijlage A: Korte parafrase van de vier Klondyke-thrillers; p. 570-574 Bijlage B: Een markante horoscoop; p. 575-593 Noten; p. 595-606 Personenregister.
Doop van een biografie: [verslag van de presentatie op 12 maart 1999 in Boekhandel Comenius te Naarden-Vesting], door Tonnie Luiken. In: Sterfboek 2: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant: (1999) 23-30, 27-28.
Reacties: Hansiana. In: Hermans-magazine 8 (1998-1999) 31 (juni 1999), p. 67-70; 32 (september 1999), p. 120-121; 9 (1999-2000) 33 (december 1999), p. 26-27; W.F. Hermans en zijn zuster Corrie: een bijstelling, door Jo Daan. In: Biogr. bull.: 9 (1999) 3, 263-267.
Noten bij een biografie, door Wim van der Beek. In: Sterfboek 2: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant: (1999) 23-30, 221-231.
Recensies door: Arjen Fortuin in: Biogr. bull. 9 (1999) 2, p. 112-121; Erik de Smedt in: Leesidee (Antwerp.): 5 (1999) 3 (april), p. 179-180; anonymus in: Boekenpost (Veendam): 7 (1999) 4 (mei-juni), p. 14-15; Filip Devos in: Poëziekrant 23 (1999) 5 (september-oktober), p. 41; Wim Berkelaar in: Vooys 17 (1999) 3-4 (december), p. 30-37; G.F.H. Raat in: Literatuur 17 (2000) 2 (maart-april), p. 116-117; Rudi van der Paardt in: Ons erfdeel 43 (2000) 2 (maart-april), p. 276-277.
Samenvatting:
De eerste en tot nu toe enige biografie van Willem Frederik Hermans begint met een Waarschuwing van de biograaf. Hij benadrukt dat het boek niet alleen geschreven is voor hartstochtelijke Hermanslezers, die de werken van hun auteur meestal uit het hoofd kennen. Van Straten heeft uittreksels, kort samengevatte intriges van romans, novellen en toneelstukken toegevoegd en daarbij vooral gedacht aan jonge, soms nog schoolgaande lezers. En af en toe heeft Van Straten tussen vierkante haken een krasse blunder gesignaleerd die aan de blik van de schrijver is ontsnapt. Voorbeelden van dergelijke blunders vindt men aan het begin van Onder professoren en het slot van Uit talloos veel miljoenen, als ook op verscheidene plaatsen in De donkere kamer van Damokles. De plot van Au pair berust volgens Van Straten zelfs geheel op een juridische misgreep.
De biografie zelf is chronologisch opgezet en verdeeld in 13 hoofdstukken. De eerste zin luidt: “De ergste ramp die Willem Frederik Hermans heeft getroffen, was zijn geboorte. Hij kwam ter wereld in een gezin met een tiran van een vader. Een kleine, snel opvliegende man met een snor als een heksenbezem.”
In zijn Nawoord behandelt Van Straten uiteenlopende onderwerpen als twee interviews door hemzelf met Hermans uit 1962 en het verzet van Emmy Hermans tegen publicatie daarvan, het roken van Hermans, diens mening over surrealisme, Weinreb en Renate Rubinstein, zijn laatste vijanden en het ontbreken van succes in het buitenland. In Bijlage A volgt nog een korte parafrase van de vier Klondyke-thrillers, getiteld Misdaad stelt de wet, De leproos van Molokaï, Moord aan de noordpool en De demon van ivoor. Bijlage B bevat een horoscoop van Hermans, door Van Straten getekend op 9 januari 1964. Hermans heeft de horoscoop nooit gezien, hij wilde niets weten van astrologie, en ook Van Straten zelf twijfelt aan de waarde van de astrologie.
In het Hermans-magazine is uitgebreid aandacht besteed aan de biografie. In een kritische rubriek, getiteld Hansiana, die zich over een aantal afleveringen (van 8 (1998-1999) 31 (juni 1999), 32 (sep 1999) tot ( (1999-2000) 33 (dec 1999) uitstrekt, wordt de biografie onderzocht op (het ontbreken van) bronvermeldingen. Passages uit het Hermans-magazine zijn regelmatig overgenomen zonder bronvermelding (De kleine Hans, 1-27) maar Van Straten begrijpt blijkens zijn reactie niets van de kritiek (De kleine Hans, 28-36).
Jo Daan doet (in Biografie bulletin: 9 (1999) 3, 263-267) een poging het beeld bij te stellen van Corrie Hermans, de zuster van Willem Frederik Hermans, die zij zelf heeft gekend. Zij schrijft dat niet duidelijk is of Van Straten Corrie ontmoet heeft. Bovendien schreef Van Straten haar dat Corrie hem niet interesseerde. Daarom is het waarschijnlijk, meent ze, dat de uitspraken over Corrie afkomstig zijn van Hermans zelf, misschien ook uit het literaire werk. De auteur mocht zijn zuster niet en heeft een deels onwaar beeld van haar opgeroepen dat Daan wil corrigeren. Zij noemt het boek van Van Straten niet de enige publicatie die van Corrie een ongeloofwaardig beeld geeft. Zo schrijft Hans Renders in het Parool van 13-3-1999 dat volgens Tonnie Luiken uit archieven zou blijken dat Corrie briljant was en dat ze een weinig innemend uiterlijk had. Dat laatste is absoluut niet waar, van het eerste heeft Daan niet zoveel gemerkt maar dat kan het gevolg zijn van Corrie’s bescheidenheid. “Lees romans van mannen als Hermans als romans en geloof ze niet op hun woord”, is het advies van Jo Daan. Het beeld dat hij gaf, was zijn beeld van de waarheid, maar toch had hij dit de nagedachtenis van Corrie niet mogen aandoen.
Arnold Heumakers constateert in NRC Handelsblad van 12-3-1999 dat Van Straten, die geen inzage heeft gekregen in de nagelaten papieren van de in 1995 overleden schrijver en er blijkens een interview (in het Hermans-magazine: 8 (1998-1999) 29 (dec 1998) 20) bijna trots op is heel die nagelaten papperasserij van Wim niet te hebben gebruikt, hiervan niets in het boek zelf vermeld. Een degelijke verantwoording ontbreekt. En waarom Van Straten niet citeert uit de meer dan honderd brieven van Hermans die hij ontvangen zegt te hebben, is een raadsel. Het is wel mogelijk een biografie te schrijven zonder brieven, dagboeken en manuscripten, maar dan had het een andere biografie moeten worden. Dan zou Hermans’ werk niet alleen via samenvattingen en parafrases ter sprake moeten komen, maar juist moeten worden geanalyseerd en op basis van zo’n analyse moeten worden ingevoegd in het levensverhaal. Van Straten komt echter niet verder dan hier en daar een feitelijke overeenkomst tussen werk en biografie aan te wijzen. Je hoeft, meent Heumakers, niet zo ver te gaan als Oek de Jong die in zijn Kellendonk-lezing bijna het hele werk van Hermans reduceert tot diens neurotische ‘Familienroman’ [zie NIWI-samenvatting], maar Van Straten, die schrijft alsof Freud niet bestaan heeft, lijkt zich de vraag naar het verband tussen leven en werk niet eens gesteld te hebben. Een goede biografie is een markant portret, maar met deze biograaf heeft Hermans het niet getroffen. De beste hoofdstukken zijn die waarin niet veel meer dan een oppervlakkige blik is vereist, met name de literair-politieke perikelen in de jaren veertig en vijftig. Van Straten, die in 1951 korte tijd redactiesecretaris van Podium was, kan hier bovendien uit eigen herinnering putten. In deze hoofdstukken is de tekst nog coherent, in latere hoofdstukken heeft Van Straten het kennelijk opgegeven zelfs maar naar coherentie te streven. Heumakers noemt het een trap na voor de rationalist Hermans dat aan het einde diens horoscoop is afgedrukt. Van Stratens biografie is hoogstens een bouwdoos vol losse onderdelen, zonder handleiding, zo meent Heumakers.
In het Biografie bulletin (9 (1999) 2, 112-121) begint Arjen Fortuin met de beschrijving van de foto van Van Straten die is opgenomen in de fotobijlage bij de biografie, genomen door zijn zoon, waarop hij juichend de laatste hand legt aan zijn biografie. Net als bij zijn Multatulibiografie (Multatuli, van blanke radja tot bedelman. Amsterdam, 1995) was Van Straten de eerste biograaf: met voorsprong aan de finish. Van Straten wilde het boek zelf geen biografie noemen, zo zegt hij in een vraaggesprek in Trouw, een volgens Fortuin bitter noodzakelijke verdediging tegen recenserend Nederland. Behalve Heumakers in NRC Handelsblad waren dat onder anderen Aleid Truijens in De Volkskrant (biografie mist selectie, ordening en synthes), Ton Anbeek in Vrij Nederland (de auteur is knippend, plakkend en keuvelend niet aan de interessante kwesties van de paradoxale persoonlijkheid Hermans toegekomen). Het is gemakzuchtige kritiek, zo meent Fortuin, omdat de recensenten hadden kunnen weten dat het net zo’n boek zou worden als dat over Hendrik Nicolaas Werkman en over Multatuli. Van Straten heeft nu eenmaal een broertje dood aan al te uitputtend onderzoek, ingewikkelde theorieën en aan analyse in het algemeen, zo stelt Fortuin. Van Straten was jarenlang bevriend met Hermans en beschikt over een uitstekend geheugen. Niets stond hem dus in de weg om aan de hand van herinneringen, het werk van Hermans en een grote hoeveelheid secundaire literatuur een boek te gaan schrijven. Na twee jaar was hij klaar: de biograaf is tevreden en de recensenten zijn ontevreden. Volgens Fortuin leggen de laatsten de verkeerde, wetenschappelijk-biografische maatstaven aan bij de beoordeling van een boek dat slechts onderhoudend Hermans’ levensverhaal wil vertellen, maar toch hebben ze geen ongelijk met hun beweringen. Want voor wie een gedegen en serieuze biografie verwacht, is ‘Hermans’ door een gebrek aan systeem en de overvloed aan anekdotiek een bezoeking. Van Straten kan goed vertellen, is vast heel gezellig in de kroeg, maar heeft ook de argumentatiekracht die bij een dergelijke gelegenheid past. Fortuin noemt als voorbeeld van dat laatste Van Stratens verklaring van het gedrag van zus Corrie en haar relatie met haar neef Pieter Blind. Zowel bronnengebruik als redenering zijn curieus. Toch is het eerste deel van het boek beter dan de rest, over Hermans’ jeugd schrijft hij overtuigend, al zijn de feiten niet nieuw. Ook de hoofdstukken over de eerste moeizame jaren van Hermans in literair Nederland noemt Fortuin interessant. Van Straten laat als biograaf geen relletje ongemerkt voorbij gaan en dat komt in dit deel van het boek goed uit. Eind jaren vijftig verliest de biograaf zijn held uit het oog en in de biografie verdwijnt geleidelijk Hermans achter de affaires en een niet aflatende stroom boekuittreksels waarbij Van Straten de auteur hier en daar op een potsierlijke manier op een onnauwkeurigheid betrapt.
De kracht van het boek ligt in het eerste deel, maar zodra de anekdotist er het zwijgen toe doet, blijkt er geen biograaf meer te zijn. En net als in zijn boek over Multatuli heeft Van Straten niet geprobeerd duidelijk te maken waarom de hoofdpersoon de moeite van de biografie waard is. Daardoor wordt iedere anekdote, iedere mening en iedere zin in het boek uiteindelijk triviaal, concludeert Fortuin.
Erik de Smedt schrijft in Leesidee (5 (1999) 3 (apr) 179-180) dat journalist Hans van Straten een enorme hoeveelheid feiten bij elkaar brengt, maar opvallend voorzichtig blijft met verklaringen over wat zijn ‘enfant terrible’ eigenlijk bezielde. Van Straten is niet uit op psychologische verklaringen, hij houdt zich liever aan de feiten, veel feiten. Deze terughoudendheid belet dat hij in de val loopt van het psychologisch reductionisme, meent De Smedt, ook al rekenen enkele critici Van Straten zijn gebrek aan uitdieping van Hermans’ verborgen dromen en verlangens zwaar aan. Maar, meent De Smedt, wie belangstelt in Hermans’ drijfveren kan al heel wat vinden in de talrijke en openhartige interviews die hij heeft gegeven (gebundeld in ‘Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979). De talloze navertelde boeken noemt De Smedt niet de boeiendste gedeelten in deze biografie. Hij vindt het ook jammer dat de biograaf de dwarsverbanden tussen tijd en oeuvre niet systematischer heeft toegelicht. “Het slalommen tussen onthullingsjournalistiek, receptiegeschiedenis, anekdoten en literaire schandaalkroniek is vaak niet bevorderlijk voor de samenhang in deze biografie.” De recensent noemt het boek een schatkamer (soms ook een vergaarbak) vol feitenmateriaal over een intrigerend man, een belangwekkend maar onvolledig stuk Nederlandse mentaliteitsgeschiedenis, een gedegen kroniek van het naoorlogse literaire leven, een vlot geschreven verzameling anekdotes. “In afwachting van een échte biografie, die weinigen onder ons na 2045 – het moment dat het archief van Hermans openbaar wordt - zullen kunnen lezen, en van een geautoriseerde biografie, die wellicht een hagiografie wordt, is het een boek dat elke Hermans-liefhebber (en wie het worden kan) toch niet ongelezen kan laten. Daarvoor bevat het – ondanks zijn onbenulligheden en vlakke compositie – genoeg boeiend materiaal om de persoon achter het werk te leren kennen.” Bovendien wijst het de weg naar een oeuvre dat alle kleinheid overwonnen heeft, besluit De Smedt.
In de Poëziekrant (23(1999) 5 (sep-okt) 41) stelt Filip Devos dat de biografie over een man die bij leven al meer dan een legende was, uitermate vlot en aangenaam leest, soms zelfs als een schelmenroman.
Wim Berkelaar constateert (Vooys: 17 (1999) 3-4 (dec) 30-37) dat het Van Straten niet heeft geholpen dat hij tenminste de eerste biografie van Hermans schreef; de critici vielen massaal over hem heen De beste kritiek kwam volgens Berkelaar van Hans Renders in Het Parool van 12 maart 1999. Deze schreef dat Van Straten beter een boek had kunnen schrijven onder de titel ‘Mijn belevenissen met WFH’. Hij had dan gewoon kunnen zeggen: zo herinner ik het me, en als het niet waar is, dan moet de biograaf het maar rechtzetten. Berkelaar denkt dat Van Straten dat niet heeft gedaan door zijn ingewikkelde relatie met Hermans. Ze leerden elkaar begin jaren vijftig kennen, hadden een goede verstandhouding en geregeld contact, bezochten literaire bijeenkomsten en lieten de kinderen bij elkaar logeren. Het was Van Straten die Hermans aanraadde zijn polemieken in eigen beheer uit te geven. Het werd een reeks die zou uitgroeien tot Mandarijnen op zwavelzuur. Begin jaren negentig kwam een einde aan de vriendschap, volgens Van Straten omdat Emmy Hermans niet gediend zou zijn van een door Van Straten samengestelde bloemlezing erotische poëzie. Berkelaar meent dat ook Hermans’ minachting voor de journalistiek en verschil in literatuuropvatting hieraan hebben bijgedragen. Van Straten bewondert Hermans als een van de grootste naoorlogse Nederlandse schrijvers, maar Hermans’ kijk op literatuur is hem vreemd. Van Stratens voorkeur gaat uit naar het egodocument, naar de mens achter de kunstenaar. Dit blijkt ook uit zijn levensbeschrijvingen van Werkman en Multatuli. Voor beiden – en ook voor Hermans – geldt dat ze een turbulent leven leidden dat minstens zozeer de aandacht trok als hun werk. Van Straten zoekt de vent, Hermans de vorm. Van de bestrijding van de Forum-erfenis (de vent boven de vorm) maakte Hermans zijn literair program. Het verbaast Berkelaar dat Van Straten en Hermans bevriend raakten, gezien hun verschil in literatuuropvatting. Hermans ging zelfs in op het voorstel van Van Straten om een serie vraaggesprekken te voeren, waarin gesproken zou moeten worden over Hermans’ leven en schrijverschap. Dat was in 1962. De biografie van Van Straten is bepaald geen hagiografie geworden, hij spreekt zuinig over Hermans’ werk. Bovendien is hij niet geïnteresseerd in de studies van Hermans-exegeten als Donald Betlem, Frans A. Janssen en Wilbert Smulders. Dit blijkt uit zijn bespreking van De donkere kamer van Damokles, waarbij hij hun analyses de revue laat passeren om vervolgens te concluderen: “Maar als alle theorieën tegen elkaar wegvallen, wat blijft er dan over? Een speurdersroman met een dramatische afloop, meer niet.” Berkelaar noemt dit een onthutsend eenvoudige gedachte, al mocht wellicht van Van Straten niet anders worden verwacht.
De eerste hoofdstukken van de biografie noemt Berkelaar boeiend, met name de beschrijvingen van de oorlogsjaren van de student Hermans en van Hermans’ relatie tot zijn schoonfamilie. Een krachtige typering van Hermans’ drijfveren geeft hij echter niet en vanaf zijn beschrijving van het proces rond Ik heb altijd gelijk (maart 1952) lijkt Van Straten elke poging tot interpretatie van Hermans’ persoonlijkheid te hebben opgegeven.
De biografie is daarom een gemiste kans, meent Berkelaar.
G.F.H. Raat noemt (Literatuur: 17 (2000) 2 (mrt-apr) 116-117) het afdrukken van de geboortehoroscoop van Hermans aan het eind van de biografie niet alleen merkwaardig, maar ook beledigend omdat Hermans een diepe afkeer had van dit soort wichelarij. Heumakers had het in zijn recensie al omschreven als ‘een trap na’. Van Straten heeft weinig nieuws te melden en volstaat met het chronologisch ordenen van de beschikbare gegevens. De wijze waarop het levensverhaal wordt verteld noemt Raat primitief. Van Straten heeft geen greep op zijn onderwerp, geen heldere visie. Dit is te herleiden tot een gebrek aan afstand van de biograaf tot de gebiografeerde, meent Raat, die verder spreekt van een tantaliserende oppervlakkigheid. De in de titel aangekondigde behandeling van Hermans’ tijd ontbreekt bijna geheel en de ook aangekondigde behandeling van zijn werk behoort tot de deprimerendste bladzijden van het boek: slechte uittreksels en pietluttigheden waar het de signalering van aangekondigde ‘krasse blunders’ van Hermans betreft. Minderwaardige prietpraat, een slonzige stijl, een biografie leeg aan inhoud, meent Raat.
‘Een festival van fouten’ luidt de titel van de bespreking van Rudi van der Paardt (Ons erfdeel: 43 (2000) 2 (mrt-apr) 276-277). Van der Paardt schetst de omstandigheid waarin Van Straten zijn biografie moest schrijven, namelijk zonder toegang tot het grote archief van Hermans die per testament had laten bepalen dat het archief pas in 2045 geopend mocht worden. Van Straten kende Hermans goed, had eerder biografieën geschreven en twee vraaggesprekken met Hermans uitgegeven (Ze zullen eikels zaaien op mijn graf (1995)), waarin Hermans interessante dingen zegt over zijn relatie tot zijn zuster en tot zijn ouders. Dat boekje is veelal positief besproken. Over Van Stratens biografie van Hermans kan dat niet gezegd worden. Hans Warrens bleek in zijn bespreking in de Provinciale Zeeuwse Courant van 26 maart 1999 één van de zeer weinigen die waardering hadden voor dit werkstuk. Warren vond dat Van Straten veel werk had verzet, dat ook heel kundig had gedaan en bovendien al die Hermans-bewonderaars uit de academische hoek die zo graag geleerd doen over hun auteur, in hun hemd had gezet met zijn pijlsnelle productie.
Ton Anbeek zette de toon met zijn bespreking in Vrij Nederland van 13 maart 1999 en al zijn bezwaren keerden bij andere besprekers terug: slechte stijl, geen compositie, samenvattingen maar geen interpretaties, geen beeld van de receptie van Hermans’ werk en geen visie van Hermans’ persoon. Van der Paardt vindt dat iets te bars. Van Straten kan wel een verhaal vertellen, zoals blijkt uit zijn beschrijving van de sinistere sfeer in Hermans’ ouderlijk huis, de vermakelijk beschreven ruzies en prachtige begin- en eindzinnen van de biografie “De ergste ramp die Willem Frederik Hermans heeft getroffen, was zijn geboorte” en “Zijn as werd niet verstrooid boven zee, maar op het eigen terrein van het crematorium”. Daar vindt Van der Paardt niets mis mee, en evenmin is hij het eens met de bewering dat Van Straten geen echte visie heeft op Hermans, gezien de ruime aandacht die Van Straten wijdt aan psychologische verklaringen van de handelwijze van de vaak “onmogelijke kerel” die Hermans toch was.
Van der Paardts bezwaren zijn van andere aard: in de eerste plaats teveel aantoonbare fouten en het ontbreken van een index met verwijzingen naar titels uit Hermans’ oeuvre. Zijn tweede bezwaar is dat de biografie mede door de tientallen fouten niet het standaardwerk voor Hermans-lezers is geworden dat het in principe had kunnen zijn. En daaraan was nu juist wel behoefte, want er bestaan uitstekende studies over bepaalde werken van Hermans: proefschriften over De donkere kamer van Damokles en de verhalenbundel Paranoia, kleine studies over Nooit meer slapen en de puur autobiografische verhalen van Hermans, diverse essaybundels (bijvoorbeeld van Oversteegen en Kaleis), maar er is geen samenvattend werk, met een kritische bibliografie voor verdere lectuur. Die had Van Straten volgens Van der Paardt in ieder geval kunnen en moeten leveren. Nu stelt de biografie teleur en voegt weinig toe aan wat iedere liefhebber al in de kast heeft staan. Bij een tweede, sterk verbeterde druk, zou hij flink wat kunnen schrappen: diverse anekdotes, de storende samenvattingen en een hele serie opmerkingen over gebrek aan logica en andere inkonsekwenties die Van Straten in Hermans’ werk meent gevonden te hebben. Dat zou een tweede druk van 400 pagina’s opleveren, voor een eerste biografie en samenvattend overzicht ruim voldoende, meent Van der Paardt.
Hans van Straten, André Dogger
,
De biograaf spreekt : [interview met Hans van Straten]
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 29 (december 1998) 20
, 1998
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Hans van Straten
,
Wachten tot het jaar 2045?
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 27 (juni 1998) 90-91
, 1998
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Frederik Hermans Instituut
Hans van Straten
,
In de buurt
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 27 (juni 1998) 87
, 1998
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Erik van Straten
,
Echte jaren vijftig knusheid
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 27 (juni 1998) 78-79
, 1998
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hans van Straten
,
W. F. Hermans op leven en dood
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 21 (december 1996) 13
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
fotografie
;
tentoonstelling - W.F. Hermans op leven en dood
Erik van Straten
,
Een lange broek voor Vlaamse wijven : Hermans en de schilderkunst
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 21 (december 1996) 8-11
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
schilderkunst
Hans van Straten
,
Hermans en het Mayerling-drama
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 20 (september 1996) 112-113
, 1996
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Slauerhoff, J.J.
Annotatie(s):
Over: [Hermans, Willem Frederik]. Mayerling. In: Suum Cuique: Blad voor het Barlaeus Gymnasium: 15 (1939-1940) 9 (7 october 1939), p. 10.
Hans van Straten
,
Fnaffen en fnuiten
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 20 (september 1996) 122
, 1996
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charivarius
Hans van Straten
,
Een markante horoscoop
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 19 (juni 1996) 76-79
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
astrologie
Erik van Straten
,
Op de foto
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 18 (maart 1996) 59
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
fotografie
Hans van Straten
,
'Die Vriesman!
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 5 (1995-1996) 18 (maart 1996) 45-46
, 1996
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Opsomer, D.
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Hans van Straten, Willem Frederik Hermans, Frankenstein, Dave Kuiper, Tonnie Luiken
,
Sterfboek : een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken (Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant (1996), p. 18-22)
In:
WFH-verzamelkrantAmsterdam
, [1996] (168 p.)
Vorm:
Speciale tijdschriftaflevering/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Annotatie(s):
P. 168 Naschrift, door Tonnie Luiken.
P. 66-69 Frankenstein [pseud. van Willem Frederik Hermans]. Het kasteel met de fulpen kamers (ook in: Suum cuique: blad voor het Barlaeus Gymnasium, 25 mei 1939); p. 70-74 Hermans, Willem Frederik. Een vacantie (ook in: Suum cuique: blad voor het Barlaeus Gymnasium, 21 december 1939).
Ik heb altijd geld: [over de rechtszaak, aangespannen door de erven Hermans bij het verschijnen van Sterfboek], door Dave Kuiper. In: Sterfboek 2: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant: (1999) 23-30, 182-191.
Recensie door Hans van Straten in: Hermans-magazine 5 (1995-1996) 19 (juni 1996), p. 92-93.
Hans van Straten, Tonnie Luiken
,
Parodie op de 'Tranen der acacia's, 3 [i.e. 4], of Verguldavondje nieuwe stijl
In:
WFH-verzamelkrant
, (1995) 17 (winter) 4-5
, 1995
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
parodie
Annotatie(s):
Tekst van de parodie op p. 4-5.
Over: [Straten, Hans van]. De tranen der speculaaspoppen. Parodie op: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949. In het Vrije Volk, 3 december 1955.
Toelichting door Hans van Straten in: Sterfboek: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant: (1996), p. 18-22, 166.
Tekst van de parodie op p. 4-5.
Over: [Straten, Hans van]. De tranen der speculaaspoppen. Parodie op: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949. In het Vrije Volk, 3 december 1955.
Toelichting door Hans van Straten in: Sterfboek: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant: (1996), p. 18-22, 166.
Hans van Straten
,
Hermans' correcties
In:
WFH-verzamelkrant
In memoriam Willem Frederik Hermans; [red.: Tonnie Luiken ... et al.; met bijdragen van Hans van Straten ... et al.]. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant)
, (1995) 15-16 (zomer) 20-21
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs., portr.
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Hans van Straten, Tonnie Luiken
,
In memoriam Willem Frederik Hermans; [red.: Tonnie Luiken ... et al.; met bijdragen van Hans van Straten ... et al.] (Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant (1995) 15-16 (zomer))
In:
WFH-verzamelkrantAmsterdam
, 1995 (49 p.)
Vorm:
Speciale tijdschriftaflevering/Biografisch
illustraties:
facs., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hans van Straten, Rob Delvigne
,
Hermans en Reve, een kalender
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 14 (maart 1995) 39-45
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
P. 39 Ze zijn beiden ..., door de redactie.
Aanvulling: Hermans en Reve, een aanvulling, door Rob Delvigne. Hermans-magazine 5 (1995-1996) 20 (september 1996), p. 104-106.
Erik van Straten
,
De blinde fotograaf aan het werk
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 3 (1993-1994) 11 (juni 1994) 88-91
, 1994
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
fotografie
Hans van Straten
,
De secretaris vertelt
In:
WFH-verzamelkrant
, 2 (1992-1993) 7 (juni 1993) 81
, 1993
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
strafrecht en literatuur
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Hans van Straten
,
Impotent? Wie is hier impotent?!
In:
WFH-verzamelkrant
, 2 (1992-1993) 6 (maart 1993) 55
, 1993
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Marja, A.
Hans van Straten, Bob Polak, Dirk Baartse, J. Lusink, Heere Heeresma, E. Dienaar, Tonnie Luiken
,
Wie, wat, waar in het Boekenweekgeschenk
In:
WFH-verzamelkrant
, 2 (1992-1993) 6 (maart 1993) 41-43
, 1993
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
personages
;
locatie - Amsterdam
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Vervolg: Personen en lokaties in het Boekenweekgeschenk (2), door Dirk Baartse. In: WFH-verzamelkrant 2 (1992-1993, p. 7 (juni 1993, p. 76-77; Personen en lokaties in het Boekenweekgeschenk (3). In: WFH-verzamelkrant 2 (1992-1993) 8 (september 1993), p. 108-112, waarin zijn opgenomen: Het huis aan de Grimnessesluis, door Hans van Straten (p. 109); Bloemenman, door J. Lusink (p. 110); Chocola, bloemen en ijsco's, door Heere Heeresma (p. 111), en: Sprookje, door E. Dienaar (p. 112); Personen en lokaties in het Boekenweekgeschenk (4), door Bob Polak. In: Hermans-magazine 3 (1993-1994) 12 (september 1994), p. 109-111; Personen en locaties in het boekenweekgeschenk: het Barlaeus-gymnasium, CS 6 en Bram Kuiper, door Tonnie Luiken. In: WFH-verzamelkrant (1994) 12 (augustus), p. 17; Personen en locaties in het Boekenweekgeschenk: een tragische familiegeschiedenis, door Tonnie Luiken. In: Sterfboek 2: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant: (1999), p. 23-30, 138-157.
Hans van Straten
,
Willem Frederik Hermans, geschilderd door Erik van Straten
In:
In zijn soort een mooi werk: schrijversportretten in het Letterkundig Museum; Pierre H. Dubois ... [et al.]; onder red. van Anton Korteweg
Nederlands Letterkundig Museum en DocumentatiecentrumDen Haag
, 1993 (p. 128-129)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Straten, Erik van
portretten
Hans van Straten
,
Hermans goed gevulde portefeuille
In:
Vlagtwedder grensbode
, 1 (1990-1991) 7 (augustus 1991) 4-10
, 1991
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: WFH-verzamelkrant 1 (1991-1992) 1 (december 1991), p. 21-26.
Over niet verschenen boeken van W.F. Hermans.
Hans van Straten
,
Wim Hermans : gasmaskers voor!
In:
Vlagtwedder grensbode
, 1 (1990-1991) 4 (december 1990) 12-14
, 1990
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Rob van Straten
,
De geheimen van de taal
In:
De revisor
, 17 (1990) 4 (augustus) 70-79
, 1990
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
filosofie
;
motief - schrijfmachine
;
taalspel
;
thema - taal
Annotatie(s):
Over: Schrijver Dezes. Het Evangelie van O Dapper Dapper: een vervolg op De God Denkbaar Denkbaar de God; voorwoord van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1973.
Hans van Straten
,
Samen naar het einde
In:
Tirade
, 15 (1971) 169 (september) 438-447
, 1971
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - verhouding tot zuster
Annotatie(s):
Ook in: Kritisch akkoord 1972. Amsterdam [etc.], 1972, p. 143-153.
Over: Hermans, Willem Frederik. Samen naar Oostende. (Moedwil en misverstand. Amsterdam, 1966, p. 79-83).
Hans van Straten
,
Horribele duisterheid
In:
Columbus : litterair-cultureel maandblad voor jongeren
, 2 (1946-1947) 4-5 (januari-februari 1947) 141
, 1947
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Horror coeli en andere gedichten. Amsterdam, 1946.
Ben Stroman
,
Kortademigheid en verzameldrift in onze letteren : Drie melodrama’s van Willem Frederik Hermans
In:
Algemeen Handelsblad
, (1957) (24 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie melodrama’s. Amsterdam, 1957.
Ben Stroman
,
Denkbaar
In:
Algemeen Handelsblad
, (1956) (17 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar Denkbaar de God. Amsterdam, 1956.
Ben Stroman
,
Onmeedogendheid als verweer : schaamteloosheid als uitdaging : nieuwe verhalen van Willem Frederik Hermans
In:
Algemeen Handelsblad
, (1958) (29 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een landingspoging op Newfoundland en andere verhalen. Amsterdam, 1957.
Ben Stroman
,
Infame bezoedeling
In:
Algemeen Handelsblad
, (1962) (17 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Braak, Menno ter
;
Du Perron, E.
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een landingspoging op Newfoundland en andere verhalen. Amsterdam, 1957.
Otto Verbeek uit het verhaal ‘Een veelbelovende jongen’ is Menno ter Braak. Hij komt samen met Arthur Ducroo (= E. du Perron) terug in het verhaal ‘Het grote medelijden’.
Ben Stroman
,
Polemiseren is geen roddelen : Verontrusting naar aanleiding van twee brochures : Tournooien zijn kinderachtige vechtpartijen
In:
Algemeen Handelsblad
, (1955) (26 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
;
Morriën, Adriaan
Annotatie(s):
Over het eerste nummer van 'Mandarijnen op zwavelzuur', een veertiendaags tijdschrift van W.F. Hermans. Dit nummer is getiteld 'Het geweten van de Groene Amsterdammer, of Volg het spoor omhoog', over 'Volg het spoor terug' van J.B. Charles.
Tevens over: De gruwelkamer van W.F. Hermans, of Ik moet altijd gelijk hebben (Morriën).
Ben Stroman
,
Nooit meer slapen is eeuwig slapen : W.F. Hermans' nieuwste roman
In:
Algemeen Handelsblad
, (1966) (26 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Ben Stroman
,
De toekomst van de roman ter discussie : Klein-malerei wordt tot micro-beschrijving : W.F. Hermans novellenbundel Paranoia
In:
Algemeen Handelsblad
, (1954) (6 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953.
Ook in: Het Vrije Volk.
Ben Stroman
,
Universum in een cocon
In:
Algemeen Handelsblad
, (1965) (20 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Ben Stroman
,
Inhalen verboden : wanhoop en sterf : De onvolwaardige held als stuk van overtuiging voor het immoralisme
In:
Algemeen Handelsblad
, (1959) (21 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Ben Stroman
,
Onze letteren als exportartikel
In:
Algemeen Handelsblad
, (1962) (maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over vertalingen van Nederlandse letterkunde, zoals 'Het behouden huis' in het Amerikaanse tijdschrift 'Odyssey'.
G. Stuiveling
,
Grillen van een groot talent
In:
Haagsch Dagblad
, (1957) (24 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie melodrama’s. Amsterdam, 1957.
In de rubriek ‘Litteraire Kroniek’.
G. Stuiveling
,
Beeld van een generatie
In:
Stuiveling, G. Triptiek
Em. Querido's UitgeversmijAmsterdam
, 1952 (p. 151-155)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Guido van Suchtelen
,
Herinneringen aan WFH en Bram Kuiper : interview met Guido van Suchtelen
In:
WFH-verzamelkrant
, (1994) 12 (augustus) 21-28
, 1994
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
facs., ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over personages uit: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk: fragmenten uit het oorlogsdagboek van de student Karel R. Amsterdam, 1993.
Guido van Suchtelen, Tonnie Luiken
,
Reina Prinsen Geerligs
In:
WFH-verzamelkrant
, 3 (1993-1994) 9 (december 1993) 20-24
, 1993
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Suchtelen, Guido van
;
Prinsen Geerligs, Reina
Annotatie(s):
P. 21-24 Scholae et vitae symbolum Reina Prinsen Geerligs 7 okt. 1922 - 24 nov. 1943, door Guido van Suchtelen.
Aanvulling in: WFH-verzamelkrant (1994) 10 (maart), p. 4.
Henk Suèr
,
[Ontmoeting van Koos Postema met Hermans in zijn woonplaats Brussel]
In:
Leeuwarder Courant
, (1993) (18 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Postema, Koos
Annotatie(s):
In het RTL4-televisieprogramma 'Postema op pad' op 15 oktober 1993 een ontmoeting van Koos Postema met Hermans in zijn woonplaats Brussel.
In de rubriek 'Aan/uit'.
Marianne Svensson
,
En litterär mardröm i nordisk fjällvärld
In:
Dala-demokraten
, (1968) (4 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Aldrig mera sova [= Nooit meer slapen]. Stockholm, [1968].
Marianne Svensson
,
Moderna holländska berättare
In:
Dala-demokraten
, (1969) (31 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Den blinden fotografen (Moderna Holländska berättare, p. 42-68)
SW
,
Eine polemische Karriere : zum Tod des niederländischen Schriftstellers Willem Frederik Hermans
In:
Süddeutsche Zeitung
, (1995) (2 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
A. de Swaan
,
Hermans over alles
In:
Schrijfkrant+ filmkrant
, 1 (1965) proefnummer (nieuwjaar) 1-2
, 1965
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Bevat ook: Wacht u mijn autobiografie maar af, vragen aan W.F. Hermans.
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Peter Swanborn
,
Nog meer tranen
In:
De Volkskrant
, (2000) (29 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. Wouter van Riessen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994-.
Tevens bespreking van de tijdschriften 'Arabesken' (over Couperus) en 'Speciaal voor ons' (over Carmiggelt).
Fred De Swert
,
Een engelbewaarder uit de oude doos...
In:
Gazet van Antwerpen
, (1972) (7 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
In de rubriek ‘Boeken uit Nederland’.
Fred De Swert
,
Drie sterren aan Neerlands firmament
In:
Het Volk
, (1975) (20 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Ook over 'Een circusjongen' van Gerard Reve, en 'Twee vrouwen' van Harry Mulisch.
SWf
,
De bedoelingen van W.F. Hermans
In:
Fries Dagblad
, (1970) (31 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de uitvoering van 'De psychologische test' voor de VARA-televisie, op 2 februari 1970.
Ph. van T.
,
Hermans' stuk uit '68 eindelijk opgevoerd
In:
Het Parool
, (1981) (4 mei) 7
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de opvoering van 'King Kong' in het kader van de viering van bevrijdingsdag 4/5 mei 1981 in Paradiso, Amsterdam.
Stuk maakt deel van een hele krantenpagina over King Kong.
Marc T.
,
Nederland op de goede weg : na de succesvolle film 'De Overval' van Paul Rotha, thans triomfantelijk vertrek van 'Als twee druppels water' van Fons Rademakers
In:
De Volksgazet
, (1963) (1 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
schene uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
In de rubriek 'Filmwereld'.
T.K.
,
Van notitieboek tot boek en (weer) terug
In:
Propria Cures
, (1971) (25 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
T.S.
,
Tegenstellingen
In:
De Gelderlander
, (1970) (3 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Uitvoering van 'De psychologische test' voor de VARA-televisie, op 2 februari 1970.
In de rubriek 'Wij bekeken'.
T.V.
,
Vernield bodem
In:
De Groene Amsterdammer
, (1960) (9 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Erosie. Zaandijk, 1960.
Wilfred Takken
,
Brieven van Hermans de Grote op beurs
In:
NRC Handelsblad
, (1999) (18 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Moerkerken, Emiel van
Annotatie(s):
Briefwisseling tussen Hermans en fotograaf / cineast Emiel van Moerkerken op de Europese Antquarenbeurs.
Tamar
,
Engelbewaarder
In:
Vrij Nederland
, (1972) (8 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Tamar
,
De waarheidsliefde van W.F. Hermans
In:
Vrij Nederland
, (1970) (31 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb : het sadistische universum 2. Amsterdam, 1970.
Tamar
,
WFH in NRC
In:
Vrij Nederland
, (1980) (17 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Nuis, Aad
;
Weinreb, Friedrich
R. Tamsma
,
Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1991) (16 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans als lector aan de universiteit van Groningen.
R. Tamsma
,
W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (11 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Abrahams, Frits
Annotatie(s):
Abrahams over Tamsma over Hermans in het blad 'Neon'.
Lambert Tegenbosch
,
Een literaire pamflettenstrijd tussen Hermans en Morriën : heeft een schrijver het recht een gruwelkamer in te richten voor zijn medemensen? : raak antwoord en tegenspraak
In:
Dagblad van Oostbrabant
, (1955) (30 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
;
Morriën, Adriaan
Annotatie(s):
In de rubriek 'Van mensen en boeken'.
Met name over de twist tussen Hermans en Morriën zoals die naar voren komt in 'Het geweten van de Groene Amsterdammer of Volg het spoor omhoog' en 'De gruwelkamer van W.F. Hermans of Ik moet altijd gelijk hebben.
Lambert Tegenbosch
,
De niet te verlossen mens
In:
Roeping : cultureel maandblad
, 35 (1959-1960) 2 (juni 1959) 117-119
, 1959
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Lambert Tegenbosch
,
Journaal
In:
Roeping : cultureel maandblad
, 28 (1951-1952) 5 (april-mei 1952) 280-281
, 1952
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
rooms-katholicisme
Telesprit
,
Bezinnen op eigen falen : De wereld op zicht
In:
Hervormd Den Haag
, (1969) (15 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Burnier, Andreas
Annotatie(s):
Over het AVRO-televisieprogramma 'Literaire ontmoeting', met o.a. interview met Hermans.
Theo Temmink
,
Dat Cyperse kruikje van vier kilo
In:
De Volkskrant
, (1985) (16 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto van kat door W.F. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De liefde tussen mens en kat. Amsterdam, 1985.
Guus Termeer
,
RUG-biograaf weet van de prins geen kwaad
In:
UK : Universiteitskrant Groningen
, (1992) (27 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Christ van Houts
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Henssen, Emile
Annotatie(s):
Over het januari-nummer van het literaire tijdschrift 'Het Oog in 't Zeil', jaargang 1992, met een stuk van Emile Henssen over Hermans werkzaamheden als fysisch geograaf aan de RU Groningen.
Guus Termeer
,
Familie ziet niets in Gronings beeld van W.F. Hermans
In:
UK : Universiteitskrant Groningen
, (1999) (8 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Krijgt Hermans een beeld in Groningen?
E. Ternoo
,
Een en ander over de esthetica van de roman
In:
Tirade
, 5 (1961) 52 (april) 247-256
, 1961
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Blok, W.
;
Schendel, Arthur van
;
Vestdijk, S.
waardeoordeel
;
esthetiek
;
romananalyse
Françoise Themelin
,
Poging tot analyse van W.F. Hermans' 'Homme's hoest'
In:
Idioma : revue de linguistique et de traductologie
, 4 (1992) () 123-138
, 1992
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Homme's hoest. Amsterdam, 1980.
Ed van Thijn
,
Amsterdams 'genade' voor W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (1993) (2 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over opheffing door gemeente Amsterdam van culturele boycot Hermans.
C. vanden Thillart
,
Der Keerlen God, column W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (1973) (17 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over weigering P.C. Hooftprijs.
Haye Thomas
,
'Kennelijk word ik ook in Luik gelezen' : W.F. Hermans eredoctor Franstalige universiteit
In:
Haagsche courant
, (1990) (24 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans bij uitreiking eredoctoraat
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Eredoctoraat in de letteren en filosofie voor Hermans aan de universiteit van Luik.
P.F. Thomése
,
[W.F. Hermans]
In:
De Gelderlander
, (1995) (4 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
P.F. Thomése
,
Willem Frederik Hermans : ter herinnering; met een woord vooraf van P.F. Thomése
In:
Thomas RapAmsterdam
, 1995 (39 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
foto's
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 4-5 Woord vooraf.
Correcties in: Hermans-magazine 5 (1995-1996) 18 (maart 1996), p. 46.
Frank Tiesing
,
Parijse jaren van Ed van der Elsken
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1981) (30 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Elsken, Ed van der
Annotatie(s):
Hermans presenteert het nieuwe boek van Ed van der Elsken: Parijs : 1950-1954. Amsterdam, 1981.
Joop van Tijn, J.W. Rengelink
,
Nog eens King Kong
In:
Vrij Nederland
, (1970) (10 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
Ingezonden brief van Rengelink en kort naschrift daarbij van J. van Tijn.
Joop van Tijn
,
W.F. Hermans' ballingschap
In:
Vrij Nederland
, (1993) (13 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Steye Raviez
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Tijn, Joop van. Meester op het floret; bezorgd en ingel. door Chris van Esterik; met een naw. van H.J.A. Hofland. [Amsterdam], 2001. p. 306-314.
Joop van Tijn
,
Ontmoetingsperikelen bij Enkelaars NOS... : 'King Kong' van W.F. Hermans wel; geaccepteerd en toch niet
In:
Vrij Nederland
, (1969) (18 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over uitzending van King Kong op televisie. Briefwisseling tussen Hermans, Jan Venema (hoofdmedewerker voor culturele zaken van de NTS) en Carel Enkelaar (hoofd programma's NTS).
Jaap Timmers
,
W.F. Hermans open expositie Moesman : Surrealistische schilderijen in Laren
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1993) (19 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Moesman, J.H.
Annotatie(s):
Ook in: Nieuwsblad van het Noorden, 9 juni 1993 (W.F. Hermans opent Moesman-expositie).
Hermans opent tentoonstelling met de toespraak: 'De aardappel van de dood'.
C. Tindemans
,
Noordnederlands toneel : de stuurlui aan de wal ...
In:
De nieuwe gids
, (1962) (30 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
Over: Hermans, Willem Frederik. De woeste wandeling: een scenario. Amsterdam, 1962.
Tevens bespreking van toneel van G.K. van het Reve (Commissaris Fennedy) en B. Wolken (Kleine spelen).
Klaas Tindemans
,
'Het behouden huis' krijgt te weinig ruimte : W.F. Hermans' kortverhaal op de scène
In:
De Standaard
, (1984) (4 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
'Het behouden huis' als monoloog op de planken.
C. Tindemans
,
W.F. Hermans en het toneel
In:
Dietsche warande en Belfort : tijdschrift voor letterkunde, kunst en geestesleven
, 107 (1962) 7 (augustus-september) 521-522
, 1962
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Bart Tromp
,
De politiek en W.F. Hermans
In:
Het Parool
, (1995) (3 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: De Gelderlander, 4 mei 1995.
Hansmaarten Tromp
,
Novelle knap en sfeervol verbeeld
In:
Het Parool
, (1978) (12 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
scene uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Zuylen, Erik van
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'De elektriseermachine van Wimshurst', uit 'Een wonderkind of een total loss', door Erik van Zuylen.
Bart Tromp
,
Aan de vooravond
In:
Het Parool
, (1987) (17 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans houdt, ondanks besluit Gemeentebestuur Amsterdam tot boycot van hem, toch een lezing in De Balie in Amsterdam.
Bart Tromp
,
De politiek en W. F. Hermans (Aspekt literair; 2)
In:
Tromp, Bart. Tegen het vergeten: degenstoten en sabelhouwen
AspektNieuwegein
, 1997 (p. 178-191)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
racisme
Annotatie(s):
Ook in: Het Parool [mededeling in publicatie].
Bart Tromp
,
Het Nederland van Hermans
In:
Het Parool
, (2003) (15 mei)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Bart Tromp
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
Annotatie(s):
Over: Havenaar, Ronald. Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
Bart Tromp
,
Storm op komst
In:
Het Parool
, (2003) (15 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
Annotatie(s):
Over: Havenaar, Ronald. Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
B. Troostwijk
,
B. Polak
In:
Het Parool
, (1996) (17 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
Annotatie(s):
Over: Brouwers, Jeroen. Het aardigste volk ter wereld : Willem Frederik Hermans in Brussel : bijdrage aan zijn biografie. Amsterdam [etc.], 1996.
B. Troostwijk, Remco Campert
,
W.F. Hermans
In:
HP/De Tijd
, (1995) (29 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Fransen, Ad
Annotatie(s):
Twee brieven over artikel 'Hermans hemel' van Ad Fransen in HP/De Tijd, 15 september 1995 en interview van Fransen met Hermans (22 september 1995).
Aleid Truijens
,
Bedremmeld in de beklaagdenbank
In:
De Volkskrant
, (1999) (18 juni)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans uit 1951
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
De twaalfde aflevering in een reeks over geruchtmakende romans in de twintigste eeuw.
Aleid Truijens
,
Een schep zout in een glas limonade : de literaire wereld begint feestelijk aan de canonisering van W.F. Hermans
In:
De Volkskrant
, (2000) (29 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het W.F. Hermans festival in De Balie te Amsterdam.
Aleid Truijens
,
Moederziel alleen in een sadistisch universum
In:
De Volkskrant
, (1999) (8 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Marcel Molle
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Aflevering 73 van een serie over honderd belangrijke Nederlanders van de 20e eeuw.
Aleid Truijens
,
W.F. Hermans neemt wraak met een macaber sprookje : vrolijk-verbitterd omzien
In:
Elsevier
, (1995) (23 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
Aleid Truijens
,
De ontroostbare kwetser : bij de dood van Willem Frederik Hermans (1921-1995)
In:
Elsevier
, (1995) (6 mei)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
jeugdportr., portr. Hermans uit 1994, portr. Met zijn vrouw (1969)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Aleid Truijens
,
Door gevaarlijke gekken omringd
In:
De Volkskrant
, (2001) (14 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans in tram in Turijn door Mechanicus
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Apollo in Brasserie Lipp : bespiegelingen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam [etc.], 2001.
Aleid Truijens
,
Hermans in snippers : Van Straten's biografie mist selectie, ordening en synthese
In:
De Volkskrant
, (1999) (12 maart)
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Aleid Truijens
,
Welbespraakt in een isoleercel
In:
Elsevier
, (1995) (1 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, omslag boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Smulders, Wilbert
;
Ruiter, Frans
Annotatie(s):
Over: De literaire magneet : essays over Willem Frederik Hermans en de moderne tijd. Amsterdam, 1995.
In de rubriek 'Essays'.
Aleid Truijens
,
Willem Frederik Hermans : moederziel alleen in een sadistisch universum
In:
Kopstukken van het laagland: een eeuw Nederland in honderd portretten; onder red. van Paul Brill
Balans[Amsterdam]
, 1999 (p. 314-318)
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: De Volkskrant.
Aleid Truijens
,
W.F. Hermans' gevecht in het muizenhol Nederland
In:
De Volkskrant
, (2003) (25 april) 23
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
Annotatie(s):
Over: Havenaar, Ronald. Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
Aleid Truijens
,
Wraak in vileine sleutelroman
In:
De Volkskrant
, (2003) (7 juni) 5
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
Annotatie(s):
Over: Havenaar, Ronald. Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Aleid Truijens
,
Een onvermijdelijke vadermoord : hoe de vriendschap tussen W. F. Hermans en uitgever Geert van Oorschot teloorging
In:
De Volkskrant
, (2003) (7 november) 25
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. door Karel Kindermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Over: Oorschot, G. van. Hierbij de hele god in proef. Amsterdam, 2003.
B. Tuinman
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Amsterdam, 1955]
In:
Recht voor Allen
, (1955) (1 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Amsterdam, 1955.
Britt Tunander
,
Skrivande holländare
In:
Dagens Nyheter
, (1969) (23 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Den blinden fotografen (Moderna Holländska berättare, p. 42-68)
J.A. van Tuyl
,
De mythe van de kinderziel
In:
Haagse Post
, (1963) (27 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reactie op artikel in Haagse Post, 20 april (De mythe kan de kinderziel : 'Hebt u zich indertijd ook zo verveeld?').
Jan Ubink
,
'Als twee druppels water' nu ook in Groningen : nieuwste film van Fons Rademakers
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1963) (16 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Over 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Bob den Uyl
,
W.F. Hermans in sprookjesland
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1984) (9 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en Bob den Uyl
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
F. de V.
,
Willem Frederik Hermans
In:
K & C : kunst en cultuuragenda : weekblad van het Paleis voor Schone Kunsten
, (1969) (15 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
R. v.d. V.
,
Pessimistische eenakter
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1970) (3 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de uitvoering van 'De psychologische test' voor de VARA-televisie, op 2 februari 1970.
H. de V.
,
Boeken aan het woord
In:
Vrije geluiden
, (1962) (29 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
sfeerfoto van boekenmarkt
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Aankondiging VPRO-televisieprogramma 'Boeken aan het woord', met optreden van Hermans.
D. de V.
,
Soma sprak met Hermans
In:
Fries Dagblad
, (1970) (14 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over interview in het tijdschrift 'Soma' met Hermans.
Ger Vaders
,
Vaders visie : Hermans
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1986) (15 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans, PvdA-raadslid J. van Dijk, burgemeester Van Thijn
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
Ad Vaessen
,
Frau Antje, niet W.F. Hermans
In:
Algemeen Dagblad
, (2002) (1 februari) 13
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de receptie van Hermans in vertaling in Duitsland.
Thomas Vaessens
,
De wijzers, de schaduw, de onorde : een blik op de klok
In:
Vooys : instituutsblad van het Instituut De Vooys voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
, 7 (1988-1989) 3 (mei 1989) 32-37
, 1989
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Brouwers, Jeroen
;
Heijden, A.F.Th. van der
thema - tijd
Arno van der Valk
,
De laatste resten tropisch Zweden : met W.F. Hermans op excursie
In:
De parelduiker
, 5 (2000) 1 () 53-65
, 2000
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zweden
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Arno van der Valk, Naomi Mertens, Folke Isaksson
,
Een landingspoging in Scandinavië: Zweeds interview met W.F. Hermans
In:
De parelduiker
, 4 (1999) 4 () 55-70
, 1999
Vorm:
Artikel/BiografischInterview
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polet, Sybren
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
P. 60-62 In het Nederlands vertaalde tekst van een interview door Folke Isaksson met W.F. Hermans in de Zweedse krant Dagens Nyheter, 18 juni 1962; p. 70 Bibliografisch overzicht.
O.a. over de vertaling in het Zweeds onder de titel Mörkrummet van: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Ook over: Sybren Polet.
Correctie in: Hermans-magazine 9 (2000) 34 (maart 2000), p. 61-62.
Arno van der Valk
,
WFH en de klassieke oudheid : jij moet geen boekies lezen; jij moet Xenophon vertalen!
In:
WFH-verzamelkrant
Sterfboek 2: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant
, (1999) 23-30 () 86-100
, 1999
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
klassieke oudheid
Annotatie(s):
Over: Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
Arno van der Valk
,
Buren
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 31 (juni 1999) 78-82
, 1999
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Arno van der Valk, Dirk Baartse
,
In de slip
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 25 (december 1997) 10-11
, 1997
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
autobiografisch element
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Homme's hoest. Amsterdam, 1980.
Aanvulling door Dirk Baartse in: Hermans-magazine 7 (1997-1998) 25 (december 1997), p. 11.
Arno van der Valk, Petter Aaslestad
,
Alfred Issendorfs terugkeer naar het Noorden : Noorse belangstelling voor 'Nooit meer slapen'
In:
De parelduiker
, 1 (1996) 5 (december) 26-35
, 1996
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 26-29 Vertaling van een interview met Petter Aaslestad in Aftensposten, 1 april 1992.
O.a. over de Noorse vertaling van: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Arno van der Valk
,
High
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 12 (2002-2003) 47 (juni 2003) 72-78
Vorm:
Artikel/Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Arno van der Valk
,
Het goede is... : een boekpresentatie in Warschau
In:
Hermans: het grootste gelijk buiten Nederland; Arno van der Valk.
AspektSoesterberg
, 2002 (p. 179-201)
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Pools
;
Polen
Annotatie(s):
P. 201 Bibliografisch overzicht.
Arno van der Valk, Naomi Mertens
,
Een landingspoging in Zweden : een excursie, een interview en de Nobelprijs
In:
Hermans: het grootste gelijk buiten Nederland; Arno van der Valk.
AspektSoesterberg
, 2002 (p. 27-74)
Vorm:
Monografie/Artikel
illustraties:
ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polet, Sybren
vertalingen in het Zweeds
;
Zweden
Annotatie(s):
P. 27-47 ook in: Parelduiker: 5 (2000) 1, p. 53-65 (De laatste resten tropisch Zweden: met W.F. Hermans op excursie); p. 47-70 ook in: Parelduiker (1999) 4, p. 55-70 (Een landingspoging in Zweden: Scandinavië: Zweeds interview met W.F. Hermans) [Correctie in: Hermans-magazine 9 (2000) 24 (maart 2000), p. 61-62]; p. 51-56 In het Nederlands vertaalde tekst. van een interview door Folke Isaksson met W.F. Hermans in de Zweedse krant Dagens Nyheter van 18 juni 1962; p. 70-74 Bibliografisch overzicht.
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
O.a. over de vertaling in het Zweeds onder de titel Mörkrummet van: Hermans, W.F. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Arno van der Valk
,
Democratie is mooi, maar... : een omstreden bezoek aan Zuid-Afrika
In:
Hermans: het grootste gelijk buiten Nederland; Arno van der Valk.
AspektSoesterberg
, 2002 (p. 90-162)
Vorm:
Monografie/Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
politiek
;
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
P. 112-116 Kruger, Joan. Hermans gooi 'venster' weer oop (ook in de bijlage Kalender van het dagblad Beeld van 16 maart 1983); p. 137-143 gedeelte van een radiointerview; p. 161-162 Bibliografisch overzicht.
Arno van der Valk
,
Meer traditionalistisch dan fascistisch : W.F. Hermans in Spanje
In:
Hermans: het grootste gelijk buiten Nederland; Arno van der Valk.
AspektSoesterberg
, 2002 (p. 9-26)
Vorm:
Monografie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Spanje
;
vertalingen in het Spaans
Annotatie(s):
P. 16-20 De schrijver Willem Frederik Hermans: Nederland en haar schrijvers (In het Nederlands vertaalde tekst van een interview door Manuel Arce: Holanda y sus escritores. El novelista Willem Frederik Hermans. In: El destino, 22 april 1961).
Arno van der Valk
,
Hermans : het grootste gelijk buiten Nederland
In:
AspektSoesterberg
, 2002 (224 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 7-8 Inleiding; p. 202 Dank en verantwoording; p. 203-218 Noten; p. 219-224 Register.
Bevat een aantal in het Nederlands vertaalde interviews.
Correctie in: Hermans-magazine 12 (2002-2003) 48 (september 2003), p. 121-122.
Arno van der Valk
,
Het goede is...
In:
Valk, Arno van der. Het grootste gelijk buiten Nederland.
AspektSoesterberg
, 2002 (p. 179-201)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ciemnia Damoklesa. Warszawa, 1994.
Oorspr. Poolse interview met Andrzej Dabrowka verschenen in: Literatura na swiecie, 21 mei 1994.
Roger Vanbrabant
,
'Miljaarde! miljaarde!
In:
Argus : literair tijdschrift voor België en Nederland
, 1 (1978) 1 (februari) 84-86
, 1978
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over een televisie-interview met W.F. Hermans op 17 november 1977.
Laurens Vancrevel, Camille Houckaert
,
Willem Frederik Hermans : een essayistisch curiosum
In:
Kentering : tweemaandelijks literair tijdschrift
, 6 (1964-1965) 5 ([juni] 1965) 19-27
, 1965
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Reactie: O.A.S.: het geleuter van Laurens, door Camille Houckaert. In: Podium 19 (1964-1965) 6 (september 1965), p. 474-477.
Guido Vandamme
,
W.F. Hermans
In:
De Morgen
, (1986) (29 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans en taalgebruik van de Belgen.
Johan Vandenbroucke
,
Orde in de chaos
In:
De Morgen
, (1998) (28 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Johan Vandenbroucke
,
De laatste roker
In:
De brakke hond : driemaandelijks tijdschrift voor literatuur en grafiek
, 14 (1997) 54 (lente) 45-56
, 1997
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Sonja Vanderlinden
,
Hermans tragiek : gespletenheid tussen Wittgenstein en Schopenhauer
In:
Ons erfdeel : kultureel tijdschrift voor Zuidvlaamse werking in Vlaams-Nederlands-Suidafrikaanse samenwerking
, (1994) 2 272-274
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Yans, Baudoin
Annotatie(s):
Over: Yans, B. De God Bedrogen Bedrogen De God : een speurtocht door W.F. Hermans' filosofisch universum. Louvain-la-Neuve, 1992.
Jolanda Vanderwal Taylor
,
The message of meaninglessness : the books of Willem Frederik Hermans
In:
The Low Countries : arts and society in Flanders and The Netherlands : a yearbook
, (1996-1997 [versch. 1996]) () 284-285
, 1996
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jolanda Vanderwal Taylor
,
W. F. Hermans and Wittgenstein : 'De tranen der acacia's' as mediation
In:
Neophilologus : driemaandeliks tijdschrift voor de wetenschappelike beoefening van levende vreemde talen en van haar letterkunde
, 78 (1994) 1 (januari) 21-27
, 1994
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
thema - Wereldoorlog II
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Bart Vanegeren
,
De ruis is de andere : 'Ruisend gruis', Willem Frederik Hermans' postume roman is in meer dan één opzicht het sluitstuk van zijn magistraal oeuvre
In:
Knack
, (1995) (28 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
Onder het kopje 'Proza'.
Guido Vanheeswijck
,
Wat nu!: een heilige bij W.F. Hermans?
In:
Kreatief : driemaandelijks literair- en kunstkritisch tijdschrift
, 22 (1988) 2-3 (juni) 143-146
, 1988
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Rudy Vanschoonbeek
,
W.F. Hermans, De zegelring
In:
De Nieuwe : onafhankelijk Vlaams weekblad
, (1985) (21 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
Victor Varangot
,
Verwondering der jeugd
In:
Critisch bulletin : maandblad voor letterkundige critiek
, 17 (1950) 4 (april) 167-170
, 1950
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Fenomenologie van de pin-up girl. Amsterdam, 1950.
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
vdm
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971]
In:
Deventer Dagblad
, (1971) (9 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
vdm
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972]
In:
Deventer Dagblad
, (1972) (1 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong. Amsterdam, 1972.
In de rubriek ‘Boek van de dag’.
vdm
,
Hermans in de West
In:
Deventer Dagblad
, (1969) (1 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Tevens bespreking van het boekje ‘Suriname, land van mogelijkheden’ in de serie Landendocumentatie nrs. 118/119.
vdm
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966]
In:
Deventer Dagblad
, (1966) (7 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
vdm
,
W.F. Hermans wreekt zich op 'Groningen'
In:
Fries Dagblad
, (1975) (22 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
vdm
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode. Amsterdam, 1967]
In:
Deventer Dagblad
, (1967) (24 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Tevens bespreking van 'Ik sta op mijn hoofd' door Raoul Chapkis.
Frits van Veen
,
Hermans' ideeën over apartheid van het betere huiskamerniveau
In:
De Volkskrant
, (1983) (14 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dis, Adriaan van
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans in Van Dis' VPRO-praatprogramma.
Adriaan van der Veen
,
Zijn eigen bondgenoot, maar niet door dik en dun
In:
Tirade
Over W.F. Hermans. Speciaal nr. van: Tirade; [red.: Jaap Goedegebuure en Herman Verhaar ; met bijdr. van: Raymond J. Benders ... et al.]
, 25 (1981) 271 (december) 624-631
, 1981
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Criterium (tijdschr.)
Samenvatting:
Adriaan van der Veen vertelt hoe hij zelf, toen hij in 1946 naar Nederland terugkeerde vanuit Amerika, ervan overtuigd was dat hij met schrijven nooit zijn brood zou kunnen verdienen in ons land. Des te meer bewondering had hij voor de jongere Hermans, die een onbeperkt geloof in zichzelf leek te hebben. Hij bezat een diep wantrouwen tegenover de mensen om hem heen, omdat ze niet inzagen dat ze een uitzonderlijke schrijver in hun midden hadden. Dat bleef een bron van wrok, ook nu hij erkenning heeft gevonden. Zijn vete met Nederland is nooit verdwenen, hij koesterde zijn ressentimenten, in tegenstelling tot Ter Braak die zijn eigen ressentiment tegenover Gide als zodanig doorzag en er daardoor de humor van kon inzien. Dit blijkt uit Het grote medelijden, de novelle waarin Hermans in de figuur Terbeek met Menno ter Braak afrekent. In hetzelfde verhaal staat “Ik heb geschreven om wraak te nemen – wat is daar voor bijzonders aan?” Misschien niet redelijk, maar met redelijkheid schiet iemand als Hermans niets op, het zou zijn scheppingsbron doen opdrogen, meent Van der Veen.
Het tijdschrift Criterium begon in oktober 1945 opnieuw als een algemeen cultureel tijdschrift, geheel overeenkomstig het verlangen van uitgever Johan Meulenhoff, die iets ernstigs, plechtigs en breed van opzet wilde. Het werd om uiteenlopende redenen geen succes. Dat was volgens Van der Veen niet de schuld van de jonge debutant Hermans, die in het eerste nummer al een fragment uit zijn roman Conserve publiceerde. Na veel aarzelen van de kant van Meulenhoff trad Hermans een jaar later toe tot een vernieuwde redactie, bestaande uit Adriaan Morriën, Arthur van Rantwijk, Maurice Gilliams en hemzelf. Hermans zorgde meteen voor een sensatie met zijn bijdragen, zoals zijn pleidooi voor Snerpende critiek. Van der Veen schreef naar aanleiding van Hermans’ dichtbundelHorror Coeli uit 1946 in de NRC van 18 januari 1947 dat er in Nederland een nieuwe beeldenstormer is opgestaan die men arrogant en eigenwijs vindt, maar die zijn scherpe aanvallen doet omdat voor hem het schrijven ernst is, hij zijn hoge maatstaven steeds in het oog houdt en daarom niet bereid is te schipperen. Hij overdreef voor de goede zaak, meende Van der Veen. In zijn eerste poëzie en proza was Hermans zoals we hem nu kennen, al volledig aanwezig. De weerstand die Hermans wekte door zijn stukken in Criterium nam bepaald niet af toen de publicatie begon van De tranen der acacia’s. Lezers voelden zich zedelijk geschokt en ergerden zich aan deze eerste poging tot ‘debunking’ van het verzet, schrijft Van der Veen. Hij kan zich niet herinneren dat de mederedacteuren van Hermans hem bij dit eerste optreden in het tijdschrift hebben betutteld. Wel voelden ze zich – behorend tot een oudere generatie – een soort oudere broer, die de jonge Hermans af en toe moesten remmen. Hermans heeft door de publicatie van zijn stukken uit De tranen der acacia’s zeker bijgedragen tot de ondergang van Criterium, maar het blad verdween niet alleen door de kritiek op die fragmenten en de deels daardoor weglopende abonnees, maar ook door de groeiende weerzin van Johan Meulenhoff, die in elk geval een twijfelende geest was, zo stelt Van der Veen. Een andere factor is volgens hem, dat na het stillen van de eerste leeshonger al gauw de aandacht voor het lezen verminderde. Hermans zorgde in Criterium voor de polemische basis waarin een zich vernieuwende literatuur zich het beste ontplooit en waardoor ook het eerste werk van Van het Reve in het blad paste. Voor Hermans kwam de klap van het verdwijnen van het tijdschrift hard aan. Hij voelde zich verraden, in de eerste plaats door zijn vriend Adriaan Morriën.
Af en toe kon Hermans heel attent en zorgzaam zijn, maar meestal moest de aandacht en sympathie voor hem van één kant komen. Toch herinnert Van der Veen zich dat Hermans in de omgang met hem soms ook tot rust kwam, zich niet onveilig voelde. In veel van zijn boeken zijn ook rustpunten, dikwijls van een grote ontroeringkracht. “Dit is te weinig opgevallen omdat men leedvermaak bij Hermans aanziet voor gevoelloosheid hoewel het eerder wijst op een overmaat aan gevoel en medelijden”, meent Van der Veen. Als voorbeelden noemt hij de liefde van Osewoudt in De donkere kamer van Damokles voor het joodse meisje Marianne, de gesprekken van Arthur Muttah met zijn ‘moeder’ Alice in De tranen der acacia’s. De hoofdpersonen bij Hermans zijn verwoed bezig de afstand die hen scheidt van anderen te overbruggen, al blijft ieder mens bij hem in zijn eenzaamheid opgesloten. Van der Veen noemt daardoor zijn portrettering van Sita in Uit talloos veel miljoenen zo aangrijpend. Huilen en lachen zijn bij Hermans nooit ver uit elkaars buurt. En het zelfbeklag bij Hermans in de vermomming van zijn figuren gaat altijd gepaard met inzicht in zichzelf, soms zelfs leidend tot zelfhaat. Hij is alleen, met niemand solidair en als hij zich zijn eigen bondgenoot noemt, voegt hij daaraan toe: ‘niet eens door dik en dun.’
Adriaan van der Veen
,
Een biografie van het boek in onze tijd
In:
Hermans, Willem Frederik. Scheppend nihilisme: interviews met Willem Frederik Hermans; samengest. en ingel. door Frans A. Janssen
Amsterdam
, 1979 (p. 28-30)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: De Nieuwe Rotterdamse Courant, 24 februari 1950.
2e dr. 1979; 3e, uitgebr. dr. 1983.
Adriaan van der Veen
,
Blijf niet zitten waar je zit
In:
QueridoAmsterdam
, 1972 (158 p.)
Vorm:
Monografie/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Gomperts, H.A.
;
Morriën, Adriaan
;
Greshoff, Jan
;
Duinkerken, Anton van
;
Claus, Hugo
;
Veen, Adriaan van der
Adriaan van der Veen
,
De zin van een onzinnige expeditie
In:
Kritisch akkoord 1967
Brussel [etc.]
, 1967 (p. 104-108)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: De Nieuwe Rotterdamse Courant, 26 maart 1966.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Adriaan van der Veen
,
De weg naar literaire integratie
In:
Studium generale : maandblad voor culturele vorming
, 1962
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs., ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Europese boekenweek
;
Prix Formentor
;
vertalen
;
literaire integratie in West-Europa
Harry van Veenendaal
,
Autoliefhebber, maar toch ...
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 7 (1997-1998) 25 (december 1997) 12-13
, 1997
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
werkelijkheidsgehalte
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Homme's hoest. Amsterdam, 1980.
J.H.W. Veenstra
,
Talent en fantasie brachten Hermans in het nauw : De god denkbaar - denkbaar de god
In:
Vrij Nederland
, (1957) (5 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De God Denkbaar Denkbaar de God. Amsterdam, 1956.
J.H.W. Veenstra
,
Lik op stuk
In:
Vrij Nederland
, (1964) (21 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weverbergh, Julien
Bok (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over het Du Perron-nummer van het literaire tijdschrift 'Bok'.
J.H.W. Veenstra
,
'Nooit meer slapen' in doeltreffend cactusproza
In:
Kritisch akkoord 1967
Brussel [etc.]
, 1967 (p. 109-112)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Vrij Nederland, 26 maart 1966.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
J.H.W. Veenstra
,
Pietje Bell leest de krant
In:
Libertinage
, 5 (1952) () 150-153
, 1952
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
J.H.W. Veenstra
,
Hermans presenteert Multatuli in snapshots
In:
Ons erfdeel : kultureel tijdschrift voor Zuidvlaamse werking in Vlaams-Nederlands-Suidafrikaanse samenwerking
, (1977) 3 455-459
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Paul van 't Veer
,
Tien leeuwen tegen een mandarijn
In:
Het Parool
, (1979) (30 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
Paul van 't Veer
,
Met Willem Frederik Nurks in de West
In:
Het Vrije Volk
, (1969) (11 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Paul van 't Veer
,
Hermans' Multatuli-studie : stimulerend
In:
Het Parool
, (1976) (22 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, Multatuli en Everdine van Wijnbergen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Paul van 't Veer
,
Een land moet een schrijver dankbaar zijn
In:
Het Parool
, (1977) (15 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jan van der Vegt
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971]
In:
PRISMA Concept-boekbespreking
, (1971) (28 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Jaap Vegter
,
[Boycot Hermans door gemeente Amsterdam]
In:
Vrij Nederland
, (1986) (15 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Stripverhaal over de boycot van Hermans vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
Arnoud Veilbrief
,
Toch niet altijd gelijk
In:
NRC Handelsblad
, (2002) (29 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Valk, Arno van der
Annotatie(s):
Over: Valk, Arno van der. Hermans : het grootste gelijk buiten Nederland. Soesterberg, 2002.
Christophe Vekeman
,
Willem Frederik Hermans alias de aardigste man ter wereld : het aardigste boek in tijden
In:
De Morgen
, (2002) (17 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Klaas Koppe
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Annotatie(s):
Over: Vree, Freddy de. De aardigste man ter wereld. Amsterdam, 2002.
Willem van der Velden
,
Weverbergh over W.F. Hermans' boek 'Nooit meer slapen' : bladerend in 'Komma' : twee brieven
In:
De Stem
, (1967) (11 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weverbergh, Julien
Komma (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Ton Verbeeten
,
Boosaardig
In:
De Gelderlander
, (1980) (23 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
cartoon van muziek voortbrengende auto
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
Ton Verbeeten
,
Hermans op zoek
In:
De Gelderlander
, (1982) (27 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
In de rubriek 'Boekje open'.
Ton Verbeeten
,
De verbrokkeling van een universum : ‘Een heilige van de horlogerie’ van W.F. Hermans
In:
De Gelderlander
, (1987) (31 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Ton Verbeeten
,
Vingeroefeningen
In:
De Gelderlander
, (1980) (12 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Homme’s hoest. Amsterdam, 1980.
Ton Verbeeten
,
Boekenweekgeschenk ‘In de mist van het schimmenrijk’ van W.F. Hermans : een liefde die zichzelf bedreigt
In:
De Limburger
, (1993) (10 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Ton Verbeeten
,
Willem Frederik Hermans zeventig : twee boeken, twee tentoonstellingen
In:
De Gelderlander
, (1991) (23 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Aankondiging van twee tentoonstellingen: In het Letterkundig Museum in Den Haag van december 1991 t/m februari 1992, en de langs openbare bibliotheken reizende tentoonstelling ‘In het voetspoor van Willem Frederik Hermans’.
Ook vermelding van het verschijnen van de als jubileumeditie uitgekomen 22e dr. van Nooit meer slapen.
Ton Verbeeten
,
Hinderlijke vaderlandse eigenaardigheden : Hermans en zijn bronnen in de verhalenbundel ‘De laatste roker’
In:
De Gelderlander
, (1991) (18 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Ton Verbeeten
,
Natuur op strafexpeditie door Groningen : korte surrealistische roman 'Ruisend gruis'
In:
De Gelderlander
, (1995) (13 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Theo van Zwam
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
In de rubriek 'Boeken'.
Ton Verbeeten
,
W.F. Hermans' dodelijke sfeertekening
In:
De Gelderlander
, (1981) (20 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
In de rubriek 'Boekje open'.
Ton Verbeeten
,
W.F. Hermans, grootste van naoorlogse grote drie : schrijver, bewonderd en gevreesd om zijn scherpe pen, op 73-jarige leeftijd overleden : 'Het mooiste wat een schrijver kan nalaten is een monolitisch oeuvre
In:
De Gelderlander
, (1995) (28 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Ton Verbeeten
,
Is de schrijver een tovenaar of een duivel? : een dag op literaire toernee met W.F. Hermans
In:
De Gelderlander
, (1995) (11 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Theo van Zwam
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Ton Verbeeten
,
Operette van tovenaarsleerlingen : Koopman & Van Ommen houden W.F. Hermans voor zichzelf
In:
De Gelderlander
, (1996) (27 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans 9-2-1995 door Theo van Zwam
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ommen, Cathrien van
;
Koopman, Ares
Annotatie(s):
Over: Koopman & Van Ommen. Een ontmoeting met de Tovenaar : over Willem Frederik Hermans in foto's en teksten. Baarn, 1996.
In de rubriek 'Boeken'.
Boek betreft de tekst van een vraaggesprek afgenomen op 9 februari 1995.
Ton Verbeeten
,
Hermans en de moderne tijd
In:
De Limburger
, (1995) (26 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Klaas Koppe
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Smulders, Wilbert
;
Ruiter, Frans
Annotatie(s):
Over: De literaire magneet : essays over Willem Frederik Hermans en de moderne tijd. Amsterdam, 1995.
Ook in: De Gelderlander, 6 juli 1995 (Opstellen over Hermansiaanse orde) [uitgebreider, met portret Van Hermans door Theo van Zwam].
Ton Verbeeten, G.F.H. Raat
,
Gerard Raat promoveert op een studie van 'Paranoia' van W.F. Hermans : 'Er is maar een werkelijk woord : chaos'
In:
De Gelderlander
, (1985) (1 november)
Vorm:
Interview
illustraties:
portr. Gerard Raat
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Raat, G.F.H. De vervalste wereld van Willem Frederik Hermans. [Amsterdam], 1985. (proefschrift en handelseditie).
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953.
Ton Verbeeten
,
Zachtzure knipsels boven chique vitrines : De tentoonstelling 'Hermans is hier geweest' in het Letterkundig Museum
In:
De Gelderlander
, (1991) (24 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
2 collages van Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
T.g.v. de zeventigste verjaardag van W.F. Hermans organiseerde het Letterkundig Museum een tentoonstelling over hem onder de titel 'Hermans is hier geweest', die te zien was van 13 december 1991 t/m 23 februari 1992.
Ton Verbeeten
,
Schrijfvertrek van W.F. Hermans in Scryption
In:
De Gelderlander
, (1998) (14 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Theo van Zwam
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reconstructie werkkamer Hermans te zien in Scryption Tilburg.
Ton Verbeeten
,
Oek de Jong verwerpt wereldbeeld van W.F. Hermans
In:
De Gelderlander
, (1998) (17 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Jong, Oek de
Annotatie(s):
Over: Jong, Oek de. Zijn muze was een harpij : over het wereldbeeld van W.F. Hermans. Nijmegen, 1998. (Kellendonklezing 1998).
Gerard C.J.M. Verbiest
,
Auteur?
In:
Haagse Post
, (1964) (25 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
IDIL (Informatie Dienst Inzake Lectuur)
Thomas Verbogt
,
Logge en slepende roman van Hermans
In:
Tubantia
, (1987) (7 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
In de rubriek 'Gelezen'.
Thomas Verbogt
,
Heldere Nooteboom en saaie Hermans
In:
Tubantia
, (1984) (15 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Cees Nooteboom
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
Tevens bespreking van 'In Nederland' van Cees Nooteboom, en van 'De Gids' nr. 8/9/10, november 1984.
In de rubriek 'Open boek'.
Dorothee Verdaasdonk
,
21 februari 1963: de film Als twee druppels water gaat in première : verfilmde literatuur
In:
Nederlandse literatuur, een geschiedenis
Nederlandse literatuur, een geschiedenis; hoofdred. M.A. Schenkeveld-van der Dussen; red. Ton Anbeek ... [et al.]
NijhoffGroningen
, 1993 (p. 763-768)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
film
Annotatie(s):
2e dr. Amsterdam, 1998.
Over de verfilming van 'De donkere kamer van Damocles' door Fons Rademakers onder de titel 'Als twee druppels water'.
H. Verdaasdonk
,
Literatuursociologie
In:
Vormen van literatuurwetenschap: moderne richtingen en hun mogelijkheden voor tekstinterpretatie; R.T. Segers (red.)
Wolters-NoordhoffGroningen
, 1985 (p. 115-136)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Bordewijk, F.
;
Vestdijk, S.
waardeoordeel
;
literatuursociologie
;
empirische literatuurwetenschap
J. Verdiessen
,
Het sadistisch universum : onwrikbaar geloof aan zinloosheid van mens en wereld : Willem Frederik Hermans gaat de rechtzinnigen en niet-weerlozen te lijf
In:
De Nieuwe Limburger
, (1965) (27 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Ook in: De Stem, 20 maart 1965 [met portret Hermans]. Ook in Het Centrum, 27 maart 1965 (Het sadistische universum : Hermans : iedereen te lijf)..
Ruud Verdonck
,
Naar de knoppen
In:
Trouw
, (1983) (16 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dis, Adriaan van
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans in Van Dis' VPRO-praatprogramma.
Herman Verhaar
,
Hermans' diepe gedachten over democratie
In:
De Nieuwe Linie
, (1975) (26 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Periander. Amsterdam, 1974.
Herman Verhaar
,
W.F. Hermans maakt een raadsel van Multatuli
In:
De Nieuwe Linie
, (1976) (9 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. Multatuli door Johan Braakensiek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Herman Verhaar
,
[Over: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994-]
In:
Vrij Nederland
, (1999) (3 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994-. (nr. 30).
Herman Verhaar
,
[Over: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994-]
In:
Vrij Nederland
, (1998) (28 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1994-. (Nr. 28).
Herman Verhaar
,
Bedriegers, bedrogenen, bibliomanen
In:
Vrij Nederland
, (1980) (14 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
tek. Hermans en Frans A. Janssen door Siegfried Woldhek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Janssen, Frans A.
Annotatie(s):
Over: Janssen, Frans A. Bedriegers en bedrogenen : opstellen over het werk van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1980.
Herman Verhaar
,
Het goddelijk gelijk, of W.F. Hermans en de literatuur, [1]
In:
Tirade
, 16 (1972) 175 (maart) 126-140
, 1972
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Corn. Verhoeven
,
W.F. Hermans op zoek naar zijn meester
In:
De Tijd
, (1976) (16 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Wittgenstein, Ludwig. Tractatus Logico-Philosophicus; vert. en van een nawoord en aant. voorz. door W.F. Hermans. Amsterdam, 1975.
Corn. Verhoeven
,
W.F. Hermans en C. Rietdijk voorspellen het einde van het 'grote kleine leuteren'
In:
De Volkskrant
, (1970) (7 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rietdijk, Cornelis Willem
Annotatie(s):
Rietdijk en Hermans over de 'alfa-cultuur'.
Corn. Verhoeven
,
Tikfout
In:
Raam : literair maandblad
, (1973) 92 (februari) 2-3
, 1973
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
P.C. Hooftprijs 1971
Corn. Verhoeven
,
Willem Frederik Hermans als filosoof of : lyriek in de diepvries
In:
Verhoeven, Corn. Bijna niets
AmboBilthoven
, 1970 (p. 142-174)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
filosofie
Corn. Verhoeven
,
De laatste resten van W.F. Hermans
In:
Raam : literair maandblad
, (1970) 70 (december) 53-55
, 1970
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb : het sadistische universum 2. Amsterdam, 1970.
Corn. Verhoeven
,
Filosofen op zwavelzuur
In:
Raam : literair maandblad
, (1967) 35 (mei) 68-75
, 1967
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Frank Verkuijl
,
De blinde fotograaf
In:
Rossinant : een tijdschrift omtrent woord- en beeldkunsten
Lege plekken blinde vlekken; [bijdragen: Marion Wester ... et. al.]. Speciaal nr. van: Rossinant
, (1993) 3 () 4-6
, 1993
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. De blinde fotograaf. In: Hermans, Willem Frederik. Een landingspoging op Newfoundland en andere verhalen. Amsterdam, 1957, p. 167-197.
Koen Vermeiren
,
Waarover hij niet zwijgen kan
In:
De Standaard
, (1990) (29 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein. Amsterdam, 1990.
Koen Vermeiren
,
De spiegel van Narcissus : omtrent het mensbeeld in de romanwereld van Willem Frederik Hermans (Kreatief : driemaandelijks literair- en kunstkritisch tijdschrift, ISSN 0772-6376; jrg. 34 (2000), nr. 3-4 (sep))
In:
KreatiefWevelgem
, 2000 (130 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - mensbeeld
Annotatie(s):
P. 7-8 Inleiding; p. 119-122 Bibliografie; p. 123-125 Register.
Samenvatting:
Volgens Willem Frederik Hermans hebben ware romanhelden andere dimensies dan de menselijke. Ze zijn goden of halfgoden, demonen of profeten, en eerder personificaties dan mensen van vlees en bloed. Vermeiren wil in dit essay een antwoord geven op de vraag: personificaties waarvan?
Hij begint zijn betoog met een term van Ludwig Wittgenstein, namelijk ‘aspectblindheid’. Dit betekent het onvermogen om meerdere aspecten te herkennen in een afbeelding of voorstelling. Doorgetrokken naar het taalgebruik, betekent het verwarring bij lexicale of syntactische homonymie of fixatie op één enkele interpretatie, met misverstand en onbegrip tot gevolg.
Aspectblindheid-Aspectverstarring
Vermeiren legt verband met het werk van Hermans, waarin de meeste personages in mindere of meerdere mate aan aspectblindheid lijden. Zij worden steeds geconfronteerd met deelaspecten van de werkelijkheid, maar nooit met de totale realiteit die als zodanig onkenbaar en chaotisch blijft. Een vaak voorkomende vorm van aspectblindheid in het werk van Hermans is volgens Vermeiren aspectverstarring: personages splitsen zich toe op één bepaald aspect van de werkelijkheid en kennen daar dan een symbolische waarde aan toe. Een prototype is wellicht Alfred Issendorf uit Nooit meer slapen, die het vinden van een meteoriet, een ‘Issendorfiet’, gelijkstelt met het overtreffen van de overleden vader en met het individuele gelijk. Pas aan het eind ontstaat een bewustwording waardoor Alfred de subjectieve symboliek losmaakt van het concrete object, maar hierdoor wordt ook zijn ideaal opgeheven.
Sebastiaan in Een veelbelovende jongeman en Guibal in De blinde fotograaf noemt Vermeiren vergelijkbare personages. Zij hebben hun onafhankelijkheid en zelfrealisatie respectievelijk aan een auto en een lantaarn gekoppeld. Een gemeenschappelijk aspect is de bepalende, en beperkende, invloed die uitgaat van hun opvoeding en milieu.
In Hermans is hier geweest worden de personages geheel beheerst door hun instinct, een drang naar gewelddadigheid en perverse seksualiteit, en een niets of niemand ontziende machtswellust. Julia vertegenwoordigt de primitieve mens wiens gedrag niet wordt bepaald door ethische normen. Ze heeft door haar isolement geen onderscheid leren maken tussen goed en kwaad, net als Ferdinand in Conserve. Uiteindelijk gaat Julia ten onder aan haar eigen obsessies, seks en geweld. Ten minste eenmaal in haar leven wil ze bewust een misdaad begaan, maar ze doodt zichzelf. Ook Bahloul in Een ontvoogding wil een niets of niemand ontziende daad stellen die hem in de ogen van anderen gevreesd en gewaardeerd moet maken. “Sadisme en machtsdrift zijn blijkbaar eigen aan de mens in Hermans’ werk en liggen altijd op de loer om toe te slaan”, stelt Vermeiren. Hij meent dat de krachtlijnen die zich ook in later werk zullen manifesteren al duidelijk aanwezig zijn in Een ontvoogding. Hier is het thema radicaal uitgewerkt; de geïdealiseerde zelfontplooiing valt volledig samen met genadeloze gewelddadigheid en moordlust. Bahloul wil als een ‘natuurkracht’ optreden, zonder na te denken, want dat maakt ongelukkig.
Ronald in Elektrotherapie stelt al zijn hoop op een uitvinding die hij later wil doen, maar zijn eerste experiment betekent tegelijkertijd zijn zelfvernietiging. Erfelijkheid en milieu zullen hem verhinderen om zich te bevrijden. In menig opzicht lijkt Richard Leeuwenhart in De elektriseermachine van Wimhurst op Ronald. Ook Richard krijgt herhaaldelijk te horen dat hij veel geld kost en bij de leraren ondervindt hij eerder tegenwerking dan aanmoediging. Ook heeft hij een afkeer van fysieke competitie en een voorkeur voor intellectuele en wetenschappelijke prestaties. Voor beiden geldt de tragiek van het beloftevolle maar onbegrepen buitenbeentje.
Wie bij Hermans niet ten onder gaat aan zijn eigen koppigheid en megalomane denkbeelden, wordt een levensmoede nihilist, meent Vermeiren. Als voorbeeld noemt hij Take in Hundertwasser, honderdvijftig en meer. Deze moet tot de conclusie komen dat zijn leven is gebouwd op bedrog en misleiding. En net als veel andere Hermans-personages, leidt zijn mislukking tot een geloof aan ingebeelde complotten. Wat Take niet bereikte, namelijk groot en belangrijk worden op eigen kracht, lukt professor Roef Dingelam in Onder professoren wel. Maar ook hij wordt geen gelukkig man, al behoort hij niet tot de groep romanpersonages die hun ondergang tegemoet gaan. Hij behoort tot diegenen die tot inzicht komen, al is het geen vrolijkmakend inzicht. Dingelam komt tot de conclusie dat onder het laagje vernis van zowel de natuur als van het idealistisch denken de kosmische chaos heerst en dat zelfs een opzienbarende wetenschappelijke uitvinding als de zijne maar van relatief belang is. Ook Clemens van de Wissel in Uit talloos veel miljoenen komt tot eenzelfde fatalistische conclusie.
Zowel in zijn theoretische geschriften als in zijn romans en verhalen keert Hermans zich af van zekerheden, ontstaan uit idealistisch en ideologisch denken. In zijn nihilistische visie is er maar één werkelijk woord en dat is chaos. Vermeiren vraagt zich af in hoeverre Hermans’ wereldbeeld nog aansluiting vindt bij de moderne ontwikkelingen in de natuurwetenschap. Na het lezen van ‘Orde uit chaos’ van de natuurkundige Ilya Prigogine en de filosofe en scheikundige Isabelle Stengers, kan men toch ernstig gaan twijfelen aan Hermans’ opvattingen over een wereld die altijd naar chaos zou neigen, meent Vermeiren. Het lijkt er volgens hem op dat de chaostheorie die aan de basis ligt van Hermans’ wereldbeeld, eerder een psychologische dan een natuurkundige oorsprong heeft. “Men kan zich dan ook afvragen in welke mate Hermans’ chaosopvatting nog in overeenstemming is met de nieuwe natuurwetenschappelijke inzichten en ontwikkelingen, die juist steunen op dynamische evenwichtsverhoudingen tussen orde en wanorde”, aldus Vermeiren.
De mens in Hermans’ werk staat in ieder geval machteloos tegenover de werkelijke levensproblemen en ziet daarbij vaak maar één aspect. Vermeiren noemt nog een voorbeeld van aspectverstarring, namelijk het gedrag van soldaat Lodewijk Stegman uit Ik heb altijd gelijk. Deze streeft dwangmatig zijn ideaal na: generaal worden. Als dat niet blijkt te lukken, wordt hij cynisch. Het individu in Hermans’ werk is volgens Vermeiren van nature vechtlustig, egocentrisch en zelfs egoïstisch. En medelijden is geen gevoel van menslievendheid, maar eerder een tragisch besef van eigen falen.
Een bijzondere vorm van aspectverstarring ziet Vermeiren bij de waarheidszoekers en -predikers en bij de taalexegeten. Hij noemt Oom Jacob in Laura en de grammofoonplaat en Preker in Teddybeer.
Aspectversplintering
Tegenover de gevallen van aspectverstarring staan romanfiguren die onder invloed van het overweldigend aantal werkelijkheidsaspecten hun coherente kijk op de realiteit verliezen en in een toestand van psychische ontreddering en paranoia belanden, meent Vermeiren. Deze aspectversplintering kan worden voorafgegaan door of zelfs veroorzaakt worden door aspectverstarring. Beide verschijnselen zijn volgens Vermeiren moeilijk van elkaar los te denken. Heel wat romanpersonages van Hermans verliezen letterlijk hun weg, waardoor de wereld één groot doolhof wordt. Hermans zelf heeft in Nooit meer slapen drie stadia in de geschiedenis van het menselijk bewustzijn vastgesteld: het animale stadium (de ‘ik’ valt met zichzelf samen en treedt overwegend instinctief op), het spiegelstadium (het ‘ik’ ontdekt het ‘zelf’, het bewustzijn ontstaat) en het fotografisch stadium (de versplintering van het ‘ik’). De boodschap lijkt te zijn: hoe meer men nadenkt over zichzelf en over de wereld, des te minder kans men heeft op een gelukkig leven.
In het stadium van desintegratie, van versplintering, willen veel van Hermans’ personages zich vanuit een verlangen naar het oorspronkelijke dierlijke stadium opnieuw in het animale stadium storten waarin wreedheid en geweld vaak de kop opsteken. Voor veel personages blijft er tenslotte de zelfvernietiging over, bijvoorbeeld voor Cleever in het verhaal Paranoia. Deze wordt geplaagd door schuldgevoel omdat hij niet heeft meegevochten in de oorlog. Door waanideeën geplaagd, springt hij uiteindelijk uit het raam.
Ook de ik-figuur uit Manuscript in een kliniek gevonden is psychisch totaal ontredderd geraakt, evenals de hoofdfiguur uit Geyerstein’s dynamiek.
Net als in Geyerstein’s dynamiek en De zegelring is Hermans in Homme’s hoest, dat begint en eindigt met een dodelijk auto-ongeval, volgens Vermeiren vrij los omgesprongen met zijn bekende thema’s en motieven, alsof hij ervan uitging dat de lezer zijn werk zo goed kent dat uitwerking niet meer nodig is. Deze drie novellen beschouwt Vermeiren dan ook als een dieptepunt in het oeuvre van de auteur.
Aspectversplintering onder invloed van twijfel en achterdocht komt al voor in een van Hermans’ vroegste verhalen: bij Varenhijt in Atonale.
Ook in de verhalenbundel De laatste roker duiken enkele figuren op wier labiel geestelijk evenwicht danig wordt verstoord door bepaalde gebeurtenissen of (waan)ideeën.
En Osewoudt in De donkere kamer van Damokles vertoont volgens Vermeiren duidelijk een evolutie die loopt van aspectverstarring naar aspectversplintering. Want zodra Dorbeck, het door Osewoudt nagestreefde ideaal, van het toneel verdwijnt, ziet Osewoudt in de werkelijkheid een bedreiging. Hij kan zijn handelen niet op een geloofwaardige wijze verantwoorden, de feiten keren zich steeds meer tegen hem, zodat hij uiteindelijk in een vlaag van zinsverbijstering ten onder gaat.
Dezelfde ontwikkeling ziet Vermeiren bij Arthur Muttah in De tranen der acaccia’s, die vergeefs probeert de redenen voor de arrestatie van zijn eens zo bewonderde vriend Ossegal te reconstrueren. Hij wordt echter steeds onzekerder over het gedrag van Ossegal, en begint tenslotte ook aan zichzelf te twijfelen. Dat soort onzekerheid leidt in Hermans’ werk bijna altijd naar de fatale desintegratie van het individu.
Determinatie en solipsisme
Het samenspel van interne factoren als erfelijkheid, oerdriften en instincten en van de externe chaotische werkelijkheid noemt Vermeiren fenotypische determinatie, onderdeel van het meer omvattende filosofische solipsisme. Wezenlijk voor dit solipsisme is het onvermogen om te kijken met de ogen en de geest van iemand anders. Onbegrip, misverstand en existentiële eenzaamheid zijn daarvan het gevolg. Instincten en oerdriften die het individu sturen en beheersen, worden meestal pas zichtbaar als de bestaande orde is opgeheven. Vandaar dat in het werk van Hermans de oorlog zo vaak de achtergrond is waartegen de gebeurtenissen plaatsvinden, stelt Vermeiren.
Hij noemt Richard, hoofdpersoon in Het grote medelijden, een prototype van een solipsist met een cynische, achterdochtige houding tegenover de mensheid. Richard is ervan overtuigd dat mensen alleen kunnen samenleven omdat ze voortdurend huichelen en nooit voor hun mening uitkomen. Ze sparen elkaar om op die manier zelf gespaard te worden.
Het grote medelijden presenteert zich volgens Vermeiren als een negatieve (auto)biografie waarin het individu wordt herleid tot een egoïstisch, jaloers en onbetrouwbaar wezen. Richard is alleen zijn eigen bondgenoot en zelfs dat niet eens ‘door dik en dun’.
Zijn grote, onstuimige medelijden met de mens is geen uiting van naastenliefde, maar een ‘agressief medelijden’ dat ontstaat uit een ‘totale misantropie’.
Vermeiren noemt als ander voorbeeld van een verhaal waarin de relatie tussen mensen wordt beheerst door frustraties Het lek in de eeuwigheid, waarin de werkelijkheid eerst vanuit Didine, en vervolgens vanuit Louis wordt beschreven. Hierdoor wordt duidelijk dat beide personages een beeld van de werkelijkheid hebben dat onvolledig is en vertekend. Dit vertelstandpunt, waarbij de vertelsituatie wordt beperkt tot de gedachten en waarnemingen van degene die op dat moment hoofdpersoon is, maakt de interne determinatie bij de mens aanschouwelijk. Dat wordt ook aangetoond bij Osewoudt in De donkere kamer van Damokles. Dat de interne determinatie deel uitmaakt van het filosofische solipsisme, blijkt volgens Vermeiren uit de door Arthur Muttah in De tranen der acacia’s geformuleerde mening dat iedereen wel zijn eigen oorlog heeft.
En ook meent Vermeiren dat een kort overzicht van Hermans’ werk zal uitwijzen dat in veel gevallen de fenotypische determinatie aan de basis ligt van de gebrekkige relatie tussen personages, waarbij de taal er niet in slaagt deze problematiek op te heffen. Dikwijls bevinden romanfiguren zich in een besloten ruimte of in een geïsoleerde positie die tekenend is voor hun psychische toestand, bijvoorbeeld in Glas, waarin iedereen in het afgelegen sanatorium voor de buitenwereld dood of vermist is.
In een interview ontkende Hermans het bestaan van zoiets als metafysische schuld: het zijn de omstandigheden die iemand tot schuld brengen, meende hij, maar erfelijkheid kan ook een rol spelen bij het zich schuldig voelen. Vermeiren vindt dat ook in Hermans’ prozawerk tot uiting komt dat het schuldgevoel fenotypisch bepaald is. Het individuele isolement is niet alleen te wijten aan interne determinatoren maar ook aan externe oorzaken, wat tot uiting komt in het ‘maatschappelijk provincialisme’ dat heel wat van Hermans’ figuren tekent.
Op de vraag of de mens nog enige vrijheid heeft om te kiezen of geheel gedetermineerd is, antwoordde Hermans dat het hetzelfde is als wanneer er een steen van een dak valt: je kunt naar boven kijken en de steen ontwijken of er onder gaan staan zodat je die steen op je kop krijgt. “Die vrijheid heb je – neem ik aan tenminste. Zelfs dat is nog dubieus.”
De eeuwig bedrogene van het universum
Vermeiren meent dat Hermans’ wereldbeeld waarin de chaos een centrale plaats inneemt, inmiddels door ontwikkelingen in de wetenschap wordt weerlegd. Dit hoeft geen afbreuk te doen aan de geldigheid ervan, omdat Hermans’ chaostheorie veeleer een literair-filosofische en –psychologische dan een natuurwetenschappelijke voedingsbodem heeft.
Toch meent Vermeiren dat hij teveel vast is blijven zitten aan een aantal opvattingen en meningen die inmiddels achterhaald is. Herkenbare romanfiguren worden binnen zijn vertrouwde thematiek geplaatst (zoals de onkenbaarheid van de mens en de wereld, het misverstand, de falende taal, enz.), maar die thematiek wordt niet meer ter discussie gesteld. Vermeiren beweert dat Hermans’ werk tot de helft van de jaren zeventig beheerst werd door het thematisch verband tussen taal, denken en wereld. Sinds hij zich daarvan steeds verder is gaan verwijderen in de jaren tachtig, “is de kwaliteit van zijn proza er zowel formeel als inhoudelijk almaar minder op geworden. Romans als Een heilige van de horlogerie, Au pair en Ruisend gruis bevestigen die dalende trend.”
Wat de filosofie betreft: Vermeiren wil benadrukken dat wetenschap en filosofie opnieuw toenadering tot elkaar zoeken en dat filosofen zich laten horen in morele kwesties als euthanasie en klonen, de media- en milieuproblematiek. Hermans lijkt dat te zijn ontgaan, meent Vermeiren. Uit het werk van Hermans blijkt dat zijn mening over de meeste filosofen negatief is: ze houden zich bezig met schijnproblemen en spelen met zinledige woorden. Zo meent Qvigstad in Nooit meer slapen bij een discussie over de filosofische vraag naar de herkomst van de mens dat de mens tevreden is met een verklaring die er geen is (de goddelijke oorsprong) en daardoor de ‘der ewige Betrogene des Universums’ is.
Koen Vermeiren
,
'Sublieme onzin': over Hermans en Wittgenstein
In:
Armada : tijdschrift voor wereldliteratuur
Ludwig Wittgenstein; [bijdragen: Hans Bertens ... et al.; red. Jacqueline Bel ... et al.]. Speciaal nr. van: Armada
, 5 (1999-2000) 17 (december 1999) 59-68
, 1999
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Koen Vermeiren
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren: roman; met een naw. van B.J.O. Zomerplaag. 3e dr. Amsterdam, 1976]
In:
Lexicon van literaire werken: besprekingen van Nederlandstalige literaire werken 1900-heden; onder red. van A.G.H. Anbeek van der Meijden, J. Goedegebuure, M. Janssens]. 31e aanvulling (aug 1996)
Martinus NijhoffGroningen
, 1996 (p. 1-12, I)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. I Secundaire literatuur.
Koen Vermeiren
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. [Herz. uitg.] Amsterdam, 1971]
In:
Lexicon van literaire werken: besprekingen van Nederlandstalige literaire werken 1900-heden; onder red. van A.G.H. Anbeek van der Meijden, J. Goedegebuure, M. Janssens]. 23e aanvulling (augustus 1994)
Wolters-NoordhoffGroningen
, 1994 (p. 1-11, I)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Losbladige uitgave.
P. I Secundaire literatuur.
Koen Vermeiren
,
Ziende blind : over de mensheid in Hermans' proza
In:
Dietsche warande en Belfort : tijdschrift voor letterkunde, kunst en geestesleven
, 137 (1992) 4 (augustus) 506-513
, 1992
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
personages
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Koen Vermeiren
,
Grenzen aan de taal
In:
Kreatief : driemaandelijks literair- en kunstkritisch tijdschrift
, 24 (1990) 1 (april) 21-41
, 1990
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
taalspel
;
taal en denken
Annotatie(s):
Bewerkte versie van de voordracht, gehouden tijdens de conferentie 'Rondom het onzegbare' aan de Internationale School voor Wijsbegeerte, te Leusden op 19 november 1989.
Tekst van de lezing in: Parodos (1990) 12 (december), p. 7-21.
Koen Vermeiren
,
'Au pair': een total loss?
In:
Kreatief : driemaandelijks literair- en kunstkritisch tijdschrift
, 23 (1989) 5 (december) 118-121
, 1989
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Koen Vermeiren
,
De strikken van het woordenweb : Hermans en Wittgenstein (BBLiterair)
In:
Verboden toegang: essays over het werk van Willem Frederik Hermans, gevolgd door een vraaggesprek met de schrijver; bezorgd door Wilbert Smulders; [met bijdragen van] Michel Dupuis ... [et al.]
De Bezige BijAmsterdam
, 1989 (p. 180-203)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
taalspel
Annotatie(s):
Lezing, gehouden in het kader van een nascholingscursus voor neerlandici, in 1987-1988 georganiseerd door de SOL/COCMA te Utrecht.
Samenvatting:
In dit artikel borduurt Vermeiren voort op zijn proefschrift ‘Willem Frederik Hermans en Ludwig Wittgenstein: een taalspelen-analyse van het prozawerk van Willem Frederik Hermans, uitgaande van de levensvorm van het sadistische en chaotische universum. Utrecht, 1986 [zie NIWI-samenvatting]. Hij zet eerst kort uiteen hoe hij tot het lezen van Hermans is gekomen, en hoe hij in dat werk steeds weer de naam van Ludwig Wittgenstein zag opduiken. 1949 bleek een vast punt te leveren, want rond die tijd had Hermans voor het eerst iets van Wittgenstein gelezen, namelijk de ‘Tractatus’. Vermeiren richt zijn aandacht op de begrippen taalspel en levensvorm bij Wittgenstein. Als voorbeeld van een taalspel noemt hij een interview, een taalsituatie waarin de rol van de taalgebruikers min of meer vastligt. Elk taalspel heeft eigen regels. Zoals regels bepaald worden door taalspelen, zo maken taalspelen deel uit van een groter geheel, namelijk een levensvorm (het beste te omschrijven als een algemene achtergrond met inbegrip van cultuur, ideologie, geografie, religie enz.). Hermans sprak over verwantschap met Wittgenstein, zelfs voordat hij de filosoof gelezen had, maar Vermeiren wil die ook aantonen en richt zich daartoe op Hermans’ geschriften van voor 1949, dus voordat hij Wittgenstein gelezen heeft.
Dat Hermans’ eerste prozawerken al gelezen kunnen worden als een botsing tussen levensvormen en taalspelen, wil Vermeiren laten zien aantonen aan de hand van een analyse van het verhaal Atonale en van de roman Conserve. Atonale werd geschreven en herschreven tussen 29 oktober 1941 en 3 januari 1942 en voor het eerst gepubliceerd in Podium. In de tijdschriftversie heeft het verhaal als ondertitel ‘een moderne sage’. Het gaat bij Hermans niet om een krachtmeting tussen god en mens, zoals in de klassieke sage, maar om het tragische verhaal van hoofdfiguur Varenhijt. Deze wordt een stalen figuur, een levende machine genoemd, die de oorspronkelijke chaos en de natuurkrachten in het keurslijf van een streng mathematische levensvorm wil dwingen. Gevoelens, en vooral gevoelens van liefde, vormen een bedreiging voor hem. Hij gaat echter uiteindelijk ten onder aan gevoelens, herinneringen en gewetensconflicten en eindigt – als een oude en gebroken man – in Huize Avondrood.
In dit vroege verhaal zien we duidelijk dat de mens bepaalde grenzen niet kan overschrijden, meent Vermeiren. Levensvormen kan men niet bewust opbouwen en controleren.
Dat ook levensvormen met elkaar in botsing kunnen komen, blijkt uit Hermans’ eerste roman Conserve, geschreven tussen juli en oktober 1943 en voor het eerst gepubliceerd in 1947. Later werd de tekst in bewerkte versie opgenomen in de bundel Drie melodrama’s (1957).
Hermans kan zich natuurlijk vergist hebben over het jaar waarin hij voor het eerst kennismaakte met Wittgenstein. Maar ook als hij wat de periode van de eerste kennismaking betreft niet betrouwbaar zou zijn, dan blijft het feit dat Hermans Wittgensteins filosofie in zijn teksten heeft verwerkt op een manier die aansluit bij de ‘Filosofische onderzoekingen’, een boek dat hij niet gekend kan hebben omdat het pas in 1953 verscheen.
Conserve is het verhaal van Ferdinand, de zoon van een Indiaanse vrouw en een rijke planter uit Midden-Amerika, die op vijfjarige leeftijd meegenomen wordt naar de beschaafde wereld, waar hem een religieuze taak te wachten staat. Hij begint aan een zwerftocht, in feite op zoek naar zichzelf, en ontpopt zich steeds meer tot een opportunist. Het verhaal is verweven met een andere geschiedenis, namelijk die over het ontstaan van de Mormoonse religie en over de familie Vanhagen, met name dochter Onitah die zich geheel richt op de Egyptische godsdienst. Als Onitah het over het verdwijnen van de oude Egyptenaren heeft, verwoordt ze hoe de ene levensvorm langzaam verdrongen wordt door de ander en hoe nauw de taal hiermee samenhangt. Vermeiren noemt het opmerkelijk hoe dicht deze passage aanleunt bij de latere taalfilosofie van Ludwig Wittgenstein.
Vermeiren stelt de vraag hoe het komt dat Hermans, die op dat moment zelfs nog niet de ‘Tractatus’ gelezen zou hebben, al zoveel eerder tot een ontwikkeling komt die bij Wittgenstein pas in de ‘Filosofische onderzoekingen’ haar neerslag zou vinden. Zelf geeft hij daarop als antwoord dat Hermans’ eigen opvattingen over taal en werkelijkheid al vroeg verwantschap vertoonden met de ‘Tractatus’-ideeën, maar dat Hermans als schrijver in de eerste plaats te maken had met alledaags taalgebruik, waardoor hij automatisch in de richting van een pragmatische taalbenadering werd gedwongen. De afstand die Wittgenstein heeft afgelegd – van theorie naar praktijk – is bij Hermans schijnbaar opgeheven in het verhaal, meent Vermeiren.
Hij wil echter ook wijzen op de verschillen tussen Hermans en Wittgenstein.
In de eerste plaats geloofde Wittgenstein, in ieder geval in de ‘Tractatus’-periode, dat er een logische structuur in de werkelijkheid moest schuilen, die tot uitdrukking kwam in zinvol taalgebruik. Voor Hermans echter is de wereld één grote chaos.
Een tweede verschilpunt ligt op het vlak van de ethiek. Wittgenstein had diep respect voor ethische aandrang in de mens en heeft nooit enige afkeer getoond van religieuze opvattingen of uitingen, integendeel. Hermans’ kijk op de mensen is heel wat pessimistischer en cynischer.
Een derde punt van verschil betreft de taak van de filosofie. Wittgenstein zag zijn wijsgerig denken als een soort controleapparaat dat er op toe moest zien dat zinvolle en zinloze uitspraken van elkaar gescheiden werden. Hij wilde de taalgebruiker tot inzicht brengen in de manier waarop hij met zijn taal omging, zodat hij ook een betere kijk op de wereld zou krijgen. De personages van Hermans komen maar zelden tot inzicht in hun situatie, ze draaien zichzelf steeds weer een rad voor ogen en leren niet van fouten in hun verleden. “De mens in Hermans’ werk raakt dan ook, vroeg of laat, verstrikt in het woordenweb dat hij meestal zelf heeft geweven”, besluit Vermeiren.
Ruud A.J. Kraaijeveld (Dietsche warande en Belfort: 135 (1990) 4 (aug) 494-496) is van mening dat het essay van Vermeiren ten onder gaat aan specialistische feiten over de relatie tussen de filosofie van Wittgenstein en het wereldbeeld van Hermans. Daarbij herhaalt hij veel van wat hij in zijn dissertatie uit 1986 naar voren heeft gebracht, maar zo gecomprimeerd dat de meeste lezers zich geen weg zullen kunnen banen in het woud van vaktermen en specialistenjargon, aldus Kraaijeveld.
Frans A. Janssen (Literatuur: 7 (1990) 6 (nov-dec) 391-393) constateert ook dat Vermeiren eerder uitgesproken standpunten herhaalt. Janssen noemt de analyses heel acceptabel, maar vindt dat ze hetzelfde gevaar lopen als de analyses van Dupuis: te snel wordt een onderdeel van een groter geheel losgemaakt en krijgt dan een bepaalde betekenis opgedrongen.
Ineke Bulte (Nieuwe taalgids: 84 (1991) 2 (mrt) 169-171) lijken enkele verschilpunten tussen Hermans en Wittgenstein die Vermeiren volledigheidshalve aan het eind van zijn essay opsomt, belangrijker dan de overeenkomsten. Volgens haar schreeuwt ook dit essay er om met de voorgaande stukken (van Glaudemans, Smulders, Ruiter, Dupuis, Haasse en Kaleis), in verband te worden gebracht.
Koen Vermeiren
,
De tijd gaat snel, gebruik hem wel
In:
Ons erfdeel : kultureel tijdschrift voor Zuidvlaamse werking in Vlaams-Nederlands-Suidafrikaanse samenwerking
, 31 (1988) 2 (maart-april) 262-265
, 1988
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Koen Vermeiren, Wilbert Smulders, Dirk Baartse, Ineke Bulte, Jaak de Maere, Frans A. Janssen
,
Het laatste woord heeft het eerste : over een verhalenbundel van W.F. Hermans (Leidse opstellen; 3)
In:
DimensieLeiden
, cop. 1987 (51 p.)
Trefwoord(en):
Raat, G.F.H.
Internet:
/tekst/bult003laat01_01/
Annotatie(s):
Grotendeels een reactie op: Raat, G.F.H. De vervalste wereld van Willem Frederik Hermans. [Amsterdam], 1985.
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953.
Reactie: Misser, door Dirk Baartse. In Propria Cures, 6 februari 1988; reactie hierop door Ineke Bulte in: Spektator 17 (1987-1988) 6 (juli 1988), p. 535-536.
Recensies door: Koen Vermeiren in: Boekengids 66 (1988) 6 (juni), p. 555-556; Frans A. Janssen in: Literatuur 5 (1988) 4 (juli-augustus), p. 253-254; Jaak de Maere in: Handen: 5 (1989) 4 (4e kwartaal, p. 58-59; Wilbert Smulders in: Forum der letteren 30 (1989) 4 (december), p. 296-297.
Koen Vermeiren
,
Taal, denken en wereld in het werk van W.F. Hermans
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 3 (1986) 4 (juli-augustus) 231-236
, 1986
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Koen Vermeiren
,
Lachende pessimisten hebben altijd gelijk
In:
Kreatief : driemaandelijks literair- en kunstkritisch tijdschrift
Het literaire krijgsgewoel: polemiek in de Nederlandse letteren; samenst.-gastred. Jan Flamend. Speciaal nr. van: Kreatief
, 20 (1986) 3 (oktober) 93-99
, 1986
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
polemiek
Koen Vermeiren, Frans Ruiter, Ruud A.J. Kraaijeveld, Frans A. Janssen, Willem Glaudemans
,
Willem Frederik Hermans en Ludwig Wittgenstein : een taalspelen-analyse van het prozawerk van Willem Frederik Hermans, uitgaande van de levensvorm van het sadistische en chaotische universum
In:
HESUtrecht
, 1986 (178 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
schrijverschap
;
wereldbeeld
;
taalspel
Internet:
/tekst/boen002will01_01/
Annotatie(s):
Bewerking van proefschrift Antwerpen, 1984.
P. 9-11 Verantwoording van de gehanteerde methode; p. 168-169 Bibliografie van de gebruikte primaire literatuur; p. 170-173 Bibliografie van de gebruikte secundaire literatuur; p. 174-175 Index op werken van Hermans en op werken van Wittgenstein.
Recensies door: Willem Glaudemans in: Frame 1 (1985-1986), p. 3-4, p. 12-21; Frans Ruiter in: Nieuwe taalgids 80 (1987) 1 (januari), p. 72-75; Ruud A.J. Kraaijeveld in: Ons erfdeel 30 (1987) 1 (januari-februari), p. 110-111; Frans A. Janssen in: Spektator 16 (1986-1987) 4 (maart 1987), p. 309-310; Willem Glaudemans in: Literatuur 4 (1987) 5 (september-oktober), p. 301-304.
Samenvatting:
Vermeiren laat zijn studie, een grondige bewerking van een doktorale dissertatie uit 1984 (proefschrift Antwerpen) waarbij 410 pagina’s tot 178 werden teruggebracht, voorafgaan door een verantwoording van de gehanteerde methode:
“Het uitgangspunt van deze studie is de vraag in hoeverre er eventueel overeenkomsten optreden tussen Willem Frederik Hermans’ (1921[- 1995]) en Ludwig Wittgensteins (1889-1951) kijk op de relatie tussen taal, denken en wereld.”
In hoofdstuk 1 ‘Het begrip taalspel’ situeert Vermeiren dit begrip in de filosofie van Wittgenstein, met nadruk op de evolutie van de ‘Tractatus logico-philosophicus’ naar de ‘Philosophische Untersuchungen’. In hoofdstuk 2 ‘Hermans’ levensvorm: een chaotisch en sadistisch universum’ behandelt Vermeiren het beeld dat Hermans in zijn essayistische teksten geeft van de man Wittgenstein en van zijn filosofie. Vervolgens bespreekt hij Hermans’ levensvorm, voornamelijk aan de hand van een cumulatieve analyse “die het mogelijk moet maken de taalspelen en/of levensvormen in een bepaald boek of verhaal in eerste instantie binnen eenzelfde kader en ten opzichte van elkaar te duiden. Wel zal er regelmatig worden verwezen naar onderlinge verbanden tussen de verschillende hier behandelde werken.”
Vermeiren maakt een onderverdeling in werken van Hermans voor 1949 en erna. De drie werken vóór en omtrent 1949 die hij analyseert zijn: Atonale (opgenomen in de tweede druk van: Moedwil en misverstand), Conserve en De tranen der acacias. De drie werken na 1949 zijn: Laura en de grammofoonplaat (opgenomen in: Een landingspoging op Newfoundland), Nooit meer slapen en Herinneringen van een engelbewaarder.
1949 is het jaar dat Hermans voor het eerst kennis maakte met een geschrift van Wittgenstein (Tractatus logico-philosophicus, later door hem in het Nederlands vertaald).
Volgens Vermeiren blijkt dat Hermans’ preoccupatie met levensvormen en taalspelen al heel vroeg aanwezig was, en ook dat zijn ideeën over taal, denken en wereld vanaf het begin een opvallende gelijkenis vertoonden met de filosofie van Wittgenstein. Na 1949 zijn Wittgensteins opvattingen vaak impliciet – en soms expliciet - in zijn werk terug te vinden.
Vermeiren betwijfelt echter of hij ook al anticipeerde op de eigenlijke theorie van het taalspelenconcept, door Wittgenstein uitgewerkt en in 1953 gepubliceerd in de ‘Philosophische Untersuchungen’, zoals Michel Dupuis beweerde in ‘Eenheid in versplintering van het ik’ (1976), resp. in de met een hoofdstuk uitgebreide herdruk uit 1985 o.d.t.: ’Hermans’ dynamiek: de romanwereld van W.F. Hermans’. [Zie NIWI-samenvatting].
Vermeiren bespreekt onder de kop ‘Experiment en conventionaliteit in Hermans’ proza drie romans waarin de relatie tussen taal-denken-wereld centraal staat: Lotti Fuerscheim, De God Denkbaar Denkbaar de God, en Het Evangelie van O. Dapper Dapper.
Hij toetst daarbij zijn bevindingen aan taaltheoretische en filosofische opvattingen van Hermans zoals die naar voren komen uit essays en interviews.
Tenslotte wordt in hoofdstuk 3, ‘De roman als mythisch taalspel: een synthese’ het algemene wereldbeeld , zoals dat tot uiting komt in Hermans’ werk, samengebracht met zijn roman- en taaltheoretische visie die heel wat gelijkenissen vertoont met Wittgensteins ideeën over taal en werkelijkheid.
Vermeiren heeft zijn primaire materiaal beperkt tot een keuze uit Hermans’ verhalend proza, met verwijzingen naar zijn essayistisch werk.
[In: Literatuur: 3 (1986) 4 (juli-aug) 231-236 heeft Vermeiren een samenvatting van zijn belangrijkste bevindingen gegeven].
Willem Glaudemans (Frame: 1 (1985-1986) 3-4, p. 12-21) noemt het eerste deel van de studie, waarin een aantal aspecten van de filosofie van Wittgenstein worden besproken, een heldere uiteenzetting waaruit blijkt dat Vermeiren in staat is de niet eenvoudige opvattingen van Wittgenstein bevattelijk weer te geven.
Op het tweede deel van de studie heeft hij echter veel kritiek. Dit deel stoelt volgens hem op drie verschillende uitgangspunten, die onderling onvoldoende onderscheiden worden. Vermeiren wil onderzoek doen naar de invloed van Wittgenstein op Hermans en naar de verwantschap tussen de beide auteurs. Daarbij wil hij een literaire interpretatie van het werk van Hermans geven. De interpretatie van enkele werken van Hermans moet als argument dienen voor de studie naar de verwantschap, én om aan te tonen dat Hermans al gepreoccupeerd was met ‘taalspelen en levensvormen’ nog voor hij Wittgenstein gelezen had. Vermeiren gebruikt bij zijn interpretatie van het verhalende werk echter termen die hij van Wittgenstein heeft geleend en dreigt zo in een cirkelredenering terecht te komen.
Voor de studie van de invloed van Wittgenstein op Hermans vergelijkt Vermeiren drie werken voor 1949 – het jaar dat Hermans kennis maakte met de ‘Tractatus’ van Wittgenstein - en drie werken erna. In de literatuur over Wittgenstein wordt echter algemeen – volgens Vermeiren - een breuk geconstateerd tussen de Wittgenstein van de ‘Tractatus’ en de Wittgenstein van de ‘Philosophische Untersuchungen”. Ook Vermeiren zou zich een aanhanger tonen van de breuktheorie, maar het eigenaardige is dat Vermeiren zijn begrippenapparaat ‘taalspel en levensvorm’ ontleent aan de ‘Philosophische Untersuchungen’ en dat hij daarmee gewapend Hermans’ werk voor en na de het lezen van de ‘Tractatus’ met elkaar vergelijkt. Zo kan hij echter noch de eventuele invloed van de ‘Tractatus’ op het werk van Hermans beschrijven, noch kan hij, door het werk van voor en na 1949 met elkaar te vergelijken , de invloed van de ‘Philosophische Untersuchungen’ (uitgegeven in 1953) op het werk van Hermans onderzoeken. Voor dat laatste had hij moeten achterhalen wanneer Hermans precies de ‘Untersuchungen’ gelezen had. Dat moet ergens tussen 1953 en 1964 zijn geweest, maar Vermeieren doet geen pogingen het te achterhalen en ziet het lezen van de ‘Untersuchungen’ als kritisch moment voor zijn invloedstudie over het hoofd. De bespreking van het werk van Hermans had niet in twee maar in drie delen verdeeld moeten worden. Glaudemans vindt dat Vermeiren nu tot vreemde conclusies komt over de invloed van de ‘Tractatus’ op bijvoorbeeld Lotti Fuerscheim (geschreven in 1949, gepubliceerd in 1952), en ook De God Denkbaar Denkbaar de God (1956) en Het Evangelie van O. Dapper Dapper(1973).
Vermeirens historische onzorgvuldigheid wreekt zich volgens Glaudemans ook in zijn behandeling van Preambule (geschreven in oktober 1953). Vermeiren brengt de taalfilosofie die Hermans hierin verwoordt moeiteloos onder bij de taalspelentheorieën van Wittgenstein. Hij gaat er daarbij kennelijk van uit dat Hermans de ‘Philosophische Untersuchungen’ toen al gelezen had.
[N.B. In een latere bespreking van Vermeirens boek, samen met vier andere studies over Hermans (Literatuur: 4 (1987) 5 (sep-okt) 301-304), komt Glaudemans terug op zijn stellige uitspraken over Vermeirens geloof in de breuktheorie. Hij schrijft daar dat Vermeiren zijn a-chronologische benadering rechtvaardigt door enerzijds het werk van Hermans als een eenheid te beschouwen en anderzijds door er van uit te gaan dat er wel een evolutie, maar niet van een breuk sprake is bij Wittgenstein.]
Doordat Vermeiren van het begin af het hele werk van Hermans met de termen ‘taalspel’ en ‘levensvorm’ wil beschrijven, ontneemt hij zichzelf – en zijn lezers – het zicht op de specifieke uitdrukkingswijze van Hermans en de verschillen die er tussen hem en Wittgenstein bestaan.
Het voornaamste gevaar van deze benadering is de neiging te snel overeenkomsten te willen zien. Zo ziet Vermeiren in Conserve (1947) een uitspraak van Wittgenstein terug die er niet in ‘terug’ te vinden is, omdat Hermans pas in 1949 de ‘Tractatus’ van Wittgenstein las.
Vermeiren wil aantonen dat Hermans al Wittgensteiniaans dacht voordat hij hem gelezen had.
Niet dat er geen verwantschap of overeenkomst bestaat tussen een aantal denkbeelden van Hermans en Wittgenstein, maar dit kan niet worden aangetoond op de manier waarop Vermeiren dit doet, meent Glaudemans.
Wat betreft de interpretatie van Vermeiren: hij gebruikt termen als ‘taalspel’ en ‘levensvorm’ als algemene termen om het verhalende werk van Hermans te beschrijven. Deze termen zijn niet specifiek genoeg om als beschrijvingscategorie van literair werk te kunnen fungeren, zeker niet in de ruime omschrijvingen die Vermeiren ervan geeft, meent Glaudemans.
Glaudemans ziet niet dat het gebruik van Wittgenstein-termen voor de interpretatie iets extra oplevert. De aardige observaties van Vermeiren zijn eerder te danken aan diens literaire intuïtie dan aan zijn termen. Met deze termen zou, volgens Glaudemans, elk personage uit de wereldliteratuur dat zichzelf, zijn medepersonages of zijn wereld niet (meer) begrijpt, beschreven kunnen worden.
Glaudemans concludeert dat deze studie bijdraagt aan de onduidelijkheden die er heersen over de precieze verhouding van Hermans tot Wittgenstein. Door een gemis aan systematiek en logisch denken zijn Vermeirens conclusies oncontroleerbaar en in sommige gevallen ongeldig.
Als interpretatie van enkele verhalende werken vindt Glaudemans Vermeirens studie nog het beste, los van de relatie Hermans-Wittgenstein. Vermeiren doet een aantal waardevolle vondsten. Vooral de bespreking van Atonale is aardig. In het eerste deel (over Wittgenstein) analyseert Vermeiren zo helder en nauwkeurig, dat het verbaast dat dezelfde auteur in het tweede deel (over Hermans) zo onsystematisch te werk gaat.
Frans Ruiter (Nieuwe taalgids: 80 (1987) 1 (jan) 72-75) begint zijn recensie met de constatering dat er over Hermans veel meer studies verschijnen dan bijvoorbeeld over Gerard Reve of Harry Mulisch. Hij weet ook niet hoe dat komt, maar het lijkt hem de moeite waard om dit eens te onderzoeken. Binnen de gestage stroom studies over Hermans signaleert Ruiter een verschil in aanpak tussen de Nederlandse en Vlaamse. In Nederland richt men zich op analyses van afzonderlijke werken, bijvoorbeeld het proefschrift van Raat ‘De vervalste wereld van Willem Frederik Hermans’, een minutieuze interpretatie van de verhalenbundel Paranoia. In Vlaanderen lijkt een voorkeur te bestaan voor studies die het gehele oeuvre omvatten en het in een bredere context plaatsen. Het duidelijkste voorbeeld daarvan is ‘Eenheid en versplintering’ van Michel Dupuis dat – zo schrijft Ruiter – “veelzeggend genoeg slechts moeizaam in Nederland doordringt”. In 1985 verscheen in een poging een groter publiek te bereiken een uitgebreide tweede druk onder de titel ‘Hermans’ dynamiek’.
In deze ‘Vlaamse’ lijn past ook het boek van Vermeiren, de bewerking van een proefschrift dat vervaardigd is onder leiding van prof. dr. Paul de Wispelaere. Tot nu toe is er in de secundaire literatuur over Hermans slechts zijdelings aan Wittgenstein gerefereerd, wat verbazingwekkend is omdat Wittgenstein in Nederland pas enige bekendheid kreeg door de essays van Hermans, die er geen geheim van maakt dat hij in zijn fictionele werk door Wittgensteins ideeën is beïnvloed.
Ruiter gaat in op Vermeirens a-chronologische benaderingswijze: het gebruik van de begrippen ‘taalspel’ en ‘levensvorm’ voor de benadering van het werk van Hermans, afkomstig uit Wittgensteins ‘Philosophische Untersuchungen’ dat in 1953 werd gepubliceerd en waarin hij terug zou komen op zijn opvattingen uit de ‘Tractatus logico-philosophicus’ uit 1921. Maar juist dit vroege werk, dat Hermans in 1949 las, maakte toen zo’n enorme indruk op hem.
Vermeiren rechtvaardigt zijn benaderingswijze door aan te tonen dat die breuk tussen de vroege en latere Wittgenstein maar betrekkelijk is. Zijn hele leven spande Wittgenstein zich in om een onderscheid te maken tussen zinvol en onzinnig taalgebruik, al veranderden tijdens zijn leven zijn opvattingen over waar dat onderscheid getrokken moest worden wel. In de ‘Tractatus’ was die afbakening louter aprioristisch en niet van toepassing op het gewone dagelijkse taalgebruik. In de ‘Untersuchungen’ noemt hij alleen die uitspraken zinvol die binnen een geëigend taalspel worden gebruikt; onzinnig taalgebruik komt voort uit de vermenging van taalspelen. De grenzen van de taalspelen zijn echter vloeiend en aan verandering onderhevig. Het is de taak van de filosoof overschrijdingen aan het licht te brengen.
Volgens Ruiter gaat Vermeiren onvoldoende in op dit radicale aspect van Wittgensteins filosofie. Hiermee schuift de filosofie op in de richting van de literatuur en verwijdert zich van de wetenschap.
Hermans is zich van de complexe verhouding tussen literatuur, filosofie en (natuur)wetenschap altijd zeer bewust geweest en zijn thematiek is er sterk door gekleurd.
Maar Vermeiren heeft geen onafhankelijk standpunt over de positie van Wittgenstein en Hermans in deze kwestie ontwikkeld. In zijn slothoofdstuk citeert hij slechts een aantal overbekende uitspraken van Hermans.
De analyses van het werk van Hermans die Vermeiren geeft zijn zeker lezenswaardig maar leveren nauwelijks nieuwe en verrassende inzichten ten opzichte van reeds bestaande interpretaties. Zo geeft Vermeiren een uitgebreide analyse van Nooit meer slapen waarin Alfreds mislukte zoektocht naar de meteoriet wordt beschreven in termen van het dooreenhalen van taalspelen: het testen van een wetenschappelijke hypothese en het zoeken naar zelfbevestiging. Deze nieuwe etikettering van het begrip taalspel van de reeds vele malen eerder geconstateerde en vaak subtieler uitgewerkte gelaagdheid, vindt Ruiter wat mager. Dupuis’ commentaar op dezelfde roman, juist vanuit een Wittgensteiniaanse optiek, overtuigt volgens hem veel meer.
De auteur had beter een aantal aspecten aan de orde kunnen stellen, die nu onbesproken blijven, zoals de situering van het werk van zowel Wittgenstein als Hermans in historisch verband. Nu wordt de suggestie gewekt dat de koppeling in het werk van Hermans tussen de idee van een levensvorm en de idee van een sadistisch en chaotisch universum voornamelijk te danken is aan het toevallig wat pessimistisch uitgevallen karakter van Hermans. Ruiter denkt dat beide ideeën bezien tegen de achtergrond van de ontwikkeling van het moderne Westerse denken nauwer verbonden zijn dan Vermeiren doet voorkomen.
Aan de andere kant rept Vermeiren met geen woord over de persoonlijke en morele aantrekkingskracht die er van Wittgenstein op Hermans uitgegaan moet zijn, of over het literaire meesterschap dat Hermans naar eigen zeggen tot voorbeeld strekte. Hermans spreekt ergens van de hypnotische werking die van de ‘Tractatus’ uitgaat. Deze werking wordt niet beschreven, noch getoond. “Zo blijft de lezer uiteindelijk toch met het gevoel zitten dat aan een essentieel aspect van de relatie tussen Wittgenstein en Hermans voorbijgegaan wordt.”
Ruud A.J. Kraaijeveld probeert in Ons erfdeel (30 (1987) 1 (jan-feb) 110-111) de begrippen ‘levensvorm’ en ‘taalspelen’ eenvoudig te omschrijven als ‘wereldbeeld’ en ‘taalgebruikssituaties’. Hij is van mening dat Vermeiren een bijzonder sterk overzicht geeft van de wereld zoals de lezer die in Hermans’ werk tegenkomt.
Vermeiren gaat volgens Kraaijeveld bij zijn analyses van de afzonderlijke teksten van Hermans zeer consciëntieus en diepgaand te werk. Vermeiren heeft de, op zich niet nieuwe, constatering dat Hermans’ romanwereld wordt bevolkt door bedriegers en bedrogenen nog meer waarheidskracht gegeven door een grondige analyse van de rol en de betekenis van de taal en het taalspel van Hermans.
Volgens Frans A. Janssen (Spektator: 16 (1986-1987) 4 (mrt 1987) 309-310) is de ondertitel tegelijk duidelijker en onduidelijker dan de titel. De ondertitel geeft aan dat het niet gaat om de overeenkomsten tussen de visie op de relatie tussen taal, denken en wereld bij Hermans en bij Wittgenstein, maar om een bepaalde filosofisch getinte analyse van het werk van Hermans. Hij vindt de ondertitel onduidelijk voor de lezers die de aan Wiitgenstein ontleende begrippen ‘taalspelen’ en ‘levensvorm’ niet kennen.
De door de moeizame formulering van de ondertitel gewekte vrees dat het geen onderhoudende lectuur zal worden, wordt volgens Janssen volledig bewaarheid.
Hij heeft kritiek op een deel van Vermeirens analyse van negen romans en verhalen, namelijk waar Vermeiren met ander woorden iets zegt dat door anderen al beschreven is, of – nog erger - aan Wittgenstein ontleende begrippen oplegt die niet of niet allereerst vanuit dit kader beschouwd dienen te worden. Dit is het geval bij de Vermeirens analyse van drie voor 1949 geschreven werken, bijvoorbeeld bij De tranen der acacia’s, maar hetzelfde geldt voor de drie behandelde werken die verschenen zijn na 1949 zoals Nooit meer slapen.
Het hoofddeel van Vermeirens boek wordt gevormd door de analyse van drie werken van Hermans waar de relatie tussen taal, denken en wereld het thema vormt: Lotti Fuerscheim, De God Denkbaar Denkbaar de God en Het evangelie van O. Dapper Dapper.
Hier zijn volgens Janssen methode en werkwijze op de juiste wijze gebruikt en de conclusies acceptabel. Janssen kan de uiteindelijke conclusies dat Hermans’ kennismaking met het denken van Wittgenstein de bevestiging en uitwerking van zijn eigen ideeën betekende, wel onderschrijven, maar Vermeirens bewijsvoering maar ten dele aanvaarden.
Toch is Janssen niet geheel negatief over het boek, omdat Wittgenstein een belangrijke plaats inneemt in het oeuvre van Hermans en het daarom goed is dat daar eens meer dan oppervlakkige aandacht aan is geschonken.
Koen Vermeiren, Jeroen Brouwers, Frans A. Janssen, Kees Helsloot, Ed Popelier
,
Willem Frederik Hermans (Grote ontmoetingen; 47)
In:
ManteauAmsterdamVolledig herz. en uitgebr. uitg
, 1986 (103 p., 16 p. foto's)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Internet:
/tekst/hels004will01_01/
Annotatie(s):
1e dr.: Popelier, Ed. Willem Frederik Hermans. Brugge [etc.], 1979.
P. 5 Verantwoording; p. 99-100 Bibliografie; p. 101 Secundaire bibliografie.
Recensies van de 1e dr. door: Frans A. Janssen in: Revisor 6 (1979) 6 (december), p. 71; Koen Vermeiren in: Nieuw Vlaams tijdschrift 33 (1980) 4 (juli-augustus, p. 601-604; Jeroen Brouwers in: Brouwers, Jeroen. De bierkaai: kladboek 2: schotschriften en beschouwingen. Amsterdam, 1980, p. 205-214 (ook in De Volkskrant, 29 maart 1980).
Koen Vermeiren
,
Het bijgeloof van Willem Frederik Hermans
In:
Dietsche warande en Belfort : tijdschrift voor letterkunde, kunst en geestesleven
, 130 (1985) 2 (februari) 138-140
, 1985
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
Koen Vermeiren
,
Op weg naar Troje
In:
Nieuw Vlaams tijdschrift
, 34 (1981) 3 (mei-juni) 462-466
, 1981
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Homme's hoest. Amsterdam, 1980.
Koen Vermeiren
,
Enkele Hermans-personages doorgelicht
In:
Nieuw Vlaams tijdschrift
, 34 (1981) 5 (september-oktober) 775-779
, 1981
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
personages
Koen Vermeiren
,
Gevleugelde en andere artikels van W.F. Hermans
In:
Dietsche warande en Belfort : tijdschrift voor letterkunde, kunst en geestesleven
, 125 (1980) 3 (maart-april) 224-229
, 1980
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979.
Koen Vermeiren
,
Een melodramatische sonatine met allure
In:
Dietsche warande en Belfort : tijdschrift voor letterkunde, kunst en geestesleven
, 125 (1980) 8 (oktober) 614-618
, 1980
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip's sonatine. Amsterdam, 1980.
Koen Vermeiren, Frans A. Janssen
,
Bedriegers en bedrogenen : opstellen over het werk van Willem Frederik Hermans (Leven & Letteren)
In:
De Bezige BijAmsterdam
, 1980 (131 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill., facs., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Eerder verschenen in Raam en De Revisor 1971-1977.
P. 7-8 Verantwoording; p. 117-131 Noten.
Recensie door Koen Vermeiren in: Dietsche Warande Belfort: 126 (1981) 3 (maart-april), p. 221-224.
Samenvatting:
Frans A. Janssen schreef deze opstellen in de jaren 1971-1977. Ze zijn verschenen in ‘Raam’ en ‘De revisor’. Ze vormen geen eenheid, zoals de auteur in zijn verantwoording zelf zegt. Het eerste opstel is van literair-biografische aard, het tweede en derde vormen een thematische analyse van één werk, het vierde is een verslag van bibliografisch-filologisch onderzoek, het vijfde, zesde en zevende zijn recensies van Hermans’ werk en het laatste opstel is een recensie van een studie over Hermans. Janssen heeft een aantal kleine aanvullingen en wijzigingen in de teksten aangebracht.
De talrijke noten die door Janssen zijn toegevoegd, noemt hij een verantwoording van de vindplaatsen van citaten én van zijn interpretatie.
De bundel bevat de volgende opstellen:
Hermans in 1945: over een artikel in een Belgisch dagblad (p. 9-16) (ook in: Raam: (1973) 96 (sep) 37-41);
Het gelijk van Pyrrhon: Over ‘De tranen der acacia’s’ (p. 17-35) (ook in: Raam: (1971) 78 (okt) 29-41);
Bedriegers en bedrogenen: over ‘De blinde fotograaf’ (p. 37-54) (ook in: Revisor: 5 (1978) 1 (feb) 51-59;
Varianten in orde en chaos: over de varianten in de tiende druk van ‘De donkere kamer van Damokles’ (p. 55-78) (ook in: Raam: (1972) 80 (jan) 26-39);
Waarheid en dromen: over King Kong (p. 79-90) (ook in: Raam: (1972) 90 (dec) 45-52);
Een nieuwe tekenfilm: over ‘Het evangelie van O. Dapper Dapper’ (p. 91-99) (ook in: Raam: (1974) 100 (jan) 46-50);
Leve de democratie! : over ‘Periander’(p. 101-108) (ook in: Literatuur en film. Speciaal nr. van: revisor: 1 (1974) 9-10 (dec) 89-93.
Het laatste stuk van de bundel is Janssens recensie van het proefschrift van Michel Dupuis ‘Eenheid en versplintering van het ik’ uit 1976. Zie voor deze en ander recensies de NIWI-samenvatting bij het proefschrift zelf.
Koen Vermeiren toont in zijn recensie van de gebundelde artikelen van Janssen (in: Dietsche warande en Belfort: 126 (1981) 3 (mrt-apr) 221-224) voornamelijk waardering.
Bij Janssens bespreking van Het evangelie van O. Dapper Dapper mist hij echter aandacht voor de filosofische achtergrond en met name de taalopvatting van Wittgenstein die zowel aan Het evangelie van O. Dapper Dapper als aan het voorafgaande De God Denkbaar Denkbaar de God ten grondslag ligt. Janssen wijst wel op de grappen die door onverwachte associaties en pastiches tot stand komen, maar gaat volgens Vermeiren voorbij aan de daarachter liggende thematiek die Janssen als het ware zijdelings en totaal onuitgewerkt vermeldt, namelijk “de onmogelijkheid voor de mens om, buiten de exacte wetenschappen, iets van zichzelf en van zijn wereld te weten te komen; hij leeft in wanen en in waansystemen en houdt deze voor de waarheid”. Als Hermans in een vraaggesprek beweert dat hij ‘De God Denkbaar’ nooit had kunnen schrijven zonder de ‘Tractatus’ van Wittgenstein te hebben gelezen, is het duidelijk dat een belangrijke sleutel tot dit werk en het vervolg (‘Het evangelie’) niet werd gebruikt in de recensie van Janssen, meent Vermeiren.
Ondanks zijn fundamentele kritiek op de oppervlakkigheid waarmee de taaltheoretische problematiek wordt behandeld, vindt hij dat de bundel een aantal interessante en lezenswaardige opstellen bevat die een erg goed beeld geven van Hermans en zijn opvattingen.
Jan J. Vermeulen
,
Kritiek van Eco tot Speliers
In:
De Nieuwe : onafhankelijk Vlaams weekblad
, (1985) (29 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dupuis, Michel
Annotatie(s):
Over: Dupuis, Michel. Hermans' dynamiek : de romanwereld van W.F. Hermans. Den Haag, 1985.
In reeks besprekingen met: Umberto Eco (De alledaagse onwerkelijkheid), Hedwig Speliers (Met verpauperde pen) en Maarten van Buuren (Ongebaande wegen).
Jan J. Vermeulen
,
W.F. Hermans : De tranen der acacia's
In:
Nederlandse Bibliografie
, 92 (1949-1950) (januari 1950) 3
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Julien Vermeulen
,
Trends in romananalyse : W.F. Hermans' 'Nooit meer slapen' als gevalstudie
In:
Nova et vetera : tweemaandelijks tijdschrift voor onderwijs en opvoeding
, 68 (1990-1991) 5 (mei 1991) 345-372
, 1991
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1984.
Philip Vermoortel
,
Tweemaal Hermans : van en over niets
In:
Dietsche warande en Belfort : tijdschrift voor letterkunde, kunst en geestesleven
, 126 (1981) 10 (december) 752-757
, 1981
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Robert Vernooy
,
Hermans
In:
De Volkskrant
, (1987) (15 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Ger Verrips
,
W.F. Hermans : Schrijver heeft zelfs geen mededeling gekregen
In:
De Waarheid
, (1973) (10 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Lou de Jong
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over uitzending van King Kong op televisie.
Ger Verrips
,
Mythen brengen moraal in beeld
In:
Raster : tijdschrift in boekvorm
Camus; [Hans Achterhuis ... et al.; red.: Piet Meeuse ... et al.]. Raster.
, (2000) 90 () 73-84
, 2000
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Camus, Albert
Ger Verrips
,
Vlinders in Parijs
In:
Socialisme en democratie : maandschrift
, 41 (1984) 7-8 (augustus) 263
, 1984
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
vertalingen
Jan Verstappen
,
Wisselende kwaliteiten in ‘Au pair’ van W.F. Hermans : Hollands meisje in Parijs : moeilijkheden!
In:
Het Binnenhof
, (1989) (22 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Jan Verstappen
,
Blokker en Bijkaart : mopperaars in het literaire
In:
Het Binnenhof
, (1978) (14 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, portr. Blokker
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
Bespreking samen met ‘Het eeuwige examen’ van Jan Blokker.
Jan Verstappen
,
Amusement of ergernis bij aforismen van Hermans
In:
Het Binnenhof
, (1988) (16 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dinky Toys. Amsterdam, 1988.
Jan Verstappen
,
Een Querido Hermano en een ongevaarlijke gek
In:
Het Binnenhof
, (1988) (28 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, e.v.a. en omslag boek Max Pam
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988.
Onderdeel van reeks besprekingen.
Jan Verstappen
,
Een Querido Hermano en een ongevaarlijke gek
In:
Amersfoortse Courant
, (1988) (5 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en Hugo Brandt Corstius
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988.
Onderdeel van reeks besprekingen.
Jan Verstappen
,
Filip’s sonatine
In:
Het Binnenhof
, (1980) (21 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
Jan Verstappen
,
‘Geyerstein’s dynamiek’, wonderlijke novelle van W.F. Hermans
In:
Het Binnenhof
, (1982) (2 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Jan Verstappen
,
Een niksnut tussen aftandse klokken : nieuwe roman W.F. Hermans : verrassend
In:
Amersfoortse Courant
, (1987) (14 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
In de rubriek 'Boeken'.
Jan Verstappen
,
Hermans spuit zijn gal op weg naar Troje
In:
Drentse en Asser courant
, (1981) (14 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Homme’s hoest. Amsterdam, 1980.
Jan Verstappen
,
Oude, banale verhalen van W.F. Hermans
In:
Het Binnenhof
, (1991) (6 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Jan Verstappen
,
‘De laatste roker’ van W.F. Hermans : soms grappig, meestal banaal
In:
Amersfoortse Courant
, (1991) (14 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans in gesprek met Hella Haasse
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Jan Verstappen
,
Hermans’ katten
In:
Het Binnenhof
, (1985) (15 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag boek 'De liefde tussen mens en kat’
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De liefde tussen mens en kat. Amsterdam, 1985.
In de rubriek ‘Boeken actueel’.
Ook in: Amersfoortse Courant, 23 maart 1985 [In de rubriek ‘Boeken’].
Jan Verstappen
,
Indringend werk vertaald
In:
Het Binnenhof
, (1982) (20 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Béraud, Henri
Annotatie(s):
Over: Béraud, Henri. De martelgang van de dikzak. Vert. W.F. Hermans. Amsterdam, 1982. (Oorspr. titel: Le martyre de l'obèse).
Tevens bespreking van de vertalingen 'Overloop' van Djuna Barnes, en 'De Autobiografie van Alice B. Toklas' van Gertrude Stein.
Jan Verstappen
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Relikwieën en documenten. Amsterdam, 1985]
In:
Het Binnenhof
, (1985) (28 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
diverse portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Relikwieën en documenten. Amsterdam, 1985.
In de rubriek 'Boeken actueel', naast vele andere besprekingen.
Ook in: Amersfoortse Courant, 10 juli 1985 [In de rubriek 'Boeken'].
Jan Verstappen
,
W.F. Hermans in 25 interviews gebundeld
In:
Het Binnenhof
, (1979) (8 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979.
Ook recensies van o.a. Jeroen Brouwers (Kladboek) en Theo Kars (Beschermengelen).
Jan Verstappen
,
Niets in nieuwe roman Hermans
In:
Drentse en Asser courant
, (1981) (11 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Jan Verstappen
,
Wie weet waarom Hermans schrijft?
In:
Het Binnenhof
, (1984) (30 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Waarom schrijven?. Amsterdam, 1983.
Jan Verstappen
,
Kwelduivels die men met zich meedraagt
In:
Het Binnenhof
, (1984) (9 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
Ook in: Amersfoortse Courant, 24 november 1984 (Hermans' 'De zegelring' : knap, maar weinig verrassend) (In de rubriek 'boeken' van ). In de Amersfoortse Courant tevens bespreking van 'Geheim dagboek 1952-1953' van Hans Warren, en portret van Hans Warren i.p.v. Hermans.
Jan Verstappen
,
Nuttig overzicht van een jaar literair werk
In:
Het Binnenhof
, (1986) (4 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, Komrij, De Vreede, omslag 'Een jaar boek 1985-86'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Jong, Martien J.G. de
Annotatie(s):
Over: Jong, Martien J.G. de. De waarheid(?) omtrent Richard Simmillion : een essay over een onvoltooide autobiografie van Willem Frederik Hermans. Baarn, 1986.
In de rubriek 'Boeken actueel'.
Korte bespreking in lange reeks.
Jan Verstappen
,
Een jaar boek : een bruikbaar overzicht
In:
Amersfoortse Courant
, (1986) (11 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en Gerrit Komrij
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Jong, Martien J.G. de. De waarheid(?) omtrent Richard Simmillion : een essay over een onvoltooide autobiografie van Willem Frederik Hermans. Baarn, 1986.
Onderdeel van reeks besprekingen.
In de rubriek 'Boeken'.
Wim Verstappen
,
Hoe regisseer je een moordzuchtige kat? : de elektriseermachine van Wimshurst
In:
Skoop : tweemaandelijks filmblad
, 14 (1978) 4 (juni) 48-50
, 1978
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'De elektriseermachine van Wimshurst', uit 'Een wonderkind of een total loss', door Erik van Zuylen.
Wim Verstappen
,
Donkere kamer onverfilmbaar
In:
Skoop : tweemaandelijks filmblad
, 1 (1963) 1 () 27
, 1963
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
film
Annotatie(s):
Ook in: Skoop 20 (1984) 1-2 (februari-maart), p. 21.
Over de verfilming in 1963 door Fons Rademakers van: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958, onder de titel 'Als twee druppels water'.
Wim Verstappen
,
Brood voor profeten
In:
Skoop : tweemaandelijks filmblad
, 1 (1963) 3 () [3-7]
, 1963
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Coolen, Antoon
film
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'De donkere kamer van Damocles' door Fons Rademakers onder de titel 'Als twee druppels water'; en over de verfilming door Fons Rademakers van: Coolen, Antoon. Dorp aan de rivier. Rotterdam, 1934.
Bart Vervaeck
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo. Amsterdam, 1994]
In:
De Morgen
, (1995) (20 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Patrick De Spiegelaere
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo. Amsterdam, 1994.
Bart Vervaeck
,
Wachtend op WFH
In:
HP/De Tijd
, (2001) (14 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Klaas Koppe
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Apollo in Brasserie Lipp : bespiegelingen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam [etc.], 2001.
Bart Vervaeck
,
Een meneer van schone boeken
In:
Tijd Cultuur
, (2002) (24 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Klaas Koppe
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Annotatie(s):
Over: Vree, Freddy de. De aardigste man ter wereld. Amsterdam, 2002.
Bart Vervaeck
,
Wachtend op WFH
In:
Tijd Cultuur
, (2001) (14 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Klaas Koppe
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Apollo in Brasserie Lipp : bespiegelingen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam [etc.], 2001.
Hans Vervoort
,
Een onbegrijpelijk ideaal
In:
Vrij Nederland
, (1981) (5 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans met kat door Ed van der Elsken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Betekenis van Hermans voor de schrijver persoonlijk.
Renzo Verwer
,
Adriaan Morriën: 'Kennelijk kan ik niet verontwaardigd zijn'
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 6 (1996-1997) 22 (maart 1997) 57-59
, 1997
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Morriën, Adriaan
Renzo Verwer, Jan Just Witkam, Jaap Verbaas, Ton Heijligers, Fred Bosman
,
Het bedrog van de OPC, [1]-2
In:
CRI-bulletin
, 29 (1994-1995) 9 (mei 1995) 9-12
, 1995
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Online publiekscatalogus (OPC)
Annotatie(s):
Lezing, gehouden op 31 maart 1995 in de Universiteitsbibliotheek te Leiden.
Ingekorte tekst in: Dokumentaal: 24 (1995) 2 (juni), p. 53-58 (Geel en groen: het bedrog van de online publiekscatalogus) (reactie hierop: OPC valt mee, door Jaap Verbaas. In: Dokumentaal 24 (1995) 3 (oktober), p. 88-90).
Aanvulling: Waar is WFH?: het bedrog van de bibliotheekcatalogus, door Renzo Verwer. In: WFH-verzamelkrant (1995) 17 (winter), p. 26-30 (gewijzigde tekst ook in: Open 28 (1996) 4, 102-103, p. 108 (Waar is W.F. Hermans: het bedrog van de OPC) (p. 108 Summary)).
Reacties op de tekst in 'Open': Bedrog of dwaling?, door Ton Heijligers. In: Open 28 (1996) 4, p. 103-104; Overkill, door Fred Bosman. In: Open 28 (1996) 4, p. 104-105 [met een reactie van Renzo Verwer op p. 105].
S. Vestdijk
,
‘Conserve’, roman van W.F. Hermans : een boeiend, maar vrij zwak debuut
In:
Het Parool
, (1947) (8 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. Amsterdam, 1947.
Tweede kopie geeft 7 november als publicatiedatum.
S. Vestdijk
,
‘Conserve’, roman van W.F. Hermans : een boeiend, maar vrij zwak debuut
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1947) (8 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. Amsterdam, 1947.
S. Vestdijk
,
De ‘slechte' vader en het ‘slechte' vaderland : de roman Ik heb altijd gelijk van W.F. Hermans : de satyre als gevaar
In:
Algemeen Handelsblad
, (1952) (19 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
S. Vestdijk
,
Niemandsland en humaniteit : Het behouden huis, een sterke novelle van W.F. Hermans
In:
Algemeen Handelsblad
, (1952) (21 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1951.
S. Vestdijk
,
Een boeiend, maar vrij zwak debuut
In:
Over Conserve: de eerste roman van Willem Frederik Hermans; Ton Anbeek ... [et al.]; kritieken en essays samengest. door Kees de Bakker. 2e, [verm.] dr
ConserveSchoorl
, 1998 (p. 19-22)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
1e dr. 1988.
Ook in: Het Parool, 8 november 1947; Vestdijk en de anderen, 1: Kritiek en commentaar van S. Vestdijk; [red.: R. Henrard ... et al.; bijdragen: Max Nord ... et al.]. Speciaal nr. van: Vestdijkkroniek (Utrecht): (1993, p. 80-81 (september-december), p. 31-33 (Conserve', roman van W.F. Hermans: een boeiend, maar vrij zwak debuut).
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve: roman. Amsterdam, 1947.
Samenvatting:
Simon Vestdijk noemt de gebreken van Conserve die van een onwennige debutant: een te veel, en een te erg. Zijn recensie verscheen in Het Parool van 8 november 1947 (en in: Vestdijk en de anderen, 1: Kritiek en commentaar van S. Vestdijk; [red.; R. Henrard … et al.; bijdragen: Max Nord … et al.]. Speciaal nr. van: Vestdijkkroniek: (1993) 80-81 (sep-dec) 31-33). Vestdijk vreest dat Hermans als romancier voorlopig weinig kans maakt op een behoorlijke behandeling omdat hij als criticus al zoveel mensen tegen zich heeft ingenomen. Hij doelt daarbij op de negatieve kritiek op de in Criterium verschenen afleveringen van De tranen der acacia’s. Vestdijk roemt Hermans’ lenige stijl “van een eigen toon, al noteert men invloeden van Du Perron en Nijhoff”, zijn slagvaardigheid en soms verbluffende opmerkingsgave en zelfs zijn arrogantie “omdat een niets ont-ziende eerlijkheid er zich gemakkelijk achter raden laat”. Deze lof slaat vooral op De tranen der acacia’s dat nog niet voltooid is – en dat Vestdijk op grond van het gepubliceerde als een van onze grote bezettingsromans meent te mogen beschouwen - , terwijl Conserve volgens hem te lang geleden voltooid is. Vestdijk noemt Conserve vergeleken met de Criteriumfragmenten het typisch voortbrengsel van een begaafd beginneling die de vorm nog zoekt.
S. Vestdijk
,
Niemandsland en humaniteit : 'Het behouden huis'
In:
Vestdijkkroniek : tijdschrift voor Vestdijkstudie
Vestdijk en de anderen, 1: Kritiek en commentaar van S. Vestdijk; [red.: R. Henrard ... et al.; bijdragen: Max Nord ... et al.]. Speciaal nr. van: Vestdijkkroniek
, (1993) 80-81 (september-december) 34-36
, 1993
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Algemeen Handelsblad, 21 juni 1951.
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1951.
S. Vestdijk
,
Warmte en schijnbare kilheid (Peiling en perspectief; 6)
In:
Vestdijk, S. Zuiverende kroniek: essays
Amsterdam
, 1956 (p. 138-141)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Franquinet, Robert
Annotatie(s):
Ook in: Algemeen Handelsblad, 10 december 1949.
2e dr. 1976.
Over: Franquinet, Robert. Spiegelgruis. Amsterdam, 1949, en over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
S. Vestdijk
,
Satyre als gevaar (Peiling en perspectief; 6)
In:
Vestdijk, S. Zuiverende kroniek: essays
MeulenhoffAmsterdam
, 1956 (p. 142-144)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. 1976.
Ook in: Algemeen Handelsblad, 19 januari 1952.
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
S. Vestdijk
,
Antwoord aan Anton van Duinkerken
In:
Podium : literair maandblad
, 6 (1950) 4 (april) 255-258
, 1950
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Duinkerken, Anton van
Annotatie(s):
Over een artikel van Anton van Duinkerken in De Tijd, 11 februari 1950; en: Vestdijk, S. Toon en het negende gebod. In: Podium 5 (1949) 12 (december), p. 764-768.
S. Vestdijk
,
Toon en het negende gebod
In:
Podium : literair maandblad
, 5 (1949) 12 (december) 764-768
, 1949
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Duinkerken, Anton van
Annotatie(s):
Over een recensie van Anton van Duinkerken in De Tijd, 19 november 1949 over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Daniël de Vin
,
[Over: Hermans, W.F. Onder professoren. Amsterdam, 1975]
In:
Ons erfdeel : kultureel tijdschrift voor Zuidvlaamse werking in Vlaams-Nederlands-Suidafrikaanse samenwerking
, 20 (1977) 1 (januari-februari) 118-121
, 1977
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Gert-Jan Vincent
,
Geen vuurwerk in debat van Haasse met Hermans
In:
Trouw
, (1991) (4 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans en Hella Haasse in Vlissingen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Haasse, Hella S.
Annotatie(s):
Op 1 maart 1991 start in Vlissingen de twee jaar door Nederland reizende tentoonstelling 'In het spoor van Willem Frederik Hermans' n.a.v. het feit dat 'Nooit meer slapen' 25 jaar geleden is verschenen en de zeventigste verjaardag van Hermans. Hella Haasse en Hermans in een openbaar gesprek met elkaar als voorafje.
Paul Vincent
,
W.F. Hermans : an English sampler
In:
Dutch crossing : a journal for students of Dutch in Britain
, (1982) 16 (March) 19
, 1982
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Engels
Annotatie(s):
P. 19 Translator's note; p. 20-53 Bloemlezing [Nederlandse en Engelse tekst].
Paul Vincent
,
The scientist without proofs
In:
ADAM international review : a literary magazine in English and French
Literary Grachts: a second offering of Dutch poetry and prose. Speciaal nr. van: Adam intern. rev
, 41 (1979) 410-412 () 94-96
, 1979
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Simon Vinkenoog
,
Dutch Novelist Clears The Air In Netherlands
In:
Intro Bulletin
, (1955) (oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Vinkenoog breekt lans voor Hermans visie op de Nederlandse letterkunde.
Harm Saake Visscher
,
'Paranoia' : een geweldige film
In:
Trouw
, (1967) (20 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
Ab Visser
,
Nieuwe roman Hermans, mandarijnen op zoetzuur
In:
Leeuwarder Courant
, (1973) (10 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
Ab Visser
,
De engelbewaarder als poppenspeler
In:
Leeuwarder Courant
, (1971) (16 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
In rubriek ‘Letterkundige kroniek’.
Ab Visser
,
Persoonlijke betrokkenheid
In:
Leeuwarder Courant
, (1980) (26 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, Karel van het Reve en Gerrit Krol
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979.
Tevens bespreking van Karel van het Reve (Een dag uit het leven van een reuzenkoeskoes) en Gerrit Krol (De tv-bh).
Ab Visser
,
W.F. Hermans : een veredelde padvinder : 'Nooit meer slapen' een reisverslag
In:
De Telegraaf
, (1966) (1 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Ab Visser
,
W.F. Hermans bezweek voor commerciële stunt : Nieuwe roman voor tv : Vaak als boeman literair schandaal
In:
De Telegraaf
, (1966) (14 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het literaire televisieprogramma 'Literair kijkschrift', waarin de nog te verschijnen roman 'Nooit meer slapen' wordt besproken, o.a. aan de hand van een interview met Hermans.
Ab Visser
,
Het cabaret van Hermans
In:
Leeuwarder Courant
, (1975) (1 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Christiaan Visser
,
De ene grote Nederlandse schrijver over de andere : Multuli en Hermans hebben zeer veel gemeen
In:
Leidsch Dagblad
, (1987) (14 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. 2e dr. Amsterdam, 1987.
Tevens bespreking van 'Max Havelaar, of De Koffiveilingen der Nederlandsche Handelmaatschappy' door Multatuli, 'Het leven van Multatuli' door Paul van 't Veer en 'Multatuli : ik kan met niemand meegaan' door Philip Vermoortel.
Ab Visser
,
Een veelweter, maar ook een betweter...
In:
De Telegraaf
, (1965) (6 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Ab Visser
,
Verheerlijking van Nouveau Roman : de 'geleerde artiesten' van onze zuiderburen
In:
De Telegraaf
, (1967) (10 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Willy Roggeman, Paul de Wispelaere en René Gijsen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Eveneens over nieuw werk van Willy Roggeman, Paul de Wispelaere en Karel Jonckheere.
Irene Visser
,
William Faulkners receptie en reputatie in Nederland, 1930-1970
In:
Spiegel der letteren : tijdschrift voor Nederlandse literatuurgeschiedenis en voor literatuurwetenschap
, 39 (1997) 3-4 () 231-247
, 1997
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
receptie van William Faulkner
Ab Visser
,
De deernis van Hermans
In:
Visser, Ab. Tegendraads: literair kritische analyses
ManteauAmsterdam
, 1985 (p. 194-198)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Leeuwarder Courant, 18 juli 1981 (Nieuwe roman van Willem Frederik Hermans: de deernis van Hermans).
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen: roman. Amsterdam, 1981.
H.A. Visser
,
Is ons leven zinloos?
In:
Visser, H.A. Met conflicten leven: moderne literatuur en evangelie
CallenbachNijkerk
, [1969] (p. 35-40)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Annelies Vlaanderen
,
De bevrijding van W.F. Hermans
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1994) (6 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Annotatie(s):
Hermans neemt het eerste exemplaar in ontvangst van het boek 'De Bevrijding van West-Brabant, september 1944-mei 1945', en zal worden geïnterviewd door Freddy De Vree.
Peter van Vlerken
,
Krabbels van W.F. Hermans zijn goud waard
In:
De Gelderlander
, (1995) (21 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Verkort opgenomen in De Limburger, 22 december 1995 (Krabbels van Hermans goud waard).
Paul van Vliet
,
Zelfgeschapen ruïnes : onthechting en geldingsdrang in 'De tranen der acacia's'
In:
Vooys : instituutsblad van het Instituut De Vooys voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
, 10 (1991-1992) 2 (maart-april 1992) 94-99
, 1992
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Jessica Voeten
,
Een onbekende Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1986) (14 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Cascaden en riolen. Amsterdam, 1986.
In de rubriek ‘Van boeken en schrijvers’.
Wim Vogel
,
Teleurstellende essays van W.F. Hermans
In:
Haarlems Dagblad
, (1979) (17 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
Wim Vogel
,
Het nut van schrijven over schrijvers
In:
Haarlems Dagblad
, (1980) (4 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979.
In de rubriek ‘Bibliotheek’.
Tevens bespreking van G.H. ’s-Gravesande (Sprekende schrijvers) en Lodewijk van Deyssel (Nieuw Holland).
Wim Vogel
,
Autoriteiten zonder masker
In:
Haarlems Dagblad
, (1983) (11 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
In de rubriek ‘Bibliotheek’.
Wim Vogel
,
Een afrekening met Groningen : Ruisend gruis : laatste roman van Hermans
In:
Leidsch Dagblad
, (1995) (5 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag 'Ruisend gruis'
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
Casper Vogel
,
Paranoia : een knappe film van Adriaan Ditvoorst
In:
Mens en Wereld. Utrecht, Humanistisch Verbond
, 22 (1967) 12 (10 juni) 4
, 1967
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia'. In: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953, p. 41-87.
Jacq Firmin Vogelaar
,
Hermans’ bewijs van de eeuwige terugkeer van hetzelfde
In:
De Groene Amsterdammer
, (1973) (21 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
Jacq Firmin Vogelaar
,
De stijl van een slechte bijbelvertaling in een bewerking van een dorpsnotaris : Hermans’ laatste meesterwerk
In:
De Groene Amsterdammer
, (1971) (9 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
cartoon van Hermans door Jan Willem van Vugt
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Jacq Firmin Vogelaar
,
Een narcistisch universum
In:
De Groene Amsterdammer
, (1971) (13 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Amsterdam, 1955.
Jacq Firmin Vogelaar
,
De stijl van een slechte bijbelvertaling in de bewerking van een dorpsnotaris : W.F. Hermans: De engelbewaarder
In:
Vogelaar, J.F. Konfrontaties: kritieken en kommentaren
Nijmegen
, 1974 (p. 29-31)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: De Groene, 9 oktober 1971.
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Rob Vooren
,
Maagdelijke flaptuiterij en magnetisch juweel van W.F. Hermans
In:
Leidsch Dagblad
, (1990) (28 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Naar Magnitogorsk. Amsterdam, 1990.
Tevens bespreking van 'Virginia', van Victor Varangot.
Rob Vooren
,
Nagelaten proza Blaman met houterige toelichting
In:
Leidsch Dagblad
, (1979) (26 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979.
Korte bespreking in vrij lange reeks.
Rob Vooren
,
'Hollandhater' W.F. Hermans zit niet stil in Frankrijk
In:
Leidsch Dagblad
, (1980) (29 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979.
Leo van de Voort
,
Een som uit talloos veel miljoenen misverstanden
In:
Iambe : literair tijdschrift
, 1 (1981-1982) 3 (maart 1982) 25-27
, 1982
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Hans Vos
,
Willem Frederik Hermans eigenzinnig en leesbaar
In:
Katholiek Nieuwsblad
, (1984) (13 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
Marjoleine de Vos
,
'Het klinkt Belgisch' : Discussie over het boekenweekthema
In:
NRC Handelsblad
, (1988) (15 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto Hermans, Eddy van Vliet en Joop van Tijn door Christ van Houts
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans discussieert over het thema 'De relatie Nederland-Vlaanderen' met Vlaams dichter Eddy van Vliet o.l.v. Joop van Tijn voorafgaand aan de boekenweek.
Marjoleine de Vos
,
Op pad met de gevreesde èn verlegen W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1993) (15 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Postema, Koos
Annotatie(s):
In het RTL4-televisieprogramma 'Postema op pad' op 15 oktober 1993 een ontmoeting van Koos Postema met Hermans in zijn woonplaats Brussel.
In de rubriek 'TV vooraf'.
Luk de Vos
,
Een vriendelijke oude baas is van ons heengegaan : bij de dood van de Heer Willem Frederik Hermans (1921-1995)
In:
Restant : tijdschrift voor recente semiotische theorievorming en de analyse van teksten
, 22 (1995) 1-2 () 407-413
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Felix de Vree
,
Hermans is zijn eigen weduwe
In:
Het Parool
, (1988) (21 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dinky Toys. Amsterdam, 1988.
Freddy de Vree, G.F.H. Raat, Jean Pierre Rondas, Michel Bartosik
,
De aardigste man ter wereld : Willem Frederik Hermans
In:
De Bezige BijAmsterdam
, 2002 (343 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Annotatie(s):
P. 342-343 Verantwoording.
O.a. citaten uit diverse interviews met Willem Frederik Hermans.
Tekst, uitgesproken bij de presentatie op 13 april 2002 in Antiquariaat Demian te Antwerpen: Laat je niet kennen: Freddy de Vree's WF Hermans-archief, door Jean Pierre Rondas. In: Poëziekrant 26 (2002) 5 (september-oktober), p. 79-81.
Recensies door: Michel Bartosik in: Leesidee 8 (2002) 6 (september), p. 499; G.F.H. Raat in: Ons erfdeel 45 (2002) 4 (september-oktober), p. 595-597.
Freddy de Vree
,
Nogmaals 'Nooit meer slapen'
In:
Het Vaderland
, (1966) (26 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Ook in: Vooruit, 31 maart 1966.
Freddy de Vree
,
De dag van twaalf augustus
In:
Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (p. 82-93)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Freddy de Vree
,
In memoriam W. F. Hermans
In:
K & C : kunst en cultuuragenda : weekblad van het Paleis voor Schone Kunsten
, 28 (1995) (juni) 30-31
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Freddy de Vree
,
Feind hört mit
In:
WFH-verzamelkrant
, (1994) 13 (december) 9-11
, 1994
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
wereldoorlog II
Annotatie(s):
Verslag van een avond rondom W.F. Hermans en de oorlog, georganiseerd door de Openbare Bibliotheek te Roosendaal en Boekhandel 'Het Verboden Rijk' op 5 oktober 1994, in de vorm van een interview door Freddy de Vree.
Freddy de Vree
,
[Over: Hermans, W.F. In de mist van het schimmenrijk: fragmenten uit het oorlogsdagboek van de student Karel R. Amsterdam, 1993]
In:
Muziek & Woord
, 19 (1993) 222 (maart) 9
, 1993
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Freddy de Vree, Wilbert Smulders, P.F. Schmitz, Paul de Herder, Dick Jan Sanders, Georges Wildemeersch, G.F.H. Raat, Frans A. Janssen
,
De literaire misleiding in De donkere kamer van Damokles
In:
HesUtrecht
, 1983 (316 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Le Carré, John
receptie
;
lezersverwachting
Annotatie(s):
Ook verschenen als proefschrift Utrecht.
P. 10-11 Woord vooraf; p. 250-258 Samenvatting; p. 259-267 Summary; p. 299-303 Bijlagen (p. 299-300 I: Samenvatting van de handeling in The spy who came in from the cold van John le Carré (bij hfdst. II, p. 117); p. 300-301 II: De naam 'Osewoudt' in het tekstgedeelte p. 68-150 [81-183] (bij hfdst. IV, p. 198, noot 4); p. 301-303 III: De naam 'Osewoudt' in het tekstgedeelte p. 151-266 [184-328] (bij hfdst. IV, p. 199, noot 5); p. 304-310 Lijst van genoemde en geciteerde werken; p. 311-316 Register.
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Recensies door: Frans A. Janssen in: Literatuur 1 (1984) 1, p. 46-47; Freddy de Vree in: K & C 17 (1984) 4 (april), p. 26-27; G.F.H. Raat in: Nieuwe taalgids 77 (1984) 5 (september), p. 462-465; P.F. Schmitz in: Forum der letteren 25 (1984) 3 (september), p. 231-233; Paul de Herder en Dick Jan Sanders in: Spektator 15 (1985-1986) 4 (februari 1986), p. 296-298; G. Wildemeersch in: Rev. belge philol. hist.: 65 (1987) 3, p. 690-692.
Samenvatting:
Frans A. Janssen, auteur van ‘Over De donkere kamer van Damokles van Willem Frederik Hermans’ dat verscheen in de Synthese-reeks (Amsterdam, 1e oplage 1976, 2e, herz. oplage 1978, 3e herz. oplage 1983), recenseerde het proefschrift van Smulders in Literatuur: 1 (1984) 1, 46-47).
Hij begint zijn recensie met de opmerking dat Smulders de verschillende antwoorden die in kritieken en beschouwingen tot dan toe zijn gegeven op de vraag die tevens het kernprobleem van de roman vormt, namelijk ‘bestaat Dorbeck’ of ‘wie of wat is Dorbeck’, alle afwijst, óók de mening (o.a. van Janssen zelf) dat deze vraag onoplosbaar is en dat dát nu juist de essentie van de roman uitmaakt. Smulders stelt de vraag anders: “waarom dient zich tijdens de lectuur van deze roman noodzakelijkerwijs het probleem aan ‘Bestaat Dorbeck nu wel of niet?’ en waarom is dit principieel onoplosbaar?”. Het theoretisch kader van Smulders’ proefschrift bestaat uit begrippen en inzichten ontleend aan de taalfilosofie en de communicatieleer. Hiermee beschrijft hij de literaire werkelijkheid en de waarneming daarvan door de lezer in termen van literaire conventies (d.i. de impliciete overeenstemming tussen auteur en lezer die het geheel van vooronderstellingen en verwachtingen stuurt). Janssen noemt het opvallend dat de verteltheorie, ”stokpaardje van de laatste generatie literatuurwetenschappers”, geheel is verlaten. Hij vindt het proefschrift door het gebruikte wetenschappelijke jargon eerder een boek voor de literatuurwetenschap dan voor de geïnteresseerde buitenstaander.
In het hoofddeel van het boek analyseert Smulders de roman en laat zien hoe de auteur de lezer eerst oriënteert in de werkelijkheid van zijn verhaal om hem vervolgens, op ca. tweederde van de roman te desoriënteren. Breekpunt is volgens Smulders het verschijnen van inspecteur Selderhorst, die Osewoudt als een verrader ziet.
Janssen is van mening dat deze analyse van Smulders over het algemeen verhelderend werkt voor de interpretatie van de roman, maar hij zet vraagtekens bij twee zaken.
Zo doet Smulders het voorkomen alsof de roman tot het verschijnen van de politie-inspecteur een gewone roman is en de auteur pas daarna het beeld van de lezer afbreekt. Maar het verschijnen van Selderhorst en de informatie waarover deze beschikt, is volgens Janssen door de auteur voorbereid, bijvoorbeeld door uitlatingen van de Duitse politiefunctionaris Ebernuss die Osewoudt waarschuwt voor diens situatie na de bevrijding. Volgens Janssen ziet Smulders verschillende zaken over het hoofd: de bedekte waarschuwingen van Ebernuss, de komedie die dezelfde Ebernuss speelt tegenover Osewoudt bij zijn ‘bevrijding’ uit het ziekenhuis en de ironie waarmee Labare, de leider van de verzetsgroep waar Osewoudt deel van uitmaakt, getekend is.
Het tweede punt van Janssen is de vraag of Smulders in feite een andere interpretatie van de roman verschaft dan die van enkele voorgangers (onder wie Janssen). Het door Smulders gekozen theoretisch kader heeft hem een verfijnd instrumentarium verschaft om het kernprobleem van de roman op heldere wijze te beschrijven, maar levert geen nieuwe interpretatie. Verder constateert Janssen dat het boek wordt ontsierd door herhalingen en een overmaat aan zetfouten, maar dat het typografisch netjes is geproduceerd.
Freddy de Vree (K & C: kunst en cultuuragenda: 17 (1984) 4 (apr) 26-27) noemt het betoog van Smulders niet helemaal helder, dit in tegenstelling tot de – volgens de Vree voortreffelijke - studie van Frans A. Janssen over dezelfde roman.
G.F.H. Raat (Nieuwe taalgids: 77 (1984) 5 (sep) 462-464) behandelt Smulders proefschrift hoofdstuk voor hoofdstuk.
In het eerste hoofdstuk heeft Smulders achtereenvolgens de aandacht gericht op: de kritiek na het verschijnen van de roman, de verfilming van het boek en de beschouwingen die tussen 1964 en 1976 over De donkere kamer van Damokles gepubliceerd zijn, door hem de wetenschappelijke kritiek genoemd. Smulders’ opzet om te laten zien welke ontwikkeling ‘het probleem dat de roman stelt’- de titel van hoofdstuk 1 – heeft doorgemaakt, onder andere aan de hand van de ontwikkeling van de literatuurbeschouwing vanaf het moment van verschijnen van de roman in 1958, vindt Raat niet geheel overtuigend. Ook heeft hij kritiek op de manier waarop Smulders de recensies van de roman bespreekt. Diens conclusie dat de critici van het eerste uur er vrijwel allen oog voor hadden dat de dubbelzinnigheid van ‘de werkelijkheid’ van dit werk de compositionele crux van het boek vormde, dat deze in alle opzichten als onoplosbaar bedoeld en ook als zodanig gerealiseerd was, wordt door Raat weersproken. Op grond van de besprekingen die Raat heeft gevonden in het Letterkundig Museum, komt hij tot de conclusie dat volgens de algemene mening de juiste toedracht in de romanwerkelijkheid niet of nauwelijks achterhaalbaar is. Dat het zo ‘bedoeld’ was, zagen slechts weinigen in. Volgens Raat had het gedeelte over de verfilming door Fons Rademaker, die ook een visie op de problemen van de roman behelst, kunnen winnen door gebruikmaking van het artikel van Rob Delvigne (‘Als twee druppels water?’ In: Literatuur en film. Speciaal nr. van: Revisor: 1 (1974) 9-10 (dec) 14-22).
Smulders bestempelt de vraag naar het al of niet bestaan van Dorbeck, volgens hem een resultaat van de door het tijdschrift Merlyn uitgedragen beginselen, als een foutieve, omdat in feite getracht zou worden een literaire waarneming (onzekerheid over zijn existentie) te niet te doen. Raat stelt daar tegenover dat inzake het probleem Dorbeckgeen consensus bestond. Hij voert als bewijs twee latere Merlyn-redacteuren op, D’Oliveira en Oversteegen, die in resp. Propria Cures en Vrij Nederland, elk een kritiek schreven waarin zij laten uitkomen dat het principieel onbeslisbaar is of Dorbeck bestaat.
Volgens Raat gaat Smulders er voortdurend stilzwijgend van uit dat De donkere kamer van Damokles slechts één, vanzelfsprekende interpretatie toelaat – die hij later, zonder toelichting, de status van auteursintentie verleent. Op grond van deze interpretatie laakt hij volgens Raat de bevindingen van de wetenschappelijke kritiek, waarbij hij weinig begrip heeft voor het standpunt dat de onzekerheid omtrent het bestaan van Dorbeck het gevolg kan zijn van onnauwkeurig lezen, een vooronderstelling van de wetenschappelijke kritiek tot aan het Synthese-deeltje van Janssen, met uitzondering wellicht van twee artikelen van Donald Betlem: ‘De geboorte van een dubbelganger’ ( In: Merlyn: 4 (1966) 4, 276-290) en ‘Van Jean Paul tot Van der Waals: nogmaals ‘De geboorte van een dubbelganger’’ (In: Raster: 1 (1967-1968) 1 (apr 1967) 71-94).
Bij het behandelen van het tweede hoofdstuk, waarin Smulders zich concentreert op het prealabele niveau van de literaire waarneming, waar diep verankerde vooronderstellingen van kracht zijn, valt het Raat op, dat in de visie van Smulders auteur noch lezer oog heeft voor de informatie die de literaire inkleding kan bevatten. Hij noemt een aantal betekenisvolle elementen die worden verwaarloosd in de communicatie tussen auteur en lezer zoals Smulders die beschrijft. Raat is van mening dat Smulders’– volgens hem – beperkte probleemstelling tot vertekening leidt. In de hoofdstukken drie en vier wreekt zich volgens Raat de veronachtzaming door Smulders van de literaire constructie met haar vele parallellen en contrasten en de betekenisvorming die daaruit resulteert.
Grote waardering heeft Raat echter voor Smulders’ bespreking in het laatste hoofdstuk van een tekstgedeelte (het bezoek aan de legerplaats Oldenburg) dat hij interpreteert als een miniatuur van de hele roman. De helderheid waarmee dit gebeurt, is voor Raat een reden te betreuren dat bij Smulders dit soort facetten van de literaire constructie er verder zo bekaaid af komen.
Raat komt tot de slotsom dat het schrijven van een dissertatie over de veelvuldig becommentarieerde roman De donkere kamer van Damokles en het daarbij verlaten van de gebaande paden van moed getuigt, maar dat Smulders het er niet zonder kleerscheuren heeft afgebracht. Raat vindt de historische situering van zijn probleemstelling discutabel en het bestrijden van de eigen, zonder argumentatie aangehangen interpretatie een methodische zwakte. Onverdedigbaar vanuit methodisch oogpunt vindt hij het bijna volledig voorbijgaan aan de informatie die de literaire constructie bevat. Deze feilen doen volgens Raat ernstig afbreuk aan de verder zo nauwgezette beschrijving van de literaire misleiding. Tenslotte vindt Raat dat het overigens verzorgde boek ontsierd wordt door nogal wat zetfouten.
P.F. Schmitz (Forum der letteren: 25 (1984) 3 (sep) 2312-233) benadrukt dat Smulders zich met zijn originele aanpak distantieert van de literaire critici die beweerden dat het thema van de roman eigenlijk de onkenbaarheid van de werkelijkheid is. Smulders zet zich met verve af tegen de wetenschappelijke uitleggers die geprobeerd hebben de knopen in de roman te ontwarren. Omdat Smulders het interpretatieprobleem principieel onoplosbaar acht, verklaart hij triomfantelijk dat hij dus geen oplossing aandraagt, er zelfs niet naar heeft gezocht. Schmitz vindt dat Smulders hier doordraaft. De luxe niet naar oplossingen te hoeven zoeken, kan hij zich alleen, eventueel, permitteren omdat anderen dat voor hem hebben gedaan. Volgens Schmitz overschat hij de waarde van zijn uitgangspunt (de vraag anders stellen) als hij het zoeken van zijn voorgangers zelf een gevolg van misleiding noemt. Schmitz vindt de laatste twee hoofdstukken (drie en vier) het overtuigendste deel van Smulders’ onderzoek. Hij maakt volgens Schmitz waar dat niet de problematische passages zelf, maar juist de grote hoeveelheid gedachteloos aanvaarde tekst die erom heen staat, toegang biedt tot inzicht in sommige moeilijke tekstgedeelten.
De theoretische beschouwingen lijken Schmitz niet steeds onmisbaar, terwijl hij extra toelichting zou wensen bij het begrip ‘lezer’ waar Smulders het zo vaak over heeft. Schmitz vindt het een aangename verrassing dat de bekende terminologie van Stanzel, Genette e.a. geen enkele rol speelt, maar dat hij zich voornamelijk op taalfilosofisch terrein begeeft. Deze aanpak biedt perspectief, maar in een aantal gevallen maakt de modelleerlust de redenering rijkelijk topzwaar, volgens Schmitz.
Als punten van kritiek op het eerste hoofdstuk noemt Schmitz: een aantal oppervlakkige opmerkingen over de taak van de criticus, over de principes van Merlyn, een weinigzeggende verwijzing naar de Huizingalezing van Karel van het Reve en een kritiekloze weergave van de bezwaren van twee Merlinisten en Hermans tegen de oratie van H.A. Gomperts. Schmitz is van mening dat Smulders hier eerder optreedt als partijganger dan als onderzoeker. Zo beweert hij dat de detailstudies van de Synthese-reeks, waaronder die van Frans A. Janssen, ondenkbaar waren geweest zonder de doorbraak die Merlyn voor een belangrijk deel heeft bewerkstelligd (p. 48), terwijl in de uitgangspunten van die reeks naast de tekstanalyse nu juist de on-Merlynistische biografische en historische overzichten opvallen die eerder de invloed verraden van Gomperts (via redacteur H. Verhaar) en de Franse ‘explication de texte’ van bijvoorbeeld de Bordas-uitgaven (via redacteur E. Kummer). Volgens Schmitz had Smulders deze passages moeten herschrijven of schrappen, omdat ze afdoen aan de helderheid van zijn betoog, dat zonder franje interessant genoeg is om de interpretaties en om de onconventionele keuze van de secundaire literatuur.
Paul de Herder en Dick Jan Sanders (Spektator: 15 (1985-1986) 4 (feb 1986) 296-298) hebben de indruk dat, hoewel Smulders een verfrissend kader aanbiedt, hij relatief een klein gedeelte hiervan in de eigenlijke analyse betrekt. Het onderzoek zou er volgens hen niet onder hebben geleden wanneer het theoretisch kader wat was beperkt.
Smulders noties over het prealabele niveau bij het lezen lijken hen zeer zinvol. Door zich te richten op dit niveau, waar volgens Smulders zowel het gewone als het verfijnde lezen op is gebaseerd, iets waar lezers en onderzoekers nogal eens aan voorbijgaan, wordt het probleem van De donkere kamer van Damokles duidelijker gesteld. In tegenstelling tot wat onderzoekers lang hebben gedaan, laat Smulders de waarneming op het eerste niveau (‘er klopt iets niet’) intact om die mee te nemen naar het tweede niveau en daar door te lichten, zich de vraag te stellen: wat is er gebeurd? Vóór hem deed men dezelfde waarneming maar probeerde men vervolgens op het tweede niveau de zaak kloppend te maken. Verhelderend vinden ze ook het onderscheid tussen lees- en romanwerkelijkheid: “De leeswerkelijkheid speelt zich af tussen het moment waarop de lezer de eerste zin van de roman begint te lezen en het moment waarop hij de laatste zin gelezen heeft. Zij betreft de opeenvolging van denkconstructies die de lezer bij de loop van zijn lectuur maakt.
De romanwerkelijkheid is datgene waarop die denkconstructies betrekking hebben: de keuze van een voortdurend toenemende, maar steeds anders geordende hoeveelheid standen van zaken” (p. 99).
De Herder en Sanders noemen dit onderscheid vruchtbaar, bijvoorbeeld wanneer Smulders aantoont dat Hermans Seldenhorst van allerlei zaken op de hoogte laat zijn, terwijl dit helemaal niet mogelijk is. Dat betekent dat Seldenhorst toegang heeft tot de leeswerkelijkheid, hoewel hij slechts een personage in de romanwerkelijkheid is.
De beide recensenten noemen de dissertatie een dapper en tot op zekere hoogte geslaagd titanenwerk, maar zetten toch wat vraagtekens.
Smulders maakt bijvoorbeeld aan de hand van een artikel van J.J.A. Mooij ‘Lezen en literaire theorievorming’ (In: Forum der Letteren: 20 (1979) 65-70) in het tweede hoofdstuk een onderscheid tussen het gewone lezen (niveau 1) en het verfijnde lezen (niveau 2). In hoofdstuk 4 maakt hij dit onderscheid niet meer en wordt niet duidelijk aan de hand van welk soort lezer hij de desoriëntatie uit de doeken doet.
Naar de mening van de recensenten gaat hij uit van een lezer met kennis van de werkelijkheid, maar zonder kennis van literaire zaken: een naïeve lezer die hij nogal wat naïeve bevindingen in de schoenen schuift. Maar ze vragen zich af of het niet reëler is om uit te gaan van een zogenaamd literair geschoolde lezer, die tussen niveau 1 en niveau 2 gesitueerd zou kunnen worden.
De lezer van Smulders blijkt niet gevoelig voor aanwijzingen in de tekst, zoals namen en motieven, die fungeren als vooruitwijzing om de lezer voor te bereiden op een bepaalde afloop en bovendien een zekere strekking van het verhaal weergeven.
De recensenten stellen dat een literair geschoold lezer zich veel meer in het verloop van de roman door de auteur zou kunnen laten oriënteren, ook al zijn meerdere zaken niet eenduidig. Ze vinden het knap hoe Smulders onder andere het functioneren van Seldenhorst heeft geanalyseerd, maar deze analyse draagt naar hun mening niet echt bij tot de interpretatie van het gehele boek.
Volgens G. Wildemeersch (Revue belge de philologie et d’histoire: 65 (1987) 3, 690-692) heeft het feit dat Smulders geen beroep doet op de verteltheorie – en wel op begrippen en inzichten uit de taalfilosofie, de informatietheorie, de referentiële semantiek e.d. – direct te maken met diens mening dat het door de roman gestelde interpretatieprobleem zich afspeelt op het (prealabele) niveau van gedachteloos geaccepteerde conventies bij de lezer. Grondconventie en voorwaarde van literaire communicatie is volgens Smulders dat de auteur zonder meer aanneemt dat zijn werkelijkheid in hoge mate overeenkomt met die van zijn lezer en dat de lezer hetzelfde doet. Vanuit deze verwachtingen ten aanzien van de gewone werkelijkheid geeft de auteur de lezer het ‘veilige’ idee georiënteerd te zijn, maar kan hij de lezer ook dwingend een blijvend gevoel van desoriëntatie opleggen.
Volgens Wildemeersch verdient Smulders’ werk alleen al om zijn heldere en evenwichtige analyse van de geleide misleiding een eervolle plaats in de Hermansstudie, maar hij betwijfelt of deze aanspraak ook zal worden gehonoreerd. De eerste reacties van Hermansvrienden en –kenners beloven volgens hem weinig goeds. Hij noemt de recensie van Frans A. Janssen in Literatuur (zie hierboven) en een reactie van Freddy de Vree in het Hermans-nummer van Bzzlletin ( Freddy de Vree. Tot besluit. In: W.F. Hermans; [Frans A. Janssen … et al.]. Speciaal nr. van Bzzlletin: 13 (1984-1985) 126 (mei 1985), 71-74). De Vree, die ook in K & C heeft gereageerd (zie hierboven), noemt in Bzzlletin de schema’s die Smulders heeft opgesteld, oninteressant. Hij heeft het over studentenjargon en een belerende inslag.
Wildemeersch gaat niet in op de opmerkingen van De Vree, maar spreekt van een onverzoenlijk antagonisme tussen Janssen en Smulders over de interpretatie(mogelijkheden) van deze roman.
Hij vreest dat Smulders’ hechte integratie van de analyse in het (geavanceerde) referentiekader – volgens Wildemeersch de grote wetenschappelijke kwaliteit van zijn werk – gebruikt zal worden om hem zijn plaats in de Hermansstudie te onthouden. Mocht dit het geval zijn dan vergaat het hem als andere wetenschappelijke Hermans-analyses, waarbij hij in de eerste plaats denkt aan het proefschrift van Michel Dupuis ‘Eenheid en versplintering van het ik: een onderzoek naar thema’s, motieven en vormen in verband met de problematiek van de enkeling in het verhalend werk van Willem Frederik Hermans’. (Hasselt, 1976) (oorspronkelijk proefschrift Brussel, 1973), herzien en aangevuld uitgegeven onder de titel: Hermans’ dynamiek: de romanwereld van W.F. Hermans. Den Haag, 1985). [NIWI-samenvatting]
Het verbaast Wildemeersch dat niet alleen Janssen in de eerste druk van zijn studie over De donkere kamer van Damokles uit 1976 opmerkte dat Dupuis’ opmerkingen over deze roman alleen binnen het geheel van zijn studie begrepen kunnen worden, maar dat nu ook Smulders voorbijgaat aan het werk van Dupuis, terwijl die toch uitvoerig aandacht besteedde aan de mythische achtergrond van deze roman.
Zowel Dupuis als zijn leermeester Weisgerber worden nergens genoemd, ook niet in de bibliografie. Des te vreemder omdat Smulders zegt zijn probleemstelling te formuleren als resultaat van de ontwikkeling van het interpretatieprobleem en van de ontwikkeling van de literatuurbeschouwing sinds de publicatie van de roman. Hij verwijst daarbij wel naar de recensies van Raymond Brulez en Frans de Bruyn, maar aan de parallelle ontwikkeling van de Vlaamse literatuurkritiek – met Paul de Wispelaere en het tijdschrift Diagram als pendant van Merlyn – gaat hij voorbij.
Desondanks heeft Wildemeersch de grootste bewondering voor Smulders’ wetenschappelijke prestatie: voor de zorgvuldige en heldere probleemstelling, voor de nuchtere en kundige bewijsvoering, voor de hoge graad van logische samenhang en voor de intelligentie waarmee verwaarloosde aspecten van de literatuurbeschouwing in het middelpunt van de belangstelling worden gehaald. Bijzonder waardering heeft hij voor Smulders’ antwoord op de vraag hoe kennis van de werkelijkheid het lezen bepaalt. Smulders schrijft dat de door de auteur al schrijvend gecreëerde werkelijkheid vreemd en afwijkend kan zijn, maar dat deze werkelijkheid dat alleen kan zijn in relatie tot de gewone werkelijkheid waarover auteur en lezer het stilzwijgend eens zijn geworden. Smulders wijst erop dat op die manier de werking te begrijpen is van ironie, satire en groteske, van sprookje, enz. Het referentiekader dat Smulders naar aanleiding van De donkere kamer van Damoklesheeft opgebouwd, kan ook voor andere genres, stijlen en werken vruchtbaar zijn. Wildemeersch besluit ermee, dat men mag verwachten dat de literatuurwetenschap nog andere begrippen en inzichten uit deze voorbeeldige studie, zoals het onderscheid tussen tekst, leeswerkelijkheid en romanwerkelijkheid, op hun bruikbaarheid zal toetsen.
Samenvatting door auteur:
Smulders 833072374
Ppn 833072374
Smulders, W. H. M.
De literaire misleiding in De donkere kamer van Damokles. Utrecht, 1983
Samenvatting auteur
Versie 2004-06-30
Samenvatting
<Hermanstitel>De donkere kamer van Damokles</Hermanstitel> van Willem Frederik Hermans verscheen in 1958 en werd onmiddellijk door de kritiek erkend als een meesterwerk. Sindsdien is het boek een van de meest besproken romans uit de Nederlandse literatuur van de twintigste eeuw, niet in de laatste plaats omdat in de kwart eeuw sinds de publikatie ervan aan het interpretatieprobleem dat het stelt, een toenemend gewicht werd toegekend. De geschiedenis van dit interpretatieprobleem moet gezien worden in het licht van de snelle ontwikkeling die het literair-kritisch denken in Nederland sinds het begin van de jaren '60 heeft doorgemaakt. Via het tijdschrift Merlyn (1962-1965) werd aan een meer tekstgerichte literatuurbeschouwing op grote schaal bekendheid gegeven. Hermans' werk in zijn geheel – en <Hermanstitel>De donkere kamer van Damokles</Hermanstitel> en <Hermanstitel>De God Denkbaar Denkbaar de God</Hermanstitel> in het bijzonder - bleek een als het ware natuurlijke uitdaging te vormen voor degenen die het literaire werk beschouwden als een 'wereld in woorden'. Hoewel de dag- en weekbladkritiek uit 1958-1959 er zeker oog voor had gehad dat de dubbelzinnigheid van het verhaal de crux van het boek vormde, dat deze als onoplosbaar bedoeld en gerealiseerd was, en dat daarmee in symbolische vorm treffend gestalte was verleend aan de tragiek van de onkenbaarheid van het bestaan, beschouwde zij de complexe bouw van de roman toch voornamelijk als een gegeven en zeker niet als een probleem. Degenen die zich sinds 1964 opnieuw - en nu uitvoeriger - met de roman hebben beziggehouden, wilden daarentegen juist weten hoe de dubbelzinnigheid van het verhaal nu precies werkte. Hun inspanningen vormen een literaire puzzeltraditie die voor de Nederlandse literatuur van na de Tweede Wereldoorlog uniek is. Men trachtte de betekenisvorming in de roman op systematische wijze te ontrafelen, maar verrassenderwijs bleken de verschillende uitkomsten volstrekt niet met elkaar verenigbaar te zijn. De interpretatie '<personage>Dorbeck</personage> bestaat' stond lijnrecht tegenover ‘<personage>Dorbeck</personage>
[250]
bestaat niet', en deze beide stonden samen naast de opvatting dat niet uit valt te maken of <personage>Dorbeck</personage> nu wel of niet bestaat. De toenemende verwarring in de interpretatie is te wijten aan het feit dat de in de jaren '60 gewijzigde opvattingen over de verhouding literaire werkelijkheid/gewone werkelijkheid nog onvoldoende waren uitgekristalliseerd. In mijn studie abstraheer ik van de vraag 'Bestaat Dorbeck?' en tracht ik het probleem op te lossen dat aan een dergelijke vraagstelling ten grondslag ligt, namelijk: waarom brengt de lectuur van <Hermanstitel>De donkere kamer van Damokles</Hermanstitel> noodzakelijkerwijs een interpretatie- probleem met zich mee dat zich, bijvoorbeeld, laat uitdrukken in de vraag 'Bestaat Dorbeck nu wel of niet', en waarom is dit probleem principieel onoplosbaar. In het tweede hoofdstuk schenk ik aandacht aan enkele aspecten van de literaire communicatie die in de literair-kritische praktijk van de afgelopen periode verwaarloosd zijn. Met de beschrijving daarvan kan de lastige achtergrondproblematiek inzake de verhouding tussen de literaire en de gewone werkelijkheid enigszins hanteerbaar worden gemaakt. De begrippen die ik daartoe bespreek zijn voornamelijk van taalfilosofische aard. Allereerst geef ik aan dat zowel het 'gewone lezen' als het 'verfijnde lezen met behulp van begrippen van literair-theoretische aard' gebaseerd zijn op een 'prealabel niveau' van de literaire waarneming. Dit bestaat uit een complex van vooronderstellingen (ten aanzien van de literaire representatie in het algemeen) die zo volstrekt als vanzelfsprekend ervaren worden, dat noch de 'gewone lezer', noch de analist er in de praktijk ooit bij stilstaat. Bij de interpretatie van de meeste romans is het absoluut niet bezwaarlijk dat men aan dit prealabele niveau gedachteloos voorbijgaat. Integendeel, het impliciet aanvaarden ervan is bij de meeste romans zelfs een voorwaarde om te kunnen interpreteren. Dit geldt echter niet voor De donkere kamer van Damokles. Bij de interpretatie van deze roman komen we aanhoudend in botsing met enkele automatismen van het lezen zelf. Om deze redenen bieden niet de problematische passages uit het boek, maar juist de grote hoeveelheid gedachteloos aanvaarde passages die eromheen staan, toegang tot de oplossing van het interpretatieve basisprobleem. Door te laten zien dat de 'gemakkelijke' passages in
[251]
beginsel net zo conventioneel bepaald, onnatuurlijk en arbitrair zijn als de als moeilijk ervaren passages, komt de desoriëntatie waarmee de lezer van deze roman geconfronteerd wordt, in het verlengde te liggen van de wijze waarop hij zich ten aanzien van de romanwerkelijkheid georiënteerd waant. Vervolgens tracht ik het prealabele niveau van de literaire waarneming enigszins in kaart te brengen. Hoe functioneert de voorkennis waarmee de auteur werkt en waarmee de lezer aan het boek begint? Welke grondconventie is er in het spel, dat wil zeggen welke wederzijdse en symmetrische grondverwachtingen koesteren auteur en lezer ten aanzien van elkaar en elkaars voorkennis? Voor een aanzet tot het antwoord op de eerste vraag ontleen ik enkele inzichten aan de informatietheorie. Kennis van de werkelijkheid is opgeslagen in een zogenaamd 'frame', 'a data-structure for stereotyped situations'. De waarneming van de werkelijkheid verloopt slechts in schijn continu. Als wij kijken, bouwen wij het beeld van wat wij zien niet telkens van voren af aan op, maar brengen wij ons de plaats te binnen die het waargenomen object reeds in onze voorkennis inneemt, waarbij de ontsluiting van het 'frame' altijd verloopt van vaag naar bepaald, van abstract naar concreet. In feite nemen wij zeer selectief waar en wel zó, dat bij een minimale 'schakeling' een gestructureerde wijze van implicatie continu kan verlopen. De literaire waarneming verschilt niet principieel, maar gradueel van de waarneming in de werkelijkheid. Bij het kijken is er een veel strakkere correctie van de verwachtingen dan bij het lezen het geval is. Voor een aanzet tot het antwoord op de tweede vraag - welke grondconventie is er in het spel? - spits ik enkele resultaten uit D.K. Lewis' studie over conventies-in-het-algemeen toe op mijn onderwerp: de literaire conventies. Als grondconventie beschouw ik de hierna volgende combinatie van 'coordination problem' en 'coordination equilibrium': 'De auteur van een roman kent geen van zijn lezers persoonlijk en geen van de lezers van een roman kent de auteur ervan persoonlijk' (coordination problem) 'De auteur van een roman gaat ervan uit dat zijn werkelijkheid in hoge mate gelijk is aan die van elk van zijn lezers en alle lezers gaan er ieder van uit dat hun werkelijkheid in hoge mate gelijk is aan die van de auteur van de roman die zij aan het lezen zijn' (coordination equilibrium). Op grond van wat beiden van
[252]
elkaar weten is er een probleem in de coördinatie, en uit hoofde van een bepaalde, wederzijdse verwachting is er een oplossing voor dat probleem. Van de grondconventie leid ik twee andere belangrijke literaire conventies af. l. Auteur en lezer verwachten van elkaar dat de ander de héle werkelijkheid van het equilibrium zal impliceren, ook al wordt per definitie slechts een gedeelte of aspect van de werkelijkheid beschreven. 2. Auteur en lezer verwachten van elkaar dat voor de ander zonder restrictie geldt dat de beweringen, in de tekst gedaan, ten aanzien van de gerepresenteerde werkelijkheid waar zijn. In geval van uitspraken die, gemeten aan de werkelijkheid van het equilibrium, onwaar zijn, stuurt de lezer bij door waarheidsvoorwaarden te scheppen, dat wil zeggen door het creëren van passende varianten op de werkelijkheid van het equilibrium. Voorafgaand aan het opstellen van dergelijke ad hoc waarheidsvoorwaarden, realiseert de lezer - zonder dat hij daar bij stilstaat - de standaard-waarheidsvoorwaarden die inherent zijn aan het soort roman waartoe het boek dat hij leest, behoort (realistisch, grotesk, satirisch, mythisch etc.). De ad hoc waarheidsvoorwaarden die de lezer min of meer bewust schept enerzijds en de standaard-waarheidsvoorwaarden anderzijds zijn op sommige punten fundamenteel strijdig. Dit biedt de auteur de mogelijkheid de lezer ertoe te brengen onbewust met twee maten te gaan meten. De lezer wordt onvermijdelijk met de gevolgen hiervan geconfronteerd, maar kan de oorzaak van zijn verwarring nauwelijks thuisbrengen. In <Hermanstitel>De donkere kamer van Damokles</Hermanstitel> stuurt Hermans het erop aan dat de mentale reflexen van de lezer op deze wijze regelmatig worden kortgesloten. Maar het grondprincipe van wederzijdse symmetrische verwachtingen waarop auteur en lezer zich op ongeschreven afspraak hebben vastgelegd, staat er garant voor dat de lezer zich onmiddellijk bewust wordt van het feit dat hij doelgericht misleid wordt. Hij zal dan - abstraherend van de tekst - een uiteindelijke waarheidsgrond bedenken, ditmaal niet meer voor het verhaal, maar voor de strategie waarmee de auteur hem bespeeld heeft: de uiteindelijke referentie van de tekst als geheel. De status van de literaire werkelijkheid is nu in die zin voldoende vastgelegd, dat over kwesties van principiële aard geen dwingende problemen meer kunnen rijzen, wanneer ik vervolgens enkele
[253]
elementaire begrippen uit het verfijnde apparaat van de logische semantiek introduceer om het behulp daarvan het moment van de literaire misleiding in de roman nauwkeurig te localiseren. Met behulp van de begrippen 'model', 'value', 'necessary truth', 'possible truth' en 'accessibility' beschrijf ik ter illustratie het minutieuze spel van selectie en combinatie dat de lezer aan de hand van de eerste 4 alinea's van de roman bedrijft. Elke zin die hij leest verandert de mogelijkheden die voor het vervolg van het verhaal nog openstaan. Op analoge wijze toon ik daarna aan waar de auteur de lezer definitief op het verkeerde been weet te zetten. Met het ,<personage>Selderhorst</personage> (p. 266 [328]) dwingt hij de lezer om in zijn model van de tekst een waarde op te nemen die daarin zowel mogelijk waar als noodzakelijk onwaar is. De lezer kan de waarde die Selderhorst in zijn tekstconcept vertegenwoordigt niet effectueren, maar hij kan deze ook niet elimineren. Na introductie van Selderhorst raakt het model dat de lezer voor de tekst van p. 41-247 [47-304]) had geselecteerd, met elke nieuwe bladzijde die hij leest steeds inconsistenter, terwijl hij toch niets doet dat principieel verschilt van wat hij vóór p. 266 [328] deed. Een vergelijking van <Herrmanstitel>De donkere kamer van Damokles</Hermanstitel> met The spy who came in from the cold van John Le Carré geeft aan dat Hermans een centrale conventie van het spionageverhaal welbewust heeft opgeblazen, 'for the sake of literature', terwijl Le Carré deze volledig respecteert, 'for the sake of entertainment'. In hoofdstuk III wordt het proces van oriëntatie belicht. De lezer wordt in <Hermanstitel>De donkere kamer van Damokles</Hermanstitel> op ingenieuze wijze misleid, met als gevolg dat hij, op de laatste pagina aangekomen, in sterke mate gedesoriënteerd is. Toch valt pas duidelijk waar te nemen hoe de auteur zijn lezer misleidt, als men er oog voor heeft hoe hij hem tegelijkertijd met vaste hand leidt. Niet alleen verschaft hij de lezer van het begin af aan een groot aantal oriëntatiepunten, hij zorgt er bovendien voor dat de lezer ze voor een belangrijk deel kan behouden, ook in de laatste fase van het verhaal. In de eerste plaats worden de implicaties die de lezer bij de lectuur van de roman maakt, reeds sterk gebonden door de grondconventies. In de tweede plaats wordt de oriëntatie van de lezer aanzienlijk versterkt, doordat hij bemerkt dat hij kan werken met het relatief geringe aantal
[254]
standaardwaarheidsvoorwaarden welke behoren bij de realistische roman. Strikt genomen 'merkt' de lezer nauwelijks dat de roman die hij aan het lezen is realistisch is: op volstrekt vanzelfsprekende wijze vat bij hem het idee post dat de romanwerkelijkheid met zijn eigen werkelijkheid correspondeert, doordat hij niet tot het bewustzijn wordt gebracht dat ze ervan afwijkt. De noodzakelijke waarheden uit de romanwerkelijkheid corresponderen met andere woorden één op één met die welke in de gewone werkelijkheid van het equilibrium geldig zijn. De data, de geografie en de feiten en omstandigheden spelen voor de personages eenzelfde rol als ze dat voor de lezer in diens werkelijkheid doen. Dit geldt - op één uitzondering na - voor de hele roman. In dit opzicht althans is verwarring uitgesloten. Dat de roman, naast realistisch, ook historisch is, wordt de lezer daarentegen nadrukkelijk onder zijn aandacht gebracht: het moet hem namelijk opvallen dat hij een bepaalde hoeveelheid contingente waarden kent waarover alle personen uit de romanwerkelijkheid noodzakelijkerwijs niet beschikken. Waar het met betrekking tot oriëntatie van de lezer vooral om gaat, is dat dit verschil in kennis tussen de personages enerzijds en de lezer anderzijds de hele roman door consistent is. Ook op dit punt is verwarring derhalve uitgesloten. Kennis van de feiten uit het zogenaamde 'Englandspiel' of uit de zaak Van der Waals, en literair-historische kennis van het romantische dubbelgangersmotief vormen slechts een kleine bijdrage tot de oriëntatie van de lezer en zijn zeker geen voorwaarde ervoor. (Kennis van deze zaken biedt de lezer overigens beslist niet de mogelijkheid aan de onontkoombare desoriëntatie te ontsnappen). Dat de lezer ervan op de hoogte is geraakt welke noodzakelijke waarheden in de romanwerkelijkheid geldig zijn en welke contingente waarheden daarin noodzakelijkerwijs niet gelden, biedt hem een basis om te kunnen beoordelen welk bereik hij moet toekennen aan de waarde van uitspraken die over of door personages gedaan worden. (De grondconventie gebiedt hem elke romanuitspraak waar te laten zijn, in tenminste één wereld van de romanwerkelijkheid). De lezer is, gegeven het kader dat het genre hem biedt, dus aan één stuk door bezig de personages te karakteriseren door de mate te taxeren waarin voor zo'n personage waarden geldig zijn die niet met de noodzakelijke waarheden van de romanwerkelijkheid in overeenstemming zijn, dat
[255]
wil zeggen door vast te stellen in hoeverre zo'n personage 'buiten de werkelijkheid' staat. Voorzover over een personage niets bijzonders wordt vermeld, wordt hij - gegeven de grondconventie - door de lezer per implicatie 'bekend' verondersteld. Om uit te kunnen maken of en zo ja, in hoeverre <personage>Osewoudt</personage> toegang heeft tot hetgeen voor ieder ander uit zijn omgeving een feit is, is niet alleen het bereik van de waarde van uitspraken over of van hem van belang. Ook de volgorde der uitspraken, is van groot belang. De waarden van verschillende uitspraken met betrekking tot één personage kunnen qua bereik uiteenlopen. Dan doorkruisen dergelijke uitspraken elkaar en moet de lezer de verschillende mogelijkheden tegen elkaar afwegen. Op grond van de lectuur van p. 5-19 [5-22] kan de lezer slechts concluderen dat <personage>Osewoudt<personage> geen toegang heeft tot enkele aspecten van de hem omringende werkelijkheid die voor alle andere personages in principe wel toegankelijk zijn en dat hij tegelijkertijd wel toegang heeft tot sommige aspecten van de hem omringende werkelijkheid die voor alle andere personages niet toegankelijk zijn. Na p. 20-40 [23-47] staan de mogelijkheden dat <personage>Osewoudt</personage> overwegend 'normaal' is, dan wel dat hij overwegend 'abnormaal' is, beide nog steeds open. Wat het meest aannemelijk bereik is dat men toe moet kennen aan de waarden die voor <personage>Osewoudt</personage> geldig zijn, wordt nog ondoorzichtiger, omdat 'geheimzinnigheid' uit (vermeende) veiligheidsoverwegingen dooreen is gaan lopen met 'abnormaal gedrag'. In het centrale gedeelte, p. 41-247 [47-304] wordt de lezer tot de conclusie gebracht dat Osewoudts gedrag in overwegende mate in overeenstemming is met de normen voor normaal gedrag. Alleen, die normen zelf zijn in deze fase van het verhaal nogal ingrijpend gewijzigd. De noodzakelijke waarheden in de romanwerkelijkheid waren in deze fase namelijk zwaar geclausuleerd door aanvullende ‘wetten', die door Labare op p. 81-84 [101-102] expliciet geformuleerd worden. Deze kwamen erop neer dat sommige waarden die volledig met de noodzakelijke waarheden in overeenstemming waren, een gering bereik dienden te hebben. Hierdoor raakt de lezer het belangrijkste oriëntatiepunt ten aanzien van Osewoudts gedrag kwijt: hij kan nu een waarde die in overeenstemming is met de noodzakelijke
[256]
waarheden-met-gekortwiekt-bereik niet meer onderscheiden van contingente waarden. Toch is de verhouding tussen de noodzakelijke waarheden die in een bepaald fase van de romanwerkelijkheid heersen enerzijds en de contingente waarden die een bepaald personage kenmerken anderzijds, altijd beslissend voor de positie die zo'n personage in die werkelijkheid inneemt. Daarom sluit de lezer na p. 44-247 [47-304] de mogelijkheid dat <personage>Osewoudt</personage> in die fase 'buiten de werkelijkheid' heeft gestaan vrijwel volledig uit. Als de auteur in een later stadium van het verhaal de lezer noodzaakt deze mogelijkheid weer open te stellen, is de ambiguïteit dwingend geworden. In het laatste hoofdstuk bespreek ik het proces van desoriëntatie tot in de details. Elk personage heeft twee aspecten. Het is een als concreet voorgestelde persoon in de romanwerkelijkheid, en het is een waarde in het tekstconcept van de lezer, dat wil zeggen in de abstracte vorm waarin deze het voorafgaande vasthoudt. In de figuur van het personage Selderhorst heeft Hermans deze twee aspecten met elkaar fundamenteel strijdig gemaakt. Aan de ene kant presenteert hij de inspecteur als een persoon die ten opzichte van de verzetsgebeurtenissen tijdens de oorlog een buitenstaander is. Daarmee wordt bij de lezer de verwachting gewekt dat Selderhorst tijdens de verhoren door de insider <personage>Osewoudt</personage>gemakkelijk gecorrigeerd zal kunnen worden. Aan de andere kant gebruikt de auteur <personage>Selderhorst</personage> als instrument om het tekstconcept dat de lezer van p. 5-247 [5-304] heeft, grondig te ontregelen.. Als persoon in de romanwerkelijkheid heeft Selderhorst uiteraard geen toegang tot hetgeen de lezer op grond van p. 5-247 [5-304] aan denkwerk heeft verzet. Maar krachtens de grondconventie heeft de auteur dat wel. Hij weet waar de denkconstructies die de lezer gedurende p. 5-247 [5-304] heeft opgesteld, het gevoeligst te raken zijn (en ook: welke gedeelten daarvan juist gespaard moeten blijven om de illusie van het geheel nog net intact te laten). De auteur 'leent' Selderhorst deze toegang, een absurditeit die als de directe oorzaak van het proces van desoriëntatie aangemerkt kan worden. Deze strategie wordt afgedekt doordat het 'realisme' op vele andere punten met kracht wordt gehandhaafd. Alles wat <personage>Selderhorst</personage>
[257]
tijdens de verhoren tegen <personage>Osewoudt</personage> zegt, is er uitsluitend op gericht het concept dat de lezer van de voorafgaande tekst heeft, te ontwrichten. Zijn 'argeloze vragen' verraden een scherp inzicht dat de auteur heeft in de zwakke plekken van dat concept. Een analyse van de naamgeving in de tekst, van de irreële tijdsberekening die de auteur via <personage>Selderhorst</personage> aan de lezer opdringt en van de status der 'dossiers' waarover <personage>Selderhorst</personage>heet te beschikken, brengt de finesses van de misleiding aan het licht. Het is absoluut niet zo dat de auteur twee onverenigbare versies van één gebeuren naast elkaar plaatst. Integendeel. Hij geeft één versie, ontregelt het concept daarvan vervolgens op geraffineerde wijze en verleidt de lezer ertoe zelf de chaos in de interpretatie aan te richten: het feit dat hij vergeefs tracht zijn aanvankelijke tekstconcept te redden, betekent al dat hij reddeloos gedesoriënteerd is. Vanaf p. 266 [328] desintegreert niet alleen het personage Selderhorst, maar daardoor automatisch ook het personage <personage>Osewoudt</personage>, evenals het personage <personage>Dorbeck</personage> (!) en vele andere elementen van de 'realistische' constellatie waarmee de lezer lang gewerkt heeft. Het uiteenvallen van het personage <personage>Dorbeck</personage> maakt derhalve deel uit van een veel omvangrijker proces en is op zich volstrekt niet belangrijker, zij het wel sensationeler, dan dat van de personages <personage>Selderhorst</personage>, <personage>Osewoudt</personage>of <personage>Ebernuss</personage>. Vanaf p. 266 [328] is in feite elke vorm van realisme zoek. Toch weet de auteur steeds weer disparate correspondenties met de werkelijkheid van het equilibrium op te roepen, tot aan de laatste bladzijde toe. Hierdoor suggereert hij de lezer bijvoorbeeld dat hij nog zeer lang 'met <personage>Osewoudt</personage> meekijkt' in een wereld die sterke overeenkomsten vertoont met zijn eigen werkelijkheid. Ik toon aan dat dit juist niet het geval is. De ambiguïteit waar het om gaat, is dan ook niet meer terug te voeren op zoiets als een 'reële' romanwerkelijkheid. Deze bestaat nog slechts als een geruïneerde constructie. De ambiguïteit zetelt in de definitieve inconsistentie der interpretatieve constructies die de tekst dwingend oplegt.
[258]
Summary
<Hermanstitel>De donkere kamer van Damokles</Hermanstitel>, written by Willem Frederik Hermans, was published in 1958, and instantly recognised as a master-piece by its reviewers. Since then, the book has become one of the most widely discussed novels of twentieth century Dutch literature, not in the least because, since its publication, an increasing emphasis has been placed on the problem of interpretation it poses. The history of this problem of interpretation should be viewed in the light of the fast development of literary-thinking in the Netherlands since the beginning of the sixties. Through the magazine Merlyn (1962-1965) wider publicity was given to a more text-directed approach of literature. Hermans' entire work - and <Hermanstitel>De donkere kamer van Damokles</Hermanstitel> and <Hermanstitel>De God Denkbaar Denkbaar de God</Hermanstitel> in particular - seemed, as it were, to be a natural challenge for those who considered literary work as a 'world in words'. Although the 1958-1959 newspaper and magazine critics acknowledged that the ambiguity of the story was the crux of the novel, that this was actually meant to be impossible to solve and realised as such, and that through it, in a symbolic way, the tragedy of the impenetrable mystery of life had been strikingly embodied, they regarded the complex structure of the novel rather as a fact and certainly not as a problem. Those who have occupied themselves with the novel since 1964 - and this time in a more elaborate way - wished to discover how the story's ambiguity worked. Their efforts resulted in a literary-puzzle tradition which is unique in Dutch post-war literature. An attempt was made to unravel, in a systematic way, the formation of meaning in the novel, but surprisingly enough, the various results, turned out to be completely incompatible. The '<personage>Dorbeck</personage> exists' interpretation was dia- metrically opposed to the '<personage>Dorbeck</personage> does not exist' interpretation and alongside these the opinion was held that it was impossible to decide whether <personage>Dorbeck</personage> does or does not exist.
[259]
The increasing confusion in the interpretation is due to the fact that, in the sixties, modified opinions about the relationship between literary and ordinary reality had not yet been sufficiently crystallized. In this study, the question 'Does <personage>Dorbeck</personage> exist?' will be extracted, and an attempt will be made to solve the problem which underlies such a question, namely why does reading <Hermanstitel>De donkere kamer van Damokles</Hermanstitel> necessarily entail a problem of interpretation, which expresses itself for example in the issue 'Does or Doesn't <personage>Dorbeck</personage> exist?', and what are the principal reasons why this problem cannot be solved. In the second chapter, attention will be paid to several aspects of literary communication which so far have been neglected in literary- critical practice. By means of its description, the awkward underlying problems with regard to the relationship between literary and ordinary reality will be made somewhat easier to handle. The concepts discussed in this connection belong mainly to the philosophy of language. First of all I should indicate that both 'ordinary reading' and 'sophisticated reading using notions of a literary-theoretical nature', are based on a 'preliminary level' of literary perception. This comprises a complexity of presuppositions - with regard to literary representation in general - which has been taken for granted to such a degree that neither 'the ordinary reader' nor the analyst have ever questioned them in practice. When interpreting the majority of novels, there is no objection to ignoring this preliminary level. On the contrary, in the case of the majority of novels, the ability to interprete presupposes implicit acceptance of this preliminary level. However, this does not apply to <personage>De donkere kamer van Damokles</personage>. When interpreting this novel, we constantly come up against several automatisms of reading itself. These are the reasons why it is not the problematic passages of the book, but rather the large number of thoughtlessly accepted passages which surround them which lead to the solution of the basic problem in interpretation. By showing that the 'easy' passages have, in principle, been defined equally conventionally, that they are as unnatural and arbitry as the passages considered to be difficult, the desorientation with which the reader of the novel is faced, becomes a continuation of the way in which he imagines himself to be oriented towards the reality of the novel.
[260]
Subsequently, I attempt to shed some light on the preliminary level of literary perception. How does the general knowledge with which the author works, and with which the reader starts on the book function? Which fundamental convention plays a part here, i.e. which mutual and symmetrical fundamental expectations do author and reader hold towards each other and towards each other's knowledge? In order to start answering the first question, I borrow several views from the information theory. Knowledge of reality is stored in a so called 'frame', 'a data-structure for stereotyped situations'. The perception of reality takes place in a false continuity only. When we look, we do not start with a reconstruction of what we perceive, but the perceived object takes its relevant place in the frame of our earlier knowledge, whereby the disclosure of the frame always runs from vague to defined, from abstract to concrete. In fact, we perceive very selectively, even to the extent that a minimal 'reaction' induces a structured way of continued implication. The literary perception and the perception of the reality are not fundamentally different, but vary to the extent that looking implies only a tighter correction of the expectations than is the case when reading. Introducing the answer to the second question - Which fundamental convention plays a part? - I will apply some results from D.K. Lewis' study on conventions in general to my subject, which is literary conventions. I consider the following combination of coordination problem and coordination equilibrium to be a basic convention: 'The author of a novel does not know his readers personally and none of the readers of a novel knows its author personally' (coordination problem). 'The author of a novel starts from the point of view that his reality is highly similar to that of each of his readers, and all the readers assume that their reality is very much like that of the author whose novel they are reading' (coordination equilibrium). On the basis of what both parties know about each other, there is a coordination problem, and, on the basis of a certain mutual expectation, there is a solution to that problem. I deduce two different important conventions from the basic convention. Firstly, both author and reader expect each other to implicate the total reality of the equilibrium, even if by definition, [261]
only a part or an aspect of such a reality is described. Secondly, author and reader expect from each other to regard the statements made in the text with respect to the reality presented as strictly true. In the case of statements which are false when measured to the reality of the equilibrium, the reader adjusts by creating truth-conditions, i.e. by creating suitable variants of the reality of the equilibrium. Preceding the assertion of such ad hoc truth-conditions, the reader is aware - without dwelling upon it - of the standard truth-conditions which are inherent to the kind of fiction the novel he is reading actually belongs to (realistic, satirical, mythical, etc.). These ad hoc truth-conditions, which the reader more or less consciously creates on one hand, and the standard truth-conditions on the other hand, are fundamentally contradictory in some respects. This provides the author with the possibility to make the reader measure his work by two standards, unconsciously though this may be. The reader is inevitably confronted with the consequences this brings about, but is hardly able to recognize the actual cause of his confusion. In <Hermanstitel>De donkere kamer van Damokles</Hermanstitel>, Hermans consciously causes a regular shortcircuiting of the reader's mental reflexes in this way. But the basic principle of mutual and symmetrical expectations, which binds the author and reader in an unwritten agreement, guarantees the reader an immediate awareness of the fact that he is being intentionally deluded. He will then, abstracting from the text, create a final truth- condition, not for the story itself but for the strategy the author has imposed on him: the final reference of the text as a whole. The status of literary reality has now been sufficiently established in the sense that urgent problems cannot arise when I subsequently introduce some elementary concepts from the sophisticated apparatus of the semantics of modal logic, and with that aid locate accurately the moment of literary delusion by using notions such as 'model', 'value', 'necessary truth', 'possible truth' and 'accessibility'. As an illustration, I describe the reader's intricate play of selection and combination in which he is involved when reading the first four paragraphs of the novel. Every sentence he reads alters the possibilities which are still available for the continuation of the story. Analogically, I will indicate where exactly the author succeeds in definitely leading the reader up the wrong track. By means of <personage>Selderhorst</personage> (pp. 226 [328]), he forces
[262]
the reader to assume a value in his model of the text, which is both possibly true and necessarily false. The reader cannot effect the value <personage>Selderhorst</personage> represents in his textcontext, nor can he eliminate it. After Selderhorst's introduction, the model which the reader has selected for the text of pp. 41-247 [47-304], becomes more inconsistent after every new page he reads, although he does not do anything that is basically different from what he did before pp. 266 [328]. When comparing <Hermanstitel>De donkere kamer van Damokles</Hermanstitel> to The Spy Who Came in from the Cold by John Le Carre (1964), it can be shown that Hermans has intentionally blown up a central convention of the espionage story for the sake of literature, whereas Le Carre fully respects it for the sake of entertainment. In the third chapter, the process of orientation is illustrated. In <Hermanstitel>De donkere kamer van Damokles</Hermanstitel> the reader is deluded ingeniously, resulting in serious desorientation when he arrives at the final page. Still, it may be clearly observed in which way the author deludes his readers, if it is understood how the author firmly guides him at the same time. Not only does he provide the reader with a great number of orientation points from the beginning onwards, but he also makes sure that the reader can maintain many of these, even during the final phase of the story. Firstly, the implications the reader makes while reading the novel, are strongly tied to the basic conventions. Secondly, the reader's orientation gets considerably stronger because he notices that he can deal with the relatively few numbers of standard truth conditions belonging to the realistic novel. Strictly speaking, the reader is hardly aware that the novel he is reading is realistic: due to the fact that he is not made conscious of its deviation, he conceives the idea, in a most natural way, that the reality of the novel corresponds to his own. In other words, the necessary truths of the reality of the novel correspond one to one to those which are valid in the reality of the 'equilibrium'. The data, geography, facts and circumstances mean the same to the characters as they do to the reader in his reality. This, with one exception, applies to the whole novel. In this sense at least, confusion is precluded. Yet, on the contrary, the reader is emphatically made aware that the novel is not only realistic but historical as well: it must strike him that
[263]
he knows a certain number of contingent truths which the characters in the novel necessarily have not at their disposal. What is especially important when considering the orientation of the reader, is that this difference in knowledge between the characters on one hand and the reader on the other, is consistent throughout the novel. Knowledge of facts from the so called 'Englandspiel' or from the Van der Waals-case, and also literary historical knowledge about the romantic literary double, only offer a small contribution to the reader's orientation, and they are certainly no condition for it. (Knowledge of these matters certainly does not offer the reader the possibility of escaping the inevitable desorientation). The fact that the reader has become well informed on which necessary truths are valid in the reality of the novel, and which contingent truths do necessarily not apply, offers him a basis from which he can judge the scope of the value of statements made about or by the characters. (The basic conventions tell him to consider all novel statements to be true, in one world of the reality of the novel at least). Given the framework the category offers him, the reader is constantly in the process of judging the characters by assessing the measure in which values are valid for such a character but which do not agree with the necessary truths in the reality of the novel, i.e. by establishing to what extent such a character stands 'outside reality'. When - given the basic conventions - no particulars are mentioned about a character, he is supposed to be 'known' to the reader by implication. In order to be able to judge whether, and if so, to what extent <personage>Osewoudt</personage> gains access to that which is in principle accessible to everyone else surrounding him, not only the scope of the value of statements from and about him are of importance, but the sequence of the statements is highly important too. The value of different statements regarding one character may vary in terms of scope. Then, statements may traverse and so the reader must weight the several possibilities up against each other. Based on the reading of pp. 5-19 [15-22], the reader can but conclude that <personage>Osewoudt</personage> has no access to some aspects of the reality surrounding him, which, in fact, all other characters basically have, and at the same time, that he does have acces to some aspects of the reality which surrounds him, which are in principle not accessible to other characters.
[264]
After pp. 20-40 [23-47] both opinions - <personage>Osewoudt</personage> being predominantly 'normal' and <personage>Osewoudt</personage> being predominantly 'abnormal' - are still open. The most plausible scope one allows for values which are valid to <personage>Osewoudt</personage>, becomes even more opaque because 'secrecy' through motives of (supposed) security have become entangled with 'abnormal behaviour'. In the central part, pp. 41-247 [47-304], the reader is made to conclude that Osewoudt's behaviour is predominantly in accordance with the standards of normal behaviour. However, these standards themselves have, at this point, been altered rather considerably. The necessary truths in the reality of the novel had by then been heavily modified with supplementary 'laws', which have been worded explicitely by the character Labare on pp. 81-84 [101-102]. These basically meant that some values which were in total accordance with the necessary truths, ought to have a small scope. This causes the reader to loose the most important point of orientation with regard to Osewoudt's behaviour: the reader is now no longer capable of distinguishing a contingent truth from a value which is in accordance with the necessary truths- with-limited-scope. And yet, the relationship between the necessary truths which rule at a certain phase of the reality of the novel on one hand, and the contingent values which typify a certain character on the other hand, is always decisive for the position which such a character occupies within that reality. That is why, having read pp. 41-247 [47- 304], the reader almost completely excludes the possibility that <personage>Osewoudt</personage> has been 'outside reality' during that phase. At a later stage, when the author compels the reader to re-open this possibility, the ambiguity has become coercive. In the final chapter I discuss, in detail, the process of desorientation. There are two aspects to every character. In the reality of the novel, it is a person presented as real and a value in the reader's concept of the text, i.e. in the abstract form in which the reader stores the preceding. Through the <personage>Selderhorst</personage> character, Hermans has made these two aspects fundamentally incompatible. On the one hand he presents the inspector as a person who is an outsider to the events which occurred in the resistance during the war. This makes the reader expect that, during the hearings, the insider <personage>Osewoudt</personage> will easily be able to correct <personage>Selderhorst</personage>. On the other hand, the author uses <personage>Selderhorst</personage> as an
[265]
instrument to disturb thoroughly the concept of the text the reader holds after pp. 5-247 [5-304]. A character in the reality of the novel, <personage>Selderhorst</personage> has of course no access to that which the reader has done in terms of thinking on the basis of reading pp. 5-247 [5-304]. The author, however, does so by virtue of the basic convention. He knows full well where the reader's thinking-structures can be hit hardest (and also, which parts should be spared in order to leave the illusion as such in tact). The author 'lends' <personage>Selderhorst</personage> his access, an absurdity which is hidden by the 'realism' which is maintained strongly in many other parts. Everything <personage>Selderhorst</personage> says to <personage>Osewoudt</personage> during the hearings, is directed solely towards the disruption of the concept the reader has on the basis of the preceding pages. His 'innocent' questions betray a sharp insight into the weak spots of the concept the author has. An analysis of the name-allocation in the text, of the unreal timing the author imposes onto the reader through <personage>Selderhorst</personage>, and of the status of the 'files' which are at Selderhorst's disposal, exposes the subtleties of the author's misleading tactics. The author certainly did not put two incompatible versions of a series of events next to each other. On the contrary, he provides one version, disrupts its concept in a sophisticated way and even temps the reader to create the chaos in the interpretation himself: the mere fact that he tries, in vain, to save his initial concept of the text, means that he is actually irretrievably desorientated. Not only the character of <personage>Selderhorst</personage> desintegrates from p. 266 [328] onwards, but consequently the <personage>Osewoudt</personage> character too. So does the <personage>Dorbeck</personage> character(!), together with many other elements of the 'realistic' configuration the reader has long been used to. Thus, the desintegration of the <personage>Dorbeck</personage> character is part of a much more extensive process, and is, in itself, not more important - albeit more sensational - than that of <personage>Selderhorst</personage>'s, <personage>Osewoudt</personage>'s or <personage>Ebernuss</personage>'. In fact, from p. 226 [328] all form of realism is lost. Yet, again and again, the author is able to evoke all kinds of disparate correspondances with the equilibrium reality, even up to the very end. By doing so, he suggest, for example, to the reader that, for a long time he 'watches from Osewoudt's viewpoint', a world which shows strong resemblance with his own reality. I show that this is not the case.
[266]
The ambiguity in question cannot be traced back to something like a 'realistic' reality of the novel. This only exists as a ruined structure. The ambiguity is in the definite inconsistency of the interpretative constructions which the text forcibly imposes.
[267]
Freddy de Vree
,
Logische paranoia
In:
K & C : kunst en cultuuragenda : weekblad van het Paleis voor Schone Kunsten
, (1989) (februari) 55
, 1989
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Felix de Vree
,
Hermans is zijn eigen weduwe
In:
Vree, Felix de. Verzameld werk
Gerard Timmer ProdsAmsterdam
, 1989 (p. 77-82)
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
tek.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Het Parool, 21 juli 1988.
Over: Hermans, Willem Frederik. Dinky Toys. Amsterdam, 1988.
Freddy de Vree
,
Het Museum Orsay, met Willem Frederik Hermans, en na een gesprek over Multatuli
In:
K & C : kunst en cultuuragenda : weekblad van het Paleis voor Schone Kunsten
, (1987) 5 (mei-juni) 3-5
, 1987
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Freddy de Vree
,
Willem Frederik Hermans : levensvervangend schrijven
In:
Muziek & Woord
, 12 (1986) 137 (februari) 31
, 1986
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Freddy de Vree
,
Tot besluit
In:
Bzzlletin
W.F. Hermans; [Frans A. Janssen ... et al.; red.: Freddy de Vree]. Speciaal nr. van: Bzzlletin
, 13 (1984-1985) 126 (mei 1985) 71-74
, 1985
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Freddy de Vree
,
[Over: Hermans, W.F. De god denkbaar, denkbaar de god. Amsterdam, 1956]
In:
Bzzlletin
W.F. Hermans; [Frans A. Janssen ... et al.; red.: Freddy de Vree]. Speciaal nr. van: Bzzlletin
, 13 (1984-1985) 126 (mei 1985) 49-57
, 1985
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Freddy de Vree, Frans A. Janssen
,
W. F. Hermans; [Frans A. Janssen ... et al.; red.: Freddy de Vree] (Speciaal nr. van: Bzzlletin 13 (1984-1985) 126 (mei 1985))
In:
BZZTôHDen Haag
, 1985 (84 p.)
Vorm:
Speciale tijdschriftaflevering/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Freddy de Vree
,
Over verbindbaarheid
In:
Tirade
Over W.F. Hermans. Speciaal nr. van: Tirade; [red.: Jaap Goedegebuure en Herman Verhaar ; met bijdr. van: Raymond J. Benders ... et al.]
, 25 (1981) 271 (december) 611-623
, 1981
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Samenvatting:
De Vree stelt dat Hermans, bij zijn uitspraak “romanschrijven is wetenschap bedrijven zonder bewijs” een rationeel concept bij het ontwerpen van de romanstructuur voor ogen staat. De Vree probeert op basis van uitspraken van Hermans zelf te achterhalen waarop de romanconcepten van Hermans berusten. Hermans als romancier en ontwerper van modellen lijkt op de Hermans die in het dagelijks leven verzot is op het bestuderen, zo mogelijk verzamelen en herstellen van machines met raderwerken. Zijn theorie van de personificatie waarin alles wat gebeurt en alles wat beschreven wordt, doelgericht moet zijn, mag volgens de Vree worden gezien als analoog aan de noodzaak van verbindbaarheid; alles wat gebeurt, moet verbindbaar zijn met het model van de roman.
De belangrijkste romans van Hermans zijn gestructureerd volgens het patroon van homoniemen, spiegelsituaties, parallelle symboliek en wat Hermans zelf noemt ‘ideële rijmen’. De recente roman Uit talloos veel miljoenen biedt volgens De Vree niet alleen een goede toepassing van Hermans’ intersubjectieve romanmodel dat een onderlaag met verbindbare elementen veronderstelt; bij wijze van citaat via personages komt ook Hermans’ nooit aflatende belangstelling voor Schopenhauer tot uiting.
Deze laatste roman behandelt de curve van Clemens van de Wissel en Sita in de jaren 0 (hun geboorte), 20 (hun huwelijk), 40 (het nu). De Vree onderscheidt een bovenlaag in de symboliek, die het vertrouwen van de mensheid in zichzelf symboliseert. De volgende laag is die van het dierenrijk, met name Beertje Bombazijn. De diepste dubbelzinnigheid geldt echter de symboliek van Parel. Ik plan het niet eens, het komt als een golf van gevolgtrekkingen over je, heeft Hermans gezegd. De bevestiging van de coherentie van het schema door het onderbewuste, veeleer dan de zekerheid van het rationele, geven aan in hoeverre Hermans’ betrokkenheid bij zijn romanconcept dieper gaat dan het schoolse, navolgbare, schematische, meent De Vree. Ook de spiegelsituaties en ideële rijmen ontbreken niet in de roman. Hermans illustreert het bestaan van de chaos aan de hand van romanmodellen waaruit chaos is geweerd, modellen opgetrokken rond vaste patronen. “Klassiek mag Hermans’ roman heten in de zin van Adorno dat ze het verwachtingspatroon bevatten waarin (voor wie met de structuur vertrouwd is) voorbije, tegenwoordige en komende (‘verbindbare’) literaire momenten samenvallen in de vorm van affectieve herinnering.”
Freddy de Vree
,
Willem Frederik Hermans en Stendhal
In:
Aan het werk: nieuwe verhalen, gedichten, beschouwingen
Amsterdam
, 1981 (p. 526-533)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Du Perron, E.
;
Stendhal
Freddy de Vree
,
[Over: Hermans, W.F. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979]
In:
De periscoop : spiegel van het literair en artistiek leven
, 30 (1979-1980) 1 (november 1979) 3
, 1979
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Freddy de Vree
,
Willem Frederik Hermans : Weinreb et Alia
In:
K & C : kunst en cultuuragenda : weekblad van het Paleis voor Schone Kunsten
, 12 (1979) 7 (juli) 28-29
, 1979
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
Freddy de Vree
,
Bijkaarten
In:
De periscoop : spiegel van het literair en artistiek leven
, 28 (1977-1978) 6 (april 1978) 3
, 1978
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
Freddy de Vree
,
Willem Frederik Hermans
In:
K & C : kunst en cultuuragenda : weekblad van het Paleis voor Schone Kunsten
, 10 (1977) 17 (1 november) 18-19
, 1977
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Boze brieven van Bijkaart. Amsterdam, 1977.
Freddy de Vree
,
Willem Frederik Hermans
In:
Muziek & Woord
, 3 (1977-1978) 38 (november 1977) 1
, 1977
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Freddy de Vree
,
Willem Frederik Hermans
In:
K & C : kunst en cultuuragenda : weekblad van het Paleis voor Schone Kunsten
, 7 (1974) 6 (21 maart) 22-23
, 1974
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Freddy de Vree
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. King Kong, gevolgd door Wat Nederland niet op de televisie mocht zien. Amsterdam, 1972]
In:
Vree, Freddy de. Rita Renoir, enz
Paris-ManteauAmsterdam [etc.]
, 1973 (p. 54-58)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Freddy de Vree
,
[Over: Hermans, W.F. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971]
In:
K & C : kunst en cultuuragenda : weekblad van het Paleis voor Schone Kunsten
, 4 (1971) 17 (16 september) 22-23
, 1971
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Freddy de Vree
,
[Over: Hermans, W.F. De god denkbaar denkbaar de god. Amsterdam, 1956]
In:
Nieuw Vlaams tijdschrift
, 20 (1967) 7 (juli-augustus) 726-753
, 1967
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Internet:
/tekst/vree001godd01_01/
Freddy de Vree
,
Letter per letter
In:
Muze-n-express : algemeen informatief maandblad
, (1966) 2 (april) 15-16
, 1966
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Kritisch akkoord 1967. Brussel [etc.], 1967, p. 112-116.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Freddy de Vree
,
Over Willem Frederik Hermans
In:
Vandaag 12: nieuw werk van Nederlandse en Vlaamse schrijvers bijeengebr. door Frans de Bruyn en Oscar Timmers
BrunaUtrecht
, 1966 (p. 240-263)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weverbergh, Julien
Freddy de Vree
,
Het sadistische universum
In:
Nul
, 3 (1965) 9 ([augustus]) 82-87
, 1965
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Freddy de Vree
,
[Over: Hermans, W.F. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964]]
In:
De tafelronde : algemeen cultureel maandblad
, 9 (1963-1964) 2-3 73-75
, 1964
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Freddy de Vree
,
W. F. Hermans pelt een ei
In:
De periscoop : spiegel van het literair en artistiek leven
, 10 (1959-1960) 4 (februari 1960) 4
, 1960
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Freddy de Vree
,
Nederland als muizenhol
In:
Tijd Cultuur
, (2003) (27 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Havenaar, Ronald
Annotatie(s):
Over: Havenaar, Ronald. Muizenhol : Nederland volgens Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
Freddy de Vree
,
De aardigste man ter wereld : Willem Frederik Hermans
In:
De Bezige BijAmsterdam
, 2002 (343 p.)
Vorm:
Monografie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 342-343 Verantwoording. O.a. citaten uit diverse interviews met Willem Frederik Hermans.
Hendrik de Vries
,
'Hypnodrome' door W.F. Hermans
In:
Het Vrije Volk
, (1948) (4 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Hypnodrome. 's Gravenhage, 1947.
H.J. de Vries
,
Hermans
In:
Trouw
, (1983) (30 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Abe de Vries
,
'Luiaard W.F. Hermans verdient geen beeld'
In:
De Limburger
, (1999) (29 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dekker, Jan
Annotatie(s):
Groningse geograaf Jan Dekker tegen beeld voor Hermans.
Gerard de Vries
,
Een wereldbeeld
In:
Filosofie magazine
, 4 (1995) 6 (juli-augustus) 14
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
wereldbeeld
Jan de Vries
,
Een beer van Hermans
In:
Meta : mededelingenblad voor neerlandici
, 30 (1995-1996) 1 (november 1995) 20-21
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
B.W. de Vries
,
De Witte Olifant-reeks
In:
Boekenpost : tijdschrift voor de liefhebber van boeken, strips en boekencuriosa
, 1 (1992-1993) 6 (juli-augustus 1993) 12
, 1993
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
De Witte Olifant (serie)
Gerard de Vries
,
Referentie en traditie : hoeveel moet je gezien hebben ...?
In:
De historische roman; Aad Blok, Gerard Steen, Lies Wesseling (red.)
Stichting GrafietUtrecht
, 1988 (p. 20-27)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Krol, Gerrit
historische roman
;
literatuur en geschiedenis
Saskia de Vries
,
De onherkenbaarheid van 'De donkere kamer' : het scenario van Willem Frederik Hermans
In:
Literatuur : tijdschrift over Nederlandse letterkunde
, 1 (1984) 6 (november-december) 304-311
, 1984
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs., ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Janssen, Frans A.
personage - Dorbeck/Osewoudt
;
film
;
scenario
;
focalisatie
;
thema - seksualiteit
;
personage - Farrbe/Ducker
;
thema - onherkenbaarheid van de werkelijkheid
Annotatie(s):
Bewerking van een doctoraalscriptie Utrecht.
Over het niet gebruikte scenario door W.F. Hermans voor de verfilming door Fons Rademakers van: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958, onder de titel Als twee druppels water.
de Vries Broekman
,
W.F. Hermans : de chaos is alom tegenwoordig
In:
De Tijd De Maasbode
, (1960) (3 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
de Vries Broekman
,
W.F. Hermans begeeft zich ook als geoloog op het oorlogspad : Koele geleerde aan 't woord : 'Erosie' klinkt als een schot
In:
Arnhemsche Courant
, (1960) (2 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Erosie. Zaandijk, 1960.
In de rubriek 'Literaire Kroniek'.
Carlos de Vriese
,
Willem Frederik Hermans te Gent
In:
Yang : tijdschrift voor literatuur en kommunikatie
, 18 (1982) 106 (juni) 64
, 1982
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Verslag van een spreekbeurt van W.F. Hermans voor de Rijksuniversiteit Gent.
Victor E. van Vriesland
,
Moedwil geen goodwill : W.F. Hermans als novelist
In:
Haagsche courant
, (1948) (23 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Amsterdam, 1948.
Victor E. van Vriesland
,
Moedwil geen goodwill
In:
Vriesland, Victor E. van. Onderzoek en vertoog: verzameld critisch en essayistisch proza. Dl. 2
QueridoAmsterdam
, 1958 (p. 595-598)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Amsterdam, 1948.
Jan Vrijman
,
W.F. Hermans, een koppensneller
In:
Vrij Nederland
, (1955) (23 juli)
Vorm:
Artikel
illustraties:
foto's tijdens verdediging proefschrift door Ed van der Elsken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jan Vrijman, Wilma Schuhmacher
,
Zevenhonderd brieven
In:
Algemeen Handelsblad
, (1962) (26 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Kuilenburg, H. van
;
Klant, J.J.
Annotatie(s):
Over het door de VPRO op televisie uitgezonden vraaggesprek tussen Hermans, J.J. Klant en H. van Kuilenburg. Directeur van De Arbeiderspers.
Rien Vroegindeweij
,
Nederlanders (2)
In:
Het Vrije Volk
, (1985) (30 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Bzzlletin 13 (1985), nr. 126, Hermans-nummer.
Rien Vroegindeweij
,
Dagboek
In:
Vroegindeweij, Rien. De nieuwe Rotterdammer
Rotterdams Dagblad[Rotterdam]
, 1995 (p. 73-74)
Trefwoord(en):
Warren, Hans
;
Hermans, Willem Frederik
;
Uyl, Bob den
dagboek
Rien Vroegindeweij
,
De laatste Vroegindeweij
In:
Vroegindeweij, Rien. De nieuwe Rotterdammer
Rotterdams Dagblad[Rotterdam]
, 1995 (p. 124-127)
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vroegindeweij, Rien
;
Donner, J.H.
Maarten Vrolijk
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Amsterdam, 1948]
In:
De Vijf Vocalen : gids voor boekenvrienden
, (1948) (10 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand. Amsterdam, 1948.
Reinold Vugs
,
F. Bordewijk: 'Hermans is een geboren kunstenaar'
In:
WFH-verzamelkrant
, 2 (1992-1993) 6 (maart 1993) 48-50
, 1993
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Bordewijk, F.
Carine van Vugt
,
20 Parels uit de collectie Scryption
In:
ScryptionTilburg
, 1998 ([24] p.)
Vorm:
Monografie/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Bevat 4 p. onder de titel De rode IBM van W.F. Hermans: over de wedergeboorte van het typebolletje.
Agnes Vugts, Tonnie Luiken, Stef Jacobs
,
De liefste machine ooit uitgevonden: Willem Frederik Hermans en de typemachine; [samenstelling, tekst en fotogr.; catalogus: Agnes Vugts]
In:
ScryptionTilburg
, 1996 (48 p.)
Vorm:
Monografie/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
motief - schrijfmachine
;
tentoonstelling - De liefste machine ooit uitgevonden: Willem Frederik Hermans en de typemachine
Annotatie(s):
Uitgegeven naar aanleiding van de gelijknamige tentoonstelling in het Scryption, museum voor techniek en vormgeving van schrift en kantoor te Tilburg van 3 maart tot en met 1 september 1996.
P. 3 Vooraf; p. 35-47 Catalogus.
Aanvulling door Tonnie Luiken in: Sterfboek: een verzameling artikelen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Tonnie Luiken. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant: (1996), p. 18-22, 18-25.
Beb Vuyk
,
Een knorrige Hermans in tropisch Nederland
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1969) (29 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
W.
,
Nieuwe roman W.F. Hermans verrijkt de oorlogsliteratuur : Herinneringen van een engelbewaarder
In:
De Gelderlander
, (1971) (17 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
W.
,
Nieuwe roman W.F. Hermans verrijkt de oorlogsliteratuur : Herinneringen van een engelbewaarder
In:
Arnhems Dagblad
, (1971) (16 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
W.
,
Nieuwe roman W.F. Hermans verrijkt de oorlogsliteratuur : Herinneringen van een engelbewaarder
In:
De Limburger
, (1971) (3 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
J. v.d. W.
,
Filosofen hebben niets zinrijks meer te zeggen
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1967) (6 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
W.A.E.
,
Mandarijnen persen
In:
Propria Cures
, (1964) (4 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963 [i.e. 1964].
W.E.
,
Zelfmedelijden in de literatuur : verkeerd geplaatste afrekening
In:
Leeuwarder Courant
, (1952) (7 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
W.H.
,
Zwakke Hermans
In:
Hervormd Nederland
, (1982) (2 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
W.H.
,
Teveel van het goede
In:
Algemeen Handelsblad
, (1962) (3 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de VPRO-televisieprogramma's en Hermans' rol daarbij.
W.J.
,
Gemiste kans van VARA
In:
Het Parool
, (1970) (3 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de uitvoering van 'De psychologische test' voor de VARA-televisie, op 2 februari 1970.
In de rubriek 'Dit bracht de t.v.'.
W.M.R.
,
Haat en eenzaamheid van Willem Frederik Hermans
In:
Het Laatste Nieuws
, (1968) (12 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
In de rubriek 'Op de leestafel'.
W.P.B.
,
Gedateerde reis door resten tropisch Nederland
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1969) (22 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
W.Z.
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De liefde tussen mens en kat. Amsterdam, 1985]
In:
Elseviers Magazine
, (1985) (23 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
kattenfoto van Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De liefde tussen mens en kat. Amsterdam, 1985.
Frits van der Waa
,
Ponist Raaijmakers ontluistert Hermans
In:
De Volkskrant
, (1995) (21 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de theatervoorstelling 'Hermans hand' door Dick Raaijmakers, uitgevoerd door de theatergroep Hollandia.
Anne Wadman
,
Faam bliuwe yn gefaarlik Parys
In:
Fries Dagblad
, (1989) (14 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
H.A. Wage
,
Waarde en betekenis
In:
Literatuur en ethiek; onder red. van H. van der Ent; met medew. van J.G. Bomhoff ... [et al.]
Den Haag
, [1977] (p. 215-222)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
waardeoordeel
W. Wagener
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958]
In:
De Bredasche courant
, (1959) (13 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Constant Wallagh
,
Novelle van Hermans met sfeer verfilmd
In:
Het Vaderland
, (1978) (26 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Zuylen, Erik van
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'De elektriseermachine van Wimshurst', uit 'Een wonderkind of een total loss', door Erik van Zuylen.
Ook in: Algemeen Dagblad, dezelfde datum.
Constant Wallagh
,
Hermans' helderheid verzwakt
In:
Algemeen Dagblad
, (1967) (20 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
J. van de Walle
,
Sadistisch Universum van W.F. Hermans : erudiet schrijver en ...'graficus'
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1965) (20 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Ellen Waller
,
[Over de verfilming door Adriaan Ditvorst van: Hermans, W.F. Paranoia. Amsterdam, 1953]
In:
Skoop : tweemaandelijks filmblad
, 4 (1966-1967) 9-10 (augustus 1967) 78-80
, 1967
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hermann Wallmann
,
Auf Augenhöhe : Willem Frederik Hermans' 'Die Dunkelkammer des Damokles'
In:
Süddeutsche Zeitung
, (2001) 213 (15-16 september) IV
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Die Dunkelkammer des Damokles. Leipzig, 2001.
Hermann Wallmann
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Die Dunkelkammer des Damokles. Leipzig, 2001]
In:
Süddeutsche Zeitung
, (201) (15 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Die Dunkelkammer des Damokles. Leipzig, 2001.
Hermann Wallmann
,
Gelb wie Messing die Sonne : Expedition in die Sinnlosigkeit : Der Roman 'Nie mehr schlafen' von Willem Frederik Hermans
In:
Süddeutsche Zeitung
, (2002) (4 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nie mehr schlafen. Tübingen, 1982.
Örjan Wallqvist
,
Ny holländsk mästare
In:
Stockholms Tidningen
, (1962) (7 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mörkrummet. Stockholm, 1962.
Aldert Walrecht
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969]
In:
PRISMA Concept-boekbespreking
, (1969) 1130 (14 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Aldert Walrecht
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969]
In:
Vrij Nederland
, (1969) (22 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste resten tropisch Nederland. Amsterdam, 1969.
Reactie op recensie in Vrij Nederland van Joris van den Berg over De laatste resten tropisch Nederland.
In de rubriek ‘Vrije tribune’.
Aldert Walrecht
,
Hermans II
In:
Vrij Nederland
, (1969) (22 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Berg, Joris van den
Annotatie(s):
Over foutief citeren van Hermans door J. van den Berg in zijn artikel in Vrij Nederland, 18 oktober 1969. Met reactie van Van den Berg.
Aldert Walrecht
,
Nooit meer slapen
In:
Raam : literair maandblad
, (1971) 73 (april) 1
, 1971
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Asing Walthaus
,
[Over: Straten, Hans van. Ze zullen eikels zaaien op mijn graf : teruggevonden gesprekken met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1995]
In:
Leeuwarder Courant
, (1995) (25 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
familiefoto Hermans
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Ze zullen eikels zaaien op mijn graf : teruggevonden gesprekken met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1995.
In de rubriek 'Bijeengelezen'.
Asing Walthaus
,
Hermans was hier
In:
Leeuwarder Courant
, (1999) (7 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Stichting Litteraire Activiteiten Leeuwarden (SLAL) maakt zich sterk voor een standbeeld van Hermans in Leeuwarden. Meningen over dit plan.
P.A. Wansink
,
Jongeren van 'ODIA' gebruiken hun kans
In:
Haagsche courant
, (1964) (27 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de uitvoering van 'De psychologische test' door de toneelgroep ODIA in april 1964.
Ellen Warmond
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Overgebleven gedichten. Amsterdam, 1968]
In:
Rotterdams Nieuwsblad
, (1971) (10 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Overgebleven gedichten. Amsterdam, 1968.
In de rubriek 'Gedicht van de week', de bespreking van 'Straattoneel'.
Hans Warren
,
Nieuwste roman diepzinnig en onderhoudend : is Hermans verliefd op eigen ‘Au pair’-meisje?
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1989) (15 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Hans Warren
,
Nieuwste roman diepzinnig en onderhoudend : is Hermans verliefd op eigen ‘Au pair’-meisje?
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1989) (14 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Hans Warren
,
Nieuwste roman diepzinnig en onderhoudend : is Hermans verliefd op eigen ‘Au pair’-meisje?
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1989) (9 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Hans Warren
,
Nieuwste roman diepzinnig en onderhoudend : is Hermans verliefd op eigen ‘Au pair’-meisje?
In:
Het Vrije Volk
, (1989) (15 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Hans Warren
,
W.F. Hermans en het lot van de schone Zeeuwse
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1989) (9 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Hans Warren
,
‘Conserve’ van grote meester door gelijknamige uitgeverij uitgegeven... : langdradig debuut van W.F. Hermans
In:
Drentse Courant
, (1999) (21 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. 2e dr. Schoorl, 1998.
Over: Over Conserve : de eerste roman van Willem Frederik Hermans’, samengest. Door Kees de Bakker. Schoorl, 1998.
Hans Warren
,
Conserve in herdruk : nazorg redt debuut van Hermans niet
In:
Zwolse Courant
, (1999) (21 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. 2e dr. Schoorl, 1998.
Over: Over Conserve : de eerste roman van Willem Frederik Hermans’, samengest. Door Kees de Bakker. Schoorl, 1998.
Hans Warren
,
Conserve in herdruk : nazorg redt debuut van Hermans niet
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1999) (22 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. 2e dr. Schoorl, 1998.
Over: Over Conserve : de eerste roman van Willem Frederik Hermans’, samengest. Door Kees de Bakker. Schoorl, 1998.
Hans Warren
,
Herdruk van Hermans’ eerste roman Conserve
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1999) (4 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto bezoek Hermans en zijn vrouw aan het Letterkundig Museum
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. 2e dr. Schoorl, 1998.
Over: Over Conserve : de eerste roman van Willem Frederik Hermans’, samengest. Door Kees de Bakker. Schoorl, 1998.
Hans Warren
,
Het gelijk van W.F. Hermans
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1988) (16 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dinky Toys. Amsterdam, 1988.
Hans Warren
,
Aforismen van Willem Frederik Hermans
In:
Tubantia
, (1988) (13 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dinky Toys. Amsterdam, 1988.
Hans Warren
,
W.F. Hermans bundelt aforismen in ‘Dinky Toys’ : de zelfingenomen brombeer blijkt bescheiden te zijn
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1988) (23 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dinky Toys. Amsterdam, 1988.
Hans Warren
,
Wie gelooft Willem Frederik Hermans nog? : bundel zendt veel aforismen uit die door de lezer niet worden ontvangen
In:
Het Vrije Volk
, (1988) (20 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Dinky Toys. Amsterdam, 1988.
Hans Warren
,
'Donkere kamer van Damocles’ van Willem Frederik Hermans : een geniaal spel van de auteur met zijn onderwerp
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1959) (21 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
In de rubriek ‘Letterkundige Kroniek’.
Hans Warren
,
Schrijver dezes : Het evangelie van O. Dapper Dapper : met een voorwoord van Willem Frederik Hermans
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1973) (6 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
Hans Warren
,
W.F. Hermans moppert virtuoos
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1988) (12 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988.
Hans Warren
,
Filip’s sonatine - novelle van Willem Frederik Hermans
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1980) (26 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
In de rubriek 'Letterkundige kroniek'.
Hans Warren
,
Novelle van Willem Frederik Hermans
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1982) (18 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
In de rubriek 'Letterkundige kroniek'.
Hans Warren
,
Een heilige van de horlogerie
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1987) (7 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Ook in andere G.P.D. bladen. In de rubriek 'Letterkundige kroniek'.
Hans Warren
,
Opwindende heilige in Hermans’ nieuwe roman
In:
Leidsch Dagblad
, (1987) (11 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Hans Warren
,
Houten leeuwen en leeuwen van goud
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1979) (30 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
In de rubriek 'Letterkundige kroniek'.
Hans Warren
,
Stukjes (en beetjes)
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1980) (12 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, Yvonne Keuls en Kees van Kooten
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik draag geen helm met vederbos. Amsterdam, 1979.
Tevens bespreking van Kees van Kooten (Koot graaft zich autobio) en Yvonne Keuls (Keuls potje).
Hans Warren
,
Naaktdanseres in vleeskleurig tricot : het geschenk van Hermans
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1993) (12 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Hans Warren
,
Boekenweeekgeschenk van W.F. Hermans : Naaktdanseres in vleeskleurig tricot
In:
Haarlems Dagblad
, (1993) (11 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Verkorte weergave van het artikel 'Naaktdanseres in vleeskleurig tricot' in de Provinciale Zeeuwse Courant, 12 februari 1993 en het artikel `'Geschenk' beneden verwachting' in het Utrechts Nieuwsblad, 13 februari 1993. Licht gewijzigde tekst t.o.v. het artikel 'W.F. Hermans herhaalt zich 582.000 maal' in Tubantia, 11 maart 1993.
Hans Warren
,
W.F. Hermans herhaalt zich 582.000 maal
In:
Tubantia
, (1993) (11 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Verkorte weergave van het artikel 'Naaktdanseres in vleeskleurig tricot' in de Provinciale Zeeuwse Courant, 12 februari 1993 en het artikel `'Geschenk' beneden verwachting' in het Utrechts Nieuwsblad,13 februari 1993. Licht gewijzigde tekst t.o.v. het artikel 'Boekenweekgeschenk van W.F. Hermans: Naaktdanseres in vleeskleurig tricot' in het Haarlems Dagblad/Leidsch Dagblad, 11 maart 1993.
Hans Warren
,
‘Geschenk’ beneden verwachting
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1993) (13 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Hans Warren
,
Boekenweekgeschenk van W.F. Hermans : Naaktdanseres in vleeskleurig tricot
In:
Leidsch Dagblad
, (1993) (11 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Verkorte weergave van het artikel 'Naaktdanseres in vleeskleurig tricot' in de Provinciale Zeeuwse Courant, 12 februari 1993 en het artikel `'Geschenk' beneden verwachting' in het Utrechts Nieuwsblad, 13 februari 1993. Licht gewijzigde tekst t.o.v. het artikel 'W.F. Hermans herhaalt zich 582.000 maal' in Tubantia, 11 maart 1993.
Hans Warren
,
Hermans heeft (weer eens) gelijk
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1983) (19 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
Hans Warren
,
Toen Hermans nog geen Hermans was : heruitgave van matige dichtbundel
In:
Zwolse Courant
, (2000) (8 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Kussen door een rag van woorden. 3e dr. Amsterdam, 2000.
Ook in: Rotterdams Dagblad, 7 juli 2000 en Provinciale Zeeuwse Courant, 7 juli 2000.
Hans Warren
,
De laatste roker
In:
Rotterdams Dagblad
, (1991) (23 augustus)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Steye Raviez
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Ook in: De Provinciale Zeeuwse Courant, 23 augustus 1991; Tubantia, 24 augustus 1991 (Nieuwe verhalenbundel van W.F. Hermans van wisselende kwaliteit : De laatste roker: ‘must’ voor liefhebber), Haarlems Dagblad, 29 augustus 1991; De Gooi en Eemlander, 5 september 1991 (De laatste roker van W.F. Hermans : een tussendoortje van een groot schrijver).
Hans Warren
,
Malle Hugo, bundel met vermaningen : Hermans dreint en dramt
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1994) (15 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Malle Hugo. Amsterdam, 1994.
Hans Warren
,
Op luchtige toon Naar Magnitogorsk : W.F. Hermans schrijft aardige anekdote
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1991) (17 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Naar Magnitogorsk. Amsterdam, 1990.
= 'Naar Magnitogorsk' van W.F. Hermans : klein boek van groot schrijver', in het Brabants Nieuwsblad, 4 januari 1991, 'Een anekdote van W.F. Hermans' in Tubantia, 5 januari 1991, en 'Groot & klein', in de Provinciale Zeeuwse Courant, 29 december 1990.
Hans Warren
,
'Naar Magnitogorsk' van W.F. Hermans : klein boek van groot schrijver
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1991) (4 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Naar Magnitogorsk. Amsterdam, 1990.
= 'Op luchtige toon Naar Magnitogorsk : W.F. Hermans schrijft aardige anekdote' in De Gooi- en Eemlander, 17 januari 1991, 'Een anekdote van W.F. Hermans' in Tubantia, 5 januari 1991, en 'Groot & klein', in de Provinciale Zeeuwse Courant, 29 december 1990.
Hans Warren
,
Een anekdote van W.F. Hermans
In:
Tubantia
, (1991) (5 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Naar Magnitogorsk. Amsterdam, 1990.
= 'Naar Magnitogorsk' van W.F. Hermans : klein boek van groot schrijver', in het Brabants Nieuwsblad, 4 januari 1991, 'Op luchtige toon Naar Magnitogorsk : W.F. Hermans schrijft aardige anekdote', in De Gooi- en Eemlander, 17 januari 1991, en 'Groot & klein', in de Provinciale Zeeuwse Courant, 29 december 1990.
Hans Warren
,
Groot & klein
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1990) (29 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Naar Magnitogorsk. Amsterdam, 1990.
= 'Naar Magnitogorsk' van W.F. Hermans : klein boek van groot schrijver', in het Brabants Nieuwsblad, 4 januari 1991, 'Op luchtige toon Naar Magnitogorsk : W.F. Hermans schrijft aardige anekdote', in De Gooi- en Eemlander, 17 januari 1991, en 'Een anekdote van W.F. Hermans', in Tubantia, 5 januari 1991.
Hans Warren
,
'Onder professoren' van Willem Frederik Hermans
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1976) (10 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
In de rubriek 'Letterkundige kroniek'.
Hans Warren
,
'Een kwekkende bes in gesprek met een verkalkte bastaard' : gedichten van W.F. Hermans, Ellen Warmond en Gerrit Kouwenaar
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1974) (26 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Overgebleven gedichten. Amsterdam, 1974.
In de rubriek 'Letterkundige kroniek'.
Tevens besprekingen van 'Uitzicht op inzicht' van Ellen Warmond, en 'Landschappen en andere gebeurtenissen' van Gerrit Kouwenaar.
Hans Warren
,
'Periander' en 'Bezoekuur'
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1975) (8 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Periander. Amsterdam, 1974.
Bespreking samen met 'Bezoekuur' van Harry Mulisch.
In de rubriek 'Letterkundige kroniek'.
Hans Warren
,
Je hoort dat sarcastische lachje bij elke regel
In:
Drentse en Asser courant
, (1995) (5 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ruisend gruis. Amsterdam, 1995.
Ook in: De Leeuwarder Courant, 8 september 1995; De Gooi- en Eemlander, 7 september 1995; de Provinciale Zeeuwse Courant, 8 september 1995.
Hans Warren
,
Een roman over waardeloze figuren
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1981) (20 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
In de rubriek 'Letterkundige kroniek'.
Hans Warren
,
Willem Frederik Hermans Vincent literator
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1990) (12 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Bart Gerrits
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Gogh, Vincent van
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Vincent literator. Amsterdam, 1990.
Ook in: De Gooi- en Eemlander, 17 mei 1990 (W.F. Hermans beschrijft literator Van Gogh : Van Gogh neemt wat en vogue is over) (ander portret Hermans); in het Utrechts Nieuwsblad, 11 mei 1990 (Vincent literator van W.F. Hermans : 'Wie krijgt nu niet genoeg van die gemelijke rosse kop') [geen portr.]; in het Brabants Nieuwsblad, 11 mei 1990 (Willem Frederik Hermans over Vincent van Gogh : 'Zelfs als mislukking niet geslaagd') [ander portret van Hermans en zelfportret Van Gogh].
Hans Warren
,
Over Hermans, Lampo, Nooteboom, Kellendonk
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1984) (5 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en Cees Nooteboom
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Waarom schrijven?. Amsterdam, 1983.
Ook bespreking van andere literaire werken.
Hans Warren
,
Onlustgevoelens en wrokcomplexen... : W.F. Hermans varieert op thema pessimisme : 'De woeste wandeling' en 'Drie drama's'
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1962) (23 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De woeste wandeling: een scenario. Amsterdam, 1962.
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama's. Amsterdam, 1962.
In de rubriek 'Letterkundige kroniek'.
Hans Warren
,
Een teleurstellende novelle
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1984) (10 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
In de rubriek 'Letterkundige kroniek'.
Hans Warren
,
Voetsporen
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1982) (30 oktober)
Trefwoord(en):
Oversteegen, J.J.
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Oversteegen, J.J. Voetstappen van WFH : essays over Conserve, De tranen der acacia's, De god Denkbaar Denkbaar de god, Mandarijnen op zwavelzuur, Het sadistische universum. Utrecht, 1982.
Bespreking samen met Hugo Bousset (Schrijven aan een opus) en Aart's Letterkundige Almanak voor het Boekenjaar 1983.
Hans Warren
,
Boeken per stapel
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1972) (23 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
;
Janssen, Frans A.
Annotatie(s):
Over: Janssen, Frans A. en Rob Delvigne. Bibliografie van de verspreide publicaties van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1972.
In 'Letterkundige kroniek', gelijk met diverse andere besprekingen.
Hans Warren
,
Schrijven over schrijvers
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1980) (17 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en Hugo Claus
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Janssen, Frans A.
Annotatie(s):
Over: Janssen, Frans A. Bedriegers en bedrogenen : opstellen over het werk van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1980.
Tevens bespreking van 'De pen gaat waar het hart niet kan' (interviews met Hugo Claus) en 'E. du Perron : herinneringen en beschouwingen' (G.H. 's-Gravensande).
Hans Warren
,
W.F. Hermans : Eikels zaaien
In:
Drentse en Asser courant
, (1995) (26 oktober)
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Ze zullen eikels zaaien op mijn graf : teruggevonden gesprekken met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1995.
Ook in: Nieuwsblad van het Noorden, 27 oktober 1995, en in de Provinciale Zeeuwse Courant (Hermans laat zich kennen) van dezelfde datum. Tevens in Tubantia, 10 november 1995 (Ze zullen eikels zaaien op mijn graf) [met familiefoto].
Hans Warren
,
[Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999]
In:
De Gooi- en Eemlander
, (1999) (8 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Ook in: De Provinciale Zeeuwse Courant, 26 maart 1999 (Haastige spoed is bij W.F. Hermans goed) [portret van Hermans in Hotel des Indes in Den Haag].
Hans Warren
,
Bewonderenswaardige Hermans-biografie : Hans van Straten weet hoe hij een verhaal moet vertellen
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1999) (24 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Hans Warren
,
Hermans heeft geen toelichting nodig
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1995) (9 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Klass Koppe
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Smulders, Wilbert
;
Ruiter, Frans
Annotatie(s):
Over: De literaire magneet : essays over Willem Frederik Hermans en de moderne tijd. Amsterdam, 1995.
Hans Warren
,
W.F. Hermans : een beetje van marmer
In:
Drentse Courant
, (2001) (19 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Apollo in Brasserie Lipp : bespiegelingen over Willem Frederik Hermans. Amsterdam [etc.], 2001.
Hans Warren
,
Hermans, Reve en Oorthuys in een zotte bui
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1988) (5 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto uit besproken boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over: Antonissen, Bertus G. Reve/Hermans : een anekdote. Rotterdam, 1988. (38 foto's van Gerard Reve en Willem Frederik Hermans, genomen in 1954 door Cas Oorthuys).
Hans Warren
,
Hermans en zijn Gronings leed
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1992) (28 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Ruben Oreel
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Henssen, Emile
Annotatie(s):
Over het januari-nummer van het literaire tijdschrift 'Het Oog in 't Zeil', jaargang 1992, met een stuk van Emile Henssen over Hermans werkzaamheden als fysisch geograaf aan de RU Groningen.
Hans Warren
,
Oorlog blijft inspireren
In:
Brabants Nieuwsblad
, (1994) (20 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Madelon in de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1994.
Tevens over 'Oorlog' (samenst. Cyrille Offermans).
Hans Warren, Peter Vos
,
Het dagboek als kunstvorm; met tek. van Peter Vos
In:
Bert BakkerAmsterdam
, 1987 (32 p.)
Vorm:
Monografie/Autobiografisch
illustraties:
tek.
Trefwoord(en):
Warren, Hans
;
Hermans, Willem Frederik
;
Annotatie(s):
Herziene tekst van een lezing, gehouden voor een symposium over autobiografische literatuur, georganiseerd door de vakgroep Algemene literatuurwetenschap van de Universiteit van Groningen op 22 en 23 mei 1986.
P. 23-24 Biografie; p. 25-28 Bibliografie.
Riekus Waskowsky
,
'W.F. Hermans op sterk water'
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1972) (7 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Riekus Waskowsky
,
W.F. Hermans : 'Van Wittgenstein tot Weinreb'
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1971) (8 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb : het sadistische universum 2. Amsterdam, 1970.
Riekus Waskowsky
,
Wittgenstein in de mode
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1967) (6 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
;
Kazemier, B.H.
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Riekus Waskowsky
,
Computers en filosofie
In:
Nieuwe Rotterdamse Courant
, (1967) (20 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Wittgenstein in de mode en Kazemier niet. Amsterdam, 1967.
Riekus Waskowsky
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb: het sadistische universum 2. Amsterdam, 1970]
In:
Passionate : literair-filosofisch maandblad voor de rusteloze nihilist
Riekus Waskowsky special; [red.: Erik Brus ... et al.; met bijdragen van Erik van Muiswinkel ... et al.]. Speciaal nr. van: Passionate
, 4 (1997) 5 (september-oktober) 46-48
, 1997
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Nieuwsblad van het Noorden, 8 januari 1971.
Pieter Webeling
,
'T liefst schrijf ik op alle machines tegelijk : W.F. Hermans over de schrijfmachine
In:
Trouw
, (1993) (6 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Klaas-Jan van der Weij
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Pieter Webeling
,
W.F. Hermans eist excuses
In:
Trouw
, (1993) (28 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Vanwege de opheffing van de Amsterdamse culturele boycot van 1987 m.b.t. Hermans.
J.G.M. Weck
,
Nooit meer slapen
In:
Jong Leven
, (1967) (oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
J.G.M. Weck, N.S. Huisman
,
W. F. Hermans (In contact met het werk van moderne schrijvers; dl. 3)
In:
VersluysAmsterdam [etc.]
, [1972] (93 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 87-92 Bibliografie (van en over).
Dirk van Weelden
,
Tussen de ruïnes van de vanzelfsprekendheid : de oorlogsromans van W.F. Hermans
In:
NRC Handelsblad
, (1995) (10 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - Wereldoorlog II
Dirk van Weelden
,
De Hermansmachine
In:
Apollo in Brasserie Lipp: bespiegelingen over Willem Frederik Hermans; onder red. van Raymond J. Benders en Wilbert Smulders
De Bezige Bij[Amsterdam]
, 2001 (p. 240-243)
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Lezing, uitgesproken tijdens het WFH-festival dat plaatsvond van 29 september tot en met 1 oktober 2000 in Theater De Balie te Amsterdam.
Bert van Weenen
,
Altijd de beste, altijd gelijk
In:
Chroom : blad voor literatuur
, (1995) 3 () 25-26
, 1995
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weenen, Bert van
Bert van Weenen
,
[Over: Hermans, W.F. Homme's hoest. Amsterdam, 1980]
In:
Chroom : blad voor literatuur
, (1985) 1 (december) 2-4
, 1985
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Th. Weening
,
'N zwart boek van Willem Frederik Hermans
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Duco van Weerlee
,
De schrijver en zijn onderdanen : In de worsteling de verbeelding aan de macht te doen komen, kunnen ze niet buiten elkaar
In:
Intermagazine
, (1989) (januari-februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Elisabeth Wehrmann
,
Der Held - ein Clown : Willem Frederik Hermans : 'Nie mehr Schlafen'
In:
Die Zeit
, (1983) (28 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nie mehr schlafen. Tübingen, 1982.
Volker Weidermann
,
Die große Verfinsterung des Lebens und der Bücher : Geschichte als Fotonegativ : Willem Frederik Hermans ist endlich auf deutsch zu entdecken
In:
Frankfurter Algemeine Zeitung
, (2001) 282 (4 december) L9
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Duits
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Die Dunkelkammer des Damokles. Leipzig, 2001.
Ido Weijers
,
Het onbereikbare huis : in 'De tranen der acacia's' en 'De avonden'
In:
De literaire magneet: essays over Willem Frederik Hermans en de moderne tijd; onder red. van Frans Ruiter en Wilbert Smulders; [bijdragen]: Ernst van Alphen ... [et al.]
De Bezige BijAmsterdam
, 1995 (p. 210-228)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
thema - woning
Annotatie(s):
Over: Reve, Simon van het. De avonden: een winterverhaal. Amsterdam, 1947.
Bewerkte tekst van een lezing, gehouden op een postacademisch symposium voor neerlandici op 12 en 13 december 1993 te Utrecht.
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Samenvatting:
Na een introductie over de ontwerpen, die Berlage in 1917 heeft gemaakt voor een nieuw stadsdeel aan de zuidkant van Amsterdam en die een keerpunt betekenden in de ontwikkeling van de stad en van de Nederlandse stedenbouw in het algemeen, komt Weijers uit op het enige gebouw dat echt helemaal past in de voorstelling van Berlage: de Wolkenkrabber. Het werd in 1932 gebouwd naar een ontwerp van Staal, leerling van Berlage. Dit gebouw wordt een symbool van de moderne, rationele tijd, om die reden door Willem Frederik Hermans uitgekozen voor wat Weijers een van de hoofdrollen noemt in de roman De tranen der acacia’s. De hoofdpersoon, Arthur Muttah, keert voortdurend terug naar het plein met de Wolkenkrabber. De tranen der acacia’s kan volgens Weijers worden gelezen als een huizenboek. De verschillende locaties, de verschillende huizen waarin Arthur verblijft, zijn alle verbonden met een fase, vormen een beeld voor een periode in de, wat Weijers noemt, gevoelshuishouding van Arthur Muttah. De eerste en de laatste verblijfplaats zijn aan bederf onderhevig, maar de Wolkenkrabber blijft fier overeind staan. Na verstoting door zijn oude vrienden Oskar Ossegal en Andrea symboliseert de Wolkenkrabber de traumatische vereenzaming van Arthur Muttah. Het is ironisch, dat deze plek waar Arthur Muttahzijn nederlaag lijdt, later Victorieplein wordt genoemd. De flat symboliseerde voor hem een veilig, beschermd, luxueus leven, modern in de zin van ‘van alle comfort voorzien’.
Het is bijzonder, schrijft Weijers, dat de hoofdfiguren (twee eenzame jongemannen) in twee romans van twee auteurs duidelijk door hetzelfde gebied lopen en dat bijna in dezelfde tijd doen. Vlak bij de Berlagebrug ligt de Jozef Israëlskade, door (toen nog) Simon van het Reve vereeuwigd als de Schilderskade, het huis van de familie Van Egters uit ‘De avonden’. Dit huizenblok werd in 1921 gebouwd door de architect Van Epen, een karakteristiek project voor de Amsterdamse school. Het waren moderne, maar van binnen nogal zuinige, vrij krappe en donkere woningen. Dat smalle en benepene is kenmerkend voor de roman van Van het Reve. Frits van Egters en zijn ouders zitten op elkaars lip.
Hermans’ hoofdpersonage zoekt geborgenheid, een bestaan zonder problemen. Voor Arthur Muttah betekent de woning zoiets als een hol, waarin hij zich kan verbergen tegen een kwade en onbegrijpelijke wereld. De dramatische kern van De tranen der acacia’s betreft volgens Weijers de confrontatie tussen dit primitieve verlangen en de moderne, zakelijke en materieel onbezorgde levensstijl, waarvoor de Wolkenkrabber model staat, die zich uiteindelijk niet laat lenen voor zo’n behoefte. Uiteindelijk krijgt het tijdelijke verblijf in de flat het karakter van een droom, iets ongrijpbaars.
Frits van Egters is absoluut niet op zoek naar zo’n primitief soort geborgenheid. Hij probeert juist aan de huiselijke omgeving van zijn ouders te ontkomen. Hij wil een beschaafder, cultureel ontwikkelder omgeving.
In zijn wanhopige terugkeer naar de Wolkenkrabber lijkt Arthur Muttah ongeveer op zoek naar datgene waar Frits van Egters juist afstand van wil nemen. Weijers gaat vervolgens in op de aandacht voor het huis in de naoorlogse literatuur, onderdeel van een algemeen culturele belangstelling voor het wonen in die jaren. De aandacht voor met name het kwalitatieve aspect werd bij uitstek gearticuleerd door Nederlandse fenomenologische auteurs, zoals de psycholoog Van Lennep en de pedagoog Langeveld, die grote belangstelling hadden voor de beleving van de ruimte. Er werd een ideaalbeeld van huiselijkheid getekend, tegenover de maatschappelijke verwildering van de jeugd. De aandacht voor het huis in de Nederlandse literatuur kan gezien worden als een reactie op dit huiselijkheidsvertoog. Hierbij laat ‘De avonden’ vooral zien hoe onbereikbaar dat ideaal van huiselijkheid voor velen is, maar ook hoe jongelui met aspiraties zich ermee identificeren: ‘Niemand weet wat een menselijke woning inhoudt’, denkt Frits van Egters als hij voor zijn ouderlijk huis staat. Hij wil iets anders dan wat de ouderlijke woning voor hem impliceert. Dit was de bouw die als het ware de eenvoudige sociale positie van zijn bewoners bevestigt, terwijl het huiselijkheidsvertoog van de fenomenologen een bevestiging en idealisering van het wonen van de gegoede middenklasse betekende. Het boek van Hermans is een geheel ander commentaar op het huiselijkheidsideaal. Arthur Muttah wil een plek waar hij zich als een klein kind eenvoudig kan verbergen, geen zelfontplooiing maar een hol dat bescherming biedt. Terwijl in ‘De avonden’ nog een moment voorkomt waarop Frits het huis even naar zijn hand kan zetten, even gelukkig is, is zoiets onmogelijk bij Hermans. De tranen der acacia’s impliceert een kritiek op elk geloof in huiselijkheid en geborgenheid als uitdrukking en bevestiging van identiteit. Diezelfde kritiek draagt volgens Weijers Het behouden huis, de novelle die Hermans twee jaar later publiceerde en die thematisch direct in het verlengde ligt van De tranen der acacia’s. In de latere novelle is de sfeer echter veel grimmiger, er is sprake van wrok en agressie tegenover het huis, terwijl in De tranen der acacia’s vooral sprake is van machteloosheid.
G.F.H. Raat noemt (Literatuur: 13 (1996) 5 (sep-okt) 315-317) dit een aardig opstel. Zijn enige bezwaar is dat de vergelijking van de romans van Reve en Hermans met de ideeën van de naoorlogse fenomenologen iets willekeurigs heeft. Hij vraagt zich af wat deze beide auteurs te maken hebben met deze fenomenologen.
Nicholas Weill
,
Willem Frederik Hermans : un grand écrivain néerlandais
In:
Le Monde
, (1995) (3 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Jean Weisgerber
,
Proefvlucht in de literaire ruimte (4)
In:
Nieuw Vlaams tijdschrift
, 21 (1968) 4 (april) 358-380
, 1968
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
romanruimte
Annotatie(s):
Ook in: Weisgerber, Jean. Proefvlucht in de romanruimte. Amsterdam, 1972, p. 76-103 (De donkere kamer van Damokles).
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Hans Werkman
,
De werkelijkheid is onkenbaar
In:
Nederlands Dagblad
, (1989) (14 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Hans Werkman
,
'Onder professoren' grafzerk op Hermans' literaire talent
In:
Nederlands Dagblad
, (1975) (20 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Onder professoren. Amsterdam, 1975.
Hans Werkman
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966]
In:
Werkman, Hans. Kees & Co: 20 bekende boeken besproken
De VuurbaakBarneveld
, 1994 (p. 58-63)
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gewijzigde tekst van p. 51-54 van: Werkman, Hans. W.F. Hermans. In: Uitgelezen: reakties op boeken, 1; onder red. van het Christelijk Lektuur Centrum; [K. de Jong Ozn. ... et al.]. 's-Gravenhage, 1974, p. 48-58 (ook in: Werkman, Hans. Aangekruist: boekbesprekingen van J.M.A. Biesheuvel tot Jan Wolkers. Groningen, 1982, p. 62-75).
Hans Werkman
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1951]
In:
Werkman, Hans. Kees & Co: 20 bekende boeken besproken
De VuurbaakBarneveld
, 1994 (p. 26-31)
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gewijzigde tekst van p. 49-51 van: Werkman, Hans. W.F. Hermans. In: Uitgelezen: reakties op boeken, 1; onder red. van het Christelijk Lektuur Centrum; [K. de Jong Ozn. ... et al.]. 's-Gravenhage, 1974, p. 48-58 (ook in: Werkman, Hans. Aangekruist: boekbesprekingen van J.M.A. Biesheuvel tot Jan Wolkers. Groningen, 1982, p. 62-75).
Hans Werkman
,
W. F. Hermans
In:
Uitgelezen: reakties op boeken, 1; onder redaktie van het Christelijk Lektuur Centrum, [K. de Jong Ozn. ... et al.]
Nederlands Bibliotheek en Lektuur CentrumDen Haag
, 1974 (p. 48-58)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 58 [Bio-bibliografische gegevens].
P. 48-51, 51-54 en 55-58 ook in: Werkman, Hans. Aangekruist: boekbesprekingen van J.M.A. Biesheuvel tot Jan Wolkers. Groningen, 1982, p. 62-65, 66-70 en 71-75; gewijzigde tekst van p. 49-51 en 51-54 in: Werkman, Hans. Kees & Co: 20 bekende boeken besproken. Barneveld, 1994, p. 26-31 en 58-63.
Jan Werts
,
WF Hermans vriendelijker over België dan Nederland
In:
Haagsche courant
, (1977) (5 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De Prijs der Nederlandse Letteren, uitgereikt door koning Boudewijn van België.
Alban Wesly
,
Voordrachtwedstrijd
In:
NRC Handelsblad
, (1983) (7 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Heldring, J.L.
Annotatie(s):
Reactie op het artikel / verhaal 'Waarom schrijven?' van de hand van Hermans in NRC Handelsblad, 9 september 1983 en de brief daarover van J.L. Heldring.
H.L. Wesseling
,
Vijftien jaar Huizinga-lezing, 1972-1986
In:
'Alle cultuur is streven': de verzamelde Huizinga-lezingen 1972-1986; Rudy Kousbroek ... [et al.]; met een inl. van H.L. Wesseling
BakkerAmsterdam
, 1987 (p. 7-19)
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 15-19 Sprekers en niet sprekers: [over de weigering van W.F. Hermans].
J.J. Wesselo
,
Vent - vorm - vent
In:
Raam : literair maandblad
, (1973) 98 (november) 1
, 1973
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
personalistische methode
;
ergocentrische methode
Willem G. Westeijn
,
Het poestavolk als model voor het menselijk drama
In:
Vrij Nederland
, (1976) (29 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Illyés, Gyuala. Het volk van mijn poesta. Amsterdam, 1976.
En het verband met Hermans' opvatting, uitgesproken in Hollands Diep nr 8 van 1976, over romans die zich afspelen in verre, onbekende landen.
Ronald Westerbeek
,
Het pessimisme van een christen zonder geloof
In:
Nederlands Dagblad
, (2000) (11 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Over de boekenweek 2000.
Albert Westerlinck
,
Opstellen van W.F. Hermans
In:
Dietsche warande en Belfort : tijdschrift voor letterkunde, kunst en geestesleven
, 124 (1979) 7 (september) 516-520
, 1979
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
Maks Westerman
,
Wie zette Hermans op de zwarte lijst? : In New York worden de apartheidsovertreders gerigistreerd
In:
Elseviers Magazine
, (1986) (15 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
De werkzaamheden van het Centre Against Apartheid in New York.
G. Westerveer
,
LRP 227
In:
Propria Cures
, (1967) (2 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over bladspiegels van pocketboeken, zoals die van 'Een wonderkind of een total loss'.
In de rubriek 'Meeeters'.
Julien Weverbergh
,
Sadistisch universum : verhandelingen van Willem Frederik Hermans
In:
De Standaard
, (1965) (11 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Julien Weverbergh
,
W.F. Hermans I
In:
Vrij Nederland
, (1969) (12 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Amsterdam, 1968.
Julien Weverbergh
,
Petrina : de geëngageerde auteur is een ontevreden rancuneus individu met schizofrene inslag
In:
Weverbergh. Puin: korzelig proza
Manteau[Brussel]
, 1970 (p. 24-121)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
Annotatie(s):
Over: Reve, Simon van het. De avonden: een winterverhaal. Amsterdam, 1947.
P. 24-33 ook in: Over Conserve: de eerste roman van Willem Frederik Hermans; Ton Anbeek ... [et al.]; kritieken en essays samengest. door Kees de Bakker. 2e, [verm.] dr. Schoorl, 1998, p. 29-37 (1e dr. 1988); p. 38-42 ook in: Vlaams leesboek: poëzie, proza en literair essay tussen 1932 en 1986: een bloemlezing; samengest. en ingel. door Jozef Deleu en Anne Marie Musschoot. Tielt, 1986, p. 421-424 (De blijvende betekenis van W.F. Hermans).
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve: roman. Amsterdam, 1947.
Samenvatting:
Na ruim twintig jaar stilte is J. Weverbergh (in Weverbergh. Puin: korzelig proza. [Brussel], 1970, p. 24-33, een deel van een langer artikel getiteld ‘Petrina: de geëngageerde auteur is een ontevreden rancuneus individu met schizofrene inslag’, p. 24-121 ) de eerste die zich opnieuw met Conserve bezig houdt. Zijn stelling is dat het naoorlogse Nederlandse proza steunt op twee boeken: ‘De avonden’ van Gerard Kornelis van het Reve en Conserve van Willem Frederik Hermans. De een was 22, de ander 23 toen zij hun boeken schreven.
Weverbergh vergelijkt beide romans en meent dat ze twee richtingen in het belangrijkste naoorlogse Nederlandse proza vertegenwoordigen: Reve’s roman die van de bekentenisliteratuur en Hermans’ debuut die van de fantastische verhalen.
Niet alleen het materiaal, ook de opbouw verschilt aanmerkelijk. ‘De avonden’ noemt Weverbergh een stapelroman, een rechtlijnig verhaal met een begin en een slot. In tegenstelling tot ‘De avonden’ is Conserve een cyclische, concentrische roman. Uit ‘De avonden’ kan men rustig een paar bladzijden scheuren zonder dat de doorsnee-lezer de draad kwijtraakt, het lezen van Conserve is een voortdurend puzzelen, een voortdurend spel. Alle mededelingen hebben een functie, terwijl de mededelingen in een stapelroman die functie niet hebben. Maar in laatste instantie drukken ze beide dezelfde absurditeit en de nutteloosheid van het bestaan uit, en de onmogelijkheid om met elkaar in contact te treden. Weverbergh houdt zelf meer van Conserve dan van ‘De avonden’, maar beide boeken hebben volgens hem literair evenveel waarde.
Julien Weverbergh
,
Inleidende beschouwingen voor een eventuele analyse van Nooit meer slapen : puzzelen met Willem Frederik Hermans
In:
Weverbergh. Puin: korzelig proza
Manteau[Brussel]
, 1970 (p. 122-150)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Julien Weverbergh
,
[Over: Hermans, W.F. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966]
In:
Kritisch akkoord 1967
Brussel [etc.]
, 1967 (p. 116-118)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Tekst van een radiolezing, gehouden op 22 augustus 1966 voor de Vara.
Julien Weverbergh
,
The complete writer : Willem Frederik Hermans
In:
Delta : a review of arts life and thought in the Netherlands
, 9 (1966) 3 (herfst) 29-30
, 1966
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. 31-66 Hermans, Willem Frederik. The house of refuge; transl. by Roy Edwards.
Julien Weverbergh
,
In het sadistisch universum : geen woord nog langer
In:
Kunst van nu : maandkrant
, 2 (1964-1965) 5 (maart 1965) 6
, 1965
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
M. Wevers
,
Vergangenheitsbewältigung und Literatur
In:
T.N.A. : tijdschrift voor Nederlands en Afrikaans
, 1 (1983) 3 (december) 29-38
, 1983
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Minco, Marga
;
Vestdijk, S.
thema - Wereldoorlog II
Rogi Wieg
,
Het lef om van je lyrisch ik een ik te maken : (een heel klein pamflet)
In:
Maatstaf : maandblad voor letteren
Echt onecht; red.: Désanne van Brederode ... [et al.]. Speciaal nr. van: Maatstaf
, 45 (1997) 4 () 19-24
, 1997
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Kellendonk, Frans
;
Wieg, Rogi
autobiografisch schrijven
H. Wielek
,
[Over de verfilming door Fons Rademakers van: Hermans, W.F. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958, o.d.t. Als twee druppels water]
In:
Film : orgaan van de Nederlandse Bioscoopbond
, 4 (1963) 33 [i.e. 34] (mei) 14
, 1963
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
H. Wielek
,
Als twee druppels water
In:
De toorts : orgaan van het Instituut voor Arbeidersontwikkeling
, 33 (1963) 4 (april) 65
, 1963
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
film
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'De donkere kamer van Damocles' door Fons Rademakers onder de titel 'Als twee druppels water'.
Kees Wielemaker
,
Het oor van Dionysios
In:
SIC : driemaandelijks tijdschrift voor letterkunde
, 7 (1992) 2 (zomer) 35-43
, 1992
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Nietzsche, Friedrich
Annotatie(s):
Voorpublikatie van gedeelten uit: Wielemaker, Kees. Bouillabaisse.
Kees Wielemaker
,
Bouillabaisse : Nietzsche in de mode en Hermans niet
In:
Maatstaf : maandblad voor letteren
, 40 (1992) 6 (juni) 57-60
, 1992
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Nietzsche, Friedrich
Feije Wieringa
,
‘Au pair’ Willem Frederik Hermans
In:
Harlinger courant
, (1990) (2 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
In de rubriek ‘Nieuwe boeken’.
Jurjen Fedde Wiersma
,
Klagen met W.F. Hermans
In:
Trouw
, (2005) (8 januari) 29
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Polak, Bob
Annotatie(s):
Over: Polak, Bob. De stad is in verval : een literaire wandeling door het Amsterdam van Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 2003.
Jan Willem Wigman
,
Van parelduikers en schoorsteenvegers
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 8 (1998-1999) 29 (december 1998) 16-19
, 1998
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De schoorsteenveger [onuitgegeven typoscript].
Jan Willem Wigman
,
Toverballenplein? Toverbalstraat? ([1]-2)
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 3 (1993-1994) 10 (maart 1994) 53-55
, 1994
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
straatnamen
;
locatie - Amsterdam
Annotatie(s):
Afl. 1, p. 54-55 Lijstje van half-gefantaseerde straatnamen in: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Menno Wigman
,
Vers tegen vers
In:
Awater
, 3 (2004) 3 (najaar) 22-23
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans' gedicht 'Voor een nieuwe 'Menschheitsdämmerung' (uit 'Hypnodrome', Stols, 1947) vergeleken met Paul Rodenko's gedicht Bommen' (uit 'Gedichten', Holland, 1951).
In de rubriek 'Vers tegen vers'.
Hanneke Wijgh
,
De affaires van Willem Frederik Hermans
In:
Trouw
, (1995) (29 april)
Vorm:
Biografisch
illustraties:
foto gemaakt door Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Chronologisch overzicht.
Hanneke Wijgh
,
'Stiel en ajuin kleuren juist de taal'
In:
Trouw
, (1988) (16 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans discussieert over het thema 'De relatie Nederland-Vlaanderen' met Vlaams dichter Eddy van Vliet o.l.v. Joop van Tijn voorafgaand aan de boekenweek.
H.N. de Wijk
,
Hermans-boycot
In:
Het Parool
, (1986) (22 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Thijn, Ed van
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
Nico van der Wijk, Hans Werkman
,
Vertekend beeld : Hans Werkman
In:
Theocreet : blad van de Theologische Faculteit
Christelijke literatuur. Speciaal nr. van: Theocreet
, 18 (1986-1987) 3 (februari 1987) 9-15
, 1987
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Mérode, Willem de
;
Werkman, Hans
christelijke literatuur
Nicolaas Wijnberg
,
Met tranen op zijn wangen van het lachen : W.F. Hermans en De Vijf Kunsten
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 16 (september 1995) 115-116
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
De Vijf kunsten (stichting)
Nicolaas Wijnberg
,
Over boekbanden
In:
Hermans-magazine : over Willem Frederik Hermans
, 4 (1994-1995) 14 (maart 1995) 47
, 1995
Vorm:
Artikel
illustraties:
facs.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
boekbanden
Harry van Wijnen
,
W.F. Hermans had weer gelijk
In:
Het Parool
, (1983) (13 april)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Wubbo de Jong
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans reist op uitnodiging langs een aantal universiteiten in Zuid-Afrika.
Mieke Wilcke-van der Linden
,
Over Conserve
In:
Nederlands Dagblad
, (1989) (29 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
omslag besproken boek 'Over Conserve’
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve. Amsterdam, 1947.
Over: Bakker, Kees de (samenst.). Over Conserve. Schoorl, 1988.
Mieke Wilcke-van der Linden
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982]
In:
Nederlands Dagblad
, (1982) (6 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Geyerstein’s dynamiek. Amsterdam, 1982.
Mieke Wilcke-van der Linden
,
Een heilige van de horlogerie
In:
Nederlands Dagblad
, (1988) (26 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Mieke Wilcke-van der Linden
,
Homme’s hoest
In:
Nederlands Dagblad
, (1981) (27 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Homme’s hoest. Amsterdam, 1980.
Mieke Wilcke-van der Linden
,
Opnieuw een zelfportret van W.F. Hermans
In:
Nederlands Dagblad
, (1979) (11 augustus)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
Mieke Wilcke-van der Linden
,
Klaas kwam niet
In:
Nederlands Dagblad
, (1984) (16 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
Mieke Wilcke-van der Linden
,
Uit talloos veel miljoenen
In:
Nederlands Dagblad
, (1981) (26 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Mieke Wilcke-van der Linden
,
De zegelring
In:
Nederlands Dagblad
, (1985) (1 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
Mieke Wilcke-van der Linden
,
Hermans en Wittgenstein
In:
Nederlands Dagblad
, (1987) (21 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
;
Vermeiren, Koen
Annotatie(s):
Over: Vermeiren, Koen. Willem Frederik Hermans en Ludwig Wittgenstein : een taalspelen-analyse van het prozawerk van Willem Frederik Hermans, uitgaande van de levensvorm van het sadistische en chaotische universum. Utrecht, 1986.
In de rubriek 'Nieuwe boeken'.
Georges Wildemeersch
,
Driemaal Willem Frederik Hermans
In:
Kreatief : driemaandelijks literair- en kunstkritisch tijdschrift
, 2 (1967-1968) 4 (juli 1968) 13-15
, 1968
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem
,
Het Goede het Schone het Ware
In:
De Nieuwe Linie
, (1968) (10 augustus)
Vorm:
Artikel
illustraties:
stripachtige illustraties
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Amsterdam, 1967.
Summier. In geschreven vorm.
Johan Winkler
,
Proza-kroniek
In:
Wending
, 4 (1949) 704-709
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Corsari, Willy
;
Vestdijk, S.
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Over: Vestdijk, Simon. De kellner en de levenden. Amsterdam, 1949.
Over: Corsari, Willy. Geliefde dwaas. Amsterdam, 1949.
Leon de Winter
,
[Betekenis van Hermans voor de schrijver persoonlijk]
In:
Vrij Nederland
, (1981) (5 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Betekenis van Hermans voor de schrijver persoonlijk.
Paul De Wispelaere
,
Is dat nou een roman van Hermans
In:
Het Vaderland
, (1971) (16 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Paul De Wispelaere
,
Problematiek van de populaire literatuur
In:
Het Vaderland
, (1975) (12 juli)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over Hermans' werk onder de naam Fjodor Klondyke.
Paul De Wispelaere
,
Vijftig jaar Willem Frederik Hermans
In:
Het Vaderland
, (1971) (4 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Raster (tijdschr.)
Annotatie(s):
Over: Willem Frederik Hermans. [onder red. van H.C. ten Berge]. Amsterdam, 1971. (Themanummer Raster 5 (1971), 2 (zomer)).
Paul De Wispelaere
,
Verhaal en betoog bij Willem Frederik Hermans
In:
Het Vaderland
, (1968) (21 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Paul De Wispelaere
,
Verhaal en betoog bij Willem Frederik Hermans
In:
Ons erfdeel : kultureel tijdschrift voor Zuidvlaamse werking in Vlaams-Nederlands-Suidafrikaanse samenwerking
, 12 (1968-1969) 1 (september 1968) 132-133
, 1968
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Paul De Wispelaere
,
Kritiek op menselijke verbinding
In:
Kritisch akkoord 1967
Brussel [etc.]
, 1967 (p. 118-122)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Het Vaderland, 2 april 1966.
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Paul De Wispelaere
,
De nieuwe roman van W.F. Hermans
In:
De gids : nieuwe vaderlandsche letteroefeningen
, 129 (1966) 2-3 () 165-168
, 1966
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Sita van de Wissel, Lionel Prent, Dick Hosselaar, Pierre Roth
,
Beertje Bombazijn; [ill. Lionel Prent]
In:
De Literaire LoodgietersAmsterdam
, 1981 ([12] p. in leporello)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oorschot, G.A. van
Annotatie(s):
Tekstuitgave van de kinderversjes uit: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
P. [13] Een woordje vooraf door een echte uitgever, door Dick Hosselaar.
Toelichting door Pierre Roth In: WFH-verzamelkrant (1995) 17 (winter) 21.
Oscar de Wit
,
In plaats van een ontroerend portret
In:
Vrij Nederland
, (1981) (5 september)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Betekenis van Hermans voor de schrijver persoonlijk.
Oscar de Wit
,
In het voetspoor van onzekeren
In:
Indische letteren : documentatieblad van de Werkgroep Indisch-Nederlandse Letterkunde
E. du Perron en zijn werk; bijdragen Joop van den Berg ... [et al.]. Speciaal nr. van: Indische lett.
, 5 (1990) 4 (december) 167-184
, 1990
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
;
Du Perron, E.
;
Nieuwenhuys, Rob
schrijverschap
;
literaire kritiek
;
vorm-inhoud identiteit
;
Nederlands-Indië
Annotatie(s):
Lezing, gehouden op een symposium te Leiden gewijd aan het leven van E. du Perron op 7 september 1990.
Over: Du Perron, E. De onzekeren. 's-Gravenhage, 1939.
Oscar de Wit
,
Over smaak valt niet te twisten
In:
Over Multatuli
, (1987) 18 () 19-29
, 1987
Vorm:
Artikel
illustraties:
ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Moor, Wam de
;
Multatuli
;
Reve, Karel van het
;
Lodewick, H.J.M.F.
Julian S. With
,
Akties rond W.F. Hermans in 'De nacht van de poëzie'
In:
Algemeen Handelsblad
, 11 (1984) 1 () 28-29
, 1984
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Zuid-Afrika
;
Nacht van de poëzie (Utrecht)
Annotatie(s):
P. 28-29 Brief van het bestuur van de Landelijke Welzijnsorganisatie voor Surinamers in Nederland aan de directie van de 'Nacht van de poëzie' te Utrecht.
Dirk de Witte
,
Een omelet bakken op een puinhoop
In:
Nieuw Vlaams tijdschrift
, 23 (1970) 8 (oktober) 806-830
, 1970
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Claus, Hugo
;
Weverbergh, Julien
Annotatie(s):
Over: Weverbergh. Inleidende beschouwingen voor een eventuele analyse van Nooit meer slapen. In: Weverbergh. Puin. [Brussel], 1970, p. 122-150 en: Weverbergh. De petroleumlamp en de mot: ik ontleed omtrent Deedee. In: Weverbergh. Bokboek. Amsterdam, 1965, p. 43-89.
Ger Witteveen
,
'Veertig procent is sowieso gelogen' : Hans van Straten over leven, werk en tijd van W.F. Hermans
In:
Fries Dagblad
, (1999) (14 april)
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Manfred Wolf
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Filip's sonatine. Amsterdam, 1980]
In:
World literature today : a literary quarterly of the University of Oklahoma
, 56 (1982) 1 (winter) 130
, 1982
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Manfred Wolf, Joan Hawkins
,
Nederlandse letterkunde in San Francisco en een novelle van W.F. Hermans; vert. uit het Engels door Marleen Deloof
In:
Ons erfdeel : kultureel tijdschrift voor Zuidvlaamse werking in Vlaams-Nederlands-Suidafrikaanse samenwerking
, 24 (1981) 3 (mei-juni) 391-400
, 1981
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr., ill.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
hoger onderwijs van het Nederlands in San Francisco
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. Amsterdam, 1961.
Manfred Wolf
,
The dark world of Willem F. Hermans : some themes in the major novels
In:
Books abroad : a quarterly publication devoted to comment on foreign books
, 41 (1967) 3 (zomer) 274-278
, 1967
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Dutch comfort
Helma Wolf-Catz
,
Willem Frederik Hermans knap schrijver en geleerde laat zich de ‘fromage’ niet van zijn brood eten
In:
Amersfoortse Courant
, (1973) (17 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Over: Hermans, Willem Frederik. Het evangelie van O. Dapper Dapper. Amsterdam, 1973.
Er wordt tevens kort ingegaan op de gedichten van Hermans, gepubliceerd in het tijdschrift Raster, zomer 1971.
Melcior de Wolff
,
[Over de tentoonstelling 'De liefste machine ooit uitgevonden : Willem Frederik Hermans en de typemachine' in Scryption, Tilburg, 1996]
In:
De Volkskrant
, (1996) (8 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans op rommelmarkt, 3 oude schrijfmachines, kopletters
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Jacobs, Stef
Annotatie(s):
Over de tentoonstelling 'De liefste machine ooit uitgevonden : Willem Frederik Hermans en de typemachine' in Scryption, Tilburg, 1996.
Over: Jacobs, Stef. De liefste machine ooit uitgevonden : Willem Frederik Hermans en de typemachine. Tilburg, 1996.
Rolf Wolfswinkel
,
Amsterdam belooft doopceel van kunstenaars te lichten : Selectieve verontwaardiging in het Stedelijk
In:
NRC Handelsblad
, (1986) (15 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Gemeentebestuur Amsterdam heeft besloten Hermans te boycotten, vanwege zijn serie lezingen in Zuid-Afrika in 1983.
Ben Wolken
,
Toneel en traditie
In:
Roeping : cultureel maandblad
, 36 (1960-1961) 4 (augustus 1960) 237-240
, 1960
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
toneel
K. Wolters
,
Het geval Hermans
In:
Vrij Nederland
, (1955) (14 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Charles, J.B.
;
Kouwenaar, Gerrit
;
Morriën, Adriaan
W.G. Wolters
,
De lof der rancune : een boodschap die geen boodschap is
In:
De Groene Amsterdammer
, (1967) (25 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Johan van der Woude
,
De donkere kamer van Damocles
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1959) (14 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
In de rubriek ‘Kritische aantekeningen’.
Johan van der Woude
,
Dramatisch werk van W.F. Hermans
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1962) (19 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie drama’s. Amsterdam, 1962.
Over: Hermans, Willem Frederik. De woeste wandeling: een scenario. Amsterdam, 1962.
In de rubriek 'Kritische aantekeningen'.
Johan van der Woude
,
Het mombakkes van een melo-drama
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1958) (10 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Drie melodrama’s. Amsterdam, 1957.
In de rubriek ‘Kritische aantekeningen’.
Johan van der Woude
,
‘De verschrikkelijke Hollander’ doet weer van zich spreken. wij worden gemanipuleerd door het niet weten : Willem Frederik Hermans schreef roman over de meidagen van 1940
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1971) (25 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Johan van der Woude
,
Standwerkers op de literaire markt
In:
Vrij Nederland
, (1952) (5 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Ik heb altijd gelijk. Amsterdam, 1951.
Johan van der Woude
,
100-jarige strijd om de raadselachtige Multatuli kan opnieuw oplaaien
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1976) (28 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
illustraties uit besproken boek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De raadselachtige Multatuli. Amsterdam, 1976.
Johan van der Woude
,
W.F. Hermans : methode van communicatie die door klank doel treft
In:
De Gelderlander
, (1965) (13 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. 3e, herz. dr. Amsterdam, 1965.
In de rubriek 'Land der muzen'.
Johan van der Woude
,
Niet een betoog maar een stem : W.F. Hermans : 'Het sadistisch universum'
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1965) (20 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het sadistische universum. Amsterdam, 1964.
Johan van der Woude
,
Het tweede gezicht van Willem Frederik Hermans
In:
Arnhems Dagblad
, (1967) (29 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
Ook in: De Gelderlander, 29 december 1967 [met portret van de fotograaf Hermans], en in het Nieuwsblad van het Noorden [In de rubriek 'Kritische aantekeningen'].
Johan van der Woude
,
Bekentenisliteratuur, die internationaal meetelt : Hermans : 'Een wonderkind of een total loss'
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1967) (12 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een wonderkind of een total loss. Amsterdam, 1967.
In de rubriek 'Kritische aantekeningen'.
Johan van der Woude
,
Tranen der jeugd : een teken aan de wand
In:
Vrij Nederland
, (1949) (3 december)
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De tranen der acacia's. Amsterdam, 1949.
Johan van der Woude
,
Hermans : schrijver uit post-Freudiaanse tijd
In:
Arnhems Dagblad
, (1962) (9 januari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Willem Wouters
,
Prijzenslag
In:
Kreatief : driemaandelijks literair- en kunstkritisch tijdschrift
, 35 (2001) 5 (december) 124-129
, 2001
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Hanlo, Jan
Jan Hanlo Essayprijs
Willem Wouters
,
Bericht uit Holland
In:
De Vlaamsche gids : algemeen tweemaandelijksch tijdschrift
, 71 (1987) 3 (mei-juni) 43-45
, 1987
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Guido Wulms
,
Nooit meer slapen - een reuze-roman
In:
Het Belang van Limburg
, (1970) (3 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. 5e dr. Amsterdam, 1969.
Syp Wynia
,
Brussel voor Hermans geen 'literair gebaar'
In:
Het Parool
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans door Wubbo de Jong
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Baudoin Yans
,
De lugubere droom van W.F. Hermans : Hermans' 'mythologie' in het licht van Arthur Schopenhauer
In:
Spiegel der letteren : tijdschrift voor Nederlandse literatuurgeschiedenis en voor literatuurwetenschap
, 35 (1993) 1 () 47-61
, 1993
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
thema - dood
;
wereldbeeld
;
invloed van Arthur Schopenhauer
Baudoin Yans
,
Enige methodische en levensbeschouwelijke overeenkomsten in het werk van W.F. Hermans, L. Wittgenstein en B. de Spinoza
In:
Spiegel der letteren : tijdschrift voor Nederlandse literatuurgeschiedenis en voor literatuurwetenschap
, 28 (1986) 4 () 234-248
, 1986
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Wittgenstein, Ludwig
;
Spinoza, Benedictus de
filosofie
Jan Ypinga, P. Vechtman, Frans A. Janssen
,
W.F. Hermans
In:
HP/De Tijd
, (1991) (13 september)
Vorm:
Brief
illustraties:
portr. Hermans door Chris van Hout
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Drie brieven over uiteenlopende onderwerpen.
Brief Ypinga ook verschenen in Elsevier, 21 september 1991.
Rolf Yrlid
,
Nobelpriss till Holland?
In:
Kvällsposten
, (1968) (16 oktober)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Aldrig mera sova [= Nooit meer slapen]. Stockholm, [1968].
C. de Z.
,
Protesten en ressentimenten
In:
Vivos Voco
, (1954) (5 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Paranoia. Amsterdam, 1953.
Wim Zaal
,
Mandarijnen in zwavelvuur
In:
Elseviers Weekblad
, (1968) (23 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. 'A. Prudhomme S.J.' (= Mgr. W.H. Nolens)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Prudhomme, Anastase
;
Delfgaauw, Bernard
Annotatie(s):
Over: Pater Anastase Prudhomme. Annum veritatis. Brugge [Amsterdam], 1968.
In de rubriek ‘Pamfletten’.
Wim Zaal
,
Wel een vracht, maar wat een pracht : boeken op komst
In:
Elseviers Magazine
, (1980) (12 april)
Vorm:
Boekaankondiging
illustraties:
portr. van Edgar Cairo en Jan Willem Holsbergen
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Filip’s sonatine. Amsterdam, 1980.
Boekaankondigingen van (naast Hermans) o.a. Edgar Cairo en Jan Willem Holsbergen.
Wim Zaal
,
Nederlands proza
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Wim Zaal
,
Als Claus een Reve was, en omgekeerd : het jaar van de novellen
In:
Elseviers Magazine
, (1981) (16 mei)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. van Reve en Paul van Mook., omslag 'De verzoeking' van Claus
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Homme’s hoest. Amsterdam, 1980.
Over de reeks van novellen verschenen in het voorjaar van 1981. Nauwelijks over Homme’s hoest.
Wim Zaal
,
'Ik bèn vervolgd en ik wòrd vervolgd' : de nimmer eindigende oorlog van W.F. Hermans
In:
Elsevier
, (1993) (6 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans, omslag boekenweekgeschenk
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Wim Zaal
,
De schreeuw van het spek : tragikomedie over dikkerds
In:
Elseviers Magazine
, (1982) (30 januari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. 'Le Petit Joseph', rond 1922 de dikste man ter wereld
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Béraud, Henri
Annotatie(s):
Over: Béraud, Henri. De martelgang van de dikzak. Vert. W.F. Hermans. Amsterdam, 1982. (Oorspr. titel: Le martyre de l'obèse).
Wim Zaal, Willem Frederik Hermans
,
Hoe sterk is de eenzame schrijver? : Willem Frederik Hermans
In:
Elseviers Magazine
, (1977) (26 maart)
Vorm:
Interview
illustraties:
3 portr. Hermans, waarvan 1 door Charles Vlek
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Wim Zaal
,
Hermans op zijn hurken : schimmenspel in Paterswolde
In:
Elseviers Magazine
, (1981) (13 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Uit talloos veel miljoenen. Amsterdam, 1981.
Wim Zaal
,
W.F. Hermans verlijdt het noodlot : 'De Zegelring'
In:
Elseviers Magazine
, (1984) (10 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De zegelring. Amsterdam, 1984.
Wim Zaal, Willem Frederik Hermans
,
'Soms wil mijn demon dat ik mijn stem verhef' : Willem Frederik Hermans over zijn nieuwste werk
In:
Elsevier
, (1989) (9 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Patrick Forestier
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Dick Zaal, Lex Schoorel
,
'In een kazerne kun je geen viool spelen' : gesprek met Lex Schoorel
In:
Algemeen Handelsblad
, (1963) (6 april)
Vorm:
Interview
illustraties:
scene uit film
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rademakers, Fons
Annotatie(s):
Lex Schoorel speelt de hoofdrol in 'Als twee druppels water', film van Fons Rademakers naar het boek 'De donkere kamer van Damocles'.
Wim Zaal
,
[Over een Du Perron-nummer van het Vlaamse eenmans-tijdschrift 'Bok' van Julien Weverbergh, waarin ook Hermans' opvatting over Du Perron in 'Mandarijnen op zwavelzuur' naar voren komt]
In:
Elseviers Weekblad
, (1964) (4 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
O.a. over de verschijning van een Du Perron-nummer van het Vlaamse eenmans-tijdschrift 'Bok' van Julien Weverbergh, waarin ook Hermans' opvatting over Du Perron in 'Mandarijnen op zwavelzuur' naar voren komt.
Göran Zachrison
,
Prosa i protest
In:
Kvällsposten
, (1969) (10 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
vertalingen in het Zweeds
Annotatie(s):
Over: Den blinden fotografen (Moderna Holländska berättare, p. 42-68)
Jan Zandbergen
,
Hermans en de Boekenbobo’s
In:
Intermagazine
, (1989) (november) 56-59
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
In de rubriek ‘Woorden : revue van Nederlandse fictie, mid-atlantische fiction, thrillers, van americana, journalistiek en andere staaltjes non-fiction’. Boven de kop: fictie
Jan Zandbergen
,
[O.a. over het RTL4-televisieprogramma 'Postema op pad' op 15-10-1993 waarin een ontmoeting van Koos Postema met Hermans in zijn woonplaats Brussel]
In:
HP/De Tijd
, (1993) (22 oktober)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Postema, Koos
Annotatie(s):
O.a. over het RTL4-televisieprogramma 'Postema op pad' op 15 oktober 1993 waarin een ontmoeting van Koos Postema met Hermans in zijn woonplaats Brussel.
In de rubriek 'Zeer'.
Jan Zandbergen
,
Multinami, of Hoe word ik Multatuli?
In:
Esquire [Ned. ed.]
, 2 (1992) 4 (juli-augustus) 83-88
, 1990
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
;
Brandt Corstius, Hugo
Annotatie(s):
P. 84 Het HBC-CV.
Jan Zandbergen
,
Hermans en de boekenbobo's
In:
Intermagazine
, 10 (1989) 11 (november) 56-57, 59
, 1989
Vorm:
Artikel/Recensie
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Theo Zandstra
,
Ook postuum geen W.F. Hermans meer in Groningen
In:
Nieuwsblad van het Noorden
, (1999) (22 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Plannen standbeeld Hermans door RU Groningen afgeblazen.
Jaap Jan Zeeberg
,
Meteorieten, kometen en zwarte gaten - forever!
In:
Een boek vol fouten: meningen over, bedenkingen bij en herinneringen aan W.F. Hermans' 'Nooit meer slapen'; verzameld door het gelijknamige dispuut; [red.: Casper Gijzen, Johan den Hartog en Arjan Berben]
Nooit Meer Slapen[Leiden]
, [1992] (p. 40-43)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
geografie
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Michaël Zeeman
,
Grandioos, weergaloos, maar... .
In:
De Volkskrant
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans door Ed van der Elsken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Michaël Zeeman
,
De narratieve blik van fotograaf Hermans
In:
De Volkskrant
, (1994) (2 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
foto uit besproken werk
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een foto uit eigen doos. Amsterdam, 1994.
Michaël Zeeman
,
Multatuli recht gedaan, de oude Geert tevreden
In:
De Volkskrant
, (1995) (6 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
Hermans achter spreekgestoelte door Marcel Molle
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Multatuli
Annotatie(s):
Uitreiking eerste exemplaar van de Volledige Werken van Multatuli.
Michaël Zeeman, Harry Bekkering, Tonnie Luiken
,
Nederland neemt afscheid : 'Bent u zelf eigenlijk geen Malle Hugo?'
In:
WFH-verzamelkrant
In memoriam Willem Frederik Hermans; [red.: Tonnie Luiken ... et al.; met bijdragen van Hans van Straten ... et al.]. Speciaal nr. van: WFH-verzamelkrant)
, (1995) 15-16 (zomer) 34-37
, 1995
Vorm:
Artikel/Interview
illustraties:
ill., portr
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Verslag van het interview door Michaël Zeeman ter gelegenheid van De nacht van het boek op 25 maart 1995 in de Schouwburg te Tilburg en van het interview door Harry Bekkering op 26 maart 1995 in De Gigant te Apeldoorn.
Michaël Zeeman, Jan Lamboo
,
WFH in Weulnerdam
In:
WFH-verzamelkrant
, (1994) 13 (december) 12-21
, 1994
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
facs., ill., portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vestdijk, S.
Annotatie(s):
O.a. verslag van een optreden van W.F. Hermans in de vorm van een interview door Michaël Zeeman, ter gelegenheid van de opening van de Harmonie te Leeuwarden op 8 oktober 1994.
Rutger van Zeijst, Leo Ross
,
Podium en Propria Cures : Aantekening bij Podium en Propria Cures, tevens voorwoord bij een door Podium geweigerd verweer
In:
Haalt alle toeters uit het vet: een bloemlezing uit 100 jaar Propria Cures; samengest. door Chantal van Dam ... [et al.]
Timmer ProdsAmsterdam
, 1990 (p. 84-85)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Campert, Remco
;
Zeijst, Rutger van
;
Lucebert
Propria Cures (weekblad)
;
Podium (tijdschr.)
;
polemiek
Annotatie(s):
Ook in: Propria Cures, 12 februari 1955.
Over: Campert, Remco. 's Keizers voetveeg. In: Podium 9 (1954-1955) 6 (augustus-december), p. 324-332.
Wijnand Zeilstra
,
Geen gekke start Het Arsenaal
In:
Leidsch Dagblad
, (1993) (18 februari)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over de uitvoering van 'De psychologische test' door toneelgroep Het Arsenaal op 17 februari 1993 in Leiden.
Klaus Zickhardt
,
Uit de krochten van een talent
In:
Maatstaf : maandblad voor letteren
, 40 (1992) 5 (mei) 69-80
, 1992
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Conserve: roman. Amsterdam, 1947.
Klaus Zickhardt
,
'De nuchtere passie van het weten'
In:
Levende talen : berichten en mededelingen van de Vereniging van Leraren in Levende Talen
, (1975) 310 (februari) 59-67
, 1975
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Het behouden huis. (Paranoïa. Amsterdam, 1953, p. 89-132).
M.R. Ziegler
,
Nederlandse literatuur verliest erudiet schrijver en querulant : W.F. Hermans was geboren cynicus
In:
De Telegraaf
, (1995) (28 april)
Vorm:
In memoriam
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
A.C. Zijderveld
,
De onvindbare waarheid
In:
Verbeeldingsmacht: wat juristen moeten lezen; onder red. van Willem Witteveen en Sanne Taekema
Boom Juridische uitgeversDen Haag
, 2000 (p. 151-155)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Annejet van der Zijl
,
Het merkwaardige leven van Oey Tjeng Sit
In:
HP/De Tijd
, (1993) (5 februari)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Oey Tjeng Sit (o.a. door Hermans)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Oey Tjeng Sit
Annotatie(s):
Van oorsprong Chinees kunstenaar die geruime tijd bevriend is geweest met Hermans.
Mieke Zijlmans, Maaike Meijer
,
Maaike Meijer: De 'Donkere kamer van Damocles' staat stijf van de vrouwenhaat
In:
Trouw
, (1988) (15 december)
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958.
Reg ten Zijthoff
,
'Paranoia' : volwassen film van Adriaan Ditvoorst : W.F. Hermans novelle van buiten af verfilmd
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1967) (20 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Ditvoorst, Adriaan
Annotatie(s):
Over de verfilming van 'Paranoia', door Adriaan Ditvoorst.
Reg ten Zijthoff, Camille Houckaert, Julien Weverbergh
,
Aandachtig luisteren en rustig antwoorden
In:
Bok : kritisch tijdschrift
Du Perronnummer. Speciaal nr. van: Bok
, 1 (1963-1964) 7 (februari 1964) 9-42
, 1964
Vorm:
Artikel/Biografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Du Perron, E.
Annotatie(s):
Ook in: Maatstaf 12 (1964-1965) 2 (mei 1964), p. 9-42; Weverbergh. Bokboek. Amsterdam, 1965, p. 99-131.
Over: Hermans, Willem Frederik. Proeve van rustig lesgeven. (Podium 17 (1962-1963), p. 9-10 (september 1963), p. 385-407; Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur. Groningen, 1963, p. 41-55, over diens visie op: Perron, E. du. Het land van herkomst. Amsterdam, 1935).
Reacties: Weverbergh, de bedrieger, door Camille Houckaert. In: Podium 18 (1963-1964) 10 (juli-augustus 1964), p. 469-477; Coïtus damnatus, door Weverbergh. In: Bok: 1 (1963-1964) 10 (november 1964), p. IX-XIX; en: Bok 7, door R. ten Zijthoff; Weverberg contra Hermans. In: Yang: 2 (1964-1965) 7 (mei 1964), p. 44-45.
P.V. Zima
,
Tsjechoslowaaks structuralisme
In:
Vormen van literatuurwetenschap: moderne richtingen en hun mogelijkheden voor tekstinterpretatie; R.T. Segers (red.)
Wolters-NoordhoffGroningen
, 1985 (p. 35-60)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
structuralisme (Praags)
Annotatie(s):
O.a. over: Hermans, Willem Frederik. Het lek in de eeuwigheid. In: Hermans, Willem Frederik. Moedwil en misverstand: novellen. [7e dr.]. Amsterdam, 1971, p. 149-160. [Tekst los bijgevoegd].
Jan Zitman
,
Willem Frederik Hermans en het interview
In:
Tubantia
, (1979) (18 juli)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Scheppend nihilisme : interviews met Willem Frederik Hermans. samengest. en ingel. door Frans A. Janssen. Amsterdam, 1979.
Jan Zitman
,
Kostelijke boekjes van Hermans en Belcampo
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Belcampo
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Waarom schrijven?. Amsterdam, 1983.
Ook over 'Sint Joris' van Belcampo.
Jan Zitman
,
Hermans
In:
Tubantia
, (1980) (29 mei)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Nuis, Aad
;
Weinreb, Friedrich
;
Rubinstein, Renate
Annotatie(s):
Over de controverse Hermans - Rubinstein, Nuis, in NRC Handelsblad.
Jan Zitman
,
[Over het VPRO televisieprogramma 'De letteren' over de literaire kritiek in Nederland]
In:
Tubantia
, (1981) (9 november)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over het VPRO televisieprogramma 'De letteren' over de literaire kritiek in Nederland.
Jan Zitman
,
Wat heerlijk, zo'n avondje cultuurpessimisme bij VPRO
In:
Tubantia
, (1983) (14 april)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Dis, Adriaan van
Zuid-Afrika
Annotatie(s):
Hermans in Van Dis' VPRO-praatprogramma.
In de rubriek 'achteraf bekeken'.
Aart van Zoest
,
WFH
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1979) (14 april)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. van Van Zoest
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Houten leeuwen en leeuwen van goud. Amsterdam, 1979.
In de rubriek 'Bekeken zaak'.
Aart van Zoest, Nico Scheepmaker
,
Droit de réponse
In:
Bzzlletin
, 16 (1987) 143 (februari) 125-128
, 1987
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Rijnders, Gerardjan
Aart van Zoest, Leo van de Voort
,
De interpretatie van de wereld volgens W.F. Hermans
In:
Bzzlletin
, 10 (1981-1982) 88 (september 1981) 57-63
, 1981
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Reactie door Leo van de Voort, gevolgd door een antwoord van A. van Zoest in: Bzzlletin: 10 (1981-1982, 91 (december 1981, p. 91-92.
Aart van Zoest
,
The pen of Damocles; [transl. by] Michael Hoyle
In:
Holland herald : magazine of the Netherlands
, 13 (1978) 5 () [59-61]
, 1978
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Frans Willem de Zoete
,
Au pair van W.F. Hermans : wervelend
In:
Hervormd Nederland
, (1989) (7 oktober)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Frans Willem de Zoete
,
Dankzij Mussert werd ik geen NSB'er
In:
Hervormd Nederland
, (1995) (2 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Ze zullen eikels zaaien op mijn graf : teruggevonden gesprekken met Willem Frederik Hermans. Amsterdam, 1995.
Koos van Zomeren
,
Hermans’ stijl
In:
Vrij Nederland
, (1987) (5 december)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
B.J.O. Zomerplaag
,
Nawoord (BBLiterair)
In:
Hermans, Willem Frederik. Onder professoren: roman; met een naw. van B.J.O. Zomerplaag
De Bezige BijAmsterdam
, 1975 (p. 423-425)
Vorm:
Artikel/Autobiografisch
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
2e dr. 1975; 3e dr. 1976; 4e dr. 1977; 5e dr. 1979; 6e dr. 1981; 7e dr. 1983; 8e dr. 1985; 9e dr. 1987; 10e dr. 1990; 11e dr. 1993; 12e dr. 1995; 13e dr. 1996; 14e dr. 1998; 15e dr. 2002.
Duitse vertaling in: Hermans, Willem Frederik. Unter Professoren: Roman; aus dem Niederländischen von Helga van Beuningen und Barbara Heller. Zürich, 1986, p. 471-473.
Cees Zoon
,
Minzame lachebek in Parijs
In:
De Volkskrant
, (1989) (11 november)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Hermans door Ymke Kreiken
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Fransen, Ad
;
Lieshout, Erik
Annotatie(s):
Over een documentaire over Hermans die op 12 november 1989 door de VPRO werd uitgezonden onder de titel 'Ik verlang naar niets dat voorbij is terug'.
Ad Zuiderent
,
Van Wittgenstein tot Weinreb volgens Willem Frederik Hermans
In:
Trouw
, (1971) (27 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en F. Weinreb
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Van Wittgenstein tot Weinreb : het sadistische universum 2. Amsterdam, 1970.
Robert-Henk Zuidinga
,
Anekdotes over W. F. Hermans; samengest. door Robert-Henk Zuidinga
In:
UnieboekWeesp
, cop. 1984 (79 p.)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
anekdoten
René Zwaap
,
Nooit meer Weinreb
In:
De Groene Amsterdammer
, (1999) (10 maart)
Vorm:
Artikel
illustraties:
portr. Weinreb
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Weinreb, Friedrich
René Zwaap
,
De schrik van Groningen
In:
De Groene Amsterdammer
, (1993) (3 maart)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Groningen
Joost Zwagerman
,
Stupo's in Babylon
In:
Zwagerman, Joost. Landschap met klein vuil: miniaturen en maskerades
De ArbeiderspersAmsterdam [etc.]
, 2001 (p. 176-182)
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Komrij, Gerrit
;
Reve, Gerard
;
Heijden, A.F.Th. van der
;
Carmiggelt, Simon
;
Vestdijk, S.
motief - Amsterdam
Joost Zwagerman
,
Verliefd op Connie Palmen
In:
Zwagerman, Joost. Landschap met klein vuil: miniaturen en maskerades
De ArbeiderspersAmsterdam [etc.]
, 2001 (p. 127-129)
Trefwoord(en):
Mulisch, Harry
;
Hermans, Willem Frederik
;
Reve, Gerard
;
Reve, Karel van het
;
Palmen, Connie
thema - familie
Annotatie(s):
Over: Palmen, Connie. De erfenis. [Amsterdam], 1999.
Joost Zwagerman
,
Naar de rechter!
In:
Zwagerman, Joost. Landschap met klein vuil: miniaturen en maskerades
De ArbeiderspersAmsterdam [etc.]
, 2001 (p. 121-123)
Trefwoord(en):
Anker, Robert
;
Hermans, Willem Frederik
;
Kousbroek, Rudy
;
Brouwers, Jeroen
;
Waterdrinker, Pieter
literaire processen
;
literatuur en werkelijkheid
Annotatie(s):
Over: Waterdrinker, Pieter. Danslessen : roman. Amsterdam [etc.], 1998.
Joost Zwagerman
,
Ruzie
In:
De Volkskrant
, (1989) (9 juni)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Morriën, Adriaan
Teun Zwartvoet
,
De kritikus Doolaard
In:
Skoop : tweemaandelijks filmblad
, 1 (1963) 2 () 12-13
, 1963
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Doolaard, C.B.
film
Annotatie(s):
O.a. over: Doolaard, C.B. Als twee druppels water: W.F. Hermans' roman voortreffelijk verfilmd, in Vrij Nederland, 2 maart 1963.
Over de verfilming in 1963 door Fons Rademakers van: Hermans, Willem Frederik. De donkere kamer van Damocles. Amsterdam, 1958, onder de titel 'Als twee druppels water'.
Gerrit Jan Zwier
,
De doolhof des levens
In:
Leeuwarder Courant
, (1989) (22 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Gerrit Jan Zwier
,
Een scheutje zwavelzuur
In:
Leeuwarder Courant
, (1988) (11 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Door gevaarlijke gekken omringd. Amsterdam, 1988.
Gerrit Jan Zwier
,
De val van een klokkenmaker
In:
Leeuwarder Courant
, (1987) (6 november)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Een heilige van de horlogerie: roman. Amsterdam, 1987.
Gerrit Jan Zwier
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993]
In:
Leeuwarder Courant
, (1993) (12 februari)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. In de mist van het schimmenrijk. Amsterdam, 1993.
Gerrit Jan Zwier
,
De strijd tegen malloten en imbecielen
In:
Leeuwarder Courant
, (1983) (16 december)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Klaas kwam niet. Amsterdam, 1983.
Over: Hermans, Willem Frederik. Mandarijnen op zwavelzuur, supplement. Parijs, 1983.
Gerrit Jan Zwier
,
Een wolk van niet-weten
In:
Leeuwarder Courant
, (1991) (13 september)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Steye Raviez
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. De laatste roker: verhalen. Amsterdam, 1991.
Gerrit Jan Zwier
,
Hermans en Brussel
In:
Leeuwarder Courant
, (1996) (5 juli)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Brouwers, Jeroen
Annotatie(s):
Over: Brouwers, Jeroen. Het aardigste volk ter wereld : Willem Frederik Hermans in Brussel : bijdrage aan zijn biografie. Amsterdam [etc.], 1996.
Gerrit Jan Zwier
,
Wraak en weerwraak
In:
Leeuwarder Courant
, (1999) (19 maart)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans door Philip Mechanicus
Trefwoord(en):
Straten, Hans van
;
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Over: Straten, Hans van. Hermans : zijn tijd, zijn werk, zijn leven. Soesterberg, 1999.
Gerrit Jan Zwier
,
Eredoctor Hermans pion in de taalstrijd
In:
Utrechts Nieuwsblad
, (1990) (8 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Eredoctoraat in de letteren en filosofie voor Hermans aan de universiteit van Luik.
Gerrit Jan Zwier
,
Kokanje
In:
Provinciale Zeeuwse Courant
, (1991) (3 september)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Hermans 70 jaar geworden.
Gerrit Jan Zwier
,
De doolhof des levens (De Prom bibliofiel; 24)
In:
Zwier, Gerrit Jan. Denkwijze 298: hoogte- en dieptepunten in de Nederlandse literatuur uit de jaren tachtig
De PromBaarn
, 1991 (p. 115-117)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
Ook in: Leeuwarder Courant, 22 september 1989.
Over: Hermans, Willem Frederik. Au pair: roman. Amsterdam, 1989.
Gerrit Jan Zwier
,
Een onverbeterlijke romantocus
In:
Leeuwarder Courant
, (2002) (7 juni)
Vorm:
Recensie
illustraties:
portr. Hermans en Freddy De Vree in Parijs
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
;
Vree, Freddy de
Annotatie(s):
Over: Vree, Freddy de. De aardigste man ter wereld. Amsterdam, 2002.
Wium van Zyl
,
Misleiding in W.F. Hermans se 'Herinneringen van een engelbewaarder' (1974)
In:
Literator : tydskrif vir besondere en vergelykende taal- en literatuurstudie
, 22 (2001) 1 (april) 191-202
, 2001
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
lezersverwachting
Annotatie(s):
P. 191 Abstract.
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Wium van Zyl
,
[Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder: de wolk van niet weten. 3e dr. Amsterdam, 1974]
In:
Lexicon van literaire werken: besprekingen van Nederlandstalige literaire werken 1900-heden; onder red. van A.G.H. Anbeek van der Meijden, J. Goedegebuure, M. Janssens]. 30e aanvulling (mei 1996)
Martinus NijhoffGroningen
, 1996 (p. 1-12, I-II)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
Annotatie(s):
P. I-II Secundaire literatuur.
Wium van Zyl
,
Grafskrif voor Willem Frederik Hermans : hy was 'n meester van die ironie
In:
WFH-verzamelkrant
, (1995) 17 (winter) 22-26
, 1995
Vorm:
Artikel/Biografisch
illustraties:
portr.
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
waardering in Zuid-Afrika
Wium van Zyl
,
Historische feiten in 'Herinneringen van een engelbewaarder'
In:
Nederlands in culturele context; red.: Th.A.J.M. Janssen, P.G.M. de Kleijn, A.M. Musschoot
Internationale Vereniging voor Neerlandistiek [etc.]Woubrugge [etc.]
, 1995 (p. 119-129)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
werkelijkheidsgehalte
;
thema - Wereldoorlog II
Annotatie(s):
Lezing, gehouden op het twaalfde Colloquium Neerlandicum, 28 augustus - 3 september 1994 te Antwerpen.
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Wium van Zyl
,
Onkenbaarheid en die oorlog in W.F. Hermans se 'Herinneringen van een engelbewaarder'
In:
Op die wyse van die taal: huldigingsbundel ter geleentheid van prof. Merwe Scholtz se 65ste verjaarsdag, 8 Julie 1989; redaksie: Rouston Gilfillan en Abraham de Vries
Vlaeberg-UitgewersKaapstad
, 1989 (p. 214-230)
Trefwoord(en):
Hermans, Willem Frederik
wereldoorlog II
;
werkelijkheidsgehalte
;
personages
Annotatie(s):
Over: Hermans, Willem Frederik. Herinneringen van een engelbewaarder. Amsterdam, 1971.
Deel via Facebook
Deel via Twitter