Hermans publiceerde Het sadistische universum, volgens het voorwoord een ‘verzameling prozastukken’ met ‘hier en daar een esseej’, eind 1964 bij uitgeverij De Bezige Bij. In de bundel verzamelde hij (deels bewerkte) kranten- en tijdschriftpublicaties uit de jaren 1949-1964. Ook het in 1950 bij uitgeverij Van Oorschot verschenen boekje Fenomenologie van de pin-up girl kreeg een plaats in de bundel, die met ‘Trams en treinen’ één niet eerder gepubliceerde tekst bevatte. Na enkele herdrukken met minieme wijzigingen verscheen in 1967 de vijfde, vermeerderde druk van Het sadistische universum, met ‘Antipathieke romanpersonages’ als toegevoegd stuk. Vooral in de jaren zeventig werd Het sadistische universum nog regelmatig herdrukt. De titel van de bundel werd vanaf de elfde druk (1977) aangepast naar Het sadistische universum 1, nadat het jaar ervoor bij de derde druk van de vervolgbundel Van Wittgenstein tot Weinreb. Het sadistische universum 2 de titel van die bundel was hernoemd tot Het sadistische universum 2. Van Wittgenstein tot Weinreb. De dertiende druk van Het sadistische universum 1 uit 1983 vormt het uitgangspunt voor de tekst van de editie.
De tekstgeschiedenis van Het sadistische universum 1 biedt een overzicht van alle in het onderzoek gebruikte documentaire primaire bronnen, met bibliografische verwijzingen naar gedrukt materiaal en beschrijvingen van niet-openbaar toegankelijk archiefmateriaal; dit onderdeel bevat bovendien uniek beeldmateriaal uit het archief-Hermans.
De tekstbezorging van Het sadistische universum 1 bestaat uit drie lijsten. Bij de editeursingrepen wordt een overzicht gegeven van alle correcties die in de geëditeerde tekst zijn aangebracht. De twee andere lijsten geven overzichten van witregels die in de editie van Het sadistische universum 1 samenvallen met het einde van een pagina en van koppeltekens die voorkomen aan het einde van een regel.
De hieronder gepresenteerde lijst biedt een beknopt overzicht van alle overgeleverde primaire documentaire bronnen van Het sadistische universum 1 die van belang zijn voor de tekstgeschiedenis van de bundel. Deze zogenaamde ‘overlevering’ bestaat per bron uit drie onderdelen: een gecodeerde aanduiding van de bron (het sigle), een korte beschrijving van de bron met een datering en, indien van toepassing, een verwijzing naar de relevante nummers in de primaire Hermans-bibliografieën Het bibliografische universum van Willem Frederik Hermans van Janssen en Van Stek (verder: JS) of Schrijven is verbluffen van Delvigne en Janssen (verder: DJ).[1]
Alle niet-openbaar toegankelijke bronnen krijgen een beknopte documentaire beschrijving die direct vanuit de overlevering aanklikbaar is. De bronbeschrijvingen kunnen ook in chronologische volgorde worden geraadpleegd. Deze beschrijvingen geven via een aantal illustratieve voorbeelden aan hoe Hermans zijn teksten in de loop van een groot aantal jaren herzag en gaan ook in op de rol van derden (uitgevers, redacteuren, typografen, zetters, correctoren en lezers) bij dit voortdurende proces van herzien en verbeteren.[2] Aan de beschrijvingen gaat een korte bibliografische typering vooraf: deze bestaat achtereenvolgens uit het sigle, de beknopte beschrijving van de bron, paginering, datering, een verwijzing naar de plaats van herkomst en een eventuele signatuur. Bij bronnenmateriaal uit het archief-Hermans is een representatieve afbeelding toegevoegd.
[1]Zie voor een meer uitgebreide toelichting bij de Overlevering de Inleiding bij de Tekstgeschiedenis van de roman Conserve (Volledige Werken Deel 1).
[2] Uit het archiefonderzoek voor de tekstconstitutie blijkt dat Hermans incidenteel ook wijzigingen aanbracht in teksten die in een bloemlezing werden opgenomen. Ook die krijgen een aparte bronbeschrijving. Primaire bronnen zonder inhoudelijke correcties, die wel zijn opgenomen in Het bibliografische universum, krijgen geen aparte beschrijving.
verwijst naar een afbeelding afkomstig uit het archief-Hermans
| D1FPG | Eerste druk van Fenomenologie van de pin-up girl | (1950) | (JS 54) | |
| T1 | ‘Pornografie en de publieke opinie’ in Litterair Paspoort | (1949) | (DJ 147) | |
| T2 | ‘Het eerherstel van de Marquis de Sade’ in Litterair Paspoort | (1951) | (DJ 173) | |
| T2m1 | Exemplaar van Litterair Paspoort met correcties bij ‘Het eerherstel van de Marquis de Sade’ | |
||
| T3 | ‘De zwarte humor van de Baron van Münchhausen’ in Litterair Paspoort | (1951) | (DJ 175) | |
| T4 | ‘De nieuwe natuur’ in Schrijversalmanak voor het jaar 1953 | (1953) | (DJ 224) | |
| T5 | ‘Het paard’ in Schrijversalmanak voor het jaar 1954 | (1953) | (DJ 225) | |
| T6 | ‘Dag dokter’ in Alles mag | (1954) | (DJ 231) | |
| T7 | ‘Als de “Elevated” wordt afgebroken’ in Het Vrije Volk | (1955) | (DJ 249) | |
| T8 | ‘Ik voelde de hete adem van de Etna’ in Het Vrije Volk | (1955) | (DJ 250) | |
| T9 | ‘Achter borden verboden toegang’ in Het Vrije Volk | (1956) | (DJ 255) | |
| T10 | ‘De verkommerde katten van Rome’ in Het Vrije Volk | (1956) | (DJ 258) | |
| T11 | ‘Het oor van Dionysius, de tiran’ in Het Vrije Volk | (1956) | (DJ 259) | |
| T12 | ‘Een eenzaam plaatsje in de Condroz’ in Het Vrije Volk | (1956) | (DJ 263) | |
| T13 | ‘Antipathieke romanpersonages’ in De Vlaamse Gids | (1960) | (DJ 294) | |
| T14 | ‘Dope: mana, manie en taboe’ in Gard Sivik | (1961) | (DJ 303) | |
| T15 | ‘Experimentele romans’ in Het Vaderland | (1961) | (DJ 306) | |
| T16 | ‘Misdaadfilms? Niets voor Nederland!’ in Symbiose | (1961) | (DJ 308) | |
| T17 | ‘Uit een dagboekje’ in Vakantieclopedie | (1962) | (DJ 322) | |
| T18 | ‘Dinky toys (4): Oradour’ in Podium | (1963) | (DJ 330) | |
| T19 | ‘Blokker en Bommel’ in Podium en Skoop[1] | (1963) | (DJ 336) | |
| T20 | ‘Monoloog van een anglofoob’ in Podium | (1964) | (DJ 341) | |
| T21 | ‘Hotel Multatuli’ in Podium | (1964) | (DJ 343) | |
| T22 | ‘Wittgenstein’s levensvorm’ in Podium | (1964) | (DJ 346) | |
| D1 | Eerste druk van Het sadistische universum | (1964) | (JS 211) | |
| D1m1 | Correctie-exemplaar van de eerste druk van Het sadistische universum | (1964) | |
|
| D2 | Tweede druk van Het sadistische universum | (1965) | (JS 212) | |
| D3 | Derde druk van Het sadistische universum | (1965) | (JS 213) | |
| D3m2 | Correctie-exemplaar van de derde druk van Het sadistische universum | (1965) | |
|
| D4 | Vierde druk van Het sadistische universum | (1966) | (JS 214) | |
| D5 | Vijfde druk van Het sadistische universum | (1967) | (JS 215) | |
| D5m3 | Correctie-exemplaar van de vijfde druk van Het sadistische universum | (1967/1968) | |
|
| D6 | Zesde druk van Het sadistische universum | (1968) | (JS 216) | |
| D7 | Zevende druk van Het sadistische universum | (1970) | (JS 217) | |
| D8 | Achtste druk van Het sadistische universum | (1971) | (JS 218) | |
| D9 | Negende druk van Het sadistische universum | (1972) | (JS 219) | |
| D9m4 | Correctie-exemplaar van de negende druk van Het sadistische universum | (1973/1974) | |
|
| D10 | Tiende druk van Het sadistische universum | (1974) | (JS 220) | |
| D10m5 | Correctie-exemplaar van de tiende druk van Het sadistische universum | |
||
| D11 | Elfde druk van Het sadistische universum 1 | (1977) | (JS 221) | |
| D11m6 | Correctie-exemplaar van de elfde druk van Het sadistische universum 1 | |
||
| D12 | Twaalfde druk van Het sadistische universum 1 | (1979) | (JS 222) | |
| D12m7 | Correctie-exemplaar van de twaalfde druk van Het sadistische universum 1 | (1979) | |
|
| D13 | Dertiende druk van Het sadistische universum 1 | (1983) | (JS 223) |
[1] De Skoop-bijdrage werd in 1984 in hetzelfde tijdschrift herdrukt.
T2m1
Exemplaar van Litterair Paspoort met correcties bij ‘Het eerherstel van de Marquis de Sade’
Omvang: 4 pagina’s
Letterkundig Museum
WFH (Tijdschriften) Primair/Met Aantekeningen/Litterair Paspoort 44
In een archiefexemplaar van Litterair Paspoort bracht Hermans verbeteringen aan in zijn bijdrage ‘Het eerherstel van de Marquis de Sade’. Hij streepte consequent het voorvoegsel ‘De’ bij ‘De Sade’ weg, daarnaast is er een incidentele stilistische verandering. De correcties staan in fragmenten die Hermans niet zou opnemen in de latere, sterk herziene en uitgebreide versie van het stuk in Het sadistische universum.[1] Onderaan het artikel noteerde Hermans in een bijschrift: ‘P.S. Dit artikel, opgehangen als het is aan Blanchot en Heine, wekt helaas ten onrechte de indruk dat er slechts in naverteld wordt wat deze twee schrijvers beweren. Maar het komt in hoofdzaak uit mijn eigen koker.’
© foto Rob Mostert
[Terug naar overlevering]
D1m1
Correctie-exemplaar van de eerste druk van Het sadistische universum
Omvang: 180 pagina’s
December 1964
Letterkundig Museum
WFH (Boeken) Primair/Met Aantekeningen/Het sadistische universum [1]
Een archiefexemplaar van de eerste druk van Het sadistische universum, met aan de binnenzijde van het omslag Hermans’ handtekening en de datering ‘18 dec. 1964’, heeft op de Franse pagina geen verwijzingen naar correcties, maar in het boek zelf staan wel een drietal verbeteringen. Het gaat achtereenvolgens om een herformulering in ‘Het sadistische universum’, de verbetering in de schrijfwijze van de eigennaam ‘Nieuwenhuis’ naar ‘Nieuwenhuys’ (in ‘Hotel Multatuli’) en een correctie van een titelbeschrijving in ‘Achteraf’. Alle aangebrachte verbeteringen werden verwerkt in de tweede druk van Het sadistische universum, die kort na de eerste druk in januari 1965 verscheen.
© foto Rob Mostert
[Terug naar overlevering]
D3m2
Correctie-exemplaar van de derde druk van Het sadistische universum
Omvang: 180 pagina’s
Juli-oktober 1965
Letterkundig Museum
WFH (Boeken) Primair/Met Aantekeningen/Het sadistische universum [2]
Een correctie-exemplaar van de derde druk is aan de binnenzijde van het omslag door Hermans gesigneerd en gedateerd met ‘1 juli 1965’. Voorin het boek staan geen verwijzingen naar correcties. Binnenin dit exemplaar noteerde Hermans zes correcties. Eén daarvan betrof het weghalen van een koppelteken: een ‘zondagse jas van rood-laken’ naar een ‘zondagse jas van rood laken’. Voor het overige ging het om de verbetering van zetfouten, die op één na alle bij de productie van de derde druk waren ontstaan. Bij het toezenden van een exemplaar van de derde druk aan zijn uitgever, dat hij tegelijk met het manuscript van Nooit meer slapen verstuurde, schreef Hermans: ‘In ditzelfde pak vind je ook een exemplaar derde druk Sadistische Universum. Er zijn papiertjes gelegd op een paar plaatsen, waar door slordigheid van de zetter afschuwelijke drukfouten voorkomen. Kun je die er in de vierde druk uit halen?’[2] De door Hermans geconstateerde fouten werden in de vierde druk verbeterd.
© foto Rob Mostert
[Terug naar overlevering]
D5m3
Correctie-exemplaar van de vijfde druk van Het sadistische universum
Omvang: 200 pagina’s
1967/1968
Letterkundig Museum
WFH (Boeken) Primair/Met Aantekeningen/Het sadistische universum [3]
Een archief-exemplaar van de vijfde druk bevat opnieuw een zestal kleine wijzigingen. Eén daarvan, in ‘Wittgenstein’s levensvorm’, is typografisch, namelijk de verplaatsing van het woordje ‘of’ tussen twee citaten van grafschriften. In ‘Fenomenologie van de pin-up girl’ past Hermans ‘zedemeesters’ aan naar ‘zedenmeesters’. Voor het overige gaat het om de verbetering van zetfouten, die bij de derde, vierde en vijfde druk van Het sadistische universum waren ontstaan. De door Hermans aangegeven correcties werden verwerkt in de zesde druk van Het sadistische universum.
© foto Rob Mostert
[Terug naar overlevering]
D9m4
Correctie-exemplaar van de negende druk van Het sadistische universum
Omvang: 200 pagina’s
1973/1974
Letterkundig Museum
WFH (Boeken) Primair/Met Aantekeningen/Het sadistische universum [5]
In een exemplaar van de negende druk van Het sadistische universum bracht Hermans weer een paar wijzigingen aan, dit keer in ‘De zwarte humor van de baron Von Münchhausen’. Het gaat om enkele verbeteringen en een aanvulling in Hermans’ navertelling van Raspes Munchausen’s Narrative.[3] Om voldoende ruimte te creëren voor deze veranderingen, waarbij rekening gehouden moest worden met het feit dat die in een offsetherdruk aangebracht moesten worden,[4] schrapte Hermans de witregel eerder op de pagina. Zich bewust van deze druktechnisch lastige verbeteringen schreef Hermans medio januari, in antwoord op een vraag van de uitgever naar correcties voor de tiende druk van Het sadistische universum, aan De Bezige Bij: ‘Mijn dank voor de toezending van het correctie-exemplaar “Het Sadistische Universum”. / Er zijn inderdaad twee, helaas misschien nogal moeilijke correcties, maar zeer noodzakelijk.’[5] De gecorrigeerde tiende druk verscheen enkele weken later, in februari 1974.
© foto Rob Mostert
[Terug naar overlevering]
D10m5
Correctie-exemplaar van de tiende druk van Het sadistische universum
Omvang: 200 pagina’s
Letterkundig Museum
WFH (Boeken) Primair/Met Aantekeningen/Het sadistische universum [6]
Het archiefexemplaar van de tiende druk van Het sadistische universum heeft op de binnenkant van het omslag het datumstempel ‘25 maart 1974’, hoogstwaarschijnlijk de datum waarop Hermans deze herdruk van zijn uitgever ontving. Op de Franse pagina noteerde Hermans verwijzingen naar vier correcties. De eerste twee daarvan, op de pagina’s 3 en 4, hebben betrekking op wijzigingen in het jaar van uitgave en het colofon, maar zijn in dit exemplaar zelf niet gemarkeerd. Ook pagina 63 van het boek heeft geen correctie. De enige daadwerkelijke verbetering in dit exemplaar is het herstel van de bij de derde druk ontstane zetfout ‘hen afgrond’ naar ‘een afgrond’. Een gecorrigeerd exemplaar van de tiende druk stuurde Hermans eind juni naar De Bezige Bij, samen met een correctie-exemplaar van de tweede druk van Van Wittgenstein tot Weinreb. Het sadistische universum 2.[6] De zetfout werd in de elfde druk verbeterd.
© foto Rob Mostert
[Terug naar overlevering]
D11m6
Correctie-exemplaar van de elfde druk van Het sadistische universum 1
Omvang: 200 pagina’s
Letterkundig Museum
Signatuur: WFH (Boeken) Primair/Met Aantekeningen/Het sadistische universum 1 [1]
Ook van de elfde druk van Het sadistische universum 1, de eerste druk met toevoeging van het cijfer in de titel, is een correctie-exemplaar overgeleverd in het archief-Hermans. Hermans dateerde het boek op de binnenzijde van het omslag met ‘14 feb ’77’. Voorin het exemplaar staan geen wijzigingen aangegeven, de tekst zelf bevat er drie. Hermans herformuleerde twee keer een zin, in ‘De fenomenologie van de pin-up girl’ en in ‘Wittgenstein’s levensvorm’. In ‘Een Nederlandse detectivefilm?’ verbeterde hij de schrijfwijze van ‘du Perron’ naar ‘Du Perron’. Wanneer Hermans de correcties aanbracht en zijn verbeteringen voor de twaalfde druk doorgaf aan De Bezige Bij is niet bekend. De drie correcties zijn verwerkt in de twaalfde druk. Op 12 maart 1979 ontving Hermans presentexemplaren, maar hij had scherpe kritiek op de kwaliteit van het omslag: ‘Het hele boek ziet eruit of het in een onderontwikkeld gebied of andere communistische heilstaat is vervaardigd.’[7] De Bezige Bij voorzag hierop de hele oplage van nieuwe omslagen. Op 11 juni ontving Hermans een nieuwe set herdrukken.[8]
© foto Rob Mostert
[Terug naar overlevering]
D12m7
Correctie-exemplaar van de twaalfde druk van Het sadistische universum 1
Omvang: 200 pagina’s
Juni-september 1979
Letterkundig Museum
WFH (Boeken) Primair/Met Aantekeningen/Het sadistische universum 1 [2]
Op de binnenzijde van het omslag van een correctie-exemplaar van de twaalfde druk van Het sadistische universum 1 noteerde Hermans de ontvangstdatum, ‘14 juni ’79’. De Franse titelpagina meldt een correctie op p.17. Het gaat om een woordvariant in ‘Het sadistische universum’: ‘Zijn boeken laten niet de natuur kijken, maar in de eerste plaats […]’ veranderde Hermans in ‘Zijn boeken laten niet de natuur zien, maar in de eerste plaats […]’. Al in september van dat jaar stuurde uitgeverij De Bezige Bij Hermans een correctie-exemplaar van de twaalfde druk om daarin de definitieve wijzigingen aan te brengen.[9] Die herdruk, waarin nog één extra herziening zou worden verwerkt,[10] verscheen pas in januari 1983.
© foto Rob Mostert
[Terug naar overlevering]
[1] ‘Het sadistische universum’ in Het sadistische universum 1 bevat onderdelen van de tijdschriftpublicaties ‘Pornografie en de publieke opinie’ (DJ 147), waarvan alleen een klein fragment werd gebruikt, en ‘Het eerherstel van de Marquis de Sade’ (DJ 173), beide gepubliceerd in Litterair Paspoort. Voor een interpretatie van de herschreven versies van deze en andere teksten uit Het sadistische universum 1 zie Willem Glaudemans, De mythe van het tweede hoofd. De literatuuropvattingen van W.F. Hermans, 1945-1964 (Utrecht, 1990), p. 317-324.
[2] Hermans aan Geert Lubberhuizen (De Bezige Bij), 11 oktober 1965, doorslag in archief-Hermans. De zetfouten in de derde druk waar Hermans naar verwees waren de corrupte woordvormen ‘lauwervakken’, ‘blij[ ]en’, ‘voorttaande’ en ‘perkwikkender’. Elders in de derde druk komen, vaak in de linker- of rechtermarge van het zetsel, vergelijkbare fouten voor, zoals ‘Amstervamse’, ‘eenzam’, ‘vragtekens’ en ‘hen afgrond’. De fouten werden in latere drukken verbeterd.
[3] Rob Delvigne attendeerde Hermans op de ‘wilde beer’ die ‘een wolf’ moest zijn. Een voorstel voor een datumcorrectie van ‘Dag dokter’, gepubliceerd in 1954, maar in Het sadistische universum 1 gedateerd 1955, nam Hermans niet over in zijn correctie-exemplaar. (Rob Delvigne aan Hermans, 4 juni 1973, origineel in archief-Hermans.)
[4] Tot 1969 produceerde De Bezige Bij herdrukken van Het sadistische universum nog steeds als boekdruk. Vanaf de zevende druk (1970) werden herdrukken van deze titel in offset gereproduceerd. Zie voor de volledige bibliografische gegevens van Het sadistische universum 1 Frans A. Janssen, Sonja van Stek (red.), Het bibliografische universum van Willem Frederik Hermans. Bibliografie van de afzonderlijk verschenen werken. Amsterdam 2000 (ook op: http://www.willemfrederikhermans.nl/).
[5] Dolf Hamming (uitgeverij De Bezige Bij) aan Hermans en Hermans aan Dolf Hamming, 14 januari en 17 januari 1974, origineel respectievelijk doorslag in archief-Hermans.
[6] Hermans aan uitgeverij De Bezige Bij, 30 juni 1976, doorslag in archief-Hermans. In deze brief komt ook de titelwijziging van Van Wittgenstein tot Weinreb. Het sadistische universum 2 aan de orde: vanaf de derde druk (1976, JS 226) wisselden titel en ondertitel van plaats.
[7] Hermans aan uitgeverij De Bezige Bij, 12 maart 1979, doorslag in archief-Hermans.
[8] De Bezige Bij aan Hermans, 21 maart 1979 en 11 juni 1979. Originelen in archief-Hermans. Het archief-Hermans bevat ook een exemplaar met het afgekeurde omslag, met een ontvangstdatering van Hermans ‘13 maart ’79’ en op de rug van het boek een stickertje met de tekst ‘moeders mooiste afgekeurd omslag’ (signatuur: WFH (Boeken) Primair/Met Aantekeningen/Het sadistische universum 1 [3]).
[9] Uitgeverij De Bezige Bij aan Hermans, 21 september 1979, origineel in archief-Hermans.
[10] ‘Met zijn koffertje aan de hand’ wordt (in ‘Dag dokter!’) ‘Met zijn koffertje in de hand […]’ (elektronische tekstvergelijking Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis).
De tekstbezorging bestaat uit drie lijsten. Bij de editeursingrepen wordt een overzicht gegeven van alle correcties die in de geëditeerde tekst zijn aangebracht. De twee andere lijsten geven overzichten van witregels die in de editie van Het sadistische universum 1 samenvallen met het einde van een pagina en van koppeltekens die voorkomen aan het einde van een regel.
In de uitgave van Het sadistische universum 1 in de Volledige Werken zijn, op grond van het kritisch onderzoek van de basistekst (D13) en de tekstvergelijking van voorafgaande boekdrukken, tijdschriftpublicaties en overige primaire en secundaire documentaire bronnen die relevant zijn voor de tekstgeschiedenis, de hieronder volgende correcties in de basistekst aangebracht. Na het paginacijfer en het regelnummer van de boekuitgave wordt eerst de verbeterde lezing vermeld, gevolgd door de oorspronkelijke, foutieve lezing van de basistekst. Indien een of meer voorafgaande versies de juiste lezing hebben wordt daarna via het sigle verwezen naar de meest recente tekstversie met deze lezing.
| p. 21, r. 33 | dr. Jacobus X… beweerd | dr. Jacobus X…, beweerd | |
| p. 25, r. 9 | van Gal en Last.) | van Gal en Last) | |
| p. 55, r. 19 | het openbaar te vertonen, | het openbaar vertonen | T14 |
| p. 62, r. 16 | ‘als enige Europeaan’! | ‘als enige Europeaan!’ | T14 |
| p. 63, r. 1-2 | Van Dedem lachend. | Van Dedem lachend | D9 |
| p. 66, r. 23-24 | hij fotografische documentatie | hij fotografische documententatie | D1 |
| p. 85, r. 6 | [witregel] De Engelse literatuur | [twee witregels] De Engelse literatuur | T20 |
| p. 87, r. 23-24 | als lui zijn? | als lui te zijn? | |
| p. 92, r. 22 | à ƒ 100,- per toer | à ƒ 100.- per toer | |
| p. 110, r. 15 | liefst zelfvervaardigde Kitsch, | liefst zelfvervaardige Kitsch, | |
| p. 110, r. 17 | vindt (bv. Faja Lobi). | vindt. (bv. Faja Lobi). | |
| p. 129, r. 26 | ook gelogenstraft wordt | ook geloochenstraft wordt | |
| p. 152, r. 34 | in de achttiende eeuw | in de achttien deeeuw | D6 |
| p. 173, r. 25-26 | groene en rode signalen | groene en roode signalen | T7 |
| p. 193, r. 24 | slag bestaat. – Of een | slag bestaat – Of een | T22 |
| p. 196, r. 1 | ‘”Het hele plan | ‘Het hele plan | |
| p. 196, r. 21 | ‘”Hij voelde een seconde | ‘Hij voelde een seconde | |
| p. 196, r. 22-23 | droefenis?” Alleen omdat | droefenis?’ [nieuwe regel] Alleen omdat | T22 |
| p. 201, r. 9-10 | Ja, wat eigenlijk?). | Ja, wat eigenlijk?) | |
| p. 201, r. 20 | ontdekking!). Met | ontdekking!) Met | |
| p. 204, r. 8 | vroeg Bernard, “is bij | vroeg Bernard, is bij | |
| p. 207, r. 13 | [witregel] Een boek als | [twee witregels] Een boek als | |
| p. 208, r. 1-2 | hij begrijpen die de | hij begrijpendie de | D6 |
| p. 208, r. 3-4 | dus geen leerboek.’ | dus geen leerboek’ | |
| p. 212, r. 32 | hij er niet is. | hij er niet is.’ | T22 |
| p. 212, r. 34 | bij zijn.” – Dan moet | bij zijn.’ – ‘Dan moet | T22 |
| p. 216, r. 19-20 | eerder Sisyphustaken die | eerder Sysiphustaken die | |
| p. 217, r. 6 | ‘”Je zegt dus | ‘Je zegt dus | |
| p. 220, r. 19-20 | stereotypismen, enz.). | stereotypismen, enz.) | |
| p. 221, r. 25 | andere aperçu’s, zij | andere apercu’s, zij | T22 |
| p. 221, r. 28 | specifieke,’ zegt Wittgenstein | specifieke, zegt Wttgenstein | |
| p. 221, r. 28 | zegt Wittgenstein, ‘is altijd | zegt Wittgenstein, is altijd | |
| p. 230, r. 14 | John Carswell, The Prospector, | John Carswell, The Prospector, | |
| p. 232, r. 12-13 | Jan Diels (ibid.). | Jan Diels (ibid.) |
Op de volgende pagina’s in de uitgave van Het sadistische universum 1 valt het staartwit van de pagina samen met een witregel:
p. 17
p. 26
p. 29
p. 68
p. 86
p. 116
p. 117
p. 119
p. 137
p. 145
p. 157
p. 182
p. 183
p. 197
p. 198
p. 209
p. 210
p. 211
p. 212
p. 230
In de uitgave van Het sadistische universum 1 moeten de afbrekingstekens in de hieronder vermelde woorden als koppelteken gelezen worden:
| p. 16, r. 34-35 | zeventiende-eeuwse |
| p. 19, r. 31-32 | Krafft-Ebing |
| p. 24, r. 19-20 | niet-flink |
| p. 25, r. 14-15 | ja-zegger |
| p. 38, r. 33-34 | Hessen-Kassel |
| p. 46, r. 2-3 | Nieder-Ingelheim |
| p. 63, r. 19-20 | substituut-aardsatelliet |
| p. 65, r. 27-28 | pin-up |
| p. 67, r. 29-30 | pin-up |
| p. 71, r. 29-30 | slang-woord |
| p. 82, r. 29-30 | Groot-Brittannië |
| p. 101, r. 30-31 | bidders-met-handoplegging |
| p. 109, r. 25-26 | oud-hollandse |
| p. 141, r. 32-33 | ik-vorm |
| p. 181, r. 32-33 | kleine-tertsakkoord |
| p. 218, r. 35 / p. 219, r. 1 | manisch-depressief |
Deel via Facebook
Deel via Twitter