Willem Frederik Hermans Volledige Werken

Inleiding

Midden april 1953 ontving Hermans van Kees Kingmans, directeur van uitgeverij Leopold, een schrijven met de vraag of hij ervoor voelde het populair-wetenschappelijke boek Cratères en feu (1951) van Haroun Tazieff te vertalen. Hermans, die in de loop van 1953 ook werkt aan de voorbereiding van zijn tweede verhalenbundel Paranoia (1953), nam de opdracht aan en zendt het manuscript in november naar de uitgeverij. Gelijktijdig met de uitgave van Leopold verschijnt Hermans’ vertaling in juli 1954 voor de Belgische markt ook bij de Brusselse uitgeverij Manteau. Deze beide uitgaven van de eerste druk, die op de titelpagina na niet van elkaar verschillen, vormen het uitgangspunt voor de tekst in de editie.

De tekstgeschiedenis van Kraters in lichterlaaie biedt een overzicht van alle in het onderzoek gebruikte documentaire primaire bronnen, met bibliografische verwijzingen naar gedrukt materiaal en beschrijvingen van niet-openbaar toegankelijk archiefmateriaal; dit onderdeel bevat bovendien uniek beeldmateriaal uit het archief-Hermans.

De tekstbezorging van Kraters in lichterlaaie bestaat uit drie lijsten. Bij de editeursingrepen wordt een overzicht gegeven van alle correcties die in de geëditeerde tekst zijn aangebracht. De twee andere lijsten geven overzichten van witregels die in de editie van Kraters in lichterlaaie samenvallen met het einde van een pagina en koppeltekens die voorkomen aan het einde van een regel.

De tekstgeschiedenis van Kraters in lichterlaaie

De hieronder gepresenteerde lijst biedt een beknopt overzicht van alle overgeleverde primaire documentaire bronnen van Kraters in lichterlaaie die van belang zijn voor de tekstgeschiedenis van het scenario. Deze zogenaamde ‘overlevering’ bestaat per bron uit drie onderdelen: een gecodeerde aanduiding van de bron (het sigle), een korte beschrijving van de bron met een datering en, indien van toepassing, een verwijzing naar de relevante nummers in de primaire Hermans-bibliografieën Het bibliografische universum van Willem Frederik Hermans van Janssen en Van Stek (verder: JS) of Schrijven is verbluffen van Delvigne en Janssen (verder: DJ).[1] Alle niet openbaar toegankelijke bronnen krijgen een beknopte documentaire beschrijving die direct vanuit de overlevering aanklikbaar is. De bronbeschrijvingen kunnen ook in chronologische volgorde worden geraadpleegd. Deze beschrijvingen geven via een aantal illustratieve voorbeelden aan hoe Hermans zijn teksten in de loop van een groot aantal jaren herzag en gaan ook in op de rol van derden (uitgevers, redacteuren, typografen, zetters, correctoren en lezers) bij dit voortdurende proces van herzien en verbeteren.[2] Aan de beschrijvingen gaat een korte bibliografische typering vooraf: deze bestaat achtereenvolgens uit het sigle, de beknopte beschrijving van de bron, omvang, datering, een verwijzing naar de plaats van herkomst en een eventuele signatuur. Bij bronnenmateriaal uit het archief-Hermans is een afbeelding toegevoegd.

[1] Zie voor een meer uitgebreide toelichting bij de Overlevering de Inleiding bij de Tekstgeschiedenis van de roman Conserve (Volledige Werken Deel 1).
[2] Uit het archiefonderzoek voor de tekstconstitutie blijkt dat Hermans incidenteel ook wijzigingen aanbracht in teksten die in een bloemlezing werden opgenomen. Ook die krijgen een aparte bronbeschrijving. Primaire bronnen zonder inhoudelijke correcties, die wel zijn opgenomen in Het bibliografische universum, krijgen geen aparte beschrijving.

Overlevering

verwijst naar een afbeelding afkomstig uit het archief-Hermans/collectie Frans A. Janssen

P1	Drukproef (fragmenten) voor de eerste druk van H. Tazieff, Kraters in lichterlaaie	(1954)
D1	H. Tazieff, Kraters in lichterlaaie	(1954)	(JS 470-471)

Bronbeschrijvingen van Kraters in lichterlaaie

P¹
Drukproef (fragmenten) voor de eerste druk van H. Tazieff, Kraters in lichterlaaie
Omvang: [1]-16 en 193-200
1953/1954
Literatuurmuseum
WFH (Drukproeven) Kraters in lichterlaaie en WFH (Persoonlijke documenten) Studiemateriaal (1)

Twee losse delen van een ongecorrigeerde drukproef van Kraters in lichterlaaie worden bewaard in archief-Hermans. Het gaat om de eerste zestien pagina’s van het boek en een groot deel van Appendix iii.[1] De delen zijn voorzien van het stempel ‘1e Proef Auteur’. De proef wijkt op verschillende punten af van de uiteindelijke boekuitgave. De inhoudsopgave en het overzicht met illustraties werden later aangepast en ook vonden er nog redactionele wijzigingen plaats.[2] Een enkele zin werd licht herschreven.[3]

© Milo van de Pol (Huygens ING) [Terug naar overlevering]

[1] In de editie pagina [412]-420 en 657-666.
[2] Het overzicht met illustraties is niet in de editie overgenomen, informatie uit dit overzicht is verwerkt in de bijschriften bij de in het boek gepubliceerde foto’s. Zie hierover ook de verantwoording in het ‘Ten slotte’ op p. 1094 van de editie.
[3] De zin ‘Maar ongeveer vijftien meter onder mijn voeten blakert in een woede, als van een levend wezen bijna, het ruime keelgat van wat de vulkanologen noemen de toevoerpijp.’ (in de editie op p. 413) luidt op de drukproef bijvoorbeeld: ‘Maar op een vijftiental meters onder mijn voeten blakert in een bijna levende woede het ruime keelgat van dat wat de vulkanologen noemen de toevoerpijp.’

De tekstbezorging van Kraters in lichterlaaie

De tekstbezorging bestaat uit drie lijsten. Bij de editeursingrepen wordt een overzicht gegeven van alle correcties die in de geëditeerde tekst zijn aangebracht. De twee andere lijsten geven overzichten van witregels die in de editie van Kraters in lichterlaaie samenvallen met het einde van een pagina en koppeltekens die voorkomen aan het einde van een regel.

Editeursingrepen

In de uitgave van Kraters in lichterlaaie in de Volledige Werken zijn, op grond van het kritisch onderzoek van de basistekst (eerste druk, 1954 (D¹)) en overige primaire en secundaire documentaire bronnen die relevant zijn voor de tekstgeschiedenis, de hieronder volgende correcties in de basistekst aangebracht. Na het paginacijfer en het regelnummer van de boekuitgave wordt eerst de verbeterde lezing vermeld, gevolgd door de oorspronkelijke, foutieve lezing van de basistekst. Indien een of meer voorafgaande versies de juiste lezing hebben wordt daarna via het sigle verwezen naar de meest recente tekstversie met deze lezing.

Witregels

Op de volgende pagina’s in de uitgave van Kraters in lichterlaaie valt het staartwit van de pagina samen met een witregel:

p. 522
p. 546
p. 553
p. 586
p. 606
p. 608
p. 627
p. 654
p. 657
p. 658
p. 662
p. 665

Koppeltekens

In de uitgave van Kraters in lichterlaaie moet het afbrekingsteken in het hieronder vermelde woord als koppelteken gelezen worden: