In het najaar van 1968 schreef Hermans in korte tijd de brochure Annum Veritatis. Het vierentwintig pagina’s tellende boekje was een antwoord op de rooms-katholieke encycliek Humanae Vitae en de publicatie Sexualiteit [,] pauselijk gezag [,] geweten (Baarn 1968) van Bernard Delfgaauw naar aanleiding van die encycliek. Annum Veritatis verscheen in november 1968, onder pseudoniem Anastase Prudhomme S.J., bij uitgeverij Thomas Rap. In maart 1969 verscheen een tweede, licht herziene druk, die het uitgangspunt vormt voor de tekst van de editie.
De tekstgeschiedenis van Annum Veritatis biedt een overzicht van alle in het onderzoek gebruikte documentaire primaire bronnen, met bibliografische verwijzingen naar gedrukt materiaal en beschrijvingen van niet-openbaar toegankelijk archiefmateriaal; dit onderdeel bevat bovendien uniek beeldmateriaal uit het archief-Hermans.
De tekstbezorging van Annum Veritatis bestaat uit drie lijsten. Bij de editeursingrepen wordt een overzicht gegeven van alle correcties die in de geëditeerde tekst zijn aangebracht. De twee andere lijsten geven overzichten van witregels die in de editie van Annum Veritatis samenvallen met het einde van een pagina en koppeltekens die voorkomen aan het einde van een regel.
De hieronder gepresenteerde lijst biedt een beknopt overzicht van alle overgeleverde primaire documentaire bronnen van Annum Veritatis die van belang zijn voor de tekstgeschiedenis van de bundel. Deze zogenaamde ‘overlevering’ bestaat per bron uit drie onderdelen: een gecodeerde aanduiding van de bron (het sigle), een korte beschrijving van de bron met een datering en, indien van toepassing, een verwijzing naar de relevante nummers in de primaire Hermans-bibliografieën Het bibliografische universum van Willem Frederik Hermans van Janssen en Van Stek (verder: JS) of Schrijven is verbluffen van Delvigne en Janssen (verder: DJ).[1]
Alle niet-openbaar toegankelijke bronnen krijgen een beknopte documentaire beschrijving die direct vanuit de overlevering aanklikbaar is. De bronbeschrijvingen kunnen ook in chronologische volgorde worden geraadpleegd. Deze beschrijvingen geven via een aantal illustratieve voorbeelden aan hoe Hermans zijn teksten in de loop van een groot aantal jaren herzag en gaan ook in op de rol van derden (uitgevers, redacteuren, typografen, zetters, correctoren en lezers) bij dit voortdurende proces van herzien en verbeteren.[2] Aan de beschrijvingen gaat een korte bibliografische typering vooraf: deze bestaat achtereenvolgens uit het sigle, de beknopte beschrijving van de bron, paginering, datering, een verwijzing naar de plaats van herkomst en een eventuele signatuur. Bij bronnenmateriaal uit het archief-Hermans is een representatieve afbeelding toegevoegd.
[1]Zie voor een meer uitgebreide toelichting bij de Overlevering de Inleiding bij de Tekstgeschiedenis van de roman Conserve (Volledige Werken Deel 1).
[2] Uit het archiefonderzoek voor de tekstconstitutie blijkt dat Hermans incidenteel ook wijzigingen aanbracht in teksten die in een bloemlezing werden opgenomen. Ook die krijgen een aparte bronbeschrijving. Primaire bronnen zonder inhoudelijke correcties, die wel zijn opgenomen in Het bibliografische universum, krijgen geen aparte beschrijving.
verwijst naar een afbeelding afkomstig uit het archief-Hermans
| D1 | Eerste druk van Annum Veritatis | (1968) | (JS 289) | |
| D1m1 | Correctie-exemplaar van de eerste druk van Annum Veritatis | (1968) | |
|
| D1m2 | Kopij-exemplaar van de eerste druk voor de tweede druk van Annum Veritatis | (1968) | |
|
| D2 | Tweede druk van Annum Veritatis | (1969) | (JS 290) |
D1m1
Correctie-exemplaar van de eerste druk van Annum Veritatis
Omvang: 24 pagina’s
November/december 1968
Letterkundig Museum
WFH (Boeken) Primair/Met Aantekeningen/Annum Veritatis [1]
In het archief-Hermans bevinden zich twee correctie-exemplaren van de eerste druk van Annum Veritatis. In het eerste exemplaar noteerde Hermans aan de binnenzijde van het omslag de datum waarop hij het boekje had ontvangen: 2 november 1968. Verspreid over het boekje bracht Hermans, meestal met potlood, een twintigtal wijzigingen aan. De verbeteringen betreffen vooral zetfouten, onder andere in de Latijnse citaten. Daarnaast zijn er enkele interpunctievarianten en twee kleine inhoudelijke herzieningen, beide in het vierde hoofdstuk: Hermans verandert ‘toneelzwaarden van de Vaticaanse defensie’ naar ‘toneelzwaarden van de Vaticaanse blanke huurlingen’ en voegt in een citaat uit Delfgaauws Sexualiteit[,] pauselijk gezag[,] geweten (Baarn 1968) het zinnetje ‘Of bij het Concilie, gezien als de algemene vergadering van Bisschoppen?’ toe.
© foto Rob Mostert
[Terug naar overlevering]
D1m2
Kopij-exemplaar van de eerste druk voor de tweede druk van Annum Veritatis
Omvang: 24 pagina’s
December 1969
Letterkundig Museum
WFH (Boeken) Primair/Met Aantekeningen/Annum Veritatis [2]
Korte tijd later nam Hermans de wijzigingen uit het eerdere exemplaar (D1m1) over in een tweede correctie-exemplaar, dat aan de basis heeft gelegen van de tweede herziene druk van Annum Veritatis. Op 20 december 1968 schreef Hermans aan Uitgeverij Thomas Rap: ‘Pater Prudhomme bericht me zo juist dat hij accoord gaat met een herdruk van zijn Annum Veritatis, echter moet daarbij gebruik gemaakt worden van bijgaand gecorrigeerd exemplaar.’[1] Op de voorzijde van dit exemplaar deed de uitgever een voorstel voor de kleur van het omslag van de herdruk: ‘papier lila of paars o.i.d.’ en gaf hij bovendien het gewenste aantal en de leverdatum aan: ‘1000 stuks proef vóór 7 jan 69’.
Dit tweede correctie-exemplaar, waarin de meeste herzieningen met pen werden aangegeven, bevat enkele nieuwe wijzigingen. Meestal gaat het om kleine herzieningen, zoals de verbetering van nog weer andere zetfouten, wijzigingen in de alinea-indeling en het gebruik van witregels, stilistische en/of inhoudelijke wijzigingen van een of enkele woorden en de verandering van de drukaanduiding. Op de pagina’s 8 (‘ – ook wel r.o., van Roomse Roulette’) en 20 (‘waar Delfgaauw ons nooit vandaan laat komen,’) voegt Hermans ten opzichte van het eerdere correctie-exemplaar D1m1 weer een extra tussenzinnetje toe. Meest opvallende wijziging is de toevoeging van een nieuwe alinea, in het eerste hoofdstuk van Annum Veritatis, over de voortijdig vrijgelaten oorlogsmisdadiger Willy Lages: ‘Waar darmkanker een tot levenslange gevangenisstraf veroordeelde jodenmoordenaar aardig op weg naar het einde hielp, tot hij zich meldde voor de rk Kerk en ziet! De joodse m.v.j. deed de gevangenisdeuren voor hem open, de darmkanker veranderde in enkele onschuldige winden en Lages leefde nog lang en gelukkig!’
De (niet overgeleverde) drukproeven voor de tweede druk waren inderdaad voor of uiterlijk op 7 januari 1969 gereed, want een dag later stuurde Hermans ‘[i]n het holst van de nacht, op de valreep en in grote haast’[2] de gecorrigeerde drukproeven retour, waarop hij nog enkele minieme wijzigingen aanbracht.[3]
© foto Rob Mostert
[Terug naar overlevering]
[1] Hermans aan Uitgeverij Thomas Rap, 20 december 1968, doorslag in archief-Hermans.
[2] Hermans aan Uitgeverij Thomas Rap, 8 januari 1969, doorslag in archief-Hermans.
[3] Gegevens ontleend aan de elektronische tekstvergelijking van het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis. Hermans voegde een bij het overschrijven van de correcties van D1m1 naar D1m2 over het hoofd geziene verbetering alsnog toe, eenmaal schrapt hij het woordje ‘ook’, daarnaast is er tweemaal sprake van wijzigingen in de interpunctie – de laatste van die twee betreft het toevoegen van teksthaken en het weglaten van de afsluitende komma bij de in D1m2 toegevoegde tussenzin over Delfgaauw.
De tekstbezorging bestaat uit drie lijsten. Bij de editeursingrepen wordt een overzicht gegeven van alle correcties die in de geëditeerde tekst zijn aangebracht. De twee andere lijsten geven overzichten van witregels die in de editie van Annum Veritatis samenvallen met het einde van een pagina en koppeltekens die voorkomen aan het einde van een regel.
In de uitgave van Annum Veritatis in de Volledige Werken zijn, op grond van het kritisch onderzoek van de basistekst (D2) en de tekstvergelijking van voorafgaande boekdrukken, tijdschriftpublicaties en overige primaire en secundaire documentaire bronnen die relevant zijn voor de tekstgeschiedenis, de hieronder volgende correcties in de basistekst aangebracht. Na het paginacijfer en het regelnummer van de boekuitgave wordt eerst de verbeterde lezing vermeld, gevolgd door de oorspronkelijke, foutieve lezing van de basistekst. Indien een of meer voorafgaande versies de juiste lezing hebben wordt daarna via het sigle verwezen naar de meest recente tekstversie met deze lezing.
| p. 246, r. 10 | onmiddellijk na het | onmiddelijk na het | D1 |
| p. 248, r. 9 | Een oud-Hollands spreekwoord zegt | Een oud-Hollands spreekwoordt zegt | |
| p. 250, r. 29 | [witregel] i. Concubitus innaturalis cum | Concubitus innaturalis cum | |
| p. 250, r. 33 | [inspringen] unde eo ipso | [niet inspringen] unde eo ipso | |
| p. 251, r. 17 | 1. ex parte viri: | 1. ex parte viri: | |
| p. 251, r. 29 | modos innaturales concumbendi | modos innaturalies concumbendi | |
| p. 252, r. 19 | zijn het i Concubitus | zijn het I Concibitus | |
| p. 252, r. 28 | vaginam, retentio seminis | vaginam, rententio seminis | |
| p. 252, r. 32 | Heel schrander, heel | Heer schrander, heel | |
| p. 253, r. 9 | si illum impedire | si illum impidire | |
| p. 253, r. 31 | ‘Licitus est usus | Licitus est usus | |
| p. 253, r. 31-32 | sterilibus et senibus | sterilibus en senibus | |
| p. 258, r. 16 | rond’ (p. 70, ibid.). Alsof | rond’ (p. 70, ibid.) Alsof | |
| p. 267, r. 20 | i. Tegennatuurlijke vrouwebeslaping | Tegennatuurlijke vrouwebeslaping | |
| p. 269, r, 25 | het voortbrengen van kroost | het voorbrengen van kroost |
Op de volgende pagina’s in de uitgave van Annum Veritatis valt het staartwit van de pagina samen met een witregel:
p. 250
p. 263
In de uitgave van Annum Veritatis moeten de afbrekingstekens in de hieronder vermelde woorden als koppelteken gelezen worden:
| p. 237, r. 24-25 | Tsjecho-Slowakije |
| p. 238, r. 17-18 | Zuid-Limburgs |
Deel via Facebook
Deel via Twitter